Пастереллез қоздырғышы және індеттік ерекшеліктері

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер
Белгілер мен қысқартулар
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1Пастереллез ауруы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Эпизоотологиясы. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.3Патогенезі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.4Ауру белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.5Өлекседегі өзгерістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.6Ауруды анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.7Аурудан сақтану және күресу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
1.8 Індетке қарсы шаралар туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
1.9 Ұйымдастыру . шаруашылық шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
1.10 Жұқпалы ауруларды зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23 3Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Індеттану - індет процесін, жұқпалы аурулардың пайда болу және таралу заңдылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Індеттану екі түбірден түратын қазақтың төл сөзі: індет — жұқпалы аурудың кең ауқымды таралуы, ал тану - білу, яғни ғылым деген мағына береді. Індеттану батыс тілдерінде «эпизоотология» деп аталады. Ол да екі үғымның жиынтығы: эпизоотия (грекше ері — арасында, zооп — жануар) және 1оgоз - ғылым. Бұл терминнің шығу төркіні медицинаның саласы эпидемиологияға барып саяды. Эпидемия (грекше ері - арасында, сіетов - халық) жұқпалы аурулардың адамдар арасында кең таралуы.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы өте ертеден-ақ көңіл аудара бастады. Адамзат қоғамының ой-өрісі жетіліп, өнер-білім мен мәдениетті қалыптастырудағы ұзақ тарихи даму жолында ғылымның көптеген салаларының бірі ретінде осы заманғы індеттану қалыптасты. Адам тағы аңдарды қолға үйретіп, одан кейін мал шаруашылығымен айналыса бастаған кезде-ақ жануарлардың әр түрлі ауруларымен, олардың ішінде жұқпалы аурулармен кездесті. Жұқпалы аурулардың белгілеріне, олардың таралу заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да қарастырыла бастады. Бұл аурулардың жұқпалылығы, адам мен малда тез тарайтындығы, бір ауырып жазылған соң қайтадан ол аурумен ауырмайтындығы, аурудың ауырған малдан сау малға тікелей жанасқанша ғана емес бөгде заттар арқылы да жүғатындығы (мысалы, ауру мал ішкен суды сау мал ішсе соңғысының дертке шалдығуы т.б.)
Бұл аурумен көбінесе жас қозылар ауырады. Байқалатын кезі — қой қоздайтын мезгіл. Індеттін, коздырғышы сыртқы ортада ұзақ уақыт тіршілік ететіндіктен ауру қайта-қайта өрши беруі мүмкін. Індет сау төлге ауру қойдан жүғады. Өйткені дизентерия қоздырғышы бар қойды қозы емеді де, ауру енесінің сүті арқылы төлге енеді. Сонымен катар ауру қоздырғышымен ластанған қой қоралар, қой қоздайтын бөлмелерден індет жаңа туған қозыларға тарайды.
Аурудың қоздырғышы ішек куысында уын шығарады да, оның іріткіш қасиетінің салдарының ішектің кілегей қабығы қабынады. Соның әсерінен пайда болған токсин қозы организмін улайды. Сонымен катар токсин қанның ақ түйіршігін уландырып, олардың фагоцитарлық қызметін жояды. Осы уланудың салдарынан ыдырағаи тканьдер кеселді одан сайын өршіте түседі. Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы өте ертеден-ақ көңіл аудара бастады. Адамзат қоғамының ой-өрісі жетіліп, өнер-білім мен мәдениетті қалыптастырудағы ұзақ тарихи даму жолында ғылымның көптеген салаларының бірі ретінде осы заманғы індеттану қалыптасты. Адам тағы аңдарды қолға үйретіп, одан кейін мал шаруашылығымен айналыса бастаған кезде-ақ жануарлардың әр түрлі ауруларымен, олардың ішінде жұқпалы аурулармен кездесті. Жұқпалы аурулардың белгілеріне, олардың таралу заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да қарастырыла бастады. Бұл аурулардың жұқпалылығы, адам мен малда тез тарайтындығы, бір ауырып жазылған соң қайтадан ол аурумен ауырмайтындығы, аурудың ауырған малдан сау малға тікелей жанасқанша ғана емес бөгде заттар арқылы да жүғатындығы (мысалы, ауру мал ішкен суды сау мал ішсе соңғысының дертке шалдығуы, т.б.) Бұл аурулардың кейбір сырларын ашып қана қоймай, адам санасын түбегейлі өзгерткен білімнің көптеген жаңа салаларын (микробиология, иммунология т.б.) тудыруға түрткі болады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1 Қасымов, Е.И. Бірнеше түлікке ортақ жұқпалы ауруларды балау және күресу шаралары: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Е.И.Қасымов - Алматы: Санат, 1992. –225б.
2 Сайдулдин, Т. Ветеринариялық індеттану: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Т.Сайдулдин – І,2-кітап, Алматы: Санат, 1999. - 129 бет.
3 Носков, Н.М. Руководство к практическим занятиям по эпизоотологии: учебное пособие для вузов /Носков Н.М.- Москва: Колос, 1961.-126б.
4 Поляков, А.А. Ветеринарная дезинфекция: учебное пособие для вузов /Поляков А.А.- Москва: Колос, 1964.- 128с.
5 Сюрин, В.Н. Частная ветеринарная вирусология: учебник для вузов /В.Н Сюрин, Н.В.Фомина – Москва: Колос, 1979.-154с.
6 Сюрин, В.Н. Диагностика вирусных болезней животных: справочник / В.Н Сюрин и др. М: Агропром, 1991.-111с.
7 Тәжібаев, А.С. Научные основы эффективной дератизации объектов ветеринарного надзора: учебное пособие для вузов / А.С. Тәжібаев - Алматы, 2000.-156с.
8 Мырзабекова, Ш.Б. Ветеринариялық вирусология: учебник для вузов /Мырзабекова Ш.Б – Алматы: Білім, 2004. – 134б.
9Тұтқышбай, И.А. Жануарлар патологиясы: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Тұтқышбай, И.А, Сабекова Д.Ө./ Шымкент,
2009- 176б .

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

Індеттану және инфекциялық аурулар пәнінен жазылған Пастереллез
қоздырғышы және індеттік ерекшеліктері тақырыбы бойынша жазылған курстық
жұмыс 30 беттен тұрады.
Курстық жұмысында кіріспе бөлімі, негізгі бөлімі, өзіндік зерттеу,
техникалық қауіпсіздік, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімі және
1 кесте қамтылды.

Анықтамалар

Пастереллез — малдың, құстың және кейбір жабаны жануарлардың өте жанды
органдары меи тканьдерін қабындырып, әлсірететін жұқпалы ауру. Оның
қоздырғыш микробтары пастерелла деп аталады.
Иммунитет - латынның міңдеттен босану деген сөзінен шыққан. Ол
-организмнің генетикалық болмысы үшін бөгде заттардан, оның ішіңде зардапты
микробтардан, корғану қабілеті.
Стерильді иммунитет - ауырып жазылғаннан соң организм микробтан мүлде
арылып иммунитет калыптасуы
Стерильсіз иммунитет - аурудан жазылған соң организм микроб алып жүруші
болып калуы
Премунция - микроб сақталған жағдайда ғана болатын стерильсіз
иммунитеті
Трансовариальді иммунитет - бұл жұмыртқа арқылы қалыптасқан иммунитет
Агаммаглобулинемия - жас туған төлінің қаныңда иммуноглобулиңдер пайда
болмауы

Белгілер мен қысқартулар

Г - грамм
Сағ - сағат
Мм - миллиметр
Квт - киловольт
Кг - килограмм
СКЖЗ - синтетикалық кір жуғыш зат
О - градус
Мкм - микрометр
Км - километр
Т - тонна
Мс - метрсекунд
ПВС -поливинилді спирт
Ә.б. – әсер бірлігі

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер
Белгілер мен қысқартулар
Анықтамалар
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.1Пастереллез
ауруы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .10
1.2 Эпизоотологиясы.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..10
1.3Патогенезі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.4Ауру
белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.5Өлекседегі
өзгерістер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .13
1.6Ауруды
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...16
1.7Аурудан сақтану және күресу
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.8 Індетке қарсы шаралар туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 8
1.9 Ұйымдастыру - шаруашылық
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
1.10 Жұқпалы ауруларды зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2 Өзіндік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .23 3Техникалық
қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..30

Нормативтік сілтемелер

Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД).Схемалар.Түрлері мен типтері.Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.
МЖМБС 2888-68 - Ветеринарлық термометр
МЖМБС 1770-74 - Мөлшерлі лабораториялық шыны ыдыстар. Цилиндрлер,
мензуркалар, колбалар, пробиркалар
МЖМБС 5556-81- Гигроскопиялық медициналық мақта. Техникалық жағдайлар
МЖМБС 5962-67 - Этил спирті. Техникалық жағдайлар.
МЖМБС 6709-72 - Дистилденген су. Техникалық жағдайлар
МЖМБС 9147-80 - Лабораториялық ыдыстар және қондырғылар. Шынылы,
фарфорлы. Техникалық жағдайлар
МЖМБС 24861-91 - Бір реттік инъекциялы шприцтер
МЖМБС 26678-85 - Тоңазытқыштар және мұздатқыштар. Жалпы техникалық
жағдайлар
МЖМБС 28085-89 - Биологиялық препараттар

Ф. 7. 04 – 03

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

__________________________кафедрасы

___________________________________ пәні бойынша

Курстық жұмыс

Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________

Орындаған _______________________________

(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші
___________________________________ __________
(оқытушының аты –
жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)

Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2013ж.

Норма бақылау:
_______________
қолы, аты – жөні

Комиссия:
_______________
қолы,аты – жөні
_______________
қолы,аты – жөні

Шымкент 2013 ж.

Ф. 7. 05 – 04

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

______________________________кафед расы

Бекітемін

Каф.меңгерушісі __

_________2013ж.

№____Тапсырмасы

___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________

Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______

№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу Көлемі
мерзімі (парақ саны)
1
2
3
4
5
6
7

Ұсынылған әдебиеттер:
1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________

Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________
Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты – жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
(күні, студенттің қолы)

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Індеттану - індет процесін, жұқпалы аурулардың
пайда болу және таралу заңдылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы
аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Індеттану екі түбірден түратын қазақтың төл сөзі: індет — жұқпалы
аурудың кең ауқымды таралуы, ал тану - білу, яғни ғылым деген мағына
береді. Індеттану батыс тілдерінде эпизоотология деп аталады. Ол да екі
үғымның жиынтығы: эпизоотия (грекше ері — арасында, zооп — жануар) және
1оgоз - ғылым. Бұл терминнің шығу төркіні медицинаның саласы
эпидемиологияға барып саяды. Эпидемия (грекше ері - арасында, сіетов -
халық) жұқпалы аурулардың адамдар арасында кең таралуы.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы өте ертеден-
ақ көңіл аудара бастады. Адамзат қоғамының ой-өрісі жетіліп, өнер-білім мен
мәдениетті қалыптастырудағы ұзақ тарихи даму жолында ғылымның көптеген
салаларының бірі ретінде осы заманғы індеттану қалыптасты. Адам тағы
аңдарды қолға үйретіп, одан кейін мал шаруашылығымен айналыса бастаған
кезде-ақ жануарлардың әр түрлі ауруларымен, олардың ішінде жұқпалы
аурулармен кездесті. Жұқпалы аурулардың белгілеріне, олардың таралу
заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да қарастырыла
бастады. Бұл аурулардың жұқпалылығы, адам мен малда тез тарайтындығы, бір
ауырып жазылған соң қайтадан ол аурумен ауырмайтындығы, аурудың ауырған
малдан сау малға тікелей жанасқанша ғана емес бөгде заттар арқылы да
жүғатындығы (мысалы, ауру мал ішкен суды сау мал ішсе соңғысының дертке
шалдығуы т.б.)
Бұл аурумен көбінесе жас қозылар ауырады. Байқалатын кезі — қой
қоздайтын мезгіл. Індеттін, коздырғышы сыртқы ортада ұзақ уақыт тіршілік
ететіндіктен ауру қайта-қайта өрши беруі мүмкін. Індет сау төлге ауру
қойдан жүғады. Өйткені дизентерия қоздырғышы бар қойды қозы емеді де, ауру
енесінің сүті арқылы төлге енеді. Сонымен катар ауру қоздырғышымен
ластанған қой қоралар, қой қоздайтын бөлмелерден індет жаңа туған қозыларға
тарайды.
Аурудың қоздырғышы ішек куысында уын шығарады да, оның іріткіш
қасиетінің салдарының ішектің кілегей қабығы қабынады. Соның әсерінен пайда
болған токсин қозы организмін улайды. Сонымен катар токсин қанның ақ
түйіршігін уландырып, олардың фагоцитарлық қызметін жояды. Осы уланудың
салдарынан ыдырағаи тканьдер кеселді одан сайын өршіте түседі.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы өте ертеден-ақ
көңіл аудара бастады. Адамзат қоғамының ой-өрісі жетіліп, өнер-білім мен
мәдениетті қалыптастырудағы ұзақ тарихи даму жолында ғылымның көптеген
салаларының бірі ретінде осы заманғы індеттану қалыптасты. Адам тағы
аңдарды қолға үйретіп, одан кейін мал шаруашылығымен айналыса бастаған
кезде-ақ жануарлардың әр түрлі ауруларымен, олардың ішінде жұқпалы
аурулармен кездесті. Жұқпалы аурулардың белгілеріне, олардың таралу
заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да қарастырыла
бастады. Бұл аурулардың жұқпалылығы, адам мен малда тез тарайтындығы, бір
ауырып жазылған соң қайтадан ол аурумен ауырмайтындығы, аурудың ауырған
малдан сау малға тікелей жанасқанша ғана емес бөгде заттар арқылы да
жүғатындығы (мысалы, ауру мал ішкен суды сау мал ішсе соңғысының дертке
шалдығуы, т.б.) Бұл аурулардың кейбір сырларын ашып қана қоймай, адам
санасын түбегейлі өзгерткен білімнің көптеген жаңа салаларын
(микробиология, иммунология т.б.) тудыруға түрткі болады.
Пастереллезбен аурумен ірі қара, қой, бұғы, бөкен, шошқа, үй қояны
және құстар ауырады. Бұл ауру соңғы жылдарда республикамыздың кейбір
аймақтарында бірлі-жарымды мал арасында, бөкендер мен құстар арасында
кездесіп жүр. Жергілікті жерлерде мал дарігерлік-санитарлық шаралар жүргізу
нәтижесінде бұл ауру азайып келеді. Құс пастерелезі сырттан келмей- ақ
организмнің төзімділігін бәсеңдететін факторлар әсер еткенде ауру бірден
байқалды деген пікірлер болған, сондықтан аурумен күресу шаралары құс
организмінің төзімділігін арттыруға жұмсалады.
Жоғарыда аталып кеткендей пастерелла сыртқы ортада кең тараған. Ол
мал денесіне тыныс органдары мен асқазан арқылы енеді де, сау организмде
тіршілік өте береді.
Көптеген ғалымдар пастерелла микробы сау малдың денесінде тіршілік
етуі мүмкіндігін жиі айтады. Егер малды күтіп-бағу нашар болып, оларға
берілетін азық Сапасыз болса және мал өзі суық, ылғалды, лас, тар,
қораларда бағылатын болса, онда малдың организмі нашарлайды, осы кезде
денеде тіршілік ететін пастерелла микробы күшейіп, ауру шақырады. Бұл
жағдай практикада байқалып жүр. Дәл осындай жағдай туберкулез ауруында жиі
байқалады [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты – пастереллез ауруының қоздырғышы мен
інлеттік ерекшеліктерін зерттеу.

1Негізгі бөлім

1.1Пастереллез ауруы

Пастереллез — малдың, құстың және кейбір жабаны жануарлардың өте жанды
органдары меи тканьдерін қабындырып, әлсірететін жұқпалы ауру. Оның
қоздырғыш микробтары пастерелла деп аталады.
Пастереллез - жабайы және үй құстарының барлық түрін зақымдап, өте
жіті, жіті және созылмалы кезеңде өтетін өте контагиозды жұқпалы ауру. Ауру
барлық жерде таралған.
Микроскоптың көмегімен қарағанда олар ортасы анықтау, ұзындығы 1—1,5,
ені 0,25—0,5 микрон таяқша тәрізді болып көрінеді. Бұл микробты алғаш
тапқан (1880 ж.) және зерттеген француздың әйгілі ғалымы Пастер, сондықтан
да микроб пастерелла, ал ауру пастереллез деп аталынған. Пастерелла
микробы Грам әдісімен боялмайтын, қозғалу қабілеті жоқ, спора құрмайтын
бактериялар қатарына жатады.
Қоздырғышы. Pasterella multocidae - кішкентай, сопақша бактерия,
қаннан және ұлпадан жасалған жұғындыда биполярлы, яғни тек екі жағы ғана
боялады.
Төзімділігі. Әр түрлі сыртқы ортада: нәжісте, төсеніште, жапырақта,
шөпте, мамықта, қауырсында, зақымдалған құралдарда, суда, шіріген өлекседе
пастереллалардың өміршеңдігі бірнеше күннен 4 айға дейін, жұмыртқаның
қабығында 6 күннен 26 күнге дейін сақталады. Карбол қышқылы, сулема,
формалды сілтілердің кәдімгі ерітінділерінде пастерелез қоздырғышы 3-5
минутта өледі.
Пастерелла микробтары сыртқы ортаның қатерлі әсерлеріне онша төзімді
емес. Мысалы, 60—70 градус температурада бұл микробтар бірнеше минутта, ал
қаннатқанда — дереу еледі. Ол топырақта 12 күннен 5 анға дейін, суда 6
күннеп бір асылға дейін, көмілген өлекседе 20 күннен 150 күйге денін,
кепкен қайда 10 күннен 160 күнге денін тірі сақталады. Пастерелла микробын
карбол қышқылының, креолшінің 3 проценттік ерітіндісі, жаңа сөндірілген
әктің 10 проценттік ерітіндісі және крезолдық сабын бірнеше минутта
тіршілік етуін жояды [1,2].

1.2 Эпизоотологиясы

Бұл аурумен ірі қара, қой, бұғы, бөкен, шошқа, үй қояны және құстар
ауырады. Бұл ауру соңғы жылдарда республикамыздың кейбір аймақтарында бірлі-
жарымды мал арасында, бөкендер мен құстар арасында кездесіп жүр. Жергілікті
жерлерде мал дарігерлік-санитарлық шаралар жүргізу нәтижесінде бұл ауру
азайып келеді. Құс пастерелезі сырттан келмей- ақ организмнің төзімділігін
бәсеңдететін факторлар әсер еткенде ауру бірден байқалды деген пікірлер
болған, сондықтан аурумен күресу шаралары құс организмінің төзімділігін
арттыруға жұмсалады.
Ал қазіргі кезде аурудан сау шаруашылыққа сырттан патогенді жұқпалы
қоздырғыш келмей, құс пастереллезі шықпайтыны дәлелденген. Аурудың басты
көзі - құс пастереллезімен ауру және ауырып жазылған құс, олардың
өлекселері, ал қосалқы көзі болып ауру құстың эскреттерімен зақымданған
нәжіс, топырақ, азық, инвентарь болып табылады. Нәжіске қарағанда мұрыннан
аққан су қауіпті болып саналады. Және аурудың таралуына кеміргіштер, жабайы
құстардың барлық түрі және кенелер белгілі роль атқарады.
Жоғарыда аталып кеткендей пастерелла сыртқы ортада кең тараған. Ол
мал денесіне тыныс органдары мен асқазан арқылы енеді де, сау организмде
тіршілік өте береді.
Көптеген ғалымдар пастерелла микробы сау малдың денесінде тіршілік
етуі мүмкіндігін жиі айтады. Егер малды күтіп-бағу нашар болып, оларға
берілетін азық Сапасыз болса және мал өзі суық, ылғалды, лас, тар,
қораларда бағылатын болса, онда малдың организмі нашарлайды, осы кезде
денеде тіршілік ететін пастерелла микробы күшейіп, ауру шақырады. Бұл
жағдай практикада байқалып жүр. Дәл осындай жағдай туберкулез ауруында жиі
байқалады.
Айталық, малы туберкулез ауруынан сау емес шаруашылықтарда дені ,сау
малдың организмінде туберкулез микробы тіршілік етеді, ол малды дұрыс
кутіп бәққанда ешқандай әсер етпейді, ал малдың күтімі нашарлаған кезде ол
қатерлі әсер етіп, сау малды ауруға шалдықтыруы мүмкін. Сондықтан да мал
жыл бойына зоотехникалық-мал дәрігерлік талаптарға сай бағылып, олардың
қондылығы ортадан кем болмауы қажет. Ал арық мал жұқпалы және жұқпалы емес
ауруларга өте бейім болады [1,2,3].
Айталық, қыста, кектемде қой азығының жетіспеуі, оның сапасыздығы,
жалпы күтімнің нашарлығы қопды әлсіретіп, ауру шығуға себепші болады.
Шаруашылықтарда мұндай кезеңде қой жаппай өкпе ауруына шалдығады деп
тұжырым жасауға болмайды. Осындай кездерде малдың өлексесі лабораториялық
зерттеуге жіберіліп, пастереллез ауруының бар-жоктығы анықталуы керек.
Пастереллез негізінен ауру мал және ауырып жазылған мал арқылы
таралады. Ауру малдың нәжісі, зәрі, маңқасы арқылы сыртқы ортаға кеңінен
тарап сау малпы ауруға шалдықтырады [1,2].

1.3Патогенезі

Құс ауруды тыныс алу жолы, ас қорыту жолы, кейде зақымданған тері
арқылы жұқтырады. Қоздырғыштың организмге енген жерінде бастапқы ошақ пайда
болып, ол жерде бактериялар көбейіп, токсикалық өнімдер бөледі. Сосын
микробтар қанға, лимфаға және ұлпаларға еніп, организмнің барлық жеріне
тарап септицемия тудырады. Бактериядан бөлінген токсикалық заттар бауырда,
өкпеде, аналық безде, тері астында некрозды процестер өрбуіне әкеп соғады.
Пастереллездің созылмалы түрінде микробтар аяқ буынында, қанатында,
сақалында (бородка) шоғырланады.
Инкубациялық кезеңі ұзақ емес бірнеше сағаттан 3-5 тәулікке дейін, ал 5
күннен ұзақ сирек болады.
Аурудың өте жіті кезеңінде сырттан сау көрінетін құстар бірден өледі,
оларда клиникалық белгілері байқалмайды.
Жіті кезеңінде құс аз қимылдайды, әлсірейді, қанаттары жылтырамайды,
ұйпаланған, желбезегі мен сақалы көкшіл тартқан. Мұрын қуысы мен
тұмсықтарынан көбікті кілегей ағып, дем алысы жиілеп, ауырлаған, кейде
қырылдайды, дене температурасы 43-43,5 градус, тәбеті нашарлап, аса қатты
шөлдейді. Дефекация өте жиі, нәжіс сұр-сары және жасыл түсті, кейде қан
аралас.
Созылмалы кезеңінде - бас аумағына орналасқан жағдайда сырғасында,
сақалында, басында қатты ісіктер болады. Тұмсығынан созылмалы кілегей
ағады, мойны қисайған. Пастереллездің созылмалы кезеңі бірнеше айға
созылады, созылмалы кезеңінде өлім аз, бірақ өнімі азайады [1,4].

кка кан құйылуы.
1.4Ауру белгілері

Пастереллез ірі карада, қойда және құста өте жіті, жітілеу, сондай-ак
созылмалы түрде етеді. Клиникалық белгілеріне және зақымдалған органдарынын
түріне байланысты ол септикалық, кеуделік және ішектік пастереллез болып
бірнеше түрге бөлінеді. Осы түрлерге сәйкес аурудыц белгілері әр түрлі
болып байқалады.
Ауру жіті түрінде өткенде ірі кара, кой, құс та тез арада өле бастайды.
Ал ауру жітілеу түрінде өткеяде дене қызуы көтеріледі, тәбеті нашарлайды,
ас қорыту жұмысы бұзылып, осылармен катар күшті, құрғақ жөтел пайда болады,
мал ентігіп, тыныс алуы қиындайды.
Кейбір кездерде пастереллезге шалдыққан ірі қара, қойлардың мойыны,
алқымы, сыртқы мүшелері ісіп кетеді. Ісікті қолмен сипаған кезде, ол ыстық
және қаттылау болып көрінеді, ал қаттырақ басса мал ауырсынып,
тынышсызданады.
Егер ісік тілге, мойын мен алқымға шықса мал жайылудан қалады, ол тыныс
алған және жөтелген кезде өте қатты қиналады.
Пастереллез ауруы өте жіті түрде өткен кезде малдың дене қызуы шектен
тыс жоғары көтеріледі, денесінін бәрі қайталап қызарады (сепсис). Осындай
кезде мал ауруының клиникалық белгілері байқалмай-ақ, көптеген мал өліп
кетеді.
Пастереллездің созылмалы түрі мал арасында сирек кездеседі, ал кездесе
калған кезде ол бір-екі жылға созылуы мүмкін. Аурудың бұл түрінде малдың
іші өтіп, аздап жөтеліп, арықтайды. Керегі бойына сіңбей, мал жүдеу болады.
Біздің республикамыздың көптеген жерлерінде (Торғай, Жезқазған, Орал,
Қарағанды облыстары) бөкен мен қара құйрық жиі кездеседі. Осы жануарлардың
арасында да пастереллез ауруы жиі болып тұрады. Ауру олардан ірі қараға,
қойға жұғуы мүмкін. Сондықтан өткен мен қара-құйрық мекен ететін жерлерде
қызмет істейтін мал фельдшерлері осы жағдайларды ескеріп, аудандық
эпизоотологиялық жағдайларға көңіл аударуы қажет. [1,2].

1.5 Өлекседегі өзгерістер

Пат – анатомиялық өзгерістер. Өте жіті кезеңінде пайда болған
өзгерістер байқалмайды. Жіті кезеңінде теріде, тері астында, кеуде-құрсақ
қуысындағы жеке органдарының сірне қабықтарында, перикардта, эпикардта,
кеуде етінде, аналық безде, іш майында қанталаулар болады, олар шашыраған
қанға ұқсайды. Жүрек қабығы сары суға толған. Безді асқазан мен ішегі
қызарып, ісінген және геморрагиялық қабынған.
Созылмалы кезеңінде тері астында, ортаңғы құлақ аумағында, өкпеде, аяқ
буындарында, қанаттарында және табанында ісінген ұлпа ошақтарын немесе
дәнекер ұлпамен қоршалған казеозды абсцестерді көруге болады.
Өлексенің терісін сыпырғанда оның қанталап, жалқаяқ бар екені бірден
байқалады. Көздің, тапау ың және ауыздың кілегейлі қабықтарының канталағаны
жай көзге бірден банкалады. Малдың өлекресіндегі барлық бездердің
үлкейгені, қангалағаны жақсы аңғарылады.
Тілдің түбі, жұтқыншық, алқымның астындағы еттердің үлкейіп, әр жерінде
қан ұйығаны білінеді. Жүрек еті, өкпе тканьдерінің қанталап, әр жеріне қаң
құнылғаны, олар тұтас қабынғаны жай көзге жақсы көрінеді. Егер қозы мен
бұзау пастереллездің ішек түрінен өлген болса онын, ішегінен қара түсті қан
аралас сұйық зат көп мөлшерде кездеседі, ішектің кілегей қабықтары қабынып,
қанталап тұрады. Жарып союдың негізгі міндеті - Өлу себебін анықтау; мұнда
негізгі, қосалқы, асқындыратын ауруларды табу қажет. Сот болған жағдайда
ветеринар-эксперт зорлықпен өлтірілген-өлтірілмегенін , жануардың қандай
жағдайда өлгенін анықтау.
Өлген және жанталасып өлген жануар етін анықтау.

Егер ұша өлген немесе жанталасып өлген жануардан болса, онда қарап
тексерген кезде мыналар байқалады: еттің түсі күңгірт-қызыл және ол дымқыл;
басын кеудесінен кесіп алғанда түзу сызықтың болуы және кесіндіде сіңген
қанның болмауы; май тканінің қызғылт түсті болуы, бұлшық еттің ұзына бойғы
кесіндісінде қан тамырларының едәуір қанға толуы және көлденең кесіндісінде
қан тамшыларының болуы; лимфа түйіндерінің қан толып қызаруы; сүйек
кемігіне қанның сіңуі; ұшаның әртүрлі бөлігінде, әсіресе өлген жануардың
жатқан жағында қанның қуысқа жиналуы; ұшаның беткі жағында бұлшық ет және
май тканінің кесілуі, бұл салқын мал-жануар өлігінен терісін сыпырып алған
кезде пайда болады.
Малдың әр түлігінің өліктерін жарып сою әдісі
Өлікті жарып союға дейін мүмкіндігінше, аурудың
себептерін ашу үшін барлық жағдайларды анықтап сұрастыру, малдың клиникалық
зерттелуінің мәліметтерімен, бірге берілетін
документтермен танысу қажет. Өлікті жарып сойған кезде
белгілі бір методика негізге алынуы тиіс. Арқасына
немесе бүйіріне жатқызып жарып союға болады. Ірі
малдың өлігін бүйіріне аударып, ұсақ малдыкін – Шордың
тәсілімен арқасына аударып жарып сойған қолайлы.
Жарып соймастан бұрын малдың түлігін, жынысын, түсін, тұқымын,
жасын, қоңдылығын анықтайды. Өліктің өзгергені, көрінетін
кілегей қабықтар мен табиғи тесіктер (зәр шығуы), жүні
белгіленді. Сыртқы жыныс органдарын қарайды. Жалпы сыртын
қарап өткеннен кейін терісін сыпыруға кіріседі, оның
ішкі бетін, тері асты клеткасын, бұлшық еттерін,
сүйегін, буындарын, тарамыстарын қарайды. Одан кейін
жарып союға кіріседі.
Шошқа өлігін жарып сою. Жарып сойған кезде өлікті
сол жақ бүйіріне аударады. Ең әуелі оң аяқтары
мен сыртқы жыныс органдарын бөліп алады. Одан кейін
құрсақ қабырғасына 2 кесінді жасайды: олардың біреуі
ұзына бойына ақ сызықпен өтетін төс шеміршегінен шат
бітігіне дейін, екіншісі – біріншіге тік бағытта, көкірек
қуысының қабырға шетімен өтеді, және құрсақ
қабырғасының бүкіл қалдығын алып тастайды. Құрсақ қуысын
(органдардың орналасуы, жыны, құрсақ көк етінің
күйі) қарайды. Бұдан кейін көкірек қуысын жарады. Осы
мақсатпен омыртқаның қасындағы жұмсақ тканьдерді
алып, омыртқа сабағынан шамамен 15 см қашықтықта барлық
қабырғаларды шауып (арамен кесіп) тастайды, көкірек
қабырғасын төске қарай ашып, оны қабырғалардың қабырға
шеміршектерімен жалғасқан жерінен бөліп алады,
қабырғаларды қабырға бастары омыртқа денесімен жалғасқан
жерінен бір – бірлеп жұлып алуға болады. Көкірек қуысын
(органдардың күйін, жынды), қабырғаның сірлі қабығын
қарап тексереді [1,6].
Көкірек қуысын қарап болғаннан кейін оң жақ
бүйректе алып тастайды, шарбыны кеседі, ұйқы безін
тексереді, одан кейін 12 елі ішектің бастапқы бөлігін
лигатурамен (жіншемен) екі жерден байлайды және оны
лигатуралардың арасынан алып кеседі. Оң жақ бүйректің
маңынан 12 елі ішекке лигатураның екінші парын салады
және ішекті қайтадан кеседі. Осы ішек кескіні бауырмен
бірге қалады. Осыдан соң өлікті оң жақ жартылай
бүйіріне аударады, өңешті кеседі және алдыңғы қарынды
ұлтабармен және талақпен бірге ажыратып алады.
Бұдан кейін бүкіл ішекті, қуықты (жатырды) шығарып
алады. Жамбас органдарын шығару үшін шонданай сүйегі
мен шат сүйегін екі жағынан шат бөлігінен алып шабады
(арамен кеседі). Одан соң сол жақ бүйректі алады,
талақты үлкен қарынмен бірге, ал бауырды – көкірек
қуысының органдарымен бірге шығарады.
Көкірек қуысының органдарын ауыз, жұтқыншақ және
мойын органдарымен бірге шығарады, оның үшін астыңғы
жақтың тармақтарының арасынан екі терең кесінді жасайды,
тілді шығарады, оны сыртқа қарай тартып тұрып, жұмсақ
таңдайды кеседі және екі жағынан бірдей көмей
сүйектің тармақтарын буындар бойымен кесіп алады.
Одан кейін маңындағы тканьдерден мойын органдарын
бөліп, бүтіндей, тілден бастап көкірек қуысының органдары
мен бауырды шығарып алады. Көкірек қуысының органдарын
шығармастан бұрын перикардты (үлпершекті) жарып қарау
керек.
Басын бөліп алып, одан бұлшық етті шығарғаннан
кейін бас сүйек қуысын жарып қарайды. Қуысты жарып қарау
үшін 4 кескін жасайды, бір көлденең кескін, ол қабақ
үстінен 5 см жоғары; мүйіз астынан екі бүйір кескін,
ол көлденең кескіннің шеттерін желке сүйек тесігімен
жалғастырады және бір ұзына бойғы кескін, ол мүйіздердің
арасынан өтеді және көлденең кескінді желке сүйек
тесігімен жалғастырады. Осылайша кескіндеу салдарынан бас
сүйек қақпағының екі жартылай жармасы пайда болады,
бұларды мүйіздердің ішкі бетінен балғамен (балтаның
желкесімен) соғып бөледі.
Тексергеннен кейін және қатты ми қабығын бөліп
алған соң, жұмсақ қабықты қарайды, бұдан соң миды
шығарып алады. Оның үшін скальпельдің (пинцеттің) сабын
мидың маңдай бөлігіне тіреп, мидың иіс баданасын бас
сүйек негізінен ығыстырады. Бұдан кейін көру нервілерін
айқыш – ұйқыш қиып, миды бүтіндей шығарып алады, бас
сүйек қорабының түбінде тек гипофиз (мидың қосымша
бөлігі) ғана қалады.
Кеңсірікті жарып қарау үшін үш кескін жасайды.
Бірінші, кеңсірік сүйектерін ұзына бойына кескіндегенде,
кеңсірік желбезегін бұзып алмау үшін, бас сүйектің
ортаңғы сызығынан қашықтау етіп алады. Екінші кескінді
біріншіге көлденең етіп, сүйекке жасайды. Үшінші кескінді
де осы сүйекке жасайды, ол алдыңғыны кеңсірікпен
жалғастырады. Соңғы кесіндіі аяқтағаннан кейін үшбұрыш
тәрізді ет негізін бөліп алып, бір жағының кеуілжірін
қарайды, ал кеңсірік желбезегін алып тастағаннан кейін
кеңсіріктің екінші жағының кеуілжірін зерттейді.
Жұлын каналын екі әдіспен жарып қарауға болады.
Бірінші әдісті қолданғанда, жұлын каналын өліктің сыртқы
жағынан жарып қарайды. Оның үшін омыртқа жотасының
жұмсақ тканьнің екі жағынан бірдей алып тастайды,
бұдан соң омыртқа доғасын алдымен бір жағынан, омыртқа
сабағына мүмкіндігінше жақындау жерден, одан кейін жарып
сойылған өлікті басқа жағына аударып, белдеме омыртқадан
бастап, мойын омыртқамен аяқтай отырып, екінші жағынан
кесіп жібереді.
Екінші әдісті қолданғанда, құрсақ және кеңсірік
қуыстары жағынан жарып қарайды. Оның үшін өліктің арқа
бөлігінің астынан омыртқа жотасы қарайды. Оның үшін
өліктің арқа бөлігінің астынан омыртқа жотасы иілетіндей
етіп ағаш салады, бұдан соң омыртқа денесін омыртқа
сабағына таяу жерден кесіп жібереді, сөйтіп жұлынды
шығарып алады [1,6].

1.6 Ауруды анықтау

Құс пастерелезінде зпизоотологиялық мәліметтері, клиникалық белгілері
және пат-анатомиялық өзгерістері өте ауруға тән болады. Бірақ диагноз қою
үшін шешуші рольді бактериологиялық зерттеу мен міндетті түрде биологиялық
сынама қою атқарады.
Дифференциалды диагноз пастереллезге ұқсас ауруларды ажыратудан тұрады.

Псевдочумамен тек тауық тұқымдасы ауырады, барлық кезде салдану
байқалады.
Туберкулезде аурудың кезеңі барлық уақытта созылмалы, зақымданған
жерден қышқылға төзімді бактериялар көруге болады.
Спирохетозда жүйке-жүйесінің зақымдануы, барлық ұлпалардың ашық-сарғылт
тартуы, қанда спирохеттің болуы және бұл ауруға тышқан мен кептердің бейім
еместігі ескеріледі.
Пастереллезге диагнозды эпизоотологиялық деректерге, аурудың клиникалық
белгілеріне, өлекседегі өзгерістерге және бактериологиялық зерттеудің
нәтижесіне сүйеніп қояды.
Лабораторияға - малдың өлексесінің қажетті жері, сондай-ақ өкпе, жүрек
және сөл бездері жіберіледі. Пастереллезді қарасан топалақ және
қараталақтан ажырата білу керек.
Айталық, топалаң мен қараталақтан өлген малдын қаны суйылманды талағы
көлемі 3—4 есе үлкенеді, ал пастереллезден елген малдын қаны жақсы үйиды,
талағы үлкеймейді.
Қарасанмен ауырған малдың денесінде шықырлаған көлемі үлкен ісіктер
пайда болады, ал пастереллезде ісіктер малдың алқымына шығады бірақ ол
қолмен басқанда шықырламайды.
Жалпы, пастереллезді басқа жұқпалы аурулардан ажыратқанда малдың түрі,
жасы, қоңдылығы, жыл мезгілі т. б. көптеген деректер ескерілуі тиіс.
Пастереллезді жоғарыда көрсетілген аурулардан дәл ажырату үшін
лабораториялық жағдайда бактериологиялық зерттеулер жан-жақты жүргізіледі
[1,7].

1.7Аурудан сақтану және одан арылу шаралары

Құс пастереллезбен ауырған жағдайда шаруашылыққа карантин қойылады, ал
сау шаруашылыққа шектеу қойылады. Карантин қойылғанда барлық вет-санитарлық
және күзет-карантинді шаралар қатаң түрде орындалады. Аурудан сау емес
шаруашылықтағы құстарды санитарлық сою пунктінде сояды.
Ауру құс тұрған және сойылған жерді, құрал- сайманды, территорияны
дезинфекциялап 1-2 тәулікке қалдырып, сосын механикалы тазалап, тағы да
дезинфекциялайды. Шектеу қойылған қорадағы құстарды күнделікті клиникалық
байқаудан өткізіп, әлсіз және күдікті құстарды тез арада бөліп алып,
өлтіреді. Клиникалық сау құстарды антибиотиктер мен сульфаниламидтермен 5
күн емдеп, сонан соң вакциналайлы.
Бұл вакцинация құстарда 1,5-3 ай, кейде 6 айға иммунитет түзеді.
Шаруашылықтан карантин мен шектеуді соңғы құс ауырғаннан кейін бір айдан
соң және қорытынды дезинфекция жасалған соң алады.
Қазіргі кезде пастереллезден сақтану үшін қауіпті жерлерде мал гидро-
окись алюминнй формолвакцинасымен, преципитатталған формолвакцинамен
егіледі. Малды қайдан вакцинамен егуді шаруашылықтың бар мал дәрігері
аудандық мал дәрігерлерімен бірлесе отырып шешеді. Ауруға карсы егілген мал
организмінде 6 айға жететін иммунитет пайда болады.
Жалпы, пастереллезден сақтану үшін шаруашылықтағы барлық мал жыл
бойына дұрыс күтіп-бағылып, олар ылғи да қокды болуы керек. Сонымен бірге
жайылымдар, суаттар және жемшеш сақтайтын орындарда малдың кездейсоқ
еліктері кездесіп қалса, онда мал дәрігерлік-санитарлық ереженің
сақталмағаны болып табылады.
Пастереллез ауруының белгілері білінсе, шаруашылықтарда мал алдын ала
вакциналармен егіліп тұрады. Қоғамдық табындарға, отарларға жеке меншіктік
малы дәрігердің рұксатынсыз қосылмайды.
Пастереллез ауруы шыға қалған жағдайда табындағы, отардағы барлық малды
диспансерлік бақылаудан өткізіп, ауру және ауруға күдікті деген малды
табыннан не отардан дереу беліп алып, оларға емдік шаралар қолдану керек.
Оларға осы ауруга қарсы қолданылатын иммунды қанды сарысулар егіледі. Ауру
және күдікті мал тұрған орын жақсылап тазаланып, екі проценттік күндіргіш
натриндің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.