Індеттік процесс және қозғаушы күштер

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Індеттану - індет процесін, жұқпалы аурулардың пайда болу және таралу заңдылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Індеттану екі түбірден түратын қазақтың төл сөзі: індет — жұқпалы аурудың кең ауқымды таралуы, ал тану - білу, яғни ғылым деген мағына береді. Індеттану батыс тілдерінде «эпизоотология» деп аталады. Ол да екі үғымның жиынтығы: эпизоотия (грекше ері — арасында, zооп — жануар) және 1оgоз - ғылым. Бұл терминнің шығу төркіні медицинаның саласы эпидемиологияға барып саяды. Эпидемия (грекше ері - арасында, сіетов - халық) жұқпалы аурулардың адамдар арасында кең таралуы.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы өте ертеден-ақ көңіл аудара бастады. Адамзат қоғамының ой-өрісі жетіліп, өнер-білім мен мәдениетті қалыптастырудағы ұзақ тарихи даму жолында ғылымның көптеген салаларының бірі ретінде осы заманғы індеттану қалыптасты. Адам тағы аңдарды қолға үйретіп, одан кейін мал шаруашылығымен айналыса бастаған кезде-ақ жануарлардың әр түрлі ауруларымен, олардың ішінде жұқпалы аурулармен кездесті. Жұқпалы аурулардың белгілеріне, олардың таралу заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да қарастырыла бастады. Бұл аурулардың жұқпалылығы, адам мен малда тез тарайтындығы, бір ауырып жазылған соң қайтадан ол аурумен ауырмайтындығы, аурудың ауырған малдан сау малға тікелей жанасқанша ғана емес бөгде заттар арқылы да жүғатындығы (мысалы, ауру мал ішкен суды сау мал ішсе соңғысының дертке шалдығуы т.б.)
Індет процесі – індеттанудың ең негізгі ұғымы. Инфекциялық процесс нақтылы бір жануардың организмінде болатын құбылыс болса, індет процесінің ауқымы одан да анағұрлым кең. Соңғысы белгілі бір территорияда өтеді. Бұл жұқпалы аурудың жеке организмді зақымдауы емес, оның ауру малдан сау малға жұғып, тұтас бір территорияны жайлауы.
Жұқпалы ауруларға қатысты құбылыстарды үш түрлі деңгейде қарастыруға болады. Оларды микросистема, мезосистема, макросистема, яғни тиісінше мөлтек жүйе, орташа жүйе жәнее үлкен жүйе деп атайды. Мөлтек (шағын) жүйе бұл құбылыстарды молекула, клетка деңгейінде қарастырса, роташа жүйе ұлпа, мүше, организм деңгейінде зерттейді. Ал үл кен және жүйе бұл мәселелерді популяция, биоценоз, биосфера деңгейінде қарастыруға талдайды. Инфекциялық процесс пен иммунитет алғашқы екі жүйе деңгейінде, ал індет процесі соңғы үшінші жүйе деңгейінде қарастырылады [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты – індеттік процесс және қозғаушы күштерді зерттеу.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1 Қасымов, Е.И. Бірнеше түлікке ортақ жұқпалы ауруларды балау және күресу шаралары: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Е.И.Қасымов - Алматы: Санат, 1992. –225б.
2 Сайдулдин, Т. Ветеринариялық індеттану: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Т.Сайдулдин – І,2-кітап, Алматы: Санат, 1999. - 129 бет.
3 Носков, Н.М. Руководство к практическим занятиям по эпизоотологии: учебное пособие для вузов /Носков Н.М.- Москва: Колос, 1961.-126б.
4 Поляков, А.А. Ветеринарная дезинфекция: учебное пособие для вузов /Поляков А.А.- Москва: Колос, 1964.- 128с.
5 Сюрин, В.Н. Частная ветеринарная вирусология: учебник для вузов /В.Н Сюрин, Н.В.Фомина – Москва: Колос, 1979.-154с.
6 Сюрин, В.Н. Диагностика вирусных болезней животных: справочник / В.Н Сюрин и др. М: Агропром, 1991.-111с.
7 Тәжібаев, А.С. Научные основы эффективной дератизации объектов ветеринарного надзора: учебное пособие для вузов / А.С. Тәжібаев - Алматы, 2000.-156с.
8 Мырзабекова, Ш.Б. Ветеринариялық вирусология: учебник для вузов /Мырзабекова Ш.Б – Алматы: Білім, 2004. – 134б.
9Тұтқышбай, И.А. Жануарлар патологиясы: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Тұтқышбай, И.А, Сабекова Д.Ө./ Шымкент,
2009- 176б .

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартылған сөздер мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1Індет
процесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.2 Инфекциялық аурулардың білінуі және
өтуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3 Індет ошағы туралы түсінік.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
12
1.4Індет ошағын жою шаралары ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
1.5Жұқпалы ауру шыққан шаруашылықта ауруды жою шаралары
... ... ... ... ... 16
1.6Малдың жұқпалы ауруға төзімділігі мен
қабылдағыштығы ... ... ... ... ... . ... ...18
1.7Ауруға бейім жануарларға қатысты шаралар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.8Жұқпалы ауруларға қарсы емдік – дауалық және ветеринариялық- санитарлық
шаралар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...21
2 Өзіндік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 5
3 Техника
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 33
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.34

Аннотация

Індеттану және инфекциялық аурулар пәнінен Індеттік процесс және
қозғаушы күштер тақырыбына жазылған курстық жұмыс аннотация, нормативтік
сілтемелер, анықтамалар, қысқартылған сөздер, кіріспе, негізгі бөлім,
өзіндік зерттеу әдістері, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Курстық жұмыс 34 беттен тұрады.

Нормативтік сілтемелер

Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД).Схемалар.Түрлері мен типтері.Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.

Анықтамалар

Індет ошағы деп - індет процесі өтетін, оның негізгі үш
қозғаушы күштері инфекцйия қоздырушысының бастауы, берілу тетігі
және бейім жануарлардың өзара бір-біріне әсер етітін кеңістік
аталады.
Карантин - жұқпалы аурудың таралуына қарсы бағытталған шектеу
шараларының жиынтығы. Оның шарты бойынша іңдет ошағына күзет посты
қойылып, ауру шыққан жерге апаратын жолға көрсеткіш және шлагбаум
орнатылады.
Шектеу шаралары - карантиннен гөрі шарттары бәсендеуі қарым-қатынасты
тежеуге бағытталған тиым жолдары. Оларды тез тарай коймайтын жұкпальг
аурулар кезіңде мысалы, сарып сакау қолданады.
Диагноз - ауру малдың жағдайы туралы қысқа түсінік
Пальпация - қолдың сезу қабілеті арқылы малды сипап тексеру.
Перкуссия - мал денесінің сыртынан қағып тыңдау.
Габитус — ауру малдың сырт тұлғасын, сыртқы белгілерін, салмағын,
темпераментін анықтау.
Инфильтрация - зат алмасу өнімдерінің қалыпты жағдайдан мөлшерде қан
және лимфа арқылы келіп клеткаларда және тканьде жиналуы.
Бұрмаланған синтез - клеткаларда және торша аралық зат аномальды, яғни
қалыпты жағдайда кездеспейтін заттың түзілуі.
Трансформация - қалыпты жағдайда түзілетін өнім түрінің пайда болуы
мысалы, белоктың майға және көмірсуға айналуы.
Декомпозиция - клеткалардың және клеткааралық заттардың ультра
құрылымдарының ыдырауы.
Энцефаломиелит – ми-жұлын қабынуы.
Иммунитет – организмнің генетикалық болмысы үшін бөгде заттардан, оның
ішінде зардапты микробтардан, қорғану қабілеті.
Карантин - жұқпалы аурудың таралуына қарсы бағытталған шектеу
шараларының жиынтығы.
Парез – жартылай сал.
Пастеризация – ысытып зарарсыздандыру.
Ревакцинация – қайталап вакцина егу.
Сал – орталық және шеткі нерв жүйесінің зақымдануына байланысты мүлде
қозғала алмай қалу.
Сенсибилизация – организмнің бөгде заттарға деген сезімін арттыру.

Қысқартулар мен белгілер

нм – нанометр
км – километр
мкм – микрометр
мкл – микролитр
кг – килограмм
г – грамм
мг – миллиграмм
л – литр
мл – миллилитр
ДПР – диффузды преципитация (шөгеру) реакциясы
ИФТ – иммуноферментті талдау
°C – градус
% - пайыз

Ф. 7. 04 – 03

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

__________________________кафедрасы

___________________________________ пәні бойынша

Курстық жұмыс

Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________

Орындаған _______________________________

(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші
___________________________________ __________
(оқытушының аты –
жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)

Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2013ж.

Норма бақылау:
_______________
қолы, аты – жөні

Комиссия:
_______________
қолы,аты – жөні
_______________
қолы,аты – жөні

Шымкент 2013 ж.

Ф. 7. 05 – 04

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

______________________________кафед расы

Бекітемін

Каф.меңгерушісі __

_________2013ж.

№____Тапсырмасы

___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________

Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______

№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу Көлемі
мерзімі (парақ саны)
1
2
3
4
5
6
7

Ұсынылған әдебиеттер:
1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________

Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________
Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты – жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
(күні, студенттің қолы)

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Індеттану - індет процесін, жұқпалы аурулардың
пайда болу және таралу заңдылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы
аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Індеттану екі түбірден түратын қазақтың төл сөзі: індет — жұқпалы
аурудың кең ауқымды таралуы, ал тану - білу, яғни ғылым деген мағына
береді. Індеттану батыс тілдерінде эпизоотология деп аталады. Ол да екі
үғымның жиынтығы: эпизоотия (грекше ері — арасында, zооп — жануар) және
1оgоз - ғылым. Бұл терминнің шығу төркіні медицинаның саласы
эпидемиологияға барып саяды. Эпидемия (грекше ері - арасында, сіетов -
халық) жұқпалы аурулардың адамдар арасында кең таралуы.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы өте ертеден-
ақ көңіл аудара бастады. Адамзат қоғамының ой-өрісі жетіліп, өнер-білім мен
мәдениетті қалыптастырудағы ұзақ тарихи даму жолында ғылымның көптеген
салаларының бірі ретінде осы заманғы індеттану қалыптасты. Адам тағы
аңдарды қолға үйретіп, одан кейін мал шаруашылығымен айналыса бастаған
кезде-ақ жануарлардың әр түрлі ауруларымен, олардың ішінде жұқпалы
аурулармен кездесті. Жұқпалы аурулардың белгілеріне, олардың таралу
заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да қарастырыла
бастады. Бұл аурулардың жұқпалылығы, адам мен малда тез тарайтындығы, бір
ауырып жазылған соң қайтадан ол аурумен ауырмайтындығы, аурудың ауырған
малдан сау малға тікелей жанасқанша ғана емес бөгде заттар арқылы да
жүғатындығы (мысалы, ауру мал ішкен суды сау мал ішсе соңғысының дертке
шалдығуы т.б.)
Індет процесі – індеттанудың ең негізгі ұғымы. Инфекциялық
процесс нақтылы бір жануардың организмінде болатын құбылыс болса,
індет процесінің ауқымы одан да анағұрлым кең. Соңғысы белгілі бір
территорияда өтеді. Бұл жұқпалы аурудың жеке организмді зақымдауы
емес, оның ауру малдан сау малға жұғып, тұтас бір территорияны
жайлауы.
Жұқпалы ауруларға қатысты құбылыстарды үш түрлі деңгейде
қарастыруға болады. Оларды микросистема, мезосистема, макросистема,
яғни тиісінше мөлтек жүйе, орташа жүйе жәнее үлкен жүйе деп
атайды. Мөлтек (шағын) жүйе бұл құбылыстарды молекула, клетка
деңгейінде қарастырса, роташа жүйе ұлпа, мүше, организм деңгейінде
зерттейді. Ал үл кен және жүйе бұл мәселелерді популяция,
биоценоз, биосфера деңгейінде қарастыруға талдайды. Инфекциялық
процесс пен иммунитет алғашқы екі жүйе деңгейінде, ал індет процесі
соңғы үшінші жүйе деңгейінде қарастырылады [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты – індеттік процесс және қозғаушы күштерді
зерттеу.

1Негізгі бөлім

1.1 Індет процесі

Індет процесі – індеттанудың ең негізгі ұғымы. Инфекциялық процесс
нақтылы бір жануардың организмінде болатын құбылыс болса, індет
процесінің ауқымы одан да анағұрлым кең. Соңғысы белгілі бір
территорияда өтеді. Бұл жұқпалы аурудың жеке организмді зақымдауы
емес, оның ауру малдан сау малға жұғып, тұтас бір территорияны
жайлауы.
Жұқпалы ауруларға қатысты құбылыстарды үш түрлі деңгейде
қарастыруға болады. Оларды микросистема, мезосистема, макросистема,
яғни тиісінше мөлтек жүйе, орташа жүйе жәнее үлкен жүйе деп
атайды. Мөлтек (шағын) жүйе бұл құбылыстарды молекула, клетка
деңгейінде қарастырса, роташа жүйе ұлпа, мүше, организм деңгейінде
зерттейді. Ал үл кен және жүйе бұл мәселелерді популяция,
биоценоз, биосфера деңгейінде қарастыруға талдайды. Инфекциялық
процесс пен иммунитет алғашқы екі жүйе деңгейінде, ал індет процесі
соңғы үшінші жүйе деңгейінде қарастырылады.
Індет процесіне қазіргі көзқарас бойынша оны екі бір-біріне жат,
тіпті қарама-қарсы, жүйенің, бір жағынан микробтар тобының,
екінші жағынан жануарлар тобының өзара әсерінен туындайтын құбылыс
ретінде қарастырылады. Сонымен індет пргоцесі кезінде ауру қоздырушы
микроб бір жануардың организіміне енуімен шектелмей, басқа
жануарларға кезекпе-кезек ауысып, малға жұғады.
Індет процесіндегі мақсат – ауру бір малдан екіншісіне қалай
жұғады, індет басылып екінші рет қайталағанша осы аралықта микроб
қайда және қалай сақталады, індеттің таралуына және оның тоқтауына
қандай факторлар әсер етеді және т.б. анықтау болып табылады.
Организмнің сыртқы ортамен өзара қатынасы арқасында (зиянды факторлармен
қатынаста) пайда болған иммунобиологиялық қасиет иммунитет,
невосприимчивость - қарсылық көрсету), кей кезде, қарсылық көрсету емес, ал
керісінше оның сезімділігін, күшейтіп немесе өзгертіп жіберетін жағдайлар
болады.
Індет процесі (эпизоотический процесс) дегеніміз осы аталған үш
құрама бөліктің қозғалысқа келіп, олардың бір-біріне әсерінен
туындайтын құбылыс. Бұл аурудың үздіксіз, жануарларға бірінен біріне
жұғуы, қоздырушының ауру малдан сау малға беріледі. індет процессін
індеттену деп, ал індет өте кең жедел тарағанда лаңдану деп
атайды.
Жоғарыда келтірілген үш фактор індет процесінің негізгі құрамы,
негізгі немесе бастапқы қозғаушы күштері, немесе індет бағалауының
негізгі буындары деп аталады. Олардан басқа қосалқы немесе қосымша
қозғаушы күштері бар. Оларға табиғи географиялық және әлеуметтік-
экономикалық шаруашылық факторлары жатады. Негізгі қозғаушы күштердің
бірі болмаса, жалпы індет процесі де болмайды, қосымша қозғаушы
күштері негізгі қозғаушы күштері арқылы індет процесінің барысына
әсер етеді.
Жұқпалы ауру байқалған сәтте індет ошағында толық індеттанулық талдау
жүргізіледі. Індеттанулық талдаудың қортындылары бойынша сауыктыру шаралары
белгіленеді.
Карантин және шектеу. Індет ошағының одан әрі
ұлғаюына жол бермеу үшін жүргізілетін ең басты шара ретінде карантин және
шектеу қолданылады.
Карантин - жұқпалы аурудың таралуына қарсы бағытталған шектеу
шараларының жиынтығы. Оның шарты бойынша іңдет ошағына күзет посты
қойылып, ауру шыққан жерге апаратын жолға көрсеткіш және шлагбаум
орнатылады.
Кейбір аса қауіпті індет кезінде баска елді мекендермен барлық қатынас
токтатылып, автобус маршруттары өзгертіледі.
Карантин негізінен аса қауіпті жұқпалы аурулар шыкқан кезде койылады.
Мұндай карантиндік инфекцияларға әр түлікте -аусыл топалаң,
бруцеллез, сиырда - оба, мәлік, қарасан, жылқыда - маңка,
мандам, жұқпалы анемия, делбе, койда - шешек, ешкіде - кебенек,
т.б. жатады. Карантиндік шаралар әрібір аурудың індеттік
ерекшеліктеріне байланысты белгіленеді.
Әдетте ауруға бейім малдарды әкелуге, немесе араластыруға
тиым салынады. Кей жағдайда мал өнімдері мен дайындау, жем-шөпті әкету
токтатыльш, базарлар жабылып, жәрмеңке мен мал көрмелерін өткізуге тиым
салынады. Сиыр обасы, аусыл сиякты аса қауіпті аурулар кезівде барлық басқа
шаруашылықтармен қатынастарды тоқтатуға тура келеді. Кей аурулар аусыл,
топалаң кезінде карантиңцелген ің ошағының манайында кауіп төнген аймақ
зона белгіленеді. Бұл аймакта ауруға бейім жануарларды араластыруға шектв
қойылып, ветеринарлық бакылау күшейтіледі, ауруға қарсы вакциналау
жүргізіледі.
Шектеу шаралары - карантиннен гөрі шарттары бәсендеуі қарым-қатынасты
тежеуге бағытталған тиым жолдары. Оларды тез тарай коймайтын жұкпальг
аурулар кезіңде мысалы, сарып, сакау қолданады.
Карантин мен шектеу жұқпалы ауру байқалған сәтте
тағайындалып, ауру басылған соң, яғни ең соңғы ауырған мал сауыққаннан
немесе өлгеннен кейін біраз уақыт өткеннен соң барып алынады. Олардың
алыну мерзімі аурудың жасырын кезеңінін және аурудан кейінгі
микроб алып жүру кезеңінің ұзактығына байланысты. Жасырын және
микроб алып жүру кезендері неғұрлым ұзақ болса, соғұрлым карантин мен
шекти кешірек алынады. Аса қауіпті аурулардан соң
карантин алынғаннан кейін тағы да белгілі мерзімге шектеу калдырылады.
Мысалы, аусылдан соң карантин алынғаннан кейін бір жыл мерзімге
шектеу сакталады.
Карантин мен шекгеуді алар алдында мал қораларын корытынды
дезинфекция мен санитарлық жөндеу жүргізіледі. Сонымен кабат
аурудың ерекшеліктеріне сәйкес бейім жануарлар вакциналануы
тиіс.
Катер төнген аймакка індет ошағын коршаған аймак жатады. Оның ауданы
табиғи-географиялык, экономикалық жағдайларға, қатынас жолдарының
орналасуына және олардағы козғалыстың деңгейіне, т.б. байланысты
аныкталады. Қатер төнген аймакта жүргізілетін шаралар негізінде шектеу
шараларымен такылеттес болады. Кейбір аса қауіпті індеттер кезінде аусыл,
оба бұл шаралардын талабы карантиннің шарттарына сәйкес келеді.
Карантин мен шектеу індет буындарьшың ішіңде аур)
коздырушысыньщ берілу тетігіне әсер етеді. Ауру коздырушысының берілу
тетігіне қарсы бағытталған шараларға сонымен бірге дезинфекция,
дезинсекция, дератизация, калдыктарды өлексені, көңді, т.б.
зарарсыздандыру жатады.

1.2 Инфекциялық аурулардың білінуі және өтуі

Ауру тудыратын микробтар малдың денесінде тез көбейеді де және көбейю
кезінде өзінің керек емес өнімдерін бөледі. Оны токсин (улы зат) Дейді.
Бөліну процессі қанга, клеткаға мүшеге (органга) бөледі. Микроб кірген
жерге токсин бөледі уландырады немесе бүкіл организмді уландырады.
Инфекциялық ауру ерекше белгілермен (типично) өтеді, бұл оның
жұқпалы емес аурулардан айырмашылығы болып есептеледі.
Инфекциялық ауру малда болсын, не адамда болсын, микроб денеге түскен
кезде ауру белгісі бірден білінбейді ол жайлап, біртіндеп біліне
бастайды. Сау малдың организмі микробпен күресіп, өзінің қорганыш
механизмдерін жұмылдырады. Осы периодты микробпен қорғаныс механизмдерін
күресуге кеткен уақыты инкубаниялык (немес жасырын) период дейді. Сондықтан
аурдың бірінші белгісі пайда болу үшін, бірнеше сагат, күн, ай өтуі мүмкін,
содан соң ғана дененің температурасының көтерілуі, аппетиттің жоғалуы,
көңіл күйдің нашарлауы т.б. біліне бастайды.
Жұқпалы ауруларда оның симптомы немесе оның клиникалық белгісі өте еркше
білінетіні сондай, ол ауруларды бір - бірінен ажыратуға болды.
Аурудың өтуі әр түрлі. Ауру мал микробпеы күресіп жеңіл жазылып кетуі
де мүмкін не болмаса өліп кетуіде мүмкін. Инфекциялық
аурларды өтуі (аурудың) белгісі мен ауру тудыру процессіне қарай
сиппатталады:
1). Тез жіті (сверх острый) ауру 1 - 2 күн болып клиникалық белгісі
білінбей өліп кетеді. (күидіргі, құс чуммасы).
2) Жіті — аурудын бүл түрінде, процесс тез өтіп,
клиникалық белгілер айқын білінеді. Жоғарғы температура бір екі күнге
созылады (жылқы күйдіргісі, шошқа чумасы, ірі қараның ауызсыл
(ящур).
3) Жітіден төмен-ауру ұзак уақытка (2-3 апта) созылып ауру белгісі онша
білінбей өтеді инфекциялық анемия (жылқыда), шошқа пастереллезі т.б.).
Ауру қоздырғыш микробтың күші (вирулентності) төмен немесе малдың
организмі күшті, микробтың күшіне қарсы тұру қаблеті жоғары болса, ауру
белгілері анау – айтқан біліне бермей ұзақ уақытқа (бірнеше айға, не жылға)
созылса созылмалы (хроникалық) ауру деп айтады. Бұл ауру өте қауіпті
ауру өйткені ол микробты таратуға (себуге) себепші болды. Аурудың жасырын
таратушы көзі болып есептеледі. Инфекциялық аурулар сыртқы орта жағдайына
байланысты тез тарап кетуі мүмкін осыған байланысты,олар мына
төмендегідей болып бөлінеді. Жекелеген ауру таратудың түрін
спородиалық дейді. Бұл түрде бір, екі мал ауырады.
Көп мал ауырып, бірақ ауру шектелген территорияда таралса
(бірнеше шаруашылық, елді мекенді қамтыса - эпизотиялық дейді. Ал ауру
аудандарга, облысқа, республикаға тараса мал басының үлкен санын ауыртса -
эпизотиялық дейді. Егер де ауру бүкіл елді немесе бірнеше мемлекетті
қамтыса -панзоотиялық дейді.
Барлық инфекциялық аурулардың ортақ қасиетті – оларда инкубациялық
(жасырын) периодтың болуы, ауру жұққаннан аурудың белгісінің біліну уақыты.
Оның ұзақтығы, әр ауруда әр түрлі, ол малдың резиктеностына, қоздырғыштың
вирулентностына байланысты. Инкубациондық периодтың ұзақтығына, микробтьщ
дене ену жолына да байланысты. Мәселен, бешенство (құтыру) да, орталык
жүйке жүйесінің қанша алыс болса, сонша оның продромальный период (аурудың
алғашқы белгісі), ол ерекше емес ауру белгілері пайда болмен
сипатталады. Бұл период тез, ерекше айқын, ауру белгісімен әр аурудың өзіне
тән клиникалық белгісімен келесі стадияға (кезеңге) етеді.
Аурудың пайда болуы уақыты жэне оның белгісінің сипаттамасы жоғарыда
айтылды. Ол жіті, жітіден төмен, созылмалы болып бөлінеді. Әдетте, ауру
малдың температурасы көтеріледі, ол 40-41 градусқа дейін, кейде 42 градусқа
дейін көтерілуі мүмкін.
Аурудың ауыр түрінде мал көңіл күйсіз аппетит нашар, тіптен жоқ,
жүні үрпиген, жылтырауы жоғалган, тері кұрғақ, көздері жартылай
жабылган, қабығы ісіп кеткен, көзден жас ағады, ірің ағады. Мал жиі-жиі
демалады, немесе әрең демалады, кейде мал тынышсызданады, мөңірейді.
кісінейді, үреді, қарқылдайды.
Ал біракта жоғарда айтылған ауру белгілерімен, малдың жұқпалы
ауру мен ауырғанына күдік жасау керек, егерде дәл осындай белгімен бірнеше
бас мал ауырса онда ол инфекциялык ауру болуы әбзәл.
Мал дәрігері, ауру малды тез бөліп алып оны тексеру кажет, хабарлау
керек, керек болса лабараторияға материал жіберу қажет, сөйтіп ауруды
анықтап алу, ал отарға, табунға, ферма бакылау қою қажет.

1.3 Індет ошағы туралы түсінік

Індет ошағы деп - індет процесі өтетін, оның негізгі үш
қозғаушы күштері инфекцйия қоздырушысының бастауы, берілу тетігі
және бейім жануарлардың өзара бір-біріне әсер етітін кеңістік
аталады. Екінші сөзбен айтқанда індет ошағы ауру қоздырушысы орын
тепкен және нақтылы қалыптасқан жағдайда ауру қоздырушысының сау
жануарларға берілу қауіпі сақталған аймақ.
Ошақ - қазақ тіліндегі байырғы сөз . оның мағынасы от жағатын
орын. Бұл ұғым халықтың індетті тілсіз жау – отпен салыстыруынан
туған. Орыс тілінде індет ошағы эпизоотологический очаг деп
аталады. Ошақ сөзінің іс жүзінде еш бір өзгеріссіз орыс тіліне
ауысуы алтын орда дәуірінде болса керек.
Індет ошағы ұғымын инфекция ошағы ұғымымен шатастырмау керек.
Індет ошғы аймаққа тән ұғым болса, инфекция ошағы организмде болады.
Инфекция ошағы деп зардапты ауру қоздырушы микроб жайлаған дертке
шалдыққан дене мүшесі немесе ұлпаны айтамыз. Індетті ошағының
әрекентті және әрекетсіз түрлері болуы мүмкін
әрекетті індет ошағында аурудың бұдан әрі таралу қауіпі
сақталады деп есептелінеді. Іс жүзінде кез-келген індет ошағын
әрекетті деп санаған жөн.
Індет ошағын жою - жұқпалы аурулармен күоресудің басты мақсаты
мен негізгі жолы. Індет ошағын жоюдың міндетті шарттары: инфекция
қоздырушысының бастауын құрту және сыртиық орта объектілерін
түбейгейлі зарарсыздандыру. Бірақ кей жағдайда зардапты микроб қалай
да болмасын, сыртқы ортада сақталып қалады.
Індет ошағының түрлері. Індет ошақтары жаңа өше бастаған тұрақты
және табиғи болып бөлінеді. Індет ошағы жуықта пайда болып, ауруға
шалдыққан жануарлардың саны әлі де өсіп келе жатса, ол жаңа болып
есептеледі. Мұндай ошақтан аурудың одан әрі қарай кету қауіпі
жоғары болады.
Өше бастаған ошақта жүргізілген індетке қарсы шаралардың
нәтижесінде немесе ауру әбден жұғып болады, аурудан малдардың
сауығуына байланысты індет бәсендей береді. Қоздырушының белсеңді
бастауларына азаюына байланысты аурудың одан әрі таралу қауіпі де
төмендейді.
Тұрақты деп аурудың тұтануы оқтын-оқтын белгілі уақыт аралығынан
соң үнемі байқалып тұратын ошақты атайды. Нақтылы бір себептердің
салдарынан мұндай ошақта аурулардың біліну мүмкіндігі сақталады.
Індет ошағының тұрақтануына жануарлардың арасында жасырын микроб алып,
жүргізушілердің болуы әртүрлі микроб тасымалдаушы кемірушілер және
зардапты микробтың сыртқы ортада ұзақ уақыты сақталуы себеп
болады. Листериоздың індет ошағының тұрақтануы оның қоздырушысының
сүлемеден кемірушілер арасында сақталуынан болса, топалаңның індет
ошағының ұзақ мерзімділігі қоздырушысының топырақта жылдар бойы
өлмеуінің салдары. Егер ауру қоздырушысының бастауы болмай
қоздырушы микроб сыртқы ортада ұзақ сақталған жағадайда мұндай жерді
індет ошағы дегеннен гөрі инфекцияланған аймақ деп атаған жөн.
Топалаңның қоздырушысы сақталған топырақ қоздырушының бастауына
емес таратушы факторларына жатады.
Табиғи індет ошағы деп - белгілі бір жұқпалы ауруды қоздырушының
тағы жануарлардың арасындағы айналымда болатын аймақты айтады.
Құтырық, туляремия, листериоз, лептоспироз және т.б. аурулардың
табиғи ошақтары болады [3,4,5].

1.4 Індет ошағын жою шаралары

Инфекциялық аурумен күресуде басты шаралар үш бөліктен тұрады
1) аурудың көзін жою
2) ауруды тарату жолдарын, жағдайларын жою
3) Малдың ауруға қарсы туралататын каблетін көтеру.
Айтылған шаралар профилактикалық (аурудың алдын алу, сактандыру) және
лажсыз (ауру шыққан соң) болатын шаралардан тұрады.
Профилактикалық шараларға, малды азықтандыру, суғару, күту, бағу жатады.
Малды күтүшілердің жеке гигиенасын сактау (арнайы киіммен камтамасыз ету,
дизенфекциялық және жуушы дәрі - дәрмектер бөлу т. б) керек.
Мал фермаларын қоршау, суды, суғару суаттарын реттеу мал азықтарын
үнемі тексеріп отыру малды әр кезде малдэрігерлік тексеруден өткізіп отыру
қажет [1,3,5].
Сақтандыру мақсатында малдарды клиникалық тексеруден, диагностикалық -
лабораториялық тексеруден өткізіп отырады. Ауру малды уақытылы бөліп алып
емдейді. Күдіктенген малдарды вакцинация жасайды (етке; тері астьша вакцина
егеді). Қазырғы кезде ачрозолттык вакцинация (әсіресе құсқа, шошқаға
кеніннен қолдануда, соны іске асыру керек.
Құрт ауруларының алдын алу үшін дегельмтизация жасау керек. Ауруды
сактандыру шарасын іске асыру жәнеоны жоюға Қ.Р малдәрігерінің, бекіткен
уставьш (жарғыны)және заңын сөзсіз іске асыру болып табылады. Оны іске
асыру жеке адам болсын, ферма иесі болсын, жеке мал иесі болсын міндетті
және сөзсіз іске асуға тиіс.
Жұқпалы аурудың алдын алу таратпау үшін ең маңызды шара бұл карантин.
Бұл шара ауру шықсадқ.ауру шықпасада іске асыру керек. Мал дәрігерлік устав
бойынша, ферма және аулға келген мал 30 күн карантинде болуы керек. Мал
келген кезде малдәргерлік тексеруден өтуі тиіс. Ал ауру шыққан жагдайда
ауылға, фермаға карантин сальшуы қажет. Фермаға бөтен адам, (тек
фермада істейтіндер ғана кіреді), көлік, атты адам кіріп шықпауы керек. Ол
жерден жем, шөп (жалпы азықтың барлық түрі) сабан, силосты әкелуге және
әкетуге тиым салынады.
Карантин салынған аумағы шамамен 1000м*1000м территория қоршалып,
малды күтіп бағатын адамдардан басқа адамдар ол жерде кірмеу керек. Ауру
малды үнемі мал дәрігерлік тексеруден өткізу қажет, ауру малды тез
арада бөліп емдеу керек. Мал дәрігерлік саяси ағарту жұмыстары (лекция,
баяндама, әңгіме т.б.) халықпен, күтінуші персоналмен, өзін аурудан
сақтандьфу, ауруды таратпау және жою жөнінде әңгіме өткізу керек. Ауру
шыққан туралы бұхаралық ақпарат құралдары арқылы халыққа хабар тарату
қажет.
Ауруға бейім мал түгелдей балаулык тексеруден өтеді. Ауруға жаппай
тексеру үшін әдетте клиникалык, серологиялык, аллергиялық
әдістер қолданылады. Бұл зерттеудің нәтижесінде барлық жануарлар үш
топка бөлінеді: ауруы айкын, ауруыдүдәмал және аурудың жұғуы
күдікті.
Ауруы айқын жануарларға диагнозы күдіксіздер жатады да, олар жедел
баска малдардан бөлініп, жеке қора-жайға да, ауыстырылады.
Бұл малдарды күтуте бөлек адам тағайындалады да, аурудын ерекшелігіне
байланысты оларды емдейді, болмаса сояды бруцеллез, туберкулез т.б.
не жояды.
Ауруы дүдәмал жануарларға диагнозы түпкілікті қойылмағандар
жатады. Олар - клиникалык, белгілері айқын немесе зерттеудің
нәтижесі дүдәмал болғандар. Мұндай малдар ауруы айкын және аурудың
жұғуы күдіктілерден жеке бөлініп алынады. Олар қосымша кайтадан
тексеріледі де, диогнозы айкындалса ауруы айкын малдарға, ал
диагнозы растамаса аурудың жұғуы күдіктілерге косылады.
Аурудың жұғуы күдіктілерге барлық калған малдар жатады. Олар ауруға
шалдыққандармен жанаскан себепті дәрігерлік бақылауда болып,
ретті түрде ауруды балау үшін арнайы тексеруден өтіп түрады.
Тексеру малдын. ауруға шалдығуы біржола тоқтағанша жұргізіледі.
Әрбір балаулық тексеруден кейін ауырған жануарлар бөлініп
окшауланғаннан соң қоражайға ағымдағы дезинфекция жасалынады.
Сонымен катар жұқпалы аурудың ерекшелігіне байланысты 6ұл топтағы
жануарларды иммуңдейді белсенді немесе енжар әдіспен болмаса
микробтарға қарсы әсер ететін емдік-дауалык дәрмектермен
домдайды. Аса қауіпті аурулар кезінде мысалы, шошка обасы індет
ошағындағы барлық жануарлар сойылады [1,2,5].
Жұқпалы аурулардың емі. Жұқпалы аурумен ауырған
жануарларды емдеу кешеңді түрде жүргізіледі. Бұл кешен
этиотропты және Симптоматикалық емдеу шараларынан тұрады.
Этиотропты ем - аурудың себебіне этиологиялык факторына Яғни оның
коздырушысына қарсы бағытталады. Ол үшін сол Ауруға тән өзгеше
және сонымен катар өзгеше емес дәрі-дәрмектер қолданылады.
Белгілі бір аурудың коздырушысына ғана ететін өзгеше дәрмектерге
иммунді қан сарысуы, иммупоглобулиндер, бактериофагтар жатады. Өзгеше
емес дәрі- дәрмектерге антибиотиктер, сульфаниламидтер,
нитрофурандаржәне химиялык препараттар жатады.
Симптоматикалық дәрі-дәрмектер ауырған жануардың жағдай, күйіне
байланысты дененің қызметін қалпына келтіру мақсатында пайдаланылады.
Оларға жүрекке әсер ететін, қақырық түсіретін, зәр шығаратьш дәрілер, су-
тұз алмасуын қалпына келтіретін ерітінділер, дененің жалпы куатын
арттыратын, десенсибилизациялайтын, т.б. дәрмектер жатады.
Жұқпалы ауру кезінде емдеу толық курс ретінде жүргізіледі Аурудың беті
кайтып, клиникалық беліілері өше бастаған сәтте емдеуді тоқтауға болмайды.
Емдеу курсы толық аяқталмаса ауру кайта өрбіп, рецидив беруі мүмкін жұқпалы
ауруға шалдыққан жануарларды мысалы,бруцеллез, туберкулез кезінде
санитарлық қасапханада сояды. Егер ондай мал тым көп болса ет комбинатының
сою цехын пайдаланады. Ол үшін ауру малды соятын арнайы санитариялық құн
белгілеп, сойым аякталғаннан кейін бүкіл цехка дезинфекция жасалынады.
Сойылған малдан алынған өнімді азық-түлікке пайдалану аурудың түріне,
ветеринарлық-санитарлық сараптың қорытындысына, бактериологиялық тексерудің
нәтижесіне байланысты шешіледі.
Аса қауіпті инфекциялар кезінде кұтырык, шошқа обасы, топалаң ауру
малдың ұшасы техникалық пайдалануға жатқызылады немесе өртеу аркылы, не
баска жолмен жойылып жіберіледі [1,3,7].

1.5Жұқпалы ауру шыққан шаруашылықта ауруды жою шаралары

Аурудын көзін жою. Ауру шыққан шаруашылық аурудан таза
емес шаруашылық деп аталады, қасындағы шарушылық (дені сау малы
бар) қауыпті зона делінеді,—ауру келіп қалуы қауіп мүмкін шаруашылық
деп бөлінеді. Мал дәрігерлік уставқа сэйкес аурудан таза емес
шаруашылықта эпизоотияға қарсы жұмыстар жүргізеді. Шаруашылықка
карантинсалады.
Карантинді бір ауылға, фермаға да салуға болады. Карантин ережесі ауру
шыққан ошақта барлық қозғалысты тоқтатады, ол оған кірте болмайды, мал
әкелуге және әкетуге рұхсат жоқ. Дезо барьер орнатып, күндіз түні кезекші
қояды, территорияға авто көлік, ат арба т.б. кіріп шығады тоқтатады, ол
үшін көрстекіш белгі қойылады, Қай жақтан өтуге болатыны көрсетіледі. Ауру
шыққан малға тек күтуші адамдар ғана кіреді. Карантинді ашу, аурудың
жазылу сипатттмасына байланысты болады. Карантин біткен соң қортынды
дизенфекция жасап, айналаны тазалап карантинді ашады.
Ауру шыққан жердегі малды клиникалық тексеруден өткізіп оны үш
топқа бөледі.
1) ауру мал
2) ауруға күдікті мал
3) уақытша кудікті сау мал.
Бірінші топтағы малды бөліп алып емдеу керек. Екінші топтағы
малды тағыда мал дәрігерлік тексеруден өткізеді. Үшінші топтағы малды
иммуниды (сывороткамен вакцинация жасайды). Ауру шыққан жердегі
малдарды союға, кастрация,қан алуға болмайды.
Ауру шыққан жердегі соңғы ауырған мал жазылған соң дәрігерлік санитарлық
шараларды іске асырады тазалайды, дизенфекция жасайды, барлық құрал
саймандарды заласыздандырады, қара - қонсыны жөндейді әктейді айналаны
тазалайды.
Дезинфекция - ауру тарататын микробты (ауру малдан бөлінген)
сыртқа түскен жою, кұрту, ол ауруды қайта таратпау үшін жүргізетін шара.
Ол профилактикалық ағымдағы және қортындыболып бөлінеді. Эпизотияға
қарсы шаралар-инфекциялық ауруларды жою шаралары шаруашылықта ауруды
болдырмау бағытында болуы.
Аурудың алдын алу, оны емдеуден жеңіл және арзан түседі. Сондықтан
бірінші реттен малдың жұқпалы ауруга қарсы тұратын қаблетін күшейту үшін
жұмыс істеу керек. Мал сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына төзімді және
бейімді болуы қажет.
Сондай ақ микробтың (ауру қоздырғыштың) әсеріне жауап беріп, оған
берілмеу керек. Сонымен қатар, мал тұратын ферманы, ауылды, жұқпалы аурудан
қорғап, аурудың келіп қалмау жолын іздестіру қажет.
Малды жұқпалы аурудан корғау үшін өте қатаң түрде зоогигиеналық
және малдәрігерлік санитарлык ережелерді сақтау керек. Оған мына
төмендегілер жатады:
1) Профилактикалық қорытынды сактау. Фермаға, шаруашылыққа келген мал
30 күн карантинде тұру керек. Оны бөлек ұстап сол 30 күн бойы қадағалап,
оны күнде тексеріп аурудың жасырын түрін анықтау қажет.
Малды тек жұқпалы аурудан таза шаруашылықтан алу қажет. Ол
аудандық мал дәрігердік станция дәрігері мал алатын жердің аурудан
таза екенін анықтайтьш (ветсвидетельство) беру керек, алу
қажет, тек содан соң ғана малды ол жерден алуға болады.
Жаңадан келген малды, бөлек ұстап, оған арнайы күтуші адам қойып,
күнде (таңертен және кешке) температурасын өлшеп, отырып оны күнделікке
жазып қою керек. Мал аурудың белгісін сәл берсе оны тез изоляторға
жабу керек.
2) Малдарды үнемі жақсы құнарлы азықпен таза сумен азықтандыру қажет.
Малды тайдырмай азықтандыру сансыз шіріген шөп, сабан, сасыған жем азық
беру, малды нашарлатып, оның жұқпалы ауруға қарсы төзімділігін
төменде де. Сапасыз азық шөп, сабан, жем және нашар суда ауру тудыратын
микробтар көп болады.
Азықты дайындауды жұқпалы аурудан таза жерден, шаруашылықтан дайындалу
қажет.
3)Малды дұрыс пайдалану(эксплуатация жасау) керек. Мысалы:
атты шамадан тыс арбаға қосу, көкпаршабу тағы сол сияқты, сиырды сүталу
үшін азықтандырмайпайдалану,оның организмінің резистентность(төзімділігін)
төмендетеді.
4)Мал ұстайтын жер қора, жай орын зоогигиеналық талапқа сай болуы
керек. Микроклиматылғалдың, ауа составы (О2, Со2, NH3) нормада, свет
(жарық) өз нормасында болуы қажет. Уақытылы тазалау дезенфекция жасалып,
желдету үнемі болу керек.
5) Өлген малдың өлігін, сойылған малдың қалдықтарын уақытылы жойып отыру
қажет оны жоғарыда жазғандай малдың өлігін көметін молаға не Бекери
шұқырында көму не утиль установкада жою қажет.
6)Мал ферма бөтен кісі кірмеукерек. Есік алдына дезо барьер, дезо
коврик, дезомат жасау қажет.
7)Малдарды уақытылы клиникалық тексеруден өткізіп және диагностикалық
тексеру жүргізу (қан алып лабараторияға жіберу, аллергиялық тексеру),
жоспарлы түрде вакцинация (емдеу) жүргізу керек.
8)Малдың қиын жинап, оны сақтау биотермиялық өңдеу және дизенфекция,
дезинсекция, дератизация жасау ең маңызды шаралардың бірі болып есептеледі
[2,3,5,6].

1.6 Малдың жұқпалы ауруға төзімділігі мен қабылдағыштығы

Үй жануарлары мен тағы жануарлар бір жайылымда жайылып, бір
суаттан су ішуі бұрыннан қалыптасқан жағдай. Оның қанын сорған
паразит, келесі жолы екіншісінің қанын соруы әбден мүмкін жағдай.
Тағы аңдар, әсіресе қасқыр сияқты жыртқыштар малға шабады. Қыста
тышқан тектес кемірушілер жылы мал қораларына жемшөп қоймаларына
қарай ауады. Сонымен үй және тағы жануарлар бір – бірімен тікелей
болсын, тікелей болмасын әйтеуір түрлі жолдармен жанасып тұрады.
Сонымен нәтижесінде тағ жануарлар мен үй жануарлары бір-біріне ауру
жұқтырады. Қалыптасқа ұғым бойынша негізінен тағы жануарларынан
үй жануарларына аурудың жұғуына баса көңіл бөлінеді де, аурудың
керісінше берілуі көп жағдайда ескерілмейді.
Инфекциялық процесс даму үшін малдың ауру жұққан кездегі жағдайы және
микроб тұрған ортаның жағдайы және организмінің жағдайы қажет. Сау малда
биологиялық және көптеген карулар, қоргандар (қорғаныш) (барьерлер)
ауру микробты ішке жібермейтін бар. Осы қаблеттің арқасында, нерв
системасының көмегімен, малдың инфекцияны тұрақты қабылдамайтын
касиетке ие (невосприимчиво). Организмнің осындай күйін, оның
инфекциямен ауырмайтынын, микробқа қарсылық көрсететін қаблетін - ммунитет
(невосприимчивость) дейді.
Имунитетті екі түрге бөледі:
Арнайы (специфический).
1)Неспецефический иммунитетке мынадай барьерлер жатады, тері,
кілегей қабықтар, лимфа түйіндері, сондай - ақ фагоцитоз, воспаление
(қабыну) т.б.
2) Спецефический иммунитет деп организмнің бір немесе бірнеше ауру
инфекциясын қабылдамауын айтамыз. Ол естественный (табиғи) және
искусственный (жасанды) деп бөлінеді. Естественный иммунитет туа біте
пайда болады, немесе сол аурумен ауырып жазылса пайда болады.
Иммунитетті классификация жасай келіп оны екі түрге бөледі:
1) Ұрпақтық - әр малдың түріне байланысты. Кейін пайда болған (табиғи,
және қолдан жасау) иммунитет.
Искусственный иммунитет малды емдеген соң, биологиялық
препараттармен (вакцина) сывораткада сары су пайда болады. Организмнің
қабылдамау қасиеті ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Ішкі қабылдамауға үлкен
роль (әсер) ететін орталық нерв жүйесі (О.Н.Ж), ол қорғаныс механизмдерін
реттейді, оларды, ауру қоздыратын микробқа қарсы күреске жұмылдырады.
Аурудың пайда болуына малдың жасыда маңызды роль атқарады. Жас мал
тез ауырғыш келеді. Жас мал кейбір аурулармен тек өздері ауырады
(колибактериоз, сальмонеллез,мыт).
Инфекциялық аурумен әсіресе ұргашы малдар көп ауырады. Мәселен,
бруцеллезбен сиыр көп ауырады, ал бұха аз ауырады олар жасырын түрде ауырып
жазылып кетеді.
Сыртқы жағдайларға: азықтандыру жатады (тойдырмай азықтандыру)
организмнің тұрактылығын нашарлатады. Витаминдар (тұрақтылықты
жоғарылатады), тұздардың жетіспеуі, шаршау, зоогигиеникалық ережелерді бұзу-
қорғаныс күштерді нашарлатады [3,4,6,7].
Патогенді микробтың әсерін немесе оның токсинін (уын) мал
организмінің қабылдамауын (невосприимчивость) иммунитет дейміз. Жай сөзбен
айтқанда организмнің жұқпалы ауру қоздыратын микробқа қарсы тұру қаблеті.
Осыған байланысты иммунитет туабіткен және кейін пайда болған иммунитет деп
бөлінеді.
Туа біткен иммунитет - организмнің арнайы қасиеті. Ол ұрпақтан
ұрпаққа өмірбойы беріліп келеді. Мысалы, жылқы ірі қара малдың чумасымен
(обасымен) ауырмайды. Сол сияқты ірі қара. жылқының маңқасымен ауырмайды.
Кейін пайда болған иммунитетте мал организмі микробтың әсерін және
оның уының әсерін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.