Қозының жыбырлақ ауруы

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартулар мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1 Қозының жыбырлақ ауруы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.1.1Қозының жыбырлақ ауруының қоздырғышы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.1.2Қозының жыбырлақ ауруының эпизоотологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.1.3Қозының жыбырлақ ауруының клиникалық белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.1.4Қозының жыбырлақ ауруындағы өлекседегі өзгерістер ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.1.5Қозының жыбырлақ ауруын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.1.6Қозының жыбырлақ ауруының емі және сақтық шаралары ... ... ... ... ... ... .12
1.2 Иммунитет, оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.3Иммунды жүйе, оның орталық және шеткі мүшелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.4 Шаруашылықтағы індеттанулық талдау мен бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Індеттану – індет процесін, жұқпалы аурулардың пайда болу және таралу заңдылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Індеттану жұқпалы ауруларға қатысы бар бірталай пәндермен тікелей байланысты. Олардың ішіндегі ең жақын ғылымдар: микробиология, вирусология және иммунология. Індетке қарсы шараларды дұрыс ұйымдастыру үшін шаруашылықтың экономикасын, мал өсіру мен селекциялық жұмыстарды да жан-жақты ескеру керек.
Нақтылы жұқпалы ауру кезіндегі індет процесін зерттегенде оның биологиялық құбылыстармен ғана емес, табиғи-географиялық, әлеуметтік-экономикалық (шаруашылық) жағдайлармен де байланысты екенін ескереді. Сондықтан да індеттану ғылымы өзінің зеттеулерінде басқа да ғылымдардың үрдістері мен әдістерін кеңінен пайдаланады. Індеттанудың басты әдісі – індеттанулық зерттеу болып табылады.
Індеттанулық талдау мен бақылау жұқпалы ауру байқалған кезде ғана емес, бұрыннан жұқпалы аурудан таза емес шаруашылықта да, жұқпалы аурудан таза шаруашылықта да жүргізіледі.
Бұндай зерттеудің мақсаты аурудан таза емес шаруашылықта жүргізілген індетке қарсы сауықтыру шараларының нәтижелілігін анықтау болса, аурудан шаруашылықта сақтық шараларына баға беру болып есептелінеді.
Жалпы індеттану пәнінің ең басты міндеті жеке мал отарларын ғана емес, барлық территорияның жұқпалы аурулардан таза болуын қамтамасыз ету.
Жұқпалы аурулардың алдын алудың басты негізі - малды дұрыс бағып-күтумен қатар, қора-жайларда, жайылымдарда, азықтандырған және суарған сәттерде санитариялық- зоогигиеналық реттілікті бұлжытпай орындау болып табылады.
Шаруашылықтағы індеттанулық талдау мен бақылау індеттанудың негізгі зерттеу әдісі. Жұқпалы ауру байқалған сәттен індеттанулық талдау арқылы ауруға нозологиялық балау қоюмен қатар індеттанулық балау койылады. Ауруға балау қою дегеніміз /нозологиялық балау/ қай ауру екенін анықтау болса /мысалы аусы, немесе топалаң/, індеттанулық балау байқалған жұқпалы ауруға індеттану тұрғысынан толық сипаттама беру болып табылады.
Яғни індет тізбегінің әрбір буынын, індет ошағының ерекшеліктерін анықтау. Бұл әдіс арқылы аурудын себептері, таралу жолдары, індет ошағының қалыптасу жағдайлары айқындалады.
Осындай талдау жүргізу барысында клиникалық, патологиялық - анатомиялық, бактериологиялық, вирусологиялық, серологиялық, аллергиялық зерттеулер жүргізіледі.
Барлық алынған мәліметтер індеттанулық талдау актісінде қорытындыланады. Соған сүйеніп індетке қарсы шаралар белгіленеді.
Жыбырлақ қыста туған қозыларды жайылымға шығарған кезде жиі кездеседі. Төлдің күзде ауыратын себебі оларды қысқы жайылымға көшіргенде асқазанның ас қорыту процесі нашарлайды.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1 Қасымов, Е.И. Бірнеше түлікке ортақ жұқпалы ауруларды балау және күресу шаралары: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Е.И.Қасымов - Алматы: Санат, 1992. –122б.
2 Сайдулдин, Т. Ветеринариялық індеттану: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Т.Сайдулдин – І,2-кітап, Алматы: Санат, 1999. - 111 бет.
3 Носков, Н.М. Руководство к практическим занятиям по эпизоотологии: учебное пособие для вузов /Носков Н.М.- Москва: Колос, 1961.-128б.
4 Поляков, А.А. Ветеринарная дезинфекция: учебное пособие для вузов /Поляков А.А.- Москва: Колос, 1964.- 197с.
5 Сюрин, В.Н. Частная ветеринарная вирусология: учебник для вузов /В.Н Сюрин, Н.В.Фомина – Москва: Колос, 1979.-118с.
6 Сюрин, В.Н. Диагностика вирусных болезней животных: справочник / В.Н Сюрин и др. М: Агропром, 1991.-164с.
7 Тәжібаев, А.С. Научные основы эффективной дератизации объектов ветеринарного надзора: учебное пособие для вузов / А.С. Тәжібаев - Алматы, 2000.-156с.
8 Мырзабекова, Ш.Б. Ветеринариялық вирусология: учебник для вузов /Мырзабекова Ш.Б – Алматы: Білім, 2004. – 134б.

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

Індеттану және инфекциялық аурулар пәнінен жазылған Қозының жыбырлақ ауруы атты курстық жұмысым 30 беттен тұрады.
Курстық жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу, техника қауіпсіздігі, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімін қамтиды.

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартулар мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1 Қозының жыбырлақ ауруы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1.1Қозының жыбырлақ ауруының қоздырғышы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 10
1.1.2Қозының жыбырлақ ауруының эпизоотологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.1.3Қозының жыбырлақ ауруының клиникалық белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... 10
1.1.4Қозының жыбырлақ ауруындағы өлекседегі өзгерістер ... ... ... ... ... ... . ... ..11
1.1.5Қозының жыбырлақ ауруын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 1
1.1.6Қозының жыбырлақ ауруының емі және сақтық шаралары ... ... ... ... ... ... .12
1.2 Иммунитет, оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.3Иммунды жүйе, оның орталық және шеткі мүшелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.4 Шаруашылықтағы індеттанулық талдау мен бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31

Анықтамалар

Жыбырлақ - қозы мен тоқтының жұқпалы ауруы. Індетке сақа қойларда шалдығады.Стерильді иммунитет - ауырып жазылғаннан соң организм микробтан мүлде арылып иммунитет қалыптасуы
Туа біткен (түрлік немесе тұқым қуалайтын) иммунитет дегеніміз- жұқпалы ауруға бейімділігі жоқ тұқым қуалайтын адамның немесе әр малдың түріне тән табиғи биологиялық ерекшелік.
Табиғи белсенді иммунитет - жұқпалы аурумен жеңіл, жасырын және басқа да түрлерімен ауырып жазылғанан соң пайда болады. Бұндай иммунитетті жұқпалы аурумен ауырып жазылғаннан соң пайда болған деп атайды.
Стерильсіз иммунитет - аурудан жазылған соң организм микроб алып жүруші болып қалуы
Премунция - микроб сақталған жағдайда ғана болатын стерильсіз иммунитеті
Трансовариальді иммунитет - бұл жұмыртқа арқылы қалыптасқан иммунитет
Колостральды иммунитет - уыз арқылы берілген иммунитет
Перкуссия - өкпе тұсын саусақ үстінен саусақпен ұрып көру
Семиотика - аурулардың белгілерін тексеру
Синдроматика - жалпы табын бойынша ауру белгілерінің жиынтығын анықтау
Алиментарлы жолмен жұғу - зарарлы жемшөп пен су арқылы
Геморрагиялық диатез - қанталау
Тромбоз - (гр.thrombosis - ұйып қалу)
Иммунитет латынның immunitas - (міндеттен босану) деген сөзінен шыққан.

Қысқартулар мен белгілер

мл -- миллилитр
см -- сантиметр
% -- пайыз
мин -- минут
м -- метр
т.б -- тағы басқа
мм -- миллиметр
г - грамм
рН - ортаның қышқылдығы
мг - миллиграмм
ДПР- диффузды преципитация реакциясы
ГАЖР- гемагглютинация жанасу реакциясы
ИФТ- иммуноферментті талдау
АР - Агглютинация реакциясы
БР- бейтараптандыру реакциясы Нормативтік сілтемелер

Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД).Схемалар.Түрлері мен типтері.Орындауға қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.

Ф.7.04-03

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

__________________________кафедрасы

___________________________________ пәні бойынша

Курстық жұмыс

Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________

Орындаған _______________________________
(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші ___________________________________ __________
(оқытушының аты - жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)

Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2014ж.

Норма бақылау:
_______________
қолы, аты - жөні

Комиссия:
_______________
қолы,аты - жөні
_______________
қолы,аты - жөні

Шымкент 2014 ж.

Ф. 7. 05 - 04

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

______________________________кафед расы

Бекітемін
Каф.меңгерушісі __
_________2014ж.

№____Тапсырмасы

___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______

№
Курстық жұмыстың мазмұны

Орындалу
мерзімі
Көлемі
(парақ саны)
1

2

3

4

5

6

Ұсынылған әдебиеттер: 1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________

Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________

Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты - жөні, қолы)

Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
( күні, студенттің қолы)

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Індеттану - індет процесін, жұқпалы аурулардың пайда болу және таралу заңдылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Індеттану жұқпалы ауруларға қатысы бар бірталай пәндермен тікелей байланысты. Олардың ішіндегі ең жақын ғылымдар: микробиология, вирусология және иммунология. Індетке қарсы шараларды дұрыс ұйымдастыру үшін шаруашылықтың экономикасын, мал өсіру мен селекциялық жұмыстарды да жан-жақты ескеру керек.
Нақтылы жұқпалы ауру кезіндегі індет процесін зерттегенде оның биологиялық құбылыстармен ғана емес, табиғи-географиялық, әлеуметтік-экономикалық (шаруашылық) жағдайлармен де байланысты екенін ескереді. Сондықтан да індеттану ғылымы өзінің зеттеулерінде басқа да ғылымдардың үрдістері мен әдістерін кеңінен пайдаланады. Індеттанудың басты әдісі - індеттанулық зерттеу болып табылады.
Індеттанулық талдау мен бақылау жұқпалы ауру байқалған кезде ғана емес, бұрыннан жұқпалы аурудан таза емес шаруашылықта да, жұқпалы аурудан таза шаруашылықта да жүргізіледі.
Бұндай зерттеудің мақсаты аурудан таза емес шаруашылықта жүргізілген індетке қарсы сауықтыру шараларының нәтижелілігін анықтау болса, аурудан шаруашылықта сақтық шараларына баға беру болып есептелінеді.
Жалпы індеттану пәнінің ең басты міндеті жеке мал отарларын ғана емес, барлық территорияның жұқпалы аурулардан таза болуын қамтамасыз ету.
Жұқпалы аурулардың алдын алудың басты негізі - малды дұрыс бағып-күтумен қатар, қора-жайларда, жайылымдарда, азықтандырған және суарған сәттерде санитариялық- зоогигиеналық реттілікті бұлжытпай орындау болып табылады.
Шаруашылықтағы індеттанулық талдау мен бақылау індеттанудың негізгі зерттеу әдісі. Жұқпалы ауру байқалған сәттен індеттанулық талдау арқылы ауруға нозологиялық балау қоюмен қатар індеттанулық балау койылады. Ауруға балау қою дегеніміз нозологиялық балау қай ауру екенін анықтау болса мысалы аусы, немесе топалаң, індеттанулық балау байқалған жұқпалы ауруға індеттану тұрғысынан толық сипаттама беру болып табылады.
Яғни індет тізбегінің әрбір буынын, індет ошағының ерекшеліктерін анықтау. Бұл әдіс арқылы аурудын себептері, таралу жолдары, індет ошағының қалыптасу жағдайлары айқындалады.
Осындай талдау жүргізу барысында клиникалық, патологиялық - анатомиялық, бактериологиялық, вирусологиялық, серологиялық, аллергиялық зерттеулер жүргізіледі.
Барлық алынған мәліметтер індеттанулық талдау актісінде қорытындыланады. Соған сүйеніп індетке қарсы шаралар белгіленеді.
Жыбырлақ қыста туған қозыларды жайылымға шығарған кезде жиі кездеседі. Төлдің күзде ауыратын себебі оларды қысқы жайылымға көшіргенде асқазанның ас қорыту процесі нашарлайды.
Көктемде саулықтардың буаздығына, тууына байланысты физиологиялық жағдайы ауытқиды. Жыбырлақ ауру қой, өлексе, азық, су арқылы жұғады. Бір рет індет шыққан жерде оның жыл сайын қайталан беруі мүмкін. Індет өте жіті, жіті, созылмалы түрде өтеді. Қозы, тоқты өте жіті түрімен ауырса шөп, суға қарамайды. Қатты қиналып еліреді, аяқтары, буындары босайды. Төлдің тұмсығынан серозды немесе серозды геморролды сілекей ағып, басын шалқайтып, бір бүйірлеп құлайды. Аяғын сермеп, дірілдейді. Ауру білінген соң денесінің қызуы көтерілмейді. Ауру білінген соң денесінің қызуы көтерілмейді. Мал 2-3 сағатта өледі. Жіті түрімен ауырған малдың азыққа пейілі тежеледі, іші өтеді, денесінің қызуы көтеріледі. Нәжісі қан аралас сұйық, иісті болады, несебінің түсі өзгереді. Төл қатты дірілдейді, кейде бүкіл денесі сіресіп қалады. Көзі шарасынан шығып, шатынап тұрады. Ауру мал тісін қайрап, кенеттен құлайды. Індеттің жіті түрімен ауырған мал 20-24 сағатта өледі.
Созылмалы түрімен сақа қойлар жіне жас қозылар ауырады. Аурудың нышаны жіті түрде өтетін індеттің белгілеріне ұқсас, бірақ көмескілеу болдады. Ауырған төл 4-5 тәулікте өледі [1].
Курстық жұмыстың мақсаты - қозының жыбырлақ ауруын зерттеу.

1 Негізгі бөлім

1.1 Қозының жыбырлақ ауруы

Жыбырлақ - қозы мен тоқтының жұқпалы ауруы. Індетке сақа қойларда шалдығады.
Ауру қоздырғышы шөп, ішкен су арқылы ішке енеді де (қоздырғыш әдетте малдың ішек - қарнында тіршілік етеді) өзіне қолайлы жағдай туғанда микроб жылдам көбейіп, токсин шығарады.
Токсин ішек арқылы сорылып, қан тамырларымен барлық организмге жайылады. Содан соң организмнің клеткаларына сіңіп, бүкіл денені улайды.

1.1.1Қозының жыбырлақ ауруының қоздырғышы

Қоздырғышы - клостридиум перфингенс микробының Д және С типі болып табылады. Олар ауа жеткіліксіз жерде өсіп - өнеді.
Сыртқы ортада төзімді, жет қыртысында жылдар бойы сақталады. Ыстыққа төзімді, қайнаған суда 90 минуттың ішінде өледі.

1.1.2Қозының жыбырлақ ауруының эпизоотологиясы

Індетке тоқтылар мен қозылар шалдығады. Ауру көбінесе күз мезгілінде байқалады. Көктемде буаз, қоздаған саулықтар ауырады.
Жыбырлақ қыста туған қозыларды жайылымға шығарған кезде жиі кездеседі. Төлдің күзде ауыратын себебі оларды қысқы жайылымға көшіргенде асқазанның ас қорыту процесі нашарлайды.
Көктемде саулықтардың буаздығына, тууына байланысты физиологиялық жағдайы ауытқиды.
Жыбырлақ ауру қой, өлексе, азық, су арқылы жұғады. Бір рет індет шыққан жерде оның жыл сайын қайталан беруі мүмкін.

1.1.3Қозының жыбырлақ ауруының клиникалық белгілері

Індет өте жіті, жіті, созылмалы түрде өтеді. Қозы, тоқты өте жіті түрімен ауырса шөп, суға қарамайды. Қатты қиналып еліреді, аяқтары, буындары босайды.
Төлдің тұмсығынан серозды немесе серозды геморролды сілекей ағып, басын шалқайтып, бір бүйірлеп құлайды.
Аяғын сермеп, дірілдейді. Ауру білінген соң денесінің қызуы көтерілмейді. Ауру білінген соң денесінің қызуы көтерілмейді. Мал 2-3 сағатта өледі.
Жіті түрімен ауырған малдың азыққа пейілі тежеледі, іші өтеді, денесінің қызуы көтеріледі.
Нәжісі қан аралас сұйық, иісті болады, несебінің түсі өзгереді. Төл қатты дірілдейді, кейде бүкіл денесі сіресіп қалады. Көзі шарасынан шығып, шатынап тұрады.
Ауру мал тісін қайрап, кенеттен құлайды. Індеттің жіті түрімен ауырған мал 20-24 сағатта өледі.
Созылмалы түрімен сақа қойлар жіне жас қозылар ауырады. Аурудың нышаны жіті түрде өтетін індеттің белгілеріне ұқсас, бірақ көмескілеу болдады. Ауырған төл 4-5 тәулікте өледі.

1.1.4Қозының жыбырлақ ауруындағы өлекседегі өзгерістер

Өлген малдың аузы мұрнынан сұйық ағады. Іші кебеді. Ішін сойып қарағанда іш пен кеуде қуыстары эксудатқа толғаны, үлпершекті мөлдір сұйық кернегені, бүйрегіне босағаны, жұмсарып қабынғаны, бауырының қанға толып, жұмсарғаны, өкпесінің ісінгені, жүрек еті жұмсарып қан құйылғаны анық көрініп тұрады [1,2,3].

5.0.5 Қозының жыбырлақ ауруын анықтау

Жыбырлақ аурудың нышанына, өлекседегі өзгерістерге, оның эпизоотологиясына қарай және бактериологиялық тексеру нәтижесін қорытындылай отырып анықталады.
Лабораторияда тексеру үшін өлексе оған бүтін күйінде жіберіледі немесе тексеруге бүйрек, талақ, бауыр, қарын мен 12 елі ішек апарылады.
Лабораторияға зерттеу үшін жаңа өлген малдың ішкі органдарын ғана жіберу керек.
Ауа райы жылы мезгілде материал 30-40 процентті глицерин ерітіндісінде салынып сақталады. І
шек ішіндегі заттарды хлороформда сақтау керек. Ол үшін 2 тамшы хлороформ 10 мл азық қалдығына араластырылып сақталады.
Ажыратып балау. Жыбырлақты топалаңнан, секіртпеден, пастереллезден және кәдімгі уланудан ажырата білу керек.
Секіртпемен ауырған қозының көбінесе ұлтабары зақымдалады, бауырдың кейбір жері іриді.
Індет суық мезгілде өрши түседі. Жыбырлақта ондай өзгерістер байқалмайды.
Топалаңда малдың талағы іседі, ал жыбырлақта іспейді. Улануды лабораторияда дәл анықтайды.

6.0.6 Қозының жыбырлақ ауруының емі және сақтық шаралары

Жыбырлақ өте жіті өтетін болса, ем қолдану мүмкін емес. Оған ешкімде үлгермейді.
Ауру жіті, созылмалы түрде өткен жағдайда малға гипериммунды - бивалентті қан сарысуы емдеу мөлшерінде қолданылады. Содан кейін қозыға 0,2 г тетрациклин, синтомицин малдың әрбір кг салмағына есептеп 4-5 күн бойы ет арасына 2,5-5 мг биомицин егіледі.
Қанға уротропин, хлорлы кальций, глюкоза араластырған физиологиялық ерітіндіні жіберген дұрыс.
Аурудың алдын алу үшін жайылымды ауыстырып отыру қажет. Індеттен сақтану мақсатымен көктемде шаруашылықтағы барлық малға жыбырлаққа қарсы вакцина егу керек.
Қазіргі кезде ГНКИ қызметкерлері Ф.И.Каган, А.И.Колесова даярлаған ГАО поливалентті вакцина қолданылады және қазақстандық ғалым В.С.Анимисов (1974) клостридиум перфингенс микробының Д және С типіне қарсы анатоксин және дианатоксин вакциналарын жасады. Соңғы кезде жыбырлақ ауруына қарсы осы вакциналар қолданылады.
Қора оның айналасы 5 процентті хлорлы әкпен, күйдіргіш натрийдің 10 проценттік ерітіндісімен дезинфекцияланады [1,2,3,6].

1.2 Иммунитет, оның түрлері

Иммунитет туралы ғылым - иммунология осы заманғы биологияның ең жедел дамып келе жатқан саласы. Ол организмдегі қорғаныш қабілетін және онда пайда болатын имммунитетті зерттейді.
Иммунитет (әлует) латынның immunitas (міндеттен босану) деген сөзінен шыққан. Ол - организмнің генетикалық болмысы үшін бөгде заттардан, оның ішінде зардапты микробтардан қорғану қабілеті.
Иммунитет организмнің ішкі ортасының тұрақтылығын (гомеостаз) және оның қызметінің біртұтастығын қамтамасыз ететін микробтардан бастап адамға дейінгі бүкіл тіршілік иелеріне тән қасиет.
Иммундық жүйе орталық және шеткі органдардан тұрады. Иммундық жүйенің құрамына - төс астындағы сырт пішіні айыр тәрізді болып келетін тимус, қарын астында орналасқан көк бауыр, жілік майы, ішектерді жағалай орналасқан лимфалық түйіндер жатады.
Бұл органдар денеге таралып сөл (лимфа) тамырлары арқылы организмнің барлық мүшелерін қамтып жатады.
Жоғарыда қан сарысуының иммундық қабілеті туралы әнгімеледік. Сол сарысу қанмен қосылып жатқан лимфа болып табылады.
Иммундық органдардан ағып шыққан лимфа иықтағы бұғана сүйегінің тұсында қанмен қосылып, онымен бірге денені айналып келіп, лимфалық түйіндерде қайтадан қаннан бөлініп, иммундық органдарға келеді. Олар қанның сарысуында болғандықтан ғалымдар иммунитеттің гуморальдық ("гумор" -- сұйық) теориясын жасады.
Лимфа негізінен лимфоцит деп аталатын клеткалардан тұрады. Иммундық жүйенің құдіретін көрсететін дәл осы клеткалар.
Лимфоциттер жасалатын клеткалар алғаш іште жатқан төлдің бауырында пайда болады. Одан соң сүйектің майына түсіп, сол жерде пісіп жетіледі де, одан майда лимфоциттер жасалады.
Жіліктен "шыққан" лимфоциттердің бір бөлігі тимусқа жетіп, ол жерде ерекше қасиетке ие болады. Одан шыққан лимфоцитті Т-лимфоцит (тимустық лимфоцит) деп атайды. Иммундық жүйеде Т-лимфоцит әрі қарай бөлініп, мынадай клеткалар тобын береді:
1.Антигенді жұтып, ыдыратып жіберетін макрофаг;
2.Антигендік клетканы өлтіретін клеткалар -- Т-киллер (ағылш. "килл" -- өлтіру деген сөз);
3.Антидене жасайтын лимфоциттермен хабарласын тұратын клеткалар -- Т-хелпер ("хелп" - көмектесу);
4.Антидененің жасалуын тоқтататын -- Т-супрессор клеткалары. Осы айтылғандар иммунитеттің ең белсенді клеткалары болып табылады. Бұлар еш уақытта антидене жасамайды.
Т-лимфоциттер соншалықты мықты болғанмен иммундық жүйе Б-лимфоциттер деп аталатын клеткаларсыз организмді бөтен заттардан қорғауы мүмкін емес.
Антиденелерді осы Б - лимфоциттер жасап шығарады. Яғни денеге енген антигенді "сиқырлы оқ" -- антиденелермен "атқылайтын" осы клеткалар. Бұл клеткалардың Б-лимфоциттер деп аталу себебі мынаған байланысты. 1956 жылы Глик антидене жасайтын клеткаларды алғаш рет құстың "бурса" деп аталатын безінен тапты. Сондықтан "бурса" деген сөздің бірінші әрпін қосып, антидене жасайтын иммундық клеткаларды Б-лимфоциттер деп атайды.
Адам және жануар организмінде бурса безі жоқ. Ал құста сүйек майынан шыққан лимфоциттердің бір бөлігі бурсада, антидене жасайтын клеткаларға айналады. Ал адам мен жануарларда сүйек майынан шыққан лимфоциттердің бір бөлігі Т-лимфоцитке айналу үшін тимусқа барса, екінші бөлігі Б-лимфоциттерге бірден айналып отырады екен. Сонымен қорыта айтқанда, иммундық жүйе организмді Т-және Б-лимфоциттерінің арқасында ғана антигеннен қорғай алады.
Фагоцитоздың өзі бірнеше кезеңнен тұрады:
1.Хемотаксис - фагоциттің фагоцитоз обьектісіне жақындауы.
2.Фагоциттелінетін бөлшектің фагоцитке жабысуы.
3.Бөлшектің фагоцитке батуы және оны қоршаған торша мембранасының бөлігінің үзіліп фагосома түзуі.
4.Фагосома мен лизосоманың қосылып фаголизосома түзуі.
5.Түйіршіктің қорытылуы.
Бұл кезде күрделі заттар ыдырап, полисахаридтер олигосахаридтерге, белоктар, пептидтер мен амин қышқылдарына ыдырайды. Микрофагтарға немесе полинуклеарлы фагоциттерге қанның түйіршікті лейкоциттері жатады. Олардың ядросы бунақ - бунақ болып, сегменттерге бөлінген, ал цитоплазмасы түйіршіктеніп тұрады. Бұл түйіршіктер лизосомалар.
Барлық микрофагтар жедел типтес сезімталдылықтың қалыптасуына қатысады да, ыдыраған кезде лизоцим және басқа да микробқа қарсы заттар бөліп шығарады. Макрофагтар немесе мононуклеарлы фагоциттер құрылысы жағынан полинуклеарлы торшалардан айырмашылығы олардың сегменттелмеген біртұтас торшаның негізгі бөлігін алып жатқан ядросы болады.
Мононуклеарлы фагоциттерге моноциттер мен макрофагтар жатады. Макрофаг торшаларына: дәнекер ұлпада - гистиоцит, бауырда - купфер торшасы, өкпеде - альвеола макрофагы, сөл түйіні сакрофагы, көкбауыр макрофагы [1,2,4].
Иммунитет түрлері
Иммунитет латынның immunitas - (міндеттен босану) деген сөзінен шыққан. Ол - ағзаның генетикалық болмысы үшін бөгде заттардан, оның ішінде зардапты микробтардан қорғану қабілеті. Иммунитеттің қалыптасуына бүкіл ағза біртұтас жүйе ретінде қатысады. Жұқпалы ауруларға қарсы иммунитеттің туа біткен және пайда болған негізгі екі түрі болады.
Туа біткен (түрлік немесе тұқым қуалайтын) иммунитет дегеніміз жұқпалы ауруға бейімділігі жоқ тұқым қуалайтын адамның немесе әр малдың түріне тән табиғи биологиялық ерекшелік.
Мысалы, адам қара малдың обасына бейімсіз, яғни ауырмайды, малдар - сүзекпен ауырмайды. Бірақта қоршаған ортаның шарттарын өзгертсе табиғи иммунитеттің өзгеруі мүмкін, сіреспенің қоздырғышын бақаның ағзасына енгізіп, +370С термостатқа салып қойса, сіреспенің әдеттегі түрімен ауырады. Иммунитеттің бұл түрін телімсіз деп атайды.
Иммунитеттің екінші түрі болған немесе телімді иммунитет деп атайды. Пайда болған иммунитет пайда болу механизміне байланысты жасанды және табиғи, оның әрқайсысы белсенді және белсенді емес (енжар, пассивный) болып бөлінеді.
Табиғи белсенді иммунитет - жұқпалы аурумен жеңіл, жасырын және басқа да түрлерімен ауырып жазылғанан соң пайда болады. Бұндай иммунитетті жұқпалы аурумен ауырып жазылғаннан соң пайда болған деп атайды.
Табиғи белсенді емес (енжар, пассивный) иммунитет төлге ананың құрсағы (плацент) және ана сүті арқылы антиденелердің өтуінен пайда болады. Төлдің ағзасы бұл жағдайда өзі антиденелерді шығаруға қатыспайды.
Табиғи белсенді иммунитет ауруынан жазылғаннан 1-2 аптада пайда болып көп жылға, он жылдап, кейде бүкіл өмірі бойы сақталады. (қызылша, шешек, туляремия т.б.).
Табиғи белсенді емес иммунитет жас малда 6 айдан соң жоғалады, жас мал көп ауруларға бейім болады.
Жұқпалы аурумен жазылғаннан соң пайда болған иммунитет стерильді емес (ағзада қоздырғыштың барлығынан иммунитеттің сақталуы) және стерильді (ағзада қоздырғыштың болмауы).
Иммунитет микробтарға және вирустарға қарсы токсигендерге қарсы, жалпы және жергілікті болып ажыратылады.
Тұқымқуалайтын иммунитет (туа пайда болған, түрлік) түрдің белгілі антигенге немесе микроорганизмге қабылдамаушылығы филогенез процесінде өңделген генетикалық тіркелумен қамтамасыз етіледі; ол макро және микроорганизмнің биологиялық ерекшеліктеріне және олардың өзара қарым-қатынас сипатына байланысты.
Түрлік иммунитет бейспецификалық, ол абсолютті және салыстырмалы болуы мүмкін.
Жұқпалы ауруға қарсы иммунитеттің туа біткен және қалыптасқан негізгі 2 түрі болады.
Туа біткен иммунитет конституциялық иммунитет деген атпен жоғарыда қарастырылды. Жануарлардың белгілі бір микробқа туа біткен иммунитеті олардың дене құрылысы мен қызметінің табиғи конституциялық ерекшеліктеріне байланысты. Бұл ерекшеліктер микробтың организмге енуін және өніп-өсуін қамтамасыз етпейді.
Ондай микробты көп мөлшерде организмге қолмен енгізгенде де телімді ауру дамымайды, өйткені организмнің ұлпалары мен жасушаларында микроб пен оның улы заттарына тән тиісі құрылымдар жоқ.
Жүре пайда болған иммунитет спецификалық және тұқым қуаламайды.
Ол табиғи және жасанды түрде түзілкуі мүмкін.
Табиғи жүре пайда болған иммунитет жұқпалы аурулардан кейін (шешек, қызылша т.б.) немесе микроб антигендерінің(тұрмыстық иммунизация деп аталады) аз мөлшерімен тұмыстық жасырын қатынастан кейін пайда болады.
Жасанды жүре пайда болған иммунитет вакцинациядан кейін түзіледі.
Жұқпалы ауруға қарсы пайда болған иммунитет негізінен 2 түрлі-табиғи және жасанды жолмен қалыптасады. Табиғи жолмен қалыптасуы адамның араласуынсыз, ал жасанды жолы әртүрлі дәрігерлік әдістердің көмегімен іске асады.
Иммунитет белсенді және пассивті болып келеді. Активті иммунитет жұқпалы ауру не вакцина егу нәтижесінде пайда болады. Оның қалыптасуына организм активті қатысады [1,3,6].
Организм неғұрлым қатты ауырып сауықса, иммунитет соғұрлым ұзақ сақталады. Міне сондықтан вакцина еккеннен кейін жүре пайда болған активті иммунитет, осындай табиғи иммунитетке қарағанда ұзақ сақталмайды. Мысалы, сальмонеллезге қарсы вакцина 1 жылға жететін иммунитет жасайды. Активті иммунитет жасауға 10-14 күн қажет.
Пассивті иммунитет босану кезінде иммунды анадан балаға немесе иммунды сарысу егу жолымен, сондай-ақ иммунды жасушаларды алмастыру кезінде берілетін антиденелермен қамтамасыз етіледі.
Пассивті иммунитет организмге дайын қорғау заттарын - антиденемен енгізу нәтижесінде жасалады.
Антиденелер өздігінен ауырып жазылған не вакцина егілген жануар қанының сарысуында болады.
Пассивті иммунитет қан сарысуын еккеннен кейін бірнеше сағаттан соң біліне бастайды, бірақ оның ұзақтығы 7-10, кейде ең ұзақ болғанда 20 күнге созылады. Бұдан бұндай иммунитет түзуде организм онша қатыспайтын тәрізді, бірақ тіпті қатыспай қалады деген ұғым тумау керек. Иммунитет қан сарысуында ерекше белок- глобулин болады, бұл глобулин организмге енгенде тітіркеніс тудырады және нерв жүйесі арқылы барлық организмге әсер етеді.
Бұның нәтижесінде организм жұмысы өзгереді де, иммунитет жасалады. Дайын антиденелерді енгізу арқылы зардапты микробтарға қарсы күресте организмге көмек көрсетеміз, оның қорғану күшін күшейтеміз.
Міне, сондықтан ауырған жануарға қан сарысуын еккен жақсы және бұл әдіс неғұлым ерте қолданылса, соғұрлым тиімді болады.
Табиғи пассивті иммунитет анасынан тұқым орны (шу) не уыз арқылы іштегі ұрыққа өтуі мүмкін. Мысалы, тууына 1 ай қалғанда сиырға сальмонеллезге қарсы вакцина ексе, бұзау бұл ауруға әлдеқайда төзімді келеді. Бұл анасының антиденелері бұзау организміне өткенін көрсетеді.
Белсенді иммунитет гуморальді, жасушалы, жасушалы-гуморальды болуы мүмкін. Мысалы, ботулизм мен сіреспедегі антитоксикалық иммунитет гуморальды болып келеді, өйткені қанда айналып жүрген антиденелермен қамтамасыз етіледі, алапес пен туберкулездің иммунитеті - жасушалық, шешекте-жасушалық-гуморальды.
Спецификалық иммунитет - ол табиғи түрде пайда болған және жасанды түрде жүре пайда болған деп ажыратылады.
Жүре пайда болатын иммунитет организм ауырып сауыққанда қалыптасады.
Табиғи түрде жүре пайда болған иммунитет организм жұқпалы аурудан сауыққанда, ал жасанды түрде пайда болған иммунитет- микробтар не олардың тіршілік әрекеттерінің өнімдерін еккеннен кейін қалыптасады [1,2,3,5,6].

1.3Иммунды жүйе, оның орталық және шеткі мүшелері

Тимус, фабрициус сөмкесі, сүйек миы, бауыр. Иммундық жауап лимфоидтық жүйемен және иммунитет мүшесімен жүзеге асырылады. Лимфоидтық жүйе орталық және шеткі мүшелерге бөлінеді.
Антиденелердің түзілуі және сенсибилизацияланған (бөгде заттармен сезімдендірілген) лимофциттердің жиналуы шеткі мүшелерде өтеді, олардың өсіп дамуы және қызмет атқаруы орталық мүшелерге байланысты.
Иммундық реакцияларды жүзеге асырушы жасушаларды, талдап қорыту түрінде иммуноциттер деп атайды.
И. Ройт 1969 жылы Т және В символдарын иммунологиялық әдебиетке енгізген. Екі анықтаманың бірінші әріптері - лимфоидтық жасушалардың тимусқа (Т) тәуелді және бурсаға (В) тәуелді жүйелері.
Лимфоидты жүйенің орталық мүшелеріне айырша без немесе тимус, құстың фабрициус сөмкесі, бауыр, топталған лимфалық фолликулдер (пейер түйіндері) және сүйек миы жатады. Шеткі лимфоидтық мүшелерге лимфалық түйіндер, көк бауыр және қан жатады.
Айырша без немесе тимус - иммунитетке және жалпы алғанда лимфиодтық жүйесін жасауда айрықша роль атқарады және орталық лимфоидтық мүшелердің басты мүшесі болып есептеледі.
Тимус кеудеде төс пен өңештің аралығында, жүректің жоғары жағына орналасқан. Ол өзара кішкене екі бөліктен тұрады. Әр бөлік қабықты (сыртқы) және жұлынды (ішкі) қабаттардан тұрады.
Қабықты қабатта кіші лимфоциттер (тимоциттер) белсенді түрде көбейеді. Алғашында пісіп - жетіле қоймаған бұл лимфоциттер ендігі жерде жетілген Т - лимфоциттерге айналады. Мұндай жағдайда жұлын қабатына өтіп, онан қанға ауысады.
Айырша без Т - лимфоциттен басқа қанға белсенді гормон тәрізді заттарды да бөледі. Бұл заттар Т - лимфоциттерін жетілдіруге көмектесетін гуморальды факторларға жатады.
Айырша без мал эмбрионы дамуының бірінші айында пайда болады. Лимфалық түйіндер тек үш айдан соң пайда бола бастайды да төл туғаннан соң, көп ұзамай - ақ оның дамуы аяқталады.
Лимфоидтық ұлпа 5 айға толғанда толық дамып жетіледі. Жас өскен сайын айырша без бірте - бірте күшін жоя бастайды. Бұл мүшенің абсолютті салмағы жыныстық жетілуге дейін арта береді де, онан соң кемиді. Бірақ бұл без түгелдей жойылып кетпейді.
Жаңа туған малдың төліндегі айырша безді алып тастаса зат алмасу мен иммундық ауыр бұзылыстарға әкеліп соқтырады. Төл арықтайды, бойы аздап өседі, жүні түсіп қалады, тері ауруына шалдығады, іш тоқтамай өтеді, көк бауырында және лимфалық түйіндерінде қан жасау тәртібі бұзылады.
Көк бауырдың лимфоидтық ұлпалары кеміп семеді, (атрофия) оның орнына басқа жасушалар белсенді түрде өсе бастайды (ретикулоэндотелиальды элементтер), осындай процестер лимфалық түйіндерде де орын алады.
Шеткі қандарда лимфоциттердің және нейтрофильдердің саны азаяды. Айырша безі алынған малдарда иммундық реакциялар төмендейді.
Фабрициус сөмкесі (қапшығы немесе бурса) - құстардағы лимфоидты ұлпаларды жасап, бөліп реттеуші болып табылады. Бұл мүше құс тік ішегінің сыртындағы орналасқан бұлтық (дивертикул). Фабрициус сөмкесі эмбриональды кезеңнің (тауықтарда) 12-ші және 13-ші күндері аралығында өседі. Бұл мүшенің қалпына келуі балапандардың 7 апта сүрген өмірінен кейін басталады.
Сөмкенің қабырғасында бірнеше қабатты лимфоциттері бар лимфоидты түйіншек орналасқан. Фабрициус сөмкесін алып тастаса антиденелердің түзілуінің сөнуіне әкеледі.
Жасушалар реакцияларының даму қабілеті сақталады. Тауықтарға жасалынған тәжірибелер иммунитет мүшелерін Т - және В - топталған лимфалық фолликулдар (пейер түйіндері) жүйелеріне бөлуге көмектесті.
Сүтқоректі жануарларда фабрициус сөмкесінің қызметін атқаратын ұқсас мүше әлі табылған жоқ.
Жіңішке ішектің қабырғаларына түйін ретінде орналасқан лимфалық түйіндер бәлкім осы мүше шығар деген де жорамал бар. Бұл лимфоидтық мүшелер кілегейлі қабықтың астыңғы қабатына орналасқан және онда лимфоциттердің тығыз топталып қоршалалануы, бөлек ұрықтар орталығының жиынтығы болып көрінеді.
Лимфалық тамырлар ішектің қылшықтарынан шығады. Шыққан лимфа кеуде тармақ жүйесіне құйылады. Егерде топталған лимфалық фолликулдер қызметі сүтқоректілерге фабрициус сөмкесіне ұқсас деген жорамал дәлелденбесе, онда бұл лимфоциттер топталуын шеткі лимфондты ұлпаларға жатқызуға тура келеді.
Сүйек миы. Сүтқоректілерде фабрициус сөмкесіне ұқсас мүше жоқ екені туралы пікірдің бар болуы дәлелденген және лимфоидтық жасушалардың В - жүйесі қан түзілетін бағаналы жасушалардан тікелей сүйек миында пайда болады.
Бұл сүйек миы лифоциттерінің басым көпшілігі В - жүйесінің лимфоциттеріне жататыны осыменен қосымша қуаттана түседі және плазматикалық жасушалардың негізін құрушы қызметін атқарады, яғни антидене шығарушы. Осы көрсетілген жағдайларды ескеріп, сүйек миын иммундық жүйенің орталық мүшесі есебіне жатқызады.
Сүйек миы бағаналы жасушаларын қан және лимфа түзейтін барлық өскіндері үшін жеткізіп береді.
Басқаша айтқанда сүйек миында өзін - өзі қолдайтын бағаналы жасушалардың популяциясы (туыс саласы) жайласқан, олар барлық қанның қалған жасушаларының негізін салушысы болып табылады (ата - бабасы).
Бағаналы жасушалар сүйек миынан шығып қан ағысымен ағзаны айналып өтеді, сөйтіп айырша безге және басқа лимфоидтық мүшелерге кіреді, ол жерде лимфоидтық жасушаларды бөлу жүргізіледі, Т және В - лимфоциттер ере жүре өсіп - өнеді, көбейеді және жинақталады [1,2,4].
Бағаналы жасушалар атқаратын қызметіне лайықты барлық лимфоидтық ұлпалар үшін Ұрықты материал болып саналады, сондықтан сүйек миы, шүбәсіз (сөз жоқ) иммунды жүйенің орталық мүшелерінің бірі бола алады.
Сүйек миы қан түзетін мүше. Адамның сүйек миында 1,5% ұлпа жасушалары, 60-65% миелондты жасушалар түрлі дәрежедегі жетілулері (эритроциттердің, лейкоциттердің және тромбоциттердің түзілу дәрежелері), 6-8% лимфоциттер, 1-3% моноциттер және 0,4 % мегакариоциттер (үлкен жасушалар), 0,4% плазматикалық ретикулярлық жасушалар және 26%-ға жуық эритробластар.
Қан түзетін бағаналы жасушалар құрылысы ұқсастырылмаған, яғни ажыратылмаған.
Бауыр. Иммунитеттің орталық мүшелерінің бірі болып бауырдың қызметтеріне жататыны эмбрионалдық кезеңінде В - лимфоциттердің бірінші популяциясы - антидене түзетін жасушалардың негізін салушы қызметін атқарады. Бауырда олардың антигенге тәуелсіз дифференцировканың (бөлінуінің) және жетілген В - лимфоциттерге айналуы өтеді.
Эмбрионалдық бауыр супрессорлық В - лимфоциттердің дифференцировка жүргізетін орны болып табылады.
Бұлардан басқа, бауыр қан жүру жүйесінде ерекше орын алады, өтіп бара жатқан қанның ішіндегі зардаптыларды, антигендерді, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.