Сібір жарасын балау және дауалау шаралары
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартылған сөздер мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.1 Сібір жарасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Қоздырғыштың төзімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3 Індеттік ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.4 Дерттенуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.5 Өтуі мен симптомдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.6 Балау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.7 Емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.8 Дауалау және күресу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.9Шаруашылықтағы індеттанулық талдау мен бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.10 Індетке қарсы шаралар туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
1.11 Ұйымдастыру . шаруашылық шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
1.12 Жұқпалы ауруларды зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартылған сөздер мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.1 Сібір жарасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Қоздырғыштың төзімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3 Індеттік ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.4 Дерттенуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.5 Өтуі мен симптомдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.6 Балау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.7 Емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.8 Дауалау және күресу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.9Шаруашылықтағы індеттанулық талдау мен бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.10 Індетке қарсы шаралар туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
1.11 Ұйымдастыру . шаруашылық шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
1.12 Жұқпалы ауруларды зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Індеттану - індет процесін, жұқпалы аурулардың пайда болу және таралу заңдылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Індеттану екі түбірден түратын қазақтың төл сөзі: індет — жұқпалы аурудың кең ауқымды таралуы, ал тану - білу, яғни ғылым деген мағына береді. Індеттану батыс тілдерінде «эпизоотология» деп аталады. Ол да екі үғымның жиынтығы: эпизоотия (грекше ері — арасында, zооп — жануар) және 1оgоз - ғылым. Бұл терминнің шығу төркіні медицинаның саласы эпидемиологияға барып саяды. Эпидемия (грекше ері - арасында, сіетов - халық) жұқпалы аурулардың адамдар арасында кең таралуы.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы өте ертеден-ақ көңіл аудара бастады. Адамзат қоғамының ой-өрісі жетіліп, өнер-білім мен мәдениетті қалыптастырудағы ұзақ тарихи даму жолында ғылымның көптеген салаларының бірі ретінде осы заманғы індеттану қалыптасты. Адам тағы аңдарды қолға үйретіп, одан кейін мал шаруашылығымен айналыса бастаған кезде-ақ жануарлардың әр түрлі ауруларымен, олардың ішінде жұқпалы аурулармен кездесті. Жұқпалы аурулардың белгілеріне, олардың таралу заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да қарастырыла бастады. Бұл аурулардың жұқпалылығы, адам мен малда тез тарайтындығы, бір ауырып жазылған соң қайтадан ол аурумен ауырмайтындығы, аурудың ауырған малдан сау малға тікелей жанасқанша ғана емес бөгде заттар арқылы да жүғатындығы (мысалы, ауру мал ішкен суды сау мал ішсе соңғысының дертке шалдығуы т.б.).
Өнеркәсіптік кешендерде, арнайы бағыттандырылған
шаруашылықтарда және фермаларда ауруларды емдеу және сақтандыру шараларын үйымдастыруда агротехника, мал азығын дайындау, азық дайындау технологиясы және мал гигиенасының ережелерін сақтау бағытындағы ғылыми жетістіктерді басшылыққа алған жөн.
Ауруды ғылыми негізде емдеу үшін морфологиялық өзгерістерді білумен қатар әр ағзалардың, жүйелерді және жалпы организмнің күй-жайын, яғни қызметін атқару күйін, күш қабілет мүмкіндігін анықтайды.
Арнайы бағыттандырылған ауыл шаруашылық кәсіпорындар мен малшруашылығы енімдерін (сүт, ет, жүн жэне жүмыртқа) өнеркәсіптік технологиясы бойынша өндіретін кешендерді әтижелі пайдалануды тек қана аурулардан сақтандыру бағытындағы теориялық, методологиялық және ұйымдастырушылық салаларының жеткен жетістіктерін түгелдей дерлік есепке ала отырып, сонымен қатар ауру малды дара және топтап емдеуді ары қарай дамытып-жетілдіру арқылы іс жүзіне асыруға болады.
Соған байланысты малды, түрлі жағдайларда аурулардан сақтап қалу үшін жоспардың негізгісі ретінде диспансеризация жүргізу ұсынылады. Кей аурулардан, әсіресе, зат алмасуының бұзылуынан сақтау, топтап сақтық ем жүргізу әдістерін қолданғанда ғана жақсы нәтиже береді. Сапасыз және азықтың бір түрімен ғана азықтандырғанын пайда болатын ауруларды айықтыруда азықпен емдеудің (диетотерапия) мағынасы зор.
Сапасыз азықтарды дайындаған, азықты бұзу технологиясын бұзған және малды бағып-күтуде, әсіресе, қыста, қорада тұратын мезгілде гигиеналық ережелерді бұзған шаруашылықтарда ауру малдың саны көбейеді. Сондықтан, агрономиялық және ветеринарлық лабораторияларда азықтарды тексеруді кең түрде жүргізудің тек ауруды анықтауда ғана емес сапалы және дұрыс азықтандыруды қадағалауда маңызы зор.
Сібір жарасына қой, ешкі, бұғы, сиыр, жылқы, түйе, жабайы сүт коректі жануарлар аса бейім. Шошқа біршама төзімді де, бұл аурумен созылмалы түрде аурады. Ет қоректілер /ит, мысық/ басқалардан төзімді. Мысалы топалаңмен ауырту үшін үй коянына қоздырушысының 2 спорасын тері астына жіберу жеткілікті, ал итке ол үшін 1 млн спора енгізу қажет.
Бір түрге жататын кейбір мал тұкымдарының топалаңға бейімділігі әртүрлі болуы мүмкін. Қойдың алжирлік тұқымдары еуропалық тұқымдардан әлдекайда төзімді. Сібірде өсірілетін сиырдың жергілікті тұқымдарының бұл ауруға бейімділігі біршама төмен. Сондай-ақ далалық, қызыл сиырлар , кара-ала тұқымдарына қарағанда төзімдірек болады [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты – сібір жарасы ауруын балау және дауалау шараларын зерттеу.
Тақырыптың өзектілігі. Індеттану - індет процесін, жұқпалы аурулардың пайда болу және таралу заңдылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Індеттану екі түбірден түратын қазақтың төл сөзі: індет — жұқпалы аурудың кең ауқымды таралуы, ал тану - білу, яғни ғылым деген мағына береді. Індеттану батыс тілдерінде «эпизоотология» деп аталады. Ол да екі үғымның жиынтығы: эпизоотия (грекше ері — арасында, zооп — жануар) және 1оgоз - ғылым. Бұл терминнің шығу төркіні медицинаның саласы эпидемиологияға барып саяды. Эпидемия (грекше ері - арасында, сіетов - халық) жұқпалы аурулардың адамдар арасында кең таралуы.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы өте ертеден-ақ көңіл аудара бастады. Адамзат қоғамының ой-өрісі жетіліп, өнер-білім мен мәдениетті қалыптастырудағы ұзақ тарихи даму жолында ғылымның көптеген салаларының бірі ретінде осы заманғы індеттану қалыптасты. Адам тағы аңдарды қолға үйретіп, одан кейін мал шаруашылығымен айналыса бастаған кезде-ақ жануарлардың әр түрлі ауруларымен, олардың ішінде жұқпалы аурулармен кездесті. Жұқпалы аурулардың белгілеріне, олардың таралу заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да қарастырыла бастады. Бұл аурулардың жұқпалылығы, адам мен малда тез тарайтындығы, бір ауырып жазылған соң қайтадан ол аурумен ауырмайтындығы, аурудың ауырған малдан сау малға тікелей жанасқанша ғана емес бөгде заттар арқылы да жүғатындығы (мысалы, ауру мал ішкен суды сау мал ішсе соңғысының дертке шалдығуы т.б.).
Өнеркәсіптік кешендерде, арнайы бағыттандырылған
шаруашылықтарда және фермаларда ауруларды емдеу және сақтандыру шараларын үйымдастыруда агротехника, мал азығын дайындау, азық дайындау технологиясы және мал гигиенасының ережелерін сақтау бағытындағы ғылыми жетістіктерді басшылыққа алған жөн.
Ауруды ғылыми негізде емдеу үшін морфологиялық өзгерістерді білумен қатар әр ағзалардың, жүйелерді және жалпы организмнің күй-жайын, яғни қызметін атқару күйін, күш қабілет мүмкіндігін анықтайды.
Арнайы бағыттандырылған ауыл шаруашылық кәсіпорындар мен малшруашылығы енімдерін (сүт, ет, жүн жэне жүмыртқа) өнеркәсіптік технологиясы бойынша өндіретін кешендерді әтижелі пайдалануды тек қана аурулардан сақтандыру бағытындағы теориялық, методологиялық және ұйымдастырушылық салаларының жеткен жетістіктерін түгелдей дерлік есепке ала отырып, сонымен қатар ауру малды дара және топтап емдеуді ары қарай дамытып-жетілдіру арқылы іс жүзіне асыруға болады.
Соған байланысты малды, түрлі жағдайларда аурулардан сақтап қалу үшін жоспардың негізгісі ретінде диспансеризация жүргізу ұсынылады. Кей аурулардан, әсіресе, зат алмасуының бұзылуынан сақтау, топтап сақтық ем жүргізу әдістерін қолданғанда ғана жақсы нәтиже береді. Сапасыз және азықтың бір түрімен ғана азықтандырғанын пайда болатын ауруларды айықтыруда азықпен емдеудің (диетотерапия) мағынасы зор.
Сапасыз азықтарды дайындаған, азықты бұзу технологиясын бұзған және малды бағып-күтуде, әсіресе, қыста, қорада тұратын мезгілде гигиеналық ережелерді бұзған шаруашылықтарда ауру малдың саны көбейеді. Сондықтан, агрономиялық және ветеринарлық лабораторияларда азықтарды тексеруді кең түрде жүргізудің тек ауруды анықтауда ғана емес сапалы және дұрыс азықтандыруды қадағалауда маңызы зор.
Сібір жарасына қой, ешкі, бұғы, сиыр, жылқы, түйе, жабайы сүт коректі жануарлар аса бейім. Шошқа біршама төзімді де, бұл аурумен созылмалы түрде аурады. Ет қоректілер /ит, мысық/ басқалардан төзімді. Мысалы топалаңмен ауырту үшін үй коянына қоздырушысының 2 спорасын тері астына жіберу жеткілікті, ал итке ол үшін 1 млн спора енгізу қажет.
Бір түрге жататын кейбір мал тұкымдарының топалаңға бейімділігі әртүрлі болуы мүмкін. Қойдың алжирлік тұқымдары еуропалық тұқымдардан әлдекайда төзімді. Сібірде өсірілетін сиырдың жергілікті тұқымдарының бұл ауруға бейімділігі біршама төмен. Сондай-ақ далалық, қызыл сиырлар , кара-ала тұқымдарына қарағанда төзімдірек болады [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты – сібір жарасы ауруын балау және дауалау шараларын зерттеу.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 Сайдулдин Т. Ветеринарлық індеттану: оқулық жоғары оқу орындары үшін / Т.Сайдулдин, Алматы, 1999. - 166б.
2 Кононов И.В. Ветеринарлық анықтама: / И.В.Кононов Мәскеу, Колос - 1972.-178б.
3 Бердімұратов Ж. Ірі қара аурулары: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін / Ж.Бердімұратов - Алматы, Қайнар, 1976. - 123б.
4 Әмірбек Е. Жануарлар ауруының клиникалық диагностикасы: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін/ Е.Әмірбек / Алматы 2006. -191б.
5 Ілиясов Б.К. Алғашқы ветеринарлық жәрдем: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін / Б.К.Ілиясов Алматы - 2001.-153б.
6 Төлеуіш Ж. Малың аман болса, май ішесің: /Төлеуіш Ж. Шымкент-2007.-157б.
7 Қасымов Е.И. Індеттану және инфекциялық аурулар ветеринария – санитария негіздерімен: оқулық жоғары оқу орындары үшін/ Е.И. Қасымов, Алматы, 2006.- 134б.
8 Конопаткин А.А. Эпизоотология и инфекционные болезни животных:учкбник для вузов / А.А.Конопаткин. Москва, Колос - 1984.-261 б.
1 Сайдулдин Т. Ветеринарлық індеттану: оқулық жоғары оқу орындары үшін / Т.Сайдулдин, Алматы, 1999. - 166б.
2 Кононов И.В. Ветеринарлық анықтама: / И.В.Кононов Мәскеу, Колос - 1972.-178б.
3 Бердімұратов Ж. Ірі қара аурулары: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін / Ж.Бердімұратов - Алматы, Қайнар, 1976. - 123б.
4 Әмірбек Е. Жануарлар ауруының клиникалық диагностикасы: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін/ Е.Әмірбек / Алматы 2006. -191б.
5 Ілиясов Б.К. Алғашқы ветеринарлық жәрдем: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін / Б.К.Ілиясов Алматы - 2001.-153б.
6 Төлеуіш Ж. Малың аман болса, май ішесің: /Төлеуіш Ж. Шымкент-2007.-157б.
7 Қасымов Е.И. Індеттану және инфекциялық аурулар ветеринария – санитария негіздерімен: оқулық жоғары оқу орындары үшін/ Е.И. Қасымов, Алматы, 2006.- 134б.
8 Конопаткин А.А. Эпизоотология и инфекционные болезни животных:учкбник для вузов / А.А.Конопаткин. Москва, Колос - 1984.-261 б.
Аннотация
Індеттану және инфекциялық аурулар пәнінен жазылған Сібір жарасын
балау және дауалау шаралары атты курстық жұмысым 35 беттен тұрады.
Курстық жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу, техника
қауіпсіздігі, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімін қамтиды.
Белгілер мен қысқартулар
м2 -шаршы метр
м3 – метр куб, көлем
м – метр
% - пайыз
°С – температура
мг м3 – көлем
г – грамм
кг – килограмм
Ә.Б.- әсер ету бірлігі
Нормативтік сілтемелер
Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД).Схемалар.Түрлері мен типтері.Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.
МЖМБС 2888-68 - Ветеринарлық термометр
МЖМБС 1770-74 - Мөлшерлі лабораториялық шыны ыдыстар. Цилиндрлер,
мензуркалар, колбалар, пробиркалар
МЖМБС 5556-81- Гигроскопиялық медициналық мақта. Техникалық жағдайлар
МЖМБС 5962-67 - Этил спирті. Техникалық жағдайлар.
МЖМБС 6709-72 - Дистилденген су. Техникалық жағдайлар
МЖМБС 9147-80 - Лабораториялық ыдыстар және қондырғылар. Шынылы,
фарфорлы. Техникалық жағдайлар
МЖМБС 24861-91 - Бір реттік инъекциялы шприцтер
МЖМБС 26678-85 - Тоңазытқыштар және мұздатқыштар. Жалпы техникалық
жағдайлар
МЖМБС 28085-89 - Биологиялық препараттар
Ф. 7. 04 – 03
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
__________________________кафедрасы
___________________________________ пәні бойынша
Курстық жұмыс
Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________
Орындаған _______________________________
(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші
___________________________________ __________
(оқытушының аты –
жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)
Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2013ж.
Норма бақылау:
_______________
қолы, аты – жөні
Комиссия:
_______________
қолы,аты – жөні
_______________
қолы,аты – жөні
Шымкент 2013 ж.
Ф. 7. 05 – 04
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
______________________________кафед расы
Бекітемін
Каф.меңгерушісі __
_________2013ж.
№____Тапсырмасы
___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______
№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу Көлемі
мерзімі (парақ саны)
1
2
3
4
5
6
7
Ұсынылған әдебиеттер:
1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________
Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________
Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты – жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
(күні, студенттің қолы)
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартылған сөздер мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 8
1 Негізгі бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...10
1.1 Сібір жарасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Қоздырғыштың
төзімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 11
1.3 Індеттік
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..11
1.4
Дерттенуі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.5 Өтуі мен
симптомдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .13
1.6
Балау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1.7 Емі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.8 Дауалау және күресу
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 17
1.9Шаруашылықтағы індеттанулық талдау мен
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.10 Індетке қарсы шаралар туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
1.11 Ұйымдастыру - шаруашылық
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
1.12 Жұқпалы ауруларды зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2 Өзіндік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .27
3 Техникалық
қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .35
Ф. 7. 04 – 06
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
___________________________________ ____
факультеті
___________________________________ __ ____кафедрасы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
_____________________
(қолы,аты – жөні)
_______________2013ж.
Курстық жұмысты қорғау
Хаттамасы №____
___________________________________ ___________________ пәні
студент____________________________ _тобы_________________________
Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ __
___________________________________ ______________________________
Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:
1.___________________________________ _____________________________
2.___________________________________ _____________________________
3.___________________________________ _____________________________
Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен)
_____, қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен)_____балл.
Сомалық баллы______
Жұмыстың бағасы____________
Курстық жұмыс жетекшісі__________________________ __________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Қорғау күні__________2013ж.
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Індеттану - індет процесін, жұқпалы аурулардың
пайда болу және таралу заңдылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы
аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Індеттану екі түбірден түратын қазақтың төл сөзі: індет — жұқпалы
аурудың кең ауқымды таралуы, ал тану - білу, яғни ғылым деген мағына
береді. Індеттану батыс тілдерінде эпизоотология деп аталады. Ол да екі
үғымның жиынтығы: эпизоотия (грекше ері — арасында, zооп — жануар) және
1оgоз - ғылым. Бұл терминнің шығу төркіні медицинаның саласы
эпидемиологияға барып саяды. Эпидемия (грекше ері - арасында, сіетов -
халық) жұқпалы аурулардың адамдар арасында кең таралуы.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы өте ертеден-
ақ көңіл аудара бастады. Адамзат қоғамының ой-өрісі жетіліп, өнер-білім мен
мәдениетті қалыптастырудағы ұзақ тарихи даму жолында ғылымның көптеген
салаларының бірі ретінде осы заманғы індеттану қалыптасты. Адам тағы
аңдарды қолға үйретіп, одан кейін мал шаруашылығымен айналыса бастаған
кезде-ақ жануарлардың әр түрлі ауруларымен, олардың ішінде жұқпалы
аурулармен кездесті. Жұқпалы аурулардың белгілеріне, олардың таралу
заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да қарастырыла
бастады. Бұл аурулардың жұқпалылығы, адам мен малда тез тарайтындығы, бір
ауырып жазылған соң қайтадан ол аурумен ауырмайтындығы, аурудың ауырған
малдан сау малға тікелей жанасқанша ғана емес бөгде заттар арқылы да
жүғатындығы (мысалы, ауру мал ішкен суды сау мал ішсе соңғысының дертке
шалдығуы т.б.).
Өнеркәсіптік кешендерде, арнайы бағыттандырылған
шаруашылықтарда және фермаларда ауруларды емдеу және сақтандыру шараларын
үйымдастыруда агротехника, мал азығын дайындау, азық дайындау технологиясы
және мал гигиенасының ережелерін сақтау бағытындағы ғылыми жетістіктерді
басшылыққа алған жөн.
Ауруды ғылыми негізде емдеу үшін морфологиялық өзгерістерді білумен
қатар әр ағзалардың, жүйелерді және жалпы организмнің күй-жайын, яғни
қызметін атқару күйін, күш қабілет мүмкіндігін анықтайды.
Арнайы бағыттандырылған ауыл шаруашылық кәсіпорындар мен малшруашылығы
енімдерін (сүт, ет, жүн жэне жүмыртқа) өнеркәсіптік технологиясы бойынша
өндіретін кешендерді әтижелі пайдалануды тек қана аурулардан сақтандыру
бағытындағы теориялық, методологиялық және ұйымдастырушылық салаларының
жеткен жетістіктерін түгелдей дерлік есепке ала отырып, сонымен қатар ауру
малды дара және топтап емдеуді ары қарай дамытып-жетілдіру арқылы іс жүзіне
асыруға болады.
Соған байланысты малды, түрлі жағдайларда аурулардан сақтап қалу үшін
жоспардың негізгісі ретінде диспансеризация жүргізу ұсынылады. Кей
аурулардан, әсіресе, зат алмасуының бұзылуынан сақтау, топтап сақтық ем
жүргізу әдістерін қолданғанда ғана жақсы нәтиже береді. Сапасыз және
азықтың бір түрімен ғана азықтандырғанын пайда болатын ауруларды айықтыруда
азықпен емдеудің (диетотерапия) мағынасы зор.
Сапасыз азықтарды дайындаған, азықты бұзу технологиясын бұзған және
малды бағып-күтуде, әсіресе, қыста, қорада тұратын мезгілде гигиеналық
ережелерді бұзған шаруашылықтарда ауру малдың саны көбейеді. Сондықтан,
агрономиялық және ветеринарлық лабораторияларда азықтарды тексеруді кең
түрде жүргізудің тек ауруды анықтауда ғана емес сапалы және дұрыс
азықтандыруды қадағалауда маңызы зор.
Сібір жарасына қой, ешкі, бұғы, сиыр, жылқы, түйе, жабайы сүт коректі
жануарлар аса бейім. Шошқа біршама төзімді де, бұл аурумен созылмалы түрде
аурады. Ет қоректілер ит, мысық басқалардан төзімді. Мысалы топалаңмен
ауырту үшін үй коянына қоздырушысының 2 спорасын тері астына жіберу
жеткілікті, ал итке ол үшін 1 млн спора енгізу қажет.
Бір түрге жататын кейбір мал тұкымдарының топалаңға
бейімділігі әртүрлі болуы мүмкін. Қойдың алжирлік тұқымдары еуропалық
тұқымдардан әлдекайда төзімді. Сібірде өсірілетін сиырдың
жергілікті тұқымдарының бұл ауруға бейімділігі біршама төмен. Сондай-ақ
далалық, қызыл сиырлар , кара-ала тұқымдарына қарағанда төзімдірек
болады [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты – сібір жарасы ауруын балау және дауалау
шараларын зерттеу.
1 Негізгі бөлім
1.1 Сібір жарасы ауруы
Сібір жарасы сибирская язва - жіті өтетін, өлі тиіп, күйдіргі
тектес қабыну ретінде байқалатын жұқпалы ауру. Бұл ауру малдаң әр
түлігінде өзінше аталып келді. Топалаң атауы негізінде қой мен ешкіге тән.
Жылқыда - жамандат, талақ немесе қарабез, сиырда - қарасан немесе
қарабез қарасан қазіргі көзқарас бойынша басқа дербес ауру, түйеде -
шелек немесе ақ шелек, адамда - күйдіргі немесе текті жара.
Тарихи деректер. Ауру біздің дәуірімізден көп бұрын белгілі. Ертедегі
араб дәрігерлері "парсы күйдіргісі", ал грек және рим ғалымдары "текті
күйдіргі" деп атаған. Орта ғасырларда топалаң қырғын індет ретінде көптеген
Европа және Азия еддерінде байқалып тұрды. Ресейде аурудың "сибирская язва"
аталуы Сібірде қызмет еткен дәрігерлер А.Эшке және Н.Ножевшиков 1758 адам
мен малда осы дерттін ғылыми сипаттамасын беруіне байланысты болатын.
Сібір жарасының қоздырушысын Германияда Поллендер 1849, Францияда
Райне мен Давен 1850 өлген малдың қанынан тапты. Бұл микробтың қоректік
ортадағы таза өсіндісін 1876 ж. Р.Кох бөліп алды да, оның спора
түзетіндігін анықтады. Л.Пастер 1881 бірінші болып жануарларды осы
микробтың әлсіретілген өсіндісі арқылы вакциналау мүмкін екендігін тәжірибе
жүзінде дәлелдеді. Бұл әдіспен вакцина дайындауды Ресейде П.С.Ценковский
1883 іске асырды. 1944 ж. Н.Н. Гинзбург СТИ вакцинасын, ал 1956 ж С.Г.
Колесов пен басқалар ГНКИ гидроокись аллюминий вакцинасын ұсыңды.
Сібір жарасы дүние жүзінде көптеген елдерде байқалып тұрады.
Қоздырушысы - ірі 3-10x1-1,5 мкм қозғалмайтын грамоң, спора түзетін
ауасы бағалы таяқша. Жануар организмінде және табиғи белогі мол қоректік
ортада қауашақ түзеді және бұл қасиет уытты штамдарына тән. Өсуіне қолайсыз
жағдайда, ауадағы оттегінің қатысуымен, 15-42° С температура аралығында
спора түзеді. Сойылмаған өлекседе спора түзілмейді де, өлексе
шірігенде микроб өліп қалады. Спора түзу арқылы бұл микроб түр ретінде
сыртқы ортада сақталады. Патологиялық материалдан алынған жағында
бациллалар жеке-жеке немесе жұптанып, сирек жағдайда қысқа ретінде
орналасады. Боялған жағында тізбектегі таяқшалардың шеті шорт кесілгендей,
болмаса тіпті аздап дөңестеніп бітеді, ал тізбектің өзі бамбук таяғы сияқты
бунақтанып турады [1,3,4].
Микроб қарапайым қоректік орталарда жақсы өседі. ЕПА ( пептон
агарында өскенде R-формасына тән жатық, күнгірт сұр түсті, бұжырланған,
шеті жырымдалған колониялар ЕПС ет пептон сорпасында пробирканың түбінде
ұлпаланған бір шөкім мақтаға ұқсас тұнба береді. Ет пептон желатинасына
пісіп еккенде, аударылған шырша тәріздес өседі. Пенициллин қосылған
ЕПА-да өскенде домаланып, шарға ұқсайды. "Меруерт моншағы құбылысы" деп
аталатын бұл қасиеті топалаңға диагноз қою үшін пайдаланылады. Өзіне тән
бактериофагка аса сезімтал ү-МВА деп аталатын бактериофаг авторлары
Я.Е. Коляков пен В.А. Байрак лабораториялық диагностикада қолданылады.
1.2 Сібір жарасы қоздырғышының төзімділігі
Микробтың вегетативтік түрі әртүрлі қолайсыз жағдайларға төзімсіз.
Сойылмаған шіріген өлекседе 7 тәулікте ыдырайды. 60° С қыздырғанда 15
минутта, қайнатқанда – қолма - қол, тура түскен күн сәулесінен бірнеше
сағаттан соң өледі. Кәдімгі дезинфектанттардың әсерінен тез арада
өледі, -10º кезінде 24 күн, ал -15° С жағдайында етте 15
күнге дейін сақталады [1,4].
Споралары өте төзімді. Олар шіріген өлекседе тіршілгін
сақтайды, суда жылдар бойы, топырақта ондаған жылдар сақталады.
Ет пен теріні тұздау, кептіру спораларынын сақталуына жағдай
жасайды. Құрғақ ыстық ауада 120-140° с кезінде споралары тек 2-3
сағаттан кейін, ал 120° С жағдайындай автоклавтау 5-10 мин. өткенде,
кайнату 15-30 мин сон, күйдіргіш натрийдын 10 %-ті ерітіндісі,
формальдегидтің 1 %-ті ерітіндісі екі сағат өткен соң өлтіреді, ал хлорлы
дезинфектанттар күштірек әсер етеді.
1.3 Сібір жарасы ауруының індеттік ерекшеліктері
Сібір жарасына қой, ешкі, бұғы, сиыр, жылқы, түйе, жабайы сүт коректі
жануарлар аса бейім. Шошқа біршама төзімді де, бұл аурумен созылмалы түрде
аурады. Ет қоректілер ит, мысық басқалардан төзімді. Мысалы топалаңмен
ауырту үшін үй коянына қоздырушысының 2 спорасын тері астына жіберу
жеткілікті, ал итке ол үшін 1 млн спора енгізу қажет.
Бір түрге жататын кейбір мал тұкымдарының топалаңға
бейімділігі әртүрлі болуы мүмкін. Қойдың алжирлік тұқымдары еуропалық
тұқымдардан әлдекайда төзімді. Сібірде өсірілетін сиырдың
жергілікті тұқымдарының бұл ауруға бейімділігі біршама төмен. Сондай-ақ
далалық, қызыл сиырлар , кара-ала тұқымдарына қарағанда төзімдірек
болады.
Сібір жарасына әртүрлі жастағы жануарлардың бейімділігін
салыстырғанда мынандай заңдылық байқалады. Өте бейім жануарлардың жас төлі
қозы, бұзау, қодық ауруға ересек жануардан әлдеқайда төзімді. Керісінше
бейімділігі аз жануарлардың жас төлдері ауруға тез шалдығады. Ересек
кезінде ауырмайтын жануарлар жаңа туған кезінде топалаңға бейім (болады.
Мысалы ересек ит төзімді де, жас күшік өте сезімтал. Бұл ауруға адам да
шалдығады [1,4].
Сібір жарасының қоздырушысының бастауы - ауырған жануарлар. Олар
бациллаларды нәжіс, несеп, сілекей арқылы бөліп шығарады.
Микроб әсіресе өлер алдында жануардың табиғи тесіктерінен
аққан қанды сұйықтықта көп болады. Қоздырушының ең басты берілу
факторы - топалаңнан өлген малдың өлексесі. Оның барлық мүшелері мен
ұлпаларында бациллалар мейлінше көп. Мұндай өлексені союға болмайды.
Теріні тілгенде ауадағы оттегі қоздырушының спора түзуіне жағдай
жасайды, сүйтылған топырақ пен басқа да сыртқы ортадағы заттарды жаппай
микроб жайлап алуы мүмкін.
Ауырған малды лажсыздан союдың да қаупі мол. Сойылған малдың еті,
терісі, қаны, ластанған жемшөп арқылы ауру үлкен қашықтыққа апарылады.
Қоздырушының таралуына етқоректі жануарлар мен жыртқыш құстар да белгілі
дәрежеде қатысады. Олар өздері ауырмаса да микробтың спораларын ұзақ уақыт
бойы нәжісімен бірге бөліп шығарады.
Топыракка түскен топалаңнын спорасының тағдыры топырақтың түріне
байланысты. Микробтын ұзақ сақталуына гумусы мол, рН-ы бейтарап топырақ аса
қолайлы. Мұндай жағдайда тиісті температура мен ылғалдылықта спора
вегетативтік түрге ауысуы мүмкін. Спораның топырақта ұзақ сақталуы
топалаңның тұрақтылығын қалыптастырады. Бұрынғы уақытта микробпен ластанған
аймакта су және жел эрозиясының, өзендердің тасуынан, жер қазу
жұмыстарының, ін қазатын жануарлардың тіршілігінін, өсімдіктердің өнуінің
нәтижесінде микроб топырақ бетіне шығып, одан баска жерге апарылуы мүмкін,
бұдан барып жануарларға ауру жұғу каупі туады.
Сібір жарасы негізінен алиментарлық жолмен жұғады. Қоздырушы
микроб жануар организміне ауру жайлаған жайылымда жем-шөп немесе су арқылы
түседі. Оның денеге бойлай енуіне ауыз бен жұтқыншақтың кілегей қабығынын,
зақымдануы, тістін тісеуі, гастрит, гастроэнтерит жағдай туғызады.
Организмнің төзімділігі жүдеген, ыстыққа ұрынған, авитаминозға шалдыққан
кезде күрт төмендейді. Аурудың аэрогендік жолмен жуғуын ескермесе болмайды.
Әсіресе қой коздырушы микроб бар шаңмен тыныс алғанда топалаңға шалдығуы
ықтимал [1,2,4].
Қан сорғыш жәндіктер сона, маса, көк шыбын көп болған жағдайда
трансмиссиялық жолмен де жұғуы мүмкін. Соналардың қоздырушы микробты ауру
малдан ғана емес өлекседен, ластанған су мен топырақтан да алатындығы
дәлелденді.
Негізгі жұғу жолдары сібір жарасының маусымдык ерекшеліктеріне негіз
болады. Әдетте ауру жылдын жылы мезгілдерінде, малды шөбі сирек және куаң
жайылымдарда жайғанда байқалады. Бірақ топалаң жайлаған жерде дайындалған
жем-шөп, ауырған малдан алынған ет-сүйек ұны арқылы ауру қыс кезінде
қорадағы малда да ұшырасьш қалады.
1.4 Сібір жарасы ауруының дерттенуі
Зақымданған кілегейлі қабық пен тері арқылы өткен ауру қоздырушысы
өзінін, агрессиндері мен экзотоксиндері арқылы енген жеріндегі дененің
қорғаныс күштерін бейтараптап, өсіп-өнеді де, сөл жүйесіне өтіп, сөл
түйініне, одан соң канға тарайды да фагоцитгермен тұтылады. Сөл арқылы
бүкіл денеге жайылып, лимфалық макрофагтық жүйенің элементтерінді
бекітіледі. Бацилалар әсіресе көкбауырда шоғырланып, онда елеулі
патологиялык өзгерістер туғызады. Дерттену процесінде бацилланың қауашағын
құрайтын заттары, бөліп шығаратыи экзотоксині мен протеаза ферменті күшті
әсер етеді. Қауашақ топалаң қоздырушысының фагоцитозға ұшырауына тосқауыл
болады, ал микроб бөліп шығарған улы заттар оны бекіткен торшаларды
ыдыратады. Босанған бациллалар тағы да қан ағысына түсіп, септицемия мен
интоксикацияның өрлеуіне әкеліп соқтырады. Гипоксия байқалып, қышкыл-сілті
тепе-теңдіп бұзылады, қан ұю қасиетін жоғалтады.
Егер әлсіреген жануар аса уытты микробпен қағынса бірден септицемия
өлі тию байқалады да, мал бірер сағаттан кейін өліп қалады.
Сібір жарасының коздырушысы денеге тері арқылы енсе, сол орыны қанталап
ісінеді де, карбункулға күйдіргі айналады. Карбункул бірден емес,
кейіннең, ауру қоздырушысының қан арқылы келуінен де болады. Бұл ошақта
микроб өніп-өсіп, токсинді бөледі де, организмді уландырады. Алдымен
таяудағы қанталап, ісініп, одан микроб қанға өтіп ақыры мал сиптемициядан
өледі.
1.5 Сібір жарасы ауруының өтуі мен симптомдары
Аурудың өтуі ұзақтығы ауырған жануардың төзімділігі не уттылығына,
мөлшеріне, денеге енген болады. Әдетте жасырын кезеңінің ұзақтығы 1-3 күн.
Аурудың негізгі екі түрі бар: өлі тиген және күйдіргілі
(карбунулездік. Күйдіргі ретінде байқалған дерт процесінің орын тебуіне
байланысты топалаңның тері, ішек, өкпе, ангина түрлері болады. Мұндай
жіктеу шартты түрде ауруды сипаттау үшін қолданылады.
Іс жүзінде топалаңға шалдыққан жануардың бір ғана мүшесі не
ұлпасының дерттенуі өте сирек құбылыс. Алғашқында күйдіргі ретінде білінген
ауру сепсиске айналып, керісінше сепсистен кейін дененің әр жеріне
күйдіргі шығуы мүмкін. Бірнеше мүшеде орны шектелген зақымданудың
қатар білінуі жиі байқалады.
Сібір жарасы әдетте аса жіті және жіті, сирегірек жітіден
төмен өтеді. Созылмалы түрі шошқада кездеседі.
Аса жіті сібір жарасы негізінен қой мен ешкіде, сирегірек жылқы мен
сиырда байқалады. Ауырған мал кенеттен, аурудың клиникалық белгісі
байқалып үлгірмей-ақ өліп кетеді. Мұндай жағдайда қой ентігіп, дрілдеп-
қалшылдап кейде, орнында секіріп барып құлайды да, бірер минуттың ішінде
өледі. Мұрны мен аузынан қанды көбік ағып жатады. Жылқы мен сиыр
еліріп, одан кейін тез басылады. Ентігіп, солығын баса алмай дем
алады, тамыры жиі соғып, кілегей қабықтары көкшілденіп, дене қызуы
41-42 С жетеді. Бірнеше минуттан кейін, кейде бірер сағат өткен соң
ауырған малдың талықсып, денесі құрыстванып барып жаны шығады.
Аурудың жіті өрбуі кезінде сиыр мен жылқыда дененің қызуы
көтеріліп (41С дейін) тыныс алу мен тамырдың соғуы жиілеп, бұлшық
еттері дірілдейді. Мал жемшөптен қалып, ірі қара күйіс қайыруын
тоқтатып, сауын сиырлардың сүті қайтады [2,5].
Жылқының ішегі түйіліп, ірі қараның таз таз қарны кебеді.
Кейде іш қатып, не керісінше қан аралас іш өтіп, несепте қан
байқалады. Жануар тез әлсіреп, тынысы тарылып, кілегей қабықтары
көгеріп, қанталай бастайды. Жұтқыншақ маңында, мойынында, әукесінде,
қарын астында домбығу пайда бола бастайды. Аузы мен тілінің кілегей
қабығында қанды жалқақ байқалады. Ауру белгілері білінгеннен соң 2-
3 күн өткенде мал өледі. Жан тәсілім кезінде мұрны мен аузынан
қанды көбік шығады.
Ауру жітіден төмен өрбігенде 6-8 кұнге дейін жоғарыдағы сипатталған
белгілері баяулау өрбиді де, оқтын-оқтын байқалмай да кетіп, мал жазылып
кеткендей әсер туғызады. Бірақ артынша оның жағдайы қайтадан нашарлап,
ақыры өліммен бітеді.
Созылмалы түрде шошқада өткенде аурудың негізгі белгісі -жануардың
арықтауы. Тек сойылғаннан сон, ұшаны қарағанда, төменгі жақтың астында
қанды жалқак, жақасты және жұтқыншак бездерінің қабынуы байқалады,
топалаңға күдік туады. Бүл аурудың ангиналык түріне сәйкес келеді, ұзақ
өрбіген дерт дененің ыстығы аздап көтерілуі, ангина мен фарингит арқылы
білінеді. Жануардың алқымы ісіп, жұтынуы қиындап тынысы тарылады, жөтел
пайда болады.
Аурудың үзікті түрі кезінде дененін ыстығы аздап көтеріледі де, әдетте
мал жазылып кетеді.
Сібір жарасының аса жіті және жіті түрлері негізінен септицемия
ретінде өтеді, ал жіті және сәл жіті түрлерінде көбінде кұйдіргі байқалады.
Бұл жағдайда дененін. әр жерінде, әсіресе баста, кеудеде, іш аймағында
домбыққан ісік пайда болады - басында тығыз, ыстық және ауырғыш болып,
біраздан соң ауырмайтын салқын былқылдақ күйге ауысады. Ісіктін. ортасы
өліеттеніп, ойыла бастайды.
Сібір жарасының ішектегі түрі септицемиямен қабаттасып әсіресе
жылқыда, түйнеме болып тышқаншық тиген әлпеттес, іш қату, қанды іш өтуте
ұласады.
Өкпедегі түрі ауырған малдың қауырт өрбитін қанды пневмониясы мен жіті
өтетін өкпе домбығуы ретінде байқалады.
Патологоанатомиялык өзгерістер. Сібір жарасына күдіктенгенде
өлексені союға тиым салынады. Бірақ кей жағдайда жануардын тірі кезінде
мұңдай күдік тумайды да, ауруға тән патанатомиялық өзгерістердің көзге
түсуі өлексені жаруды тоқтатып, сыртқы ортаның ауру қоздырушысымен
ластануын болдырмайтын шаралар қолдануға негіз болады.
Сібір жарасынан өлген малдың өлексесі тез бүлінеді, әдетте иістеніп,
сіресуі болмайды немесе әлсіз дәрежеде байқалады.
Табиғи тесіктерінен қанды сұйық, кейде қан ағады. Әр жерінде, көбінесе,
жағының астында, мойынының төменгі жағында, қолтығы мен шабында
былқылдаған ісік болады. Қаны қара қошқыл түсті, ұйымайды. Сыпырылған
терінің ішкі жағы қоңыр қызыл түсті. Шелдегі қан тамырлары білеуленіп,
маңайы қанталап, әр жерінде жалқақ пайда болады. Мұндай жалқақтар қабырға
астындағы және өкпе плевраларында да кездеседі. Сірі қабықтардың көп жері
қанталаған. Сөл түйіндері ұлғайып шүйгінденіп, қанталап тұрады. Көкірек
және құрсақ қуыстарында қанды сарысу іркіледі. Барлық үлпершек ұлпалар
толыққанды болады [1,4].
Көкбауыр шектен тыс ұлғайып, оның пульпасы жұмсарады, кесілген жерінен
қарамай тәрізді мол қырынды алуға болады. Бірақ кей жағдайда көкбауырда
айтарлықтай өзгеріс болмауы да мүмкін. Бауыры әдетте болбырап, бүйрек
қанталап тұрады. Жүрек ұйымаған қара қошкыл қанға толы, эндокард
қанталаған, өкпелері домбығып, плевралары қанталаған. Бронхалар мен
кеңірдектін іші қанды көбікке толған. Ал ішектін кілегейлі қабығы әдетте
ісініп, қанталайды, аурудын ішектегі түрі кезінді-әр жерінде қанды жалқақ
болады.
Шошқанын өлексесін сойғанда миндалиңдерінде, жақасты, жұтқыншақ мойын
сөл түйіндерінде дерттік өзгерістер табылады. Жұтқыншақ пен көмейдің
айналысындағы ұлпаларда қанталаған жалқақтар болады.
Ауру аса жіті түрде өткенде өлекседе топаланға тән паталогоанатомиялық
өзгерістердің болмауы мүмкін екенін естен шығармау керек [1,3,4].
1.6 Сібір жарасы ауруын балау
Диагноз қою үшін міндетті түрде індеттанулық деректер, клиникалық
белгілері, өлексені көрудің нәтижелсрі ескеріледі. Жайылым маусымында бұрын
сау емес территорияда, не болмаса жер қазу жұмыстары жүргізілгеннен соң,
қатты жауын, сел, тасқыннан кейін малдың кенеттен өлуі топалаңнан күдік
тудырады. Бұнымен қатар аурудың өте қатты өлітиюі ыстығы көтеріліп,
күйдіргі шығу білінетіндігі ескеріледі.
Сонымен бірге, өлексенің тез бұзылуы, сіресуінін білінбеуі, табиғи
тесіктерінен қанды сора ағуы маңызды мәліметтер болып табылады. Бұл
күдіктердің негізінде күттірмейтін жедел шаралар қолға алынады. Бірақта
түпкілікгі диагноз лабораториялық зерттеулерге негізденуі керек.
Зертханаға жаңа өліктің құлағының көк тамырындағы қаннан даярланған
калың жағындыны жібереді. Қан алған кезде терінің тілінген орнын қариды.
Жағыңдыны көленкеде кептіріп бекітпейді. Егер шыны болмаса, бірнеше тамшы
қанды борға, гипске, ағаш көміріне, шақпақ қантқа тамызады. Басқа мүмкіндік
болмаған жағдайда тексеруге кесіліп алынған құлақты жібереді. Ол үшін
астынғы құлақтың түбін екі жерден байлап, арасынан кеседі. Тілінген жерді
қарын күйдіреді [1,3].
Құлақты пергамент қағазбен немесе целлофанмен орап, металл қорабқа,
банкіге немесе мықты жәшікке салып, кісі арқылы лабораторияға
жіберіледі. Лажсыз сойылған малдан ең лайықты материал - көк бауыр,
шошқадан жақасты және жұтқыншак сөл түйіндері.
Зертханада ең алдымен жағындыны микроскоптайды. Капсуламен коршалған
өзгеше ірі таяқшалардың болуы топалаңға алдын-ала диагноз коюға негіз
болады да, бұл туралы шаруашылықты және ауданды бақылайтын ветеринариялық
қызметке хабар етіледі. Бұл алдын-ала жасалған диагноз ауру қоздырушысынын,
таза өсінін бөлу арқылы расталуы керек. Ол үшін тексерілетін материалды
коректік ортаға себеді және лабораториялык жануарларға жұқтырады.
Бөлінген өсінді өзіне тән қасиеттері бойынша козғалмайтын, гемолиздік
белсенділігі жоқ, оң "меруерт моншағы" сынамасы, өзгеше топалаң
бактериофагымен, әрекеттескенде еруі айқындалады. Бациллаларды бұдан да
тезірек иммунофлуоресценция әдісі бойынша табады. Бөліп алынған микробтың
уыттылығын анықтау - міндетгі шарт болып есептеледі.
Егер өлексе бұзылып кетсе лабораторияға терінің 10x10 см немесе
ағзалардың кесіндісін жібереді. Бұлардан даярланған экстракты
преципитация реакциясында тексеру арқылы бактериологиялық
нәтижесі теріс болған жағдайда да диагаоз қоюға болады Лажсыз сойылған
малдың етін міндетті түрде топалаңға тексеру қажет. Медицина
практикасыңда адамды, ал соңғы кезде ветеринарияда шошқаны тірі кезінде
ауруға топалаң аллергені антраксин арқылы тері сынамасын
қолданып, тексереді.
Ажыратып балау. Сиырда қарасаннан, қойда брадзот пен
энтеротоксемиядан барлық жануарларда қатерлі домбығудан,
пироплазмоздардан лейкоздан, уланудан, тышқаншықтан, тимпаниядан, күн
өтуден және ыстық өтуден ажырату қажет [2,4,5].
1.7 Сібір жарасы ауруының емі
Диагнозы қойылған соң ауырған малды жедел оқшаулап, емдеуге кіріседі.
Емдеу үшін сібір жарасына қарсы қан сарысуы мен иммуноглобулин
қолданылады. Бұл дәрмектерді тері астына, бір орынға 25-30 мл, жылқы мен
ірі қараға 100-200 мл, қой, ешкі, шошқаға, 50-100 мл жібереді. Аурудың
қатты кезінде көк тамырға жібереді. Қолданылар алдында дәрмектерді су
қобдиында 37-38° С дейін жылытады. Анафилаксия болмау үшін
алдымен тері астына 0,5-1 мл жіберіліп, 15-30 мин соң қалғанын
жібереді. Қан сарысуымен қабаттастырып пенициллин немесе стрептомицин
пайдаланса нәтижесі жоғары болады. Сауыққан малды 14 күн өткен соң
вакциналайды.
Иммунитет. Сібір жарасымен ауырып жазылған малда ұзақ уақытқа берік
иммунитет пайда болады. Белсеңді жасанды иммунитет қалыптастыру үшін СТИ
тірі вакцинасы қолданылады. Иммунитет еккеннен 10 күн кейін қалыптасып, бір
жылға дейін сақталады. Енжар иммундеу үшін топалаңға қарсы қан сарысуын
қолданады. Оның әсерінен қалыптасқан иммунитеттің ұзақтығы 14 күн. Бұл
препарат шұғыл түрде дауалау үшін және емдік мақсатта қолданылады. Соңғы
жылдары Ресей Федерациясында сібір жарасына қарсы даярланған вакцина
қолданысқа енгізілді [2,3,5].
1.8 Сібір жарасы ауруын дауалау және күресу шаралары
Сібір жарасын дауалаудың басты бағыты бейім жануарларды вакциналау
және індет жайлаған бұрын топалаңнан мал өлген, ондай малдың өлексесі
көмілген жерлерді толық есепке алу және сауықтыру, санитариялык шектеу
шараларын жүргізу. Малды бақылаусыз союға жол бермей, өлексені жоюды және
зарарсыздандыруды жолға қоюдын, малдан алынған шикізат өнімдерін дайындау,
тасымалдау және емдеу кезіңде ретті санитариялык бақылаудың, мал
фермаларында, мал айдайтын жолдарда, жайылымдарда, малдың мол жиналатын
жерлеріңде және сатылатын базарларында санитариялық ережелердің қатаң
сақталуының маңызы зор.
Мал фермаларын салуға өткен уақытта ешқашан топалаң байқалмаған жер
бөлінуі қажет. Сондай-ақ, бұрын мал өлексесі көмілген, мал өнімдерін
сақтайтын және өңдейтін кәсіпорыңдар болған жерлерге де мал қора-жайларын
салуын болмайды. Бұрын мал өлексесі көмілген қорымдар, биотермиялық
апандар, мал иірілген жұрттар мен котамдар қоршалып, айналасына -тікеңді
бұталар егіліп, егер ондай жерін шаруашылық қажетіне жарату мұқтаждығы
туған жағдайда топырақты бактериологиялық тексеруден өткізу қажет.
Сібір жарасы бойынша күдікті жерлерде құрылыс суландыру, қазу
жұмыстарын жүргізбеген жөн, ал аса қажет жағдайда арнайы санитариялық
эпидиомологиялык мекемелердін келісімін алу қажет.
Сібір жарасы бойынша қауіпті болып есептелетін территорияның оған
Қазақстаннын басым бөлігі жатады жыл сайын барлық бейім жануарлар
вакциналанады. Ал қауіп жоғары денгейде деп есептелетін аймақта вакциналау
жылына екі мәрте жүргізіледі [1,2,4,5].
Сібір жарасы шыққан індет ошағы карантинделінеді де, ол елді мекен
мен шаруашылықта малды әкелуге, әкетуге, орын ауыстыруға, етке союға, мал
өнімдерін жинауға және тасымалдауға тиым салынады.
Барлық мал тексеріліп, ауырған және күдікті жануарлар оқшауланып,
емделеді. Сауыққан соң 14 күннен кейін вакциналанады. Клиникалық тұрғыдан
сау малды бірден егеді. Ауырған және күдікті сиырдың сүті
зарарсыздандырылып, құртылады. Шартты түрде сау сиырдын. сүті тек
қайнатылғаннан соң ғана тағамға жаратылады.
Сібір жарасынан өлген малдың өлексесін соймайды, көмуге тиым
салынады, міндетті түрде өртейді. Өлексе жатқан жерді 10 % ыстық күйдіргіш
натрий ертіндісімен немесе 4% формальдегид, 5% хлорлы ертіндімен
дезинфекциялаңды. Ауру малдың тезегі де өртеледі. Топырақты және жүнді
дезинфекциялау үшін этилен мен бромды метил тотығымен ойдағыдай
зарарсыздандыруға болады.
Карантин ең соңғы ауырған мал сауыққан соң немесе өлген сон, егер
егілген жануарларда асқыну болмаса, 15 күн өткеннен соң алынады.
Сібір жарасы қоздырғышының таяқшаларының ұзындығы 5—6 микрон, ені
1,0—1,5 микрон. Бұл аэробтар Грам әдісімен де, сондай-ақ анилин бояуларының
барлық түрімен де боялады, патологиялық материалдарда көбінесе қос-қосынан
немесе тізбектеліп орналасады, организмде капсула құрайды. Капсуланы
жасанды түрде алуға болады. Ол үшін қараталақ таяқшаларын қан немесе қан
сарысуы коректік ортасында өсіреді. Топырақ пен өсімдіктерде де таяқшалар
бактериялық спора құрады.
Сібір жарасы ауруына, көбінесе ірі қара жылқы, қой, түйе, ешкі, бұғы
жиі шалдығады.
Ал ит, шошқа, мысық, сол сияқты жыртқыш аңдар қараталақпен сирек
ауырады. Сібір жарасына адам да шалдығады. Адамға көбінесе малдың терісін
өңдегенде немесе терісін сойған кезде жұғады.
Сібір жарасы ауруының жұғу жолдары мен көздері. Аурудың негізгі
жұқтырғыш көздері — ауру мал мен ауру қоздырғышы түскен жөмшөп, жайылым,
суат пен қора-жай, сондай-ақ ауырған малдың қанын соратын маса, сона, шыбын
- шіркей арқылы да жұғуы ықтимал.
Аурудың жасырын кезеңі 2—5 күнге созылады. Ауру кенеттен, жедел,
жітілеу және созылмалы түрде өтуі мүмкін.
Ауру кенеттен келгенде малдың миына қан кетіп, ол күрт жығылады,
денесі құрысып-тырысады, аузы-мұрынынан қанды көбік ағып, тік шегінен қара
қан кетіп, тынысы тарылады. Бірнеше сағаттан кейін ауру мал өледі.
Ауру жіті немесе жітілеу түрінде өткенде малдың қызуы 40—420C дейін
көтеріліп, тек өлеріне 5—6 сағаттай уақыт қалғанда қалпына келе бастайды.
Ауру мал қимылсыз, күйзеліп, кейде албырттанып жатады.
Көз шеңберлері қанталап ісінеді де, ұрт, таңдай қабыршақтары көгеріп
кетеді. Іші қатып, соңынан өтеді. Қараталақпен ауырған малдың денесінің әр
жерінде қанталаған іріңді сарғыш ісіктер пайда болып, кейде оның түбінен
бетін іріген қабыршақтар бүркеген жара білінеді. Аурудың мұндай түрі 5—7
күнге созылады.
Созылмалы ауру кезінде, әсіресе, ірі қараның ауруы екі-үш аптаға
созылуы ықтимал. Ал шошқанын, қараталақ ауруы (ангина) баспа тәріздес
болып, құлақтарының төңірегі, тамақ-таңдайы мен басы мойнынан бастап, кеуде-
төсіне дейін ісініп тұрады. Аурудың тынысы тарылуының зардабынан ішкі
кілегей қабықтары көгеріп, терісінің сыртқы бетінде қара-күрең түсті
таңбалар пайда болады. Ауру мал көбінесе тынысы тарылып өледі [2].
Ет қоректі жануарлардың қараталақ ауруы ішек пен қарынның жіті
қабынуы тәріздес өтеді де, әдеттегі қараталақ ауруы кезінде белгі беретін
терідегі ісіктер мен таңбаланған сом түйіндер сирек байқалады.
Сібір жарасынан өлген малдың ауруын қарап-бақылау арқылы немесе қанын
микроскопиялық зерттеу арқылы біле алмаған жағдайда, өлген малды сойып
анықтайды. Әдетте өліктің сіресіп қатқан денесінде аурудың белгісі
білінбей, кілегей қабықтары көгеріп, табиғи тесіктерінен қара қан ағады.
Терінің ішкі клеткалары сарғайыңқырал, қанталап тұрады да, арқа қуысындағы
шажырқай мен бүйрек аумағы және көмейдің айналасы білеуленіп тұрады.
Лимфатиялық түйіндері қанталап ісінеді, көкбауыр да ұлғайып, айнала
шеті тарамданып, ұлпа жантік тәрізді көрінеді. Бауыр мен бүйректер қанға
толған. Жүректің бұлшық еті босап кеткен. Ішектердің кілегей қабаты, жұқа
кілегей қабықтары ісініп қанталаған. Ішек түтігінің ішіндегі қатпарлы
табақшалар мен ірі фолликулаларда шар тәрізді немесе ұзынша келген ісіктер
байқалады да, оның бетінде тілмеленіп ұйысқан жара пайда болады. Аурудың
өкпесі мен миы қанға толып кетеді.
Жіті немесе созылмалы қараталақ сырқатын байқап болжағанда аурудың
клиникалық көрсеткіштерін (қызуының жоғарылығы, ісінуі, инфильтраттануы,
көршиқандануы, несеп пен нәжістің қандануы) негізге алады. Мұны
микроскапиялық, бактериологиялық және биологиялық зерттеулер жүргізу арқылы
растайды.
Микроскопиялық зерттеу жүргізу үшін, қаннан жұғынды алып зерттеп
болған соң, оны Романов әдісі бойынша (су тектес көксұр) бояйды. Егер
жұғындыда қараталақ ауруының қоздырғышы болса, микроскоптан сырты жылтыр
қауырсынды қарасұр таяқшалар көрінеді.
Бактериологиялық зерттеу әдісі қоректік арнаулы затқа уыт жіберу
арқылы жүргізіледі. Қараталақ ауруының қоздырғышын желімге (желатин)
уколмен еккен кезде, кәдімгі арша тәрізденіп өседі, ал ет-пептонды сорпада
пробирка шынының түбінде 16—18 сағаттан соң, ақ мақта тәріздес тұнба пайда
болады.
Биологиялық зерттеу жүргізгенде өлген малдың денесінен алынып, арнайы
жасалынған қанды немесе суспензияны теңіз шошқасының терісі астына — 0,2 мл
мөлшерімен немесе ақ тышканға 0,03 мл мөлшерімен егеді. Егер қараталақ
ауруының қоздырғышы бар болса, суспензия немесе қан егілген зертханалық
жануарлар 24—36 сағат уақыт ішінде өледі.
Сібір жарасын ауруын анықтауда, өлген малдын терісінен тұнба
преципитация реакциясын пайдаланады. Бұл үшін зерттелінетін терінің өзінен
сығынды алады. Мұны қараталақ ауруына қарсы қолданатын сыворотка
тұндырмасының үстіне ұйытады. Ал бұл екі жасанды сұйықтардың аралығында ақ
шеңбердің пайда болуы — (заттың химиялық өзгерісі) оң реакцияны көрсетеді
[3,6].
Емдеу. Сібір жарасымен ауырған малдарды емдеу үші қараталақ ауруына
қарсы қолданылатын гипериммунды сыворотка қолданылады. Мұны тәулігіне бір
мәртеден мына мөлшерде: ірі кара мен жылқыға 250—300 мл, қой мен ешкіге
50—75 мл терінің астынан егеді.
Мұнымен қатар, сібір жарасына қарсы сывороткаға қоса, ауру малдарға
мынадай мөлшерде пенициллин жіберуге болады: ірі қараға — 1 млн. ЕД, уақ
малдың әр қайсысына — 200 мың ЕД егіледі. Пенициллиннің орнына биомицинді
де қолдануға болады. Бұған қоса гамма-глобулин атты арнайы дәрілерді
қолдануға болады.
Сақтану және күрес жүргізу шаралары. Сібір жарасы ауруынан сақтану
үшін малға жақсы санитарлық жағдай жасалынады. Утильзаводтар мен
биотермиялық шұңқырларды және малдардың өлігін көмген орындарды үнемі таза
сақтап, сонымен қатар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Індеттану және инфекциялық аурулар пәнінен жазылған Сібір жарасын
балау және дауалау шаралары атты курстық жұмысым 35 беттен тұрады.
Курстық жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу, техника
қауіпсіздігі, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімін қамтиды.
Белгілер мен қысқартулар
м2 -шаршы метр
м3 – метр куб, көлем
м – метр
% - пайыз
°С – температура
мг м3 – көлем
г – грамм
кг – килограмм
Ә.Б.- әсер ету бірлігі
Нормативтік сілтемелер
Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД).Схемалар.Түрлері мен типтері.Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.
МЖМБС 2888-68 - Ветеринарлық термометр
МЖМБС 1770-74 - Мөлшерлі лабораториялық шыны ыдыстар. Цилиндрлер,
мензуркалар, колбалар, пробиркалар
МЖМБС 5556-81- Гигроскопиялық медициналық мақта. Техникалық жағдайлар
МЖМБС 5962-67 - Этил спирті. Техникалық жағдайлар.
МЖМБС 6709-72 - Дистилденген су. Техникалық жағдайлар
МЖМБС 9147-80 - Лабораториялық ыдыстар және қондырғылар. Шынылы,
фарфорлы. Техникалық жағдайлар
МЖМБС 24861-91 - Бір реттік инъекциялы шприцтер
МЖМБС 26678-85 - Тоңазытқыштар және мұздатқыштар. Жалпы техникалық
жағдайлар
МЖМБС 28085-89 - Биологиялық препараттар
Ф. 7. 04 – 03
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
__________________________кафедрасы
___________________________________ пәні бойынша
Курстық жұмыс
Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________
Орындаған _______________________________
(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші
___________________________________ __________
(оқытушының аты –
жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)
Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2013ж.
Норма бақылау:
_______________
қолы, аты – жөні
Комиссия:
_______________
қолы,аты – жөні
_______________
қолы,аты – жөні
Шымкент 2013 ж.
Ф. 7. 05 – 04
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
______________________________кафед расы
Бекітемін
Каф.меңгерушісі __
_________2013ж.
№____Тапсырмасы
___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______
№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу Көлемі
мерзімі (парақ саны)
1
2
3
4
5
6
7
Ұсынылған әдебиеттер:
1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________
Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________
Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты – жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
(күні, студенттің қолы)
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартылған сөздер мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 8
1 Негізгі бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...10
1.1 Сібір жарасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Қоздырғыштың
төзімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 11
1.3 Індеттік
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..11
1.4
Дерттенуі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.5 Өтуі мен
симптомдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .13
1.6
Балау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1.7 Емі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.8 Дауалау және күресу
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 17
1.9Шаруашылықтағы індеттанулық талдау мен
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.10 Індетке қарсы шаралар туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
1.11 Ұйымдастыру - шаруашылық
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
1.12 Жұқпалы ауруларды зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2 Өзіндік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .27
3 Техникалық
қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .35
Ф. 7. 04 – 06
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
___________________________________ ____
факультеті
___________________________________ __ ____кафедрасы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
_____________________
(қолы,аты – жөні)
_______________2013ж.
Курстық жұмысты қорғау
Хаттамасы №____
___________________________________ ___________________ пәні
студент____________________________ _тобы_________________________
Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ __
___________________________________ ______________________________
Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:
1.___________________________________ _____________________________
2.___________________________________ _____________________________
3.___________________________________ _____________________________
Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен)
_____, қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен)_____балл.
Сомалық баллы______
Жұмыстың бағасы____________
Курстық жұмыс жетекшісі__________________________ __________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Қорғау күні__________2013ж.
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Індеттану - індет процесін, жұқпалы аурулардың
пайда болу және таралу заңдылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы
аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Індеттану екі түбірден түратын қазақтың төл сөзі: індет — жұқпалы
аурудың кең ауқымды таралуы, ал тану - білу, яғни ғылым деген мағына
береді. Індеттану батыс тілдерінде эпизоотология деп аталады. Ол да екі
үғымның жиынтығы: эпизоотия (грекше ері — арасында, zооп — жануар) және
1оgоз - ғылым. Бұл терминнің шығу төркіні медицинаның саласы
эпидемиологияға барып саяды. Эпидемия (грекше ері - арасында, сіетов -
халық) жұқпалы аурулардың адамдар арасында кең таралуы.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы өте ертеден-
ақ көңіл аудара бастады. Адамзат қоғамының ой-өрісі жетіліп, өнер-білім мен
мәдениетті қалыптастырудағы ұзақ тарихи даму жолында ғылымның көптеген
салаларының бірі ретінде осы заманғы індеттану қалыптасты. Адам тағы
аңдарды қолға үйретіп, одан кейін мал шаруашылығымен айналыса бастаған
кезде-ақ жануарлардың әр түрлі ауруларымен, олардың ішінде жұқпалы
аурулармен кездесті. Жұқпалы аурулардың белгілеріне, олардың таралу
заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да қарастырыла
бастады. Бұл аурулардың жұқпалылығы, адам мен малда тез тарайтындығы, бір
ауырып жазылған соң қайтадан ол аурумен ауырмайтындығы, аурудың ауырған
малдан сау малға тікелей жанасқанша ғана емес бөгде заттар арқылы да
жүғатындығы (мысалы, ауру мал ішкен суды сау мал ішсе соңғысының дертке
шалдығуы т.б.).
Өнеркәсіптік кешендерде, арнайы бағыттандырылған
шаруашылықтарда және фермаларда ауруларды емдеу және сақтандыру шараларын
үйымдастыруда агротехника, мал азығын дайындау, азық дайындау технологиясы
және мал гигиенасының ережелерін сақтау бағытындағы ғылыми жетістіктерді
басшылыққа алған жөн.
Ауруды ғылыми негізде емдеу үшін морфологиялық өзгерістерді білумен
қатар әр ағзалардың, жүйелерді және жалпы организмнің күй-жайын, яғни
қызметін атқару күйін, күш қабілет мүмкіндігін анықтайды.
Арнайы бағыттандырылған ауыл шаруашылық кәсіпорындар мен малшруашылығы
енімдерін (сүт, ет, жүн жэне жүмыртқа) өнеркәсіптік технологиясы бойынша
өндіретін кешендерді әтижелі пайдалануды тек қана аурулардан сақтандыру
бағытындағы теориялық, методологиялық және ұйымдастырушылық салаларының
жеткен жетістіктерін түгелдей дерлік есепке ала отырып, сонымен қатар ауру
малды дара және топтап емдеуді ары қарай дамытып-жетілдіру арқылы іс жүзіне
асыруға болады.
Соған байланысты малды, түрлі жағдайларда аурулардан сақтап қалу үшін
жоспардың негізгісі ретінде диспансеризация жүргізу ұсынылады. Кей
аурулардан, әсіресе, зат алмасуының бұзылуынан сақтау, топтап сақтық ем
жүргізу әдістерін қолданғанда ғана жақсы нәтиже береді. Сапасыз және
азықтың бір түрімен ғана азықтандырғанын пайда болатын ауруларды айықтыруда
азықпен емдеудің (диетотерапия) мағынасы зор.
Сапасыз азықтарды дайындаған, азықты бұзу технологиясын бұзған және
малды бағып-күтуде, әсіресе, қыста, қорада тұратын мезгілде гигиеналық
ережелерді бұзған шаруашылықтарда ауру малдың саны көбейеді. Сондықтан,
агрономиялық және ветеринарлық лабораторияларда азықтарды тексеруді кең
түрде жүргізудің тек ауруды анықтауда ғана емес сапалы және дұрыс
азықтандыруды қадағалауда маңызы зор.
Сібір жарасына қой, ешкі, бұғы, сиыр, жылқы, түйе, жабайы сүт коректі
жануарлар аса бейім. Шошқа біршама төзімді де, бұл аурумен созылмалы түрде
аурады. Ет қоректілер ит, мысық басқалардан төзімді. Мысалы топалаңмен
ауырту үшін үй коянына қоздырушысының 2 спорасын тері астына жіберу
жеткілікті, ал итке ол үшін 1 млн спора енгізу қажет.
Бір түрге жататын кейбір мал тұкымдарының топалаңға
бейімділігі әртүрлі болуы мүмкін. Қойдың алжирлік тұқымдары еуропалық
тұқымдардан әлдекайда төзімді. Сібірде өсірілетін сиырдың
жергілікті тұқымдарының бұл ауруға бейімділігі біршама төмен. Сондай-ақ
далалық, қызыл сиырлар , кара-ала тұқымдарына қарағанда төзімдірек
болады [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты – сібір жарасы ауруын балау және дауалау
шараларын зерттеу.
1 Негізгі бөлім
1.1 Сібір жарасы ауруы
Сібір жарасы сибирская язва - жіті өтетін, өлі тиіп, күйдіргі
тектес қабыну ретінде байқалатын жұқпалы ауру. Бұл ауру малдаң әр
түлігінде өзінше аталып келді. Топалаң атауы негізінде қой мен ешкіге тән.
Жылқыда - жамандат, талақ немесе қарабез, сиырда - қарасан немесе
қарабез қарасан қазіргі көзқарас бойынша басқа дербес ауру, түйеде -
шелек немесе ақ шелек, адамда - күйдіргі немесе текті жара.
Тарихи деректер. Ауру біздің дәуірімізден көп бұрын белгілі. Ертедегі
араб дәрігерлері "парсы күйдіргісі", ал грек және рим ғалымдары "текті
күйдіргі" деп атаған. Орта ғасырларда топалаң қырғын індет ретінде көптеген
Европа және Азия еддерінде байқалып тұрды. Ресейде аурудың "сибирская язва"
аталуы Сібірде қызмет еткен дәрігерлер А.Эшке және Н.Ножевшиков 1758 адам
мен малда осы дерттін ғылыми сипаттамасын беруіне байланысты болатын.
Сібір жарасының қоздырушысын Германияда Поллендер 1849, Францияда
Райне мен Давен 1850 өлген малдың қанынан тапты. Бұл микробтың қоректік
ортадағы таза өсіндісін 1876 ж. Р.Кох бөліп алды да, оның спора
түзетіндігін анықтады. Л.Пастер 1881 бірінші болып жануарларды осы
микробтың әлсіретілген өсіндісі арқылы вакциналау мүмкін екендігін тәжірибе
жүзінде дәлелдеді. Бұл әдіспен вакцина дайындауды Ресейде П.С.Ценковский
1883 іске асырды. 1944 ж. Н.Н. Гинзбург СТИ вакцинасын, ал 1956 ж С.Г.
Колесов пен басқалар ГНКИ гидроокись аллюминий вакцинасын ұсыңды.
Сібір жарасы дүние жүзінде көптеген елдерде байқалып тұрады.
Қоздырушысы - ірі 3-10x1-1,5 мкм қозғалмайтын грамоң, спора түзетін
ауасы бағалы таяқша. Жануар организмінде және табиғи белогі мол қоректік
ортада қауашақ түзеді және бұл қасиет уытты штамдарына тән. Өсуіне қолайсыз
жағдайда, ауадағы оттегінің қатысуымен, 15-42° С температура аралығында
спора түзеді. Сойылмаған өлекседе спора түзілмейді де, өлексе
шірігенде микроб өліп қалады. Спора түзу арқылы бұл микроб түр ретінде
сыртқы ортада сақталады. Патологиялық материалдан алынған жағында
бациллалар жеке-жеке немесе жұптанып, сирек жағдайда қысқа ретінде
орналасады. Боялған жағында тізбектегі таяқшалардың шеті шорт кесілгендей,
болмаса тіпті аздап дөңестеніп бітеді, ал тізбектің өзі бамбук таяғы сияқты
бунақтанып турады [1,3,4].
Микроб қарапайым қоректік орталарда жақсы өседі. ЕПА ( пептон
агарында өскенде R-формасына тән жатық, күнгірт сұр түсті, бұжырланған,
шеті жырымдалған колониялар ЕПС ет пептон сорпасында пробирканың түбінде
ұлпаланған бір шөкім мақтаға ұқсас тұнба береді. Ет пептон желатинасына
пісіп еккенде, аударылған шырша тәріздес өседі. Пенициллин қосылған
ЕПА-да өскенде домаланып, шарға ұқсайды. "Меруерт моншағы құбылысы" деп
аталатын бұл қасиеті топалаңға диагноз қою үшін пайдаланылады. Өзіне тән
бактериофагка аса сезімтал ү-МВА деп аталатын бактериофаг авторлары
Я.Е. Коляков пен В.А. Байрак лабораториялық диагностикада қолданылады.
1.2 Сібір жарасы қоздырғышының төзімділігі
Микробтың вегетативтік түрі әртүрлі қолайсыз жағдайларға төзімсіз.
Сойылмаған шіріген өлекседе 7 тәулікте ыдырайды. 60° С қыздырғанда 15
минутта, қайнатқанда – қолма - қол, тура түскен күн сәулесінен бірнеше
сағаттан соң өледі. Кәдімгі дезинфектанттардың әсерінен тез арада
өледі, -10º кезінде 24 күн, ал -15° С жағдайында етте 15
күнге дейін сақталады [1,4].
Споралары өте төзімді. Олар шіріген өлекседе тіршілгін
сақтайды, суда жылдар бойы, топырақта ондаған жылдар сақталады.
Ет пен теріні тұздау, кептіру спораларынын сақталуына жағдай
жасайды. Құрғақ ыстық ауада 120-140° с кезінде споралары тек 2-3
сағаттан кейін, ал 120° С жағдайындай автоклавтау 5-10 мин. өткенде,
кайнату 15-30 мин сон, күйдіргіш натрийдын 10 %-ті ерітіндісі,
формальдегидтің 1 %-ті ерітіндісі екі сағат өткен соң өлтіреді, ал хлорлы
дезинфектанттар күштірек әсер етеді.
1.3 Сібір жарасы ауруының індеттік ерекшеліктері
Сібір жарасына қой, ешкі, бұғы, сиыр, жылқы, түйе, жабайы сүт коректі
жануарлар аса бейім. Шошқа біршама төзімді де, бұл аурумен созылмалы түрде
аурады. Ет қоректілер ит, мысық басқалардан төзімді. Мысалы топалаңмен
ауырту үшін үй коянына қоздырушысының 2 спорасын тері астына жіберу
жеткілікті, ал итке ол үшін 1 млн спора енгізу қажет.
Бір түрге жататын кейбір мал тұкымдарының топалаңға
бейімділігі әртүрлі болуы мүмкін. Қойдың алжирлік тұқымдары еуропалық
тұқымдардан әлдекайда төзімді. Сібірде өсірілетін сиырдың
жергілікті тұқымдарының бұл ауруға бейімділігі біршама төмен. Сондай-ақ
далалық, қызыл сиырлар , кара-ала тұқымдарына қарағанда төзімдірек
болады.
Сібір жарасына әртүрлі жастағы жануарлардың бейімділігін
салыстырғанда мынандай заңдылық байқалады. Өте бейім жануарлардың жас төлі
қозы, бұзау, қодық ауруға ересек жануардан әлдеқайда төзімді. Керісінше
бейімділігі аз жануарлардың жас төлдері ауруға тез шалдығады. Ересек
кезінде ауырмайтын жануарлар жаңа туған кезінде топалаңға бейім (болады.
Мысалы ересек ит төзімді де, жас күшік өте сезімтал. Бұл ауруға адам да
шалдығады [1,4].
Сібір жарасының қоздырушысының бастауы - ауырған жануарлар. Олар
бациллаларды нәжіс, несеп, сілекей арқылы бөліп шығарады.
Микроб әсіресе өлер алдында жануардың табиғи тесіктерінен
аққан қанды сұйықтықта көп болады. Қоздырушының ең басты берілу
факторы - топалаңнан өлген малдың өлексесі. Оның барлық мүшелері мен
ұлпаларында бациллалар мейлінше көп. Мұндай өлексені союға болмайды.
Теріні тілгенде ауадағы оттегі қоздырушының спора түзуіне жағдай
жасайды, сүйтылған топырақ пен басқа да сыртқы ортадағы заттарды жаппай
микроб жайлап алуы мүмкін.
Ауырған малды лажсыздан союдың да қаупі мол. Сойылған малдың еті,
терісі, қаны, ластанған жемшөп арқылы ауру үлкен қашықтыққа апарылады.
Қоздырушының таралуына етқоректі жануарлар мен жыртқыш құстар да белгілі
дәрежеде қатысады. Олар өздері ауырмаса да микробтың спораларын ұзақ уақыт
бойы нәжісімен бірге бөліп шығарады.
Топыракка түскен топалаңнын спорасының тағдыры топырақтың түріне
байланысты. Микробтын ұзақ сақталуына гумусы мол, рН-ы бейтарап топырақ аса
қолайлы. Мұндай жағдайда тиісті температура мен ылғалдылықта спора
вегетативтік түрге ауысуы мүмкін. Спораның топырақта ұзақ сақталуы
топалаңның тұрақтылығын қалыптастырады. Бұрынғы уақытта микробпен ластанған
аймакта су және жел эрозиясының, өзендердің тасуынан, жер қазу
жұмыстарының, ін қазатын жануарлардың тіршілігінін, өсімдіктердің өнуінің
нәтижесінде микроб топырақ бетіне шығып, одан баска жерге апарылуы мүмкін,
бұдан барып жануарларға ауру жұғу каупі туады.
Сібір жарасы негізінен алиментарлық жолмен жұғады. Қоздырушы
микроб жануар организміне ауру жайлаған жайылымда жем-шөп немесе су арқылы
түседі. Оның денеге бойлай енуіне ауыз бен жұтқыншақтың кілегей қабығынын,
зақымдануы, тістін тісеуі, гастрит, гастроэнтерит жағдай туғызады.
Организмнің төзімділігі жүдеген, ыстыққа ұрынған, авитаминозға шалдыққан
кезде күрт төмендейді. Аурудың аэрогендік жолмен жуғуын ескермесе болмайды.
Әсіресе қой коздырушы микроб бар шаңмен тыныс алғанда топалаңға шалдығуы
ықтимал [1,2,4].
Қан сорғыш жәндіктер сона, маса, көк шыбын көп болған жағдайда
трансмиссиялық жолмен де жұғуы мүмкін. Соналардың қоздырушы микробты ауру
малдан ғана емес өлекседен, ластанған су мен топырақтан да алатындығы
дәлелденді.
Негізгі жұғу жолдары сібір жарасының маусымдык ерекшеліктеріне негіз
болады. Әдетте ауру жылдын жылы мезгілдерінде, малды шөбі сирек және куаң
жайылымдарда жайғанда байқалады. Бірақ топалаң жайлаған жерде дайындалған
жем-шөп, ауырған малдан алынған ет-сүйек ұны арқылы ауру қыс кезінде
қорадағы малда да ұшырасьш қалады.
1.4 Сібір жарасы ауруының дерттенуі
Зақымданған кілегейлі қабық пен тері арқылы өткен ауру қоздырушысы
өзінін, агрессиндері мен экзотоксиндері арқылы енген жеріндегі дененің
қорғаныс күштерін бейтараптап, өсіп-өнеді де, сөл жүйесіне өтіп, сөл
түйініне, одан соң канға тарайды да фагоцитгермен тұтылады. Сөл арқылы
бүкіл денеге жайылып, лимфалық макрофагтық жүйенің элементтерінді
бекітіледі. Бацилалар әсіресе көкбауырда шоғырланып, онда елеулі
патологиялык өзгерістер туғызады. Дерттену процесінде бацилланың қауашағын
құрайтын заттары, бөліп шығаратыи экзотоксині мен протеаза ферменті күшті
әсер етеді. Қауашақ топалаң қоздырушысының фагоцитозға ұшырауына тосқауыл
болады, ал микроб бөліп шығарған улы заттар оны бекіткен торшаларды
ыдыратады. Босанған бациллалар тағы да қан ағысына түсіп, септицемия мен
интоксикацияның өрлеуіне әкеліп соқтырады. Гипоксия байқалып, қышкыл-сілті
тепе-теңдіп бұзылады, қан ұю қасиетін жоғалтады.
Егер әлсіреген жануар аса уытты микробпен қағынса бірден септицемия
өлі тию байқалады да, мал бірер сағаттан кейін өліп қалады.
Сібір жарасының коздырушысы денеге тері арқылы енсе, сол орыны қанталап
ісінеді де, карбункулға күйдіргі айналады. Карбункул бірден емес,
кейіннең, ауру қоздырушысының қан арқылы келуінен де болады. Бұл ошақта
микроб өніп-өсіп, токсинді бөледі де, организмді уландырады. Алдымен
таяудағы қанталап, ісініп, одан микроб қанға өтіп ақыры мал сиптемициядан
өледі.
1.5 Сібір жарасы ауруының өтуі мен симптомдары
Аурудың өтуі ұзақтығы ауырған жануардың төзімділігі не уттылығына,
мөлшеріне, денеге енген болады. Әдетте жасырын кезеңінің ұзақтығы 1-3 күн.
Аурудың негізгі екі түрі бар: өлі тиген және күйдіргілі
(карбунулездік. Күйдіргі ретінде байқалған дерт процесінің орын тебуіне
байланысты топалаңның тері, ішек, өкпе, ангина түрлері болады. Мұндай
жіктеу шартты түрде ауруды сипаттау үшін қолданылады.
Іс жүзінде топалаңға шалдыққан жануардың бір ғана мүшесі не
ұлпасының дерттенуі өте сирек құбылыс. Алғашқында күйдіргі ретінде білінген
ауру сепсиске айналып, керісінше сепсистен кейін дененің әр жеріне
күйдіргі шығуы мүмкін. Бірнеше мүшеде орны шектелген зақымданудың
қатар білінуі жиі байқалады.
Сібір жарасы әдетте аса жіті және жіті, сирегірек жітіден
төмен өтеді. Созылмалы түрі шошқада кездеседі.
Аса жіті сібір жарасы негізінен қой мен ешкіде, сирегірек жылқы мен
сиырда байқалады. Ауырған мал кенеттен, аурудың клиникалық белгісі
байқалып үлгірмей-ақ өліп кетеді. Мұндай жағдайда қой ентігіп, дрілдеп-
қалшылдап кейде, орнында секіріп барып құлайды да, бірер минуттың ішінде
өледі. Мұрны мен аузынан қанды көбік ағып жатады. Жылқы мен сиыр
еліріп, одан кейін тез басылады. Ентігіп, солығын баса алмай дем
алады, тамыры жиі соғып, кілегей қабықтары көкшілденіп, дене қызуы
41-42 С жетеді. Бірнеше минуттан кейін, кейде бірер сағат өткен соң
ауырған малдың талықсып, денесі құрыстванып барып жаны шығады.
Аурудың жіті өрбуі кезінде сиыр мен жылқыда дененің қызуы
көтеріліп (41С дейін) тыныс алу мен тамырдың соғуы жиілеп, бұлшық
еттері дірілдейді. Мал жемшөптен қалып, ірі қара күйіс қайыруын
тоқтатып, сауын сиырлардың сүті қайтады [2,5].
Жылқының ішегі түйіліп, ірі қараның таз таз қарны кебеді.
Кейде іш қатып, не керісінше қан аралас іш өтіп, несепте қан
байқалады. Жануар тез әлсіреп, тынысы тарылып, кілегей қабықтары
көгеріп, қанталай бастайды. Жұтқыншақ маңында, мойынында, әукесінде,
қарын астында домбығу пайда бола бастайды. Аузы мен тілінің кілегей
қабығында қанды жалқақ байқалады. Ауру белгілері білінгеннен соң 2-
3 күн өткенде мал өледі. Жан тәсілім кезінде мұрны мен аузынан
қанды көбік шығады.
Ауру жітіден төмен өрбігенде 6-8 кұнге дейін жоғарыдағы сипатталған
белгілері баяулау өрбиді де, оқтын-оқтын байқалмай да кетіп, мал жазылып
кеткендей әсер туғызады. Бірақ артынша оның жағдайы қайтадан нашарлап,
ақыры өліммен бітеді.
Созылмалы түрде шошқада өткенде аурудың негізгі белгісі -жануардың
арықтауы. Тек сойылғаннан сон, ұшаны қарағанда, төменгі жақтың астында
қанды жалқак, жақасты және жұтқыншак бездерінің қабынуы байқалады,
топалаңға күдік туады. Бүл аурудың ангиналык түріне сәйкес келеді, ұзақ
өрбіген дерт дененің ыстығы аздап көтерілуі, ангина мен фарингит арқылы
білінеді. Жануардың алқымы ісіп, жұтынуы қиындап тынысы тарылады, жөтел
пайда болады.
Аурудың үзікті түрі кезінде дененін ыстығы аздап көтеріледі де, әдетте
мал жазылып кетеді.
Сібір жарасының аса жіті және жіті түрлері негізінен септицемия
ретінде өтеді, ал жіті және сәл жіті түрлерінде көбінде кұйдіргі байқалады.
Бұл жағдайда дененін. әр жерінде, әсіресе баста, кеудеде, іш аймағында
домбыққан ісік пайда болады - басында тығыз, ыстық және ауырғыш болып,
біраздан соң ауырмайтын салқын былқылдақ күйге ауысады. Ісіктін. ортасы
өліеттеніп, ойыла бастайды.
Сібір жарасының ішектегі түрі септицемиямен қабаттасып әсіресе
жылқыда, түйнеме болып тышқаншық тиген әлпеттес, іш қату, қанды іш өтуте
ұласады.
Өкпедегі түрі ауырған малдың қауырт өрбитін қанды пневмониясы мен жіті
өтетін өкпе домбығуы ретінде байқалады.
Патологоанатомиялык өзгерістер. Сібір жарасына күдіктенгенде
өлексені союға тиым салынады. Бірақ кей жағдайда жануардын тірі кезінде
мұңдай күдік тумайды да, ауруға тән патанатомиялық өзгерістердің көзге
түсуі өлексені жаруды тоқтатып, сыртқы ортаның ауру қоздырушысымен
ластануын болдырмайтын шаралар қолдануға негіз болады.
Сібір жарасынан өлген малдың өлексесі тез бүлінеді, әдетте иістеніп,
сіресуі болмайды немесе әлсіз дәрежеде байқалады.
Табиғи тесіктерінен қанды сұйық, кейде қан ағады. Әр жерінде, көбінесе,
жағының астында, мойынының төменгі жағында, қолтығы мен шабында
былқылдаған ісік болады. Қаны қара қошқыл түсті, ұйымайды. Сыпырылған
терінің ішкі жағы қоңыр қызыл түсті. Шелдегі қан тамырлары білеуленіп,
маңайы қанталап, әр жерінде жалқақ пайда болады. Мұндай жалқақтар қабырға
астындағы және өкпе плевраларында да кездеседі. Сірі қабықтардың көп жері
қанталаған. Сөл түйіндері ұлғайып шүйгінденіп, қанталап тұрады. Көкірек
және құрсақ қуыстарында қанды сарысу іркіледі. Барлық үлпершек ұлпалар
толыққанды болады [1,4].
Көкбауыр шектен тыс ұлғайып, оның пульпасы жұмсарады, кесілген жерінен
қарамай тәрізді мол қырынды алуға болады. Бірақ кей жағдайда көкбауырда
айтарлықтай өзгеріс болмауы да мүмкін. Бауыры әдетте болбырап, бүйрек
қанталап тұрады. Жүрек ұйымаған қара қошкыл қанға толы, эндокард
қанталаған, өкпелері домбығып, плевралары қанталаған. Бронхалар мен
кеңірдектін іші қанды көбікке толған. Ал ішектін кілегейлі қабығы әдетте
ісініп, қанталайды, аурудын ішектегі түрі кезінді-әр жерінде қанды жалқақ
болады.
Шошқанын өлексесін сойғанда миндалиңдерінде, жақасты, жұтқыншақ мойын
сөл түйіндерінде дерттік өзгерістер табылады. Жұтқыншақ пен көмейдің
айналысындағы ұлпаларда қанталаған жалқақтар болады.
Ауру аса жіті түрде өткенде өлекседе топаланға тән паталогоанатомиялық
өзгерістердің болмауы мүмкін екенін естен шығармау керек [1,3,4].
1.6 Сібір жарасы ауруын балау
Диагноз қою үшін міндетті түрде індеттанулық деректер, клиникалық
белгілері, өлексені көрудің нәтижелсрі ескеріледі. Жайылым маусымында бұрын
сау емес территорияда, не болмаса жер қазу жұмыстары жүргізілгеннен соң,
қатты жауын, сел, тасқыннан кейін малдың кенеттен өлуі топалаңнан күдік
тудырады. Бұнымен қатар аурудың өте қатты өлітиюі ыстығы көтеріліп,
күйдіргі шығу білінетіндігі ескеріледі.
Сонымен бірге, өлексенің тез бұзылуы, сіресуінін білінбеуі, табиғи
тесіктерінен қанды сора ағуы маңызды мәліметтер болып табылады. Бұл
күдіктердің негізінде күттірмейтін жедел шаралар қолға алынады. Бірақта
түпкілікгі диагноз лабораториялық зерттеулерге негізденуі керек.
Зертханаға жаңа өліктің құлағының көк тамырындағы қаннан даярланған
калың жағындыны жібереді. Қан алған кезде терінің тілінген орнын қариды.
Жағыңдыны көленкеде кептіріп бекітпейді. Егер шыны болмаса, бірнеше тамшы
қанды борға, гипске, ағаш көміріне, шақпақ қантқа тамызады. Басқа мүмкіндік
болмаған жағдайда тексеруге кесіліп алынған құлақты жібереді. Ол үшін
астынғы құлақтың түбін екі жерден байлап, арасынан кеседі. Тілінген жерді
қарын күйдіреді [1,3].
Құлақты пергамент қағазбен немесе целлофанмен орап, металл қорабқа,
банкіге немесе мықты жәшікке салып, кісі арқылы лабораторияға
жіберіледі. Лажсыз сойылған малдан ең лайықты материал - көк бауыр,
шошқадан жақасты және жұтқыншак сөл түйіндері.
Зертханада ең алдымен жағындыны микроскоптайды. Капсуламен коршалған
өзгеше ірі таяқшалардың болуы топалаңға алдын-ала диагноз коюға негіз
болады да, бұл туралы шаруашылықты және ауданды бақылайтын ветеринариялық
қызметке хабар етіледі. Бұл алдын-ала жасалған диагноз ауру қоздырушысынын,
таза өсінін бөлу арқылы расталуы керек. Ол үшін тексерілетін материалды
коректік ортаға себеді және лабораториялык жануарларға жұқтырады.
Бөлінген өсінді өзіне тән қасиеттері бойынша козғалмайтын, гемолиздік
белсенділігі жоқ, оң "меруерт моншағы" сынамасы, өзгеше топалаң
бактериофагымен, әрекеттескенде еруі айқындалады. Бациллаларды бұдан да
тезірек иммунофлуоресценция әдісі бойынша табады. Бөліп алынған микробтың
уыттылығын анықтау - міндетгі шарт болып есептеледі.
Егер өлексе бұзылып кетсе лабораторияға терінің 10x10 см немесе
ағзалардың кесіндісін жібереді. Бұлардан даярланған экстракты
преципитация реакциясында тексеру арқылы бактериологиялық
нәтижесі теріс болған жағдайда да диагаоз қоюға болады Лажсыз сойылған
малдың етін міндетті түрде топалаңға тексеру қажет. Медицина
практикасыңда адамды, ал соңғы кезде ветеринарияда шошқаны тірі кезінде
ауруға топалаң аллергені антраксин арқылы тері сынамасын
қолданып, тексереді.
Ажыратып балау. Сиырда қарасаннан, қойда брадзот пен
энтеротоксемиядан барлық жануарларда қатерлі домбығудан,
пироплазмоздардан лейкоздан, уланудан, тышқаншықтан, тимпаниядан, күн
өтуден және ыстық өтуден ажырату қажет [2,4,5].
1.7 Сібір жарасы ауруының емі
Диагнозы қойылған соң ауырған малды жедел оқшаулап, емдеуге кіріседі.
Емдеу үшін сібір жарасына қарсы қан сарысуы мен иммуноглобулин
қолданылады. Бұл дәрмектерді тері астына, бір орынға 25-30 мл, жылқы мен
ірі қараға 100-200 мл, қой, ешкі, шошқаға, 50-100 мл жібереді. Аурудың
қатты кезінде көк тамырға жібереді. Қолданылар алдында дәрмектерді су
қобдиында 37-38° С дейін жылытады. Анафилаксия болмау үшін
алдымен тері астына 0,5-1 мл жіберіліп, 15-30 мин соң қалғанын
жібереді. Қан сарысуымен қабаттастырып пенициллин немесе стрептомицин
пайдаланса нәтижесі жоғары болады. Сауыққан малды 14 күн өткен соң
вакциналайды.
Иммунитет. Сібір жарасымен ауырып жазылған малда ұзақ уақытқа берік
иммунитет пайда болады. Белсеңді жасанды иммунитет қалыптастыру үшін СТИ
тірі вакцинасы қолданылады. Иммунитет еккеннен 10 күн кейін қалыптасып, бір
жылға дейін сақталады. Енжар иммундеу үшін топалаңға қарсы қан сарысуын
қолданады. Оның әсерінен қалыптасқан иммунитеттің ұзақтығы 14 күн. Бұл
препарат шұғыл түрде дауалау үшін және емдік мақсатта қолданылады. Соңғы
жылдары Ресей Федерациясында сібір жарасына қарсы даярланған вакцина
қолданысқа енгізілді [2,3,5].
1.8 Сібір жарасы ауруын дауалау және күресу шаралары
Сібір жарасын дауалаудың басты бағыты бейім жануарларды вакциналау
және індет жайлаған бұрын топалаңнан мал өлген, ондай малдың өлексесі
көмілген жерлерді толық есепке алу және сауықтыру, санитариялык шектеу
шараларын жүргізу. Малды бақылаусыз союға жол бермей, өлексені жоюды және
зарарсыздандыруды жолға қоюдын, малдан алынған шикізат өнімдерін дайындау,
тасымалдау және емдеу кезіңде ретті санитариялык бақылаудың, мал
фермаларында, мал айдайтын жолдарда, жайылымдарда, малдың мол жиналатын
жерлеріңде және сатылатын базарларында санитариялық ережелердің қатаң
сақталуының маңызы зор.
Мал фермаларын салуға өткен уақытта ешқашан топалаң байқалмаған жер
бөлінуі қажет. Сондай-ақ, бұрын мал өлексесі көмілген, мал өнімдерін
сақтайтын және өңдейтін кәсіпорыңдар болған жерлерге де мал қора-жайларын
салуын болмайды. Бұрын мал өлексесі көмілген қорымдар, биотермиялық
апандар, мал иірілген жұрттар мен котамдар қоршалып, айналасына -тікеңді
бұталар егіліп, егер ондай жерін шаруашылық қажетіне жарату мұқтаждығы
туған жағдайда топырақты бактериологиялық тексеруден өткізу қажет.
Сібір жарасы бойынша күдікті жерлерде құрылыс суландыру, қазу
жұмыстарын жүргізбеген жөн, ал аса қажет жағдайда арнайы санитариялық
эпидиомологиялык мекемелердін келісімін алу қажет.
Сібір жарасы бойынша қауіпті болып есептелетін территорияның оған
Қазақстаннын басым бөлігі жатады жыл сайын барлық бейім жануарлар
вакциналанады. Ал қауіп жоғары денгейде деп есептелетін аймақта вакциналау
жылына екі мәрте жүргізіледі [1,2,4,5].
Сібір жарасы шыққан індет ошағы карантинделінеді де, ол елді мекен
мен шаруашылықта малды әкелуге, әкетуге, орын ауыстыруға, етке союға, мал
өнімдерін жинауға және тасымалдауға тиым салынады.
Барлық мал тексеріліп, ауырған және күдікті жануарлар оқшауланып,
емделеді. Сауыққан соң 14 күннен кейін вакциналанады. Клиникалық тұрғыдан
сау малды бірден егеді. Ауырған және күдікті сиырдың сүті
зарарсыздандырылып, құртылады. Шартты түрде сау сиырдын. сүті тек
қайнатылғаннан соң ғана тағамға жаратылады.
Сібір жарасынан өлген малдың өлексесін соймайды, көмуге тиым
салынады, міндетті түрде өртейді. Өлексе жатқан жерді 10 % ыстық күйдіргіш
натрий ертіндісімен немесе 4% формальдегид, 5% хлорлы ертіндімен
дезинфекциялаңды. Ауру малдың тезегі де өртеледі. Топырақты және жүнді
дезинфекциялау үшін этилен мен бромды метил тотығымен ойдағыдай
зарарсыздандыруға болады.
Карантин ең соңғы ауырған мал сауыққан соң немесе өлген сон, егер
егілген жануарларда асқыну болмаса, 15 күн өткеннен соң алынады.
Сібір жарасы қоздырғышының таяқшаларының ұзындығы 5—6 микрон, ені
1,0—1,5 микрон. Бұл аэробтар Грам әдісімен де, сондай-ақ анилин бояуларының
барлық түрімен де боялады, патологиялық материалдарда көбінесе қос-қосынан
немесе тізбектеліп орналасады, организмде капсула құрайды. Капсуланы
жасанды түрде алуға болады. Ол үшін қараталақ таяқшаларын қан немесе қан
сарысуы коректік ортасында өсіреді. Топырақ пен өсімдіктерде де таяқшалар
бактериялық спора құрады.
Сібір жарасы ауруына, көбінесе ірі қара жылқы, қой, түйе, ешкі, бұғы
жиі шалдығады.
Ал ит, шошқа, мысық, сол сияқты жыртқыш аңдар қараталақпен сирек
ауырады. Сібір жарасына адам да шалдығады. Адамға көбінесе малдың терісін
өңдегенде немесе терісін сойған кезде жұғады.
Сібір жарасы ауруының жұғу жолдары мен көздері. Аурудың негізгі
жұқтырғыш көздері — ауру мал мен ауру қоздырғышы түскен жөмшөп, жайылым,
суат пен қора-жай, сондай-ақ ауырған малдың қанын соратын маса, сона, шыбын
- шіркей арқылы да жұғуы ықтимал.
Аурудың жасырын кезеңі 2—5 күнге созылады. Ауру кенеттен, жедел,
жітілеу және созылмалы түрде өтуі мүмкін.
Ауру кенеттен келгенде малдың миына қан кетіп, ол күрт жығылады,
денесі құрысып-тырысады, аузы-мұрынынан қанды көбік ағып, тік шегінен қара
қан кетіп, тынысы тарылады. Бірнеше сағаттан кейін ауру мал өледі.
Ауру жіті немесе жітілеу түрінде өткенде малдың қызуы 40—420C дейін
көтеріліп, тек өлеріне 5—6 сағаттай уақыт қалғанда қалпына келе бастайды.
Ауру мал қимылсыз, күйзеліп, кейде албырттанып жатады.
Көз шеңберлері қанталап ісінеді де, ұрт, таңдай қабыршақтары көгеріп
кетеді. Іші қатып, соңынан өтеді. Қараталақпен ауырған малдың денесінің әр
жерінде қанталаған іріңді сарғыш ісіктер пайда болып, кейде оның түбінен
бетін іріген қабыршақтар бүркеген жара білінеді. Аурудың мұндай түрі 5—7
күнге созылады.
Созылмалы ауру кезінде, әсіресе, ірі қараның ауруы екі-үш аптаға
созылуы ықтимал. Ал шошқанын, қараталақ ауруы (ангина) баспа тәріздес
болып, құлақтарының төңірегі, тамақ-таңдайы мен басы мойнынан бастап, кеуде-
төсіне дейін ісініп тұрады. Аурудың тынысы тарылуының зардабынан ішкі
кілегей қабықтары көгеріп, терісінің сыртқы бетінде қара-күрең түсті
таңбалар пайда болады. Ауру мал көбінесе тынысы тарылып өледі [2].
Ет қоректі жануарлардың қараталақ ауруы ішек пен қарынның жіті
қабынуы тәріздес өтеді де, әдеттегі қараталақ ауруы кезінде белгі беретін
терідегі ісіктер мен таңбаланған сом түйіндер сирек байқалады.
Сібір жарасынан өлген малдың ауруын қарап-бақылау арқылы немесе қанын
микроскопиялық зерттеу арқылы біле алмаған жағдайда, өлген малды сойып
анықтайды. Әдетте өліктің сіресіп қатқан денесінде аурудың белгісі
білінбей, кілегей қабықтары көгеріп, табиғи тесіктерінен қара қан ағады.
Терінің ішкі клеткалары сарғайыңқырал, қанталап тұрады да, арқа қуысындағы
шажырқай мен бүйрек аумағы және көмейдің айналасы білеуленіп тұрады.
Лимфатиялық түйіндері қанталап ісінеді, көкбауыр да ұлғайып, айнала
шеті тарамданып, ұлпа жантік тәрізді көрінеді. Бауыр мен бүйректер қанға
толған. Жүректің бұлшық еті босап кеткен. Ішектердің кілегей қабаты, жұқа
кілегей қабықтары ісініп қанталаған. Ішек түтігінің ішіндегі қатпарлы
табақшалар мен ірі фолликулаларда шар тәрізді немесе ұзынша келген ісіктер
байқалады да, оның бетінде тілмеленіп ұйысқан жара пайда болады. Аурудың
өкпесі мен миы қанға толып кетеді.
Жіті немесе созылмалы қараталақ сырқатын байқап болжағанда аурудың
клиникалық көрсеткіштерін (қызуының жоғарылығы, ісінуі, инфильтраттануы,
көршиқандануы, несеп пен нәжістің қандануы) негізге алады. Мұны
микроскапиялық, бактериологиялық және биологиялық зерттеулер жүргізу арқылы
растайды.
Микроскопиялық зерттеу жүргізу үшін, қаннан жұғынды алып зерттеп
болған соң, оны Романов әдісі бойынша (су тектес көксұр) бояйды. Егер
жұғындыда қараталақ ауруының қоздырғышы болса, микроскоптан сырты жылтыр
қауырсынды қарасұр таяқшалар көрінеді.
Бактериологиялық зерттеу әдісі қоректік арнаулы затқа уыт жіберу
арқылы жүргізіледі. Қараталақ ауруының қоздырғышын желімге (желатин)
уколмен еккен кезде, кәдімгі арша тәрізденіп өседі, ал ет-пептонды сорпада
пробирка шынының түбінде 16—18 сағаттан соң, ақ мақта тәріздес тұнба пайда
болады.
Биологиялық зерттеу жүргізгенде өлген малдың денесінен алынып, арнайы
жасалынған қанды немесе суспензияны теңіз шошқасының терісі астына — 0,2 мл
мөлшерімен немесе ақ тышканға 0,03 мл мөлшерімен егеді. Егер қараталақ
ауруының қоздырғышы бар болса, суспензия немесе қан егілген зертханалық
жануарлар 24—36 сағат уақыт ішінде өледі.
Сібір жарасын ауруын анықтауда, өлген малдын терісінен тұнба
преципитация реакциясын пайдаланады. Бұл үшін зерттелінетін терінің өзінен
сығынды алады. Мұны қараталақ ауруына қарсы қолданатын сыворотка
тұндырмасының үстіне ұйытады. Ал бұл екі жасанды сұйықтардың аралығында ақ
шеңбердің пайда болуы — (заттың химиялық өзгерісі) оң реакцияны көрсетеді
[3,6].
Емдеу. Сібір жарасымен ауырған малдарды емдеу үші қараталақ ауруына
қарсы қолданылатын гипериммунды сыворотка қолданылады. Мұны тәулігіне бір
мәртеден мына мөлшерде: ірі кара мен жылқыға 250—300 мл, қой мен ешкіге
50—75 мл терінің астынан егеді.
Мұнымен қатар, сібір жарасына қарсы сывороткаға қоса, ауру малдарға
мынадай мөлшерде пенициллин жіберуге болады: ірі қараға — 1 млн. ЕД, уақ
малдың әр қайсысына — 200 мың ЕД егіледі. Пенициллиннің орнына биомицинді
де қолдануға болады. Бұған қоса гамма-глобулин атты арнайы дәрілерді
қолдануға болады.
Сақтану және күрес жүргізу шаралары. Сібір жарасы ауруынан сақтану
үшін малға жақсы санитарлық жағдай жасалынады. Утильзаводтар мен
биотермиялық шұңқырларды және малдардың өлігін көмген орындарды үнемі таза
сақтап, сонымен қатар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz