«Қазкоммерцбанк» АҚ мысалында микронесиелендірудің тәжірибесі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 бөлім. Микронесиелендірудің теориялық негіздері.
1.1 Микронесиелендірудің экономикалық мәні мен мазмұны ... ... 6
1.2 Қазақстан Республикасында микронесиелендірудің механизмі ...18
1.3 Шетел тәжірибесі мен Қазақстан Республикасындағы микронесиелендіруді салыстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2 бөлім. «Қазкоммерцбанк» АҚ мысалында микронесиелендірудің тәжірибесі
2.1 «Қазкоммерцбанк» АҚ микронесиелендіру тәжірибесі ... ... .33
2.2 Микронесиелендірудің субъектілерін несиелендіру процесі ... 49
3 бөлім. Қазақстан Республикасында микронесиелендірудің мәселелері мен оны шешу жолдары
3.1 Микронесиелендірудің мәселелері және кәсіпкерлікті қолдау ... 55
3.2 Қазақстан Республикасындағы микронесиелендіруді дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 75
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... 78
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 80
1 бөлім. Микронесиелендірудің теориялық негіздері.
1.1 Микронесиелендірудің экономикалық мәні мен мазмұны ... ... 6
1.2 Қазақстан Республикасында микронесиелендірудің механизмі ...18
1.3 Шетел тәжірибесі мен Қазақстан Республикасындағы микронесиелендіруді салыстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2 бөлім. «Қазкоммерцбанк» АҚ мысалында микронесиелендірудің тәжірибесі
2.1 «Қазкоммерцбанк» АҚ микронесиелендіру тәжірибесі ... ... .33
2.2 Микронесиелендірудің субъектілерін несиелендіру процесі ... 49
3 бөлім. Қазақстан Республикасында микронесиелендірудің мәселелері мен оны шешу жолдары
3.1 Микронесиелендірудің мәселелері және кәсіпкерлікті қолдау ... 55
3.2 Қазақстан Республикасындағы микронесиелендіруді дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 75
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... 78
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 80
Шағын және орта бизнестің Қазақстан экономикасының жалпы кәсіпкерлік ортасына интеграция процесінің басты құрылымды бөлігі-оның банк-несие жүйесінің институттарымен өзара қарым-қатынасының күшеюі шағын және орта кәсіпорындардың өз инвестициялық мәселелерін шешу үшін банк ресурстарын белсенді пайдалануы керек.
Соңғы жылдары шағын бизнес және микронесие туралы әйгілі және сұранысқа ие тақырыптар болғаны емес, сондықтан да шағын несиелеу ұйымдарын қалыптастыру және дамыту басты орынды алып отыр. Бұған себеп болған жаңадан шыққан «Микронесиелік ұйымдары» туралы заң және мемлекеттік қолдау, бұның бәрі осындай ұйымдарды дамыту процессіне септігін тигізіп отыр. «Шағын несиелеуді дамыту қоры» АҚ барлық Қазақстан Республикасы аймағында шағын несиелік ұйымдарды дамытуда қаржылық институттардың бірі және берілген процессте белсенді орын алуда. Келесі процесстің бір түрі – бұл тұрғындардың осы шағын несиелеуді дамытуға белсендігін көрсетуде, олар үшін осы шағын несиелеу түсінігі өте қиындау. Мамандарға шағын несиелеу хабарлама, оқулық пособиялары өте танымал, бірақта дамыған және тұрақталған нарықты қалыптастыру үшін үлкен көлемді із-басарларды дайындау, ал олар өз кезегінде осы сектордың базисі болуы қажет.
Тақырыптың өзектілігі нарықты құру және қатайтудың қозғаушы күші, экономиканы реформалау тұтқасы ретінде шағын және орта бизнестің потенциалымен түсіндіріледі. Шағын және орта бизнес субъектілері: аса үлкен капитал салымдарынсыз тұтыну тауарлары мен қызмет көрсету өндірісін кеңейтуге; халықтың әл-ауқатын көтеруге; өндіріске еңбек, материалды және қаржы ресурстарын енгізуге; өндіріс демонополизациясын жеделдетуге; бәсекелестікті дамытуға; қоғамның орта класының негізі ретінде меншік иелерінің тобын құруға базасы ретінде қоғам тұрақтылығының кепілі болуына; көлеңкелі экономикаға онды альтернативасы ретінде бюджет түсімдерінің негізгі көзі болуына бағытталған.
Соңғы жылдары шағын бизнес және микронесие туралы әйгілі және сұранысқа ие тақырыптар болғаны емес, сондықтан да шағын несиелеу ұйымдарын қалыптастыру және дамыту басты орынды алып отыр. Бұған себеп болған жаңадан шыққан «Микронесиелік ұйымдары» туралы заң және мемлекеттік қолдау, бұның бәрі осындай ұйымдарды дамыту процессіне септігін тигізіп отыр. «Шағын несиелеуді дамыту қоры» АҚ барлық Қазақстан Республикасы аймағында шағын несиелік ұйымдарды дамытуда қаржылық институттардың бірі және берілген процессте белсенді орын алуда. Келесі процесстің бір түрі – бұл тұрғындардың осы шағын несиелеуді дамытуға белсендігін көрсетуде, олар үшін осы шағын несиелеу түсінігі өте қиындау. Мамандарға шағын несиелеу хабарлама, оқулық пособиялары өте танымал, бірақта дамыған және тұрақталған нарықты қалыптастыру үшін үлкен көлемді із-басарларды дайындау, ал олар өз кезегінде осы сектордың базисі болуы қажет.
Тақырыптың өзектілігі нарықты құру және қатайтудың қозғаушы күші, экономиканы реформалау тұтқасы ретінде шағын және орта бизнестің потенциалымен түсіндіріледі. Шағын және орта бизнес субъектілері: аса үлкен капитал салымдарынсыз тұтыну тауарлары мен қызмет көрсету өндірісін кеңейтуге; халықтың әл-ауқатын көтеруге; өндіріске еңбек, материалды және қаржы ресурстарын енгізуге; өндіріс демонополизациясын жеделдетуге; бәсекелестікті дамытуға; қоғамның орта класының негізі ретінде меншік иелерінің тобын құруға базасы ретінде қоғам тұрақтылығының кепілі болуына; көлеңкелі экономикаға онды альтернативасы ретінде бюджет түсімдерінің негізгі көзі болуына бағытталған.
1. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Алматы, 1995 ж
2. Казақстан Республикасында Шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың 2001-2002 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы 2001 жылғы 7 мамыр № 597
Қазақстан Республикасының «Микронесиелік ұйымдары» туралы заңы 29.12.2003жыл № 392
3. Шағын және орта бизнесті, фермерлік шаруашылықтарды дамытуды, жұмыс орындарын құруды несиелендіру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің каулысы 1998 жылғы 12 ақпандағы № 104
Қазақстан Республикасының «Несиелік серіктестіктер» туралы Заң 28.03.2003 жыл № 400
4. Шағын кәсіпкерлікті қаржы-несиелік қолдауы, 2005 жыл.
5. Микронесиелендіру: Кәсіпкерлер үшін әдістемелік құрал. Л.Е. Ибрагимова, 2005 жыл.
6.Кәсіпкерлер үшін методикалық нұсқаулар. Шағын бизнесті қолдау комитеті және несиелеудегі шетел тәжірибе, 2003 жыл.
7. 10.2004-2006 «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ дамыту жоспары 8. Кәсіпкерлік: ЖОО-на арналған оқу құралы. В.Я. Горфинкеля, проф. Г.Б. Поляка, проф. В. А. Швандара, - М.: Юнити, 2000.
9. Микронесиелендіру:Шағын кәсіпкерліктің шетел тәжірибесі -№7, 08,2005 .
10. Половинкин П.Д., Савченко В. Кәсіпкерліктің негізі мен мазмұны УЭФ, 1995ж.
11. Шумпетер И. Экономикалық даму М.: Прогресс,1999ж
12. С. А. Туржанов, Шағын және орта бизнес: даму проблемалары мен шешімдерге келу жолдары. Алматы 2005ж.
13. Қазақстанның қысқаша статистикалық жылнамалығы, 2005ж.
14. Үлкен экономикалық сөздік. А. И. Азрилиана. - М.
15.Журнал: Шағын және орта бизнес № 01.(6), 2004 жыл.
16. ЕҚҚД шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы мен Қазақстан банктері 2000ж. -№3.
17. Б. Мухамеджанов, Қазақстан кәсіпкерлерінің конгресі ҚР кәсіпкерліктің даму динамикасы 2001-2006жж. Аль-Пари №1,200ж.
18.Н. Нурсейт, Р. Нурсейтова, шағын бизнесті дамыту және несиелендірудің ағымдығы Экономика мен статистика №2, 2003 ж.
19. И. Дауранов, А. Шишкина, А. Рудецких, Е. Шиянова, Н. Иванова, Экономикалық зерттеу институты. Шағын бизнес: Несиені алудағы қиыншылықтар, Аль-Пари №5, 2004ж.
20. Қазақстанның шағын және орта бизнесі №1 (6) 2005ж.
21. Қазақстанның шағын және орта бизнесі, (арнайы ұсыныс) 3 (8) 2005г.
22. Қаржы және несие №01 қаңтар 2007 ж.
23. Қаржылық құқық бюлетені №23 (273) 5 маусым 2006ж.
24. www. kkb. kz
25. www. kkb. files
26. http:// w.w.w. kkb. banners
2. Казақстан Республикасында Шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың 2001-2002 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы 2001 жылғы 7 мамыр № 597
Қазақстан Республикасының «Микронесиелік ұйымдары» туралы заңы 29.12.2003жыл № 392
3. Шағын және орта бизнесті, фермерлік шаруашылықтарды дамытуды, жұмыс орындарын құруды несиелендіру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің каулысы 1998 жылғы 12 ақпандағы № 104
Қазақстан Республикасының «Несиелік серіктестіктер» туралы Заң 28.03.2003 жыл № 400
4. Шағын кәсіпкерлікті қаржы-несиелік қолдауы, 2005 жыл.
5. Микронесиелендіру: Кәсіпкерлер үшін әдістемелік құрал. Л.Е. Ибрагимова, 2005 жыл.
6.Кәсіпкерлер үшін методикалық нұсқаулар. Шағын бизнесті қолдау комитеті және несиелеудегі шетел тәжірибе, 2003 жыл.
7. 10.2004-2006 «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ дамыту жоспары 8. Кәсіпкерлік: ЖОО-на арналған оқу құралы. В.Я. Горфинкеля, проф. Г.Б. Поляка, проф. В. А. Швандара, - М.: Юнити, 2000.
9. Микронесиелендіру:Шағын кәсіпкерліктің шетел тәжірибесі -№7, 08,2005 .
10. Половинкин П.Д., Савченко В. Кәсіпкерліктің негізі мен мазмұны УЭФ, 1995ж.
11. Шумпетер И. Экономикалық даму М.: Прогресс,1999ж
12. С. А. Туржанов, Шағын және орта бизнес: даму проблемалары мен шешімдерге келу жолдары. Алматы 2005ж.
13. Қазақстанның қысқаша статистикалық жылнамалығы, 2005ж.
14. Үлкен экономикалық сөздік. А. И. Азрилиана. - М.
15.Журнал: Шағын және орта бизнес № 01.(6), 2004 жыл.
16. ЕҚҚД шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы мен Қазақстан банктері 2000ж. -№3.
17. Б. Мухамеджанов, Қазақстан кәсіпкерлерінің конгресі ҚР кәсіпкерліктің даму динамикасы 2001-2006жж. Аль-Пари №1,200ж.
18.Н. Нурсейт, Р. Нурсейтова, шағын бизнесті дамыту және несиелендірудің ағымдығы Экономика мен статистика №2, 2003 ж.
19. И. Дауранов, А. Шишкина, А. Рудецких, Е. Шиянова, Н. Иванова, Экономикалық зерттеу институты. Шағын бизнес: Несиені алудағы қиыншылықтар, Аль-Пари №5, 2004ж.
20. Қазақстанның шағын және орта бизнесі №1 (6) 2005ж.
21. Қазақстанның шағын және орта бизнесі, (арнайы ұсыныс) 3 (8) 2005г.
22. Қаржы және несие №01 қаңтар 2007 ж.
23. Қаржылық құқық бюлетені №23 (273) 5 маусым 2006ж.
24. www. kkb. kz
25. www. kkb. files
26. http:// w.w.w. kkb. banners
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ___________________________________ __________________3
1 бөлім. Микронесиелендірудің теориялық негіздері.
1.1 Микронесиелендірудің экономикалық мәні мен мазмұны ________6
1.2 Қазақстан Республикасында микронесиелендірудің механизмі ___18
1.3 Шетел тәжірибесі мен Қазақстан Республикасындағы
микронесиелендіруді салыстыру ___________________________________ _23
2 бөлім. Қазкоммерцбанк АҚ мысалында микронесиелендірудің тәжірибесі
2.1 Қазкоммерцбанк АҚ микронесиелендіру тәжірибесі _________33
2.2 Микронесиелендірудің субъектілерін несиелендіру процесі ____49
3 бөлім. Қазақстан Республикасында микронесиелендірудің мәселелері мен
оны шешу жолдары
3.1 Микронесиелендірудің мәселелері және кәсіпкерлікті қолдау ___ 55
3.2 Қазақстан Республикасындағы микронесиелендіруді дамыту жолдары
___________________________________ _____________________ 61
Қорытынды ___________________________________ ____________ 75
Қолданылған әдебиеттер ___________________________________ 78
Қосымшалар ___________________________________ ___________ 80
КІРІСПЕ
Шағын және орта бизнестің Қазақстан экономикасының жалпы кәсіпкерлік
ортасына интеграция процесінің басты құрылымды бөлігі-оның банк-несие
жүйесінің институттарымен өзара қарым-қатынасының күшеюі шағын және орта
кәсіпорындардың өз инвестициялық мәселелерін шешу үшін банк ресурстарын
белсенді пайдалануы керек.
Соңғы жылдары шағын бизнес және микронесие туралы әйгілі және сұранысқа
ие тақырыптар болғаны емес, сондықтан да шағын несиелеу ұйымдарын
қалыптастыру және дамыту басты орынды алып отыр. Бұған себеп болған жаңадан
шыққан Микронесиелік ұйымдары туралы заң және мемлекеттік қолдау, бұның
бәрі осындай ұйымдарды дамыту процессіне септігін тигізіп отыр. Шағын
несиелеуді дамыту қоры АҚ барлық Қазақстан Республикасы аймағында шағын
несиелік ұйымдарды дамытуда қаржылық институттардың бірі және берілген
процессте белсенді орын алуда. Келесі процесстің бір түрі – бұл
тұрғындардың осы шағын несиелеуді дамытуға белсендігін көрсетуде, олар үшін
осы шағын несиелеу түсінігі өте қиындау. Мамандарға шағын несиелеу
хабарлама, оқулық пособиялары өте танымал, бірақта дамыған және тұрақталған
нарықты қалыптастыру үшін үлкен көлемді із-басарларды дайындау, ал олар өз
кезегінде осы сектордың базисі болуы қажет.
Тақырыптың өзектілігі нарықты құру және қатайтудың қозғаушы күші,
экономиканы реформалау тұтқасы ретінде шағын және орта бизнестің
потенциалымен түсіндіріледі. Шағын және орта бизнес субъектілері: аса үлкен
капитал салымдарынсыз тұтыну тауарлары мен қызмет көрсету өндірісін
кеңейтуге; халықтың әл-ауқатын көтеруге; өндіріске еңбек, материалды және
қаржы ресурстарын енгізуге; өндіріс демонополизациясын жеделдетуге;
бәсекелестікті дамытуға; қоғамның орта класының негізі ретінде меншік
иелерінің тобын құруға базасы ретінде қоғам тұрақтылығының кепілі болуына;
көлеңкелі экономикаға онды альтернативасы ретінде бюджет түсімдерінің
негізгі көзі болуына бағытталған.
Бүгінгі күні елімізде 611 мың шағын және орта бизнес мекемелері бар.
Оларда 1 миллион 840 мыңнан астам адам жұмыс жасауда. Қазақстанның
отбасылық коэффициенті 3,5 деп санасақ, 4 миллионнан астам адам өз еңбек
ақыларын осы мекемелерден тауып отыр. Бұл еліміз халқының төрттен бірін
кұрайды деген сөз.
Шағын және орта бизнестің динамикалық дамуы жеткілікті қаржылық
қамтамасыз етуге мұқтаж, атап айтқанда, бұл экономика секторына бағытталған
несиелеу ағымының күшеюіне, оның тиімділігін арттыруға аса қажеттілік
туындауда.
Шағын және орта бизнес субъектілерінің қаржы-несие ресурстарына қол
жетуі соңғы жылдар қатарының ішінде Қазақстанның дамуына кедергі келтіретін
проблемалар тізімінің алдыңғы орындарын алып отыр. Несиені алу барысында
негізгі кедергілер болып коммерциялық банктердің шағын бизнес үшін жоғары
ссудалық пайызы валютада 14,9-16%-ға дейін және теңгеде 19-20%-ға дейін
және орташа 11-12 айды құрайтын несиені кайтарудың қысқа мерзімі табылады.
Сондай-ақ, коммерциялық банктер шағын кәсіпорындарды несиелеуге, оларды
инвестициялаудың құрастырылған технологиясының жоқтығынан, жобалардың төмен
тиімділігінен және несиелердің алшақты қайтарымдылығынан, инвестициялық
жобаларды өндеу операцияларының жоғары шығындары жағдайында олардың үлкен
көлемін қарастыру қажеттілігі себебінен мүдделі емес. Несие ресурстарын
алуда айрықша қиындықтарды қосымша инвестицияларға мұқтаж бастауыш
кәсіпкерлер бастан кешіреді. Бұл банктердің тұрақты кіріс әкелмейтін
кәсіпорындарға, сондай-ақ кызметі жұмысының алғашқы кезеңдерінде банкроттық
тәуекелімен байланысты компанияларға ақша салуға ынтасыздығымен
түсіндіріледі.
Шағын және орта бизнестің даму проблемаларымен айналысқан ғалымдар мен
мамандар үлкен тәжірибе мен құнды зерттеу материалдарын жинады. Алайда
проблеманың жан-жақтылығы, кәсіпорындарды шағын не орталар категориясына
жатқызуда көзқарастардың әртүрлілігі, шағын және орта бизнесті несиелеуді
дамытудың жүйелі бағытының жоқтығы Қазақстанда шағын және орта бизнесті
несиелеудің теориясы мен практикасын терең зерттеу қажеттілігін тудырды.
Зерттеудің мақсаты — шағын және орта бизнес пен микронесиелердің
проблемалары, оларды шешу жолдарын қарастыру, даму динамикасын талдау.
Сонымен қатар, жүмыста шағын және орта бизнес пен микронесиелік ұйымдар мен
олардың көрсететін қызметтері, несиелік қолдаудың отандық және шетел
тәжірибесі зерттелген.
Бүл мақсатқа жету үшін мынандай міндеттер қойылды:
* бизнес және шағын бизнестің экономикалық табиғатын зерттеу, сандық
критерийлерді есепке ала отырып шағын және орта
бизнес пен микронесиелік субъектілердің ара жігін анықтау;
* шағын жөне орта бизнесті несиелеу механизмін, республика деңгейінде
несиелеу жағдайын динамикада талдау;
* шағын және орта бизнеспен микронесиелердің шетел тәжірибесін зерттеу;
* микронесиелу процесін шағын және орта кәсіпорындар нысанында көрсету;
* шағын және орта бизнесті несиелеуді дамытуға ұсыныстар беру.
Бітіру жүмысын жазу барысында ҚР заңдылықтары мен нормативтік актілері,
ҚР Президентінің Жарлықтары мен Үкімет каулылары, ҚР Ұлттык банкінің
статистикалық бюллетеньдері, сонымен бірге ҚР шағын және орта бизнесті
несиелеу бойынша статистика жөніндегі Агенттіктің статистикалық
көрсеткіштері, шағын және орта бизнес субъектілерінің қаржылық есеп
берулері, белгілі экономистер мен білікті мамандардың жазған ғылыми
еңбектері, микронесиелік әдістемелік – оқу құралдары, кәсіпкерлік
тәжірибесіндегі республикалық оқу орталығының ғылыми зерттеу жұмыстары
пайдаланылды.
1 бөлім. ШАҒЫН НЕСИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1 Микронесиелендірудің экономикалық мәні мен мазмұны
1997 жылы Халықаралық саммитте шағын несиелендіру туралы шешім
қабылданған. Бұл бағдарламада шағын көлемді несиелерді орта буынды
азаматтарға өз бизнесін дамытуға, кеңейтуге және одан пайда алуға берілген.
Әр елде шағын несиелеу туралы әр түрлі ой-пікірлер бар, бірақта оған
бірдей тараптар қойылған:
- несиенің көлемі – кішігірім (бірнеше доллар көлемінде ғана);
- қолдану мақсаты – табысы төмен үй шаруашылықтар мен шағын
кәсіпкерлік субъектілеріне;
- несиенің берілетін мерзіміне қарай – негізінен, қысқа мерзімді (1
жыл шамасында);
- несиенің қолдануы – табыс табу мен бизнесті дамыту және де білім алу
мақсатымен;
- несиенің шарттары – көбінесе жеңіл шарттар ұсынылған және
қайтарымды несиелер.
Әлемде берілген микронесиелердің сомасы нақты уақытта 7млрд. АҚШ
долларын құрайды. Бұл сандар әр жыл сайын 30% өседі.
Микронесиелендіру тарихы ХХ ғасырдың 70-жылдардан бастауын алады
және ол несиені ала алмай жүрген тұлғаларға берілген. Бірақта әдебиеттерде
табысы төмен азаматтар осы несиені анау ХVIII ғасырда Ирлан несиелік
қорынан бастауын алғаны жайлы дәлелденген. Олар өз кезегінде шағын
жобаларды қаржыландыруға қолданған. Тұтынушылар апта сайын Орталық Кеңес
Несиелік Қорына несиелік төлемдерді төлейді және субсидияға жауапты
азаматтардың міндеттеріне және кепілдіктеріне дефолт болған жағдайда
мүмкіндік арта алатын. Ирландық несиелік қоры үлкен жетістікке ХVIII-
ғасырдың аяғы ХІХ – ғасырдың басында жетті. Микронесиелендіру ұйымдары
Германияда ХІХ – ғасырда ауыл шаруашылық кооперативтеріндегі несие алушының
толық жауапкершілігіне сүйене отырып қызметтерін көрсетті.
Осындай бастамалардың мысалдарына қарап, Микронесиелендіру Еуропада 30
жыл асқан соң дамыған елдерде қайта пайда болды. Көбінесе
микронесиелендірудің пайда болуы 1976 ж. Бангладеште Грэмин Банкін қалаушы
Мохаммед Юнустың атымен байланыстырады. Қазіргі күнге дейін банк 2 миллион
Бангладеш тұрғындарына өз қызметтерін көрсетуде. Грэмин Банкінің жүйесі
басқа да ұйымдармен, қайталанылған және модификацияланған. Әлем банкінің
санағы бойынша нақты уақытта әлемде 7000 микронесиелендіру ұйымдары бар
және 56 мемлекеттің 16 миллион тұрғындарына қызмет етуде. [7]
Grameen Bank - әлемдегі микронесиелендірудің танымал институтарының
бірі, өзінің қызметін зерттеу бағдарламасы мен 1983 ж. Мемлекет Заңындағы
тәуелсіз банк ретінде қалыптасты. Осы заңға сәйкес Grameen Bank үлкен
дәрежеге ие. Оған арнайы Бангладеш Орталық Банк қызметтеріне байланысты
шарттар жасалынған, бірақта банктің филиалдық кеңеюіне тиімділік қойылған.
Бірақта Бангладештің Орталық Банкі 25% банк акция пакетімен жанама түрінде
Grameen Bank қадағалауға мүмкіндігі бар, өз кезегінде ол Бангладеш Қаржы
Министірінің Орталық Банкімен тіркелген. Орталық Банк ай сайын
қорытындыларды қабылдайды және несиелік портфельдің жағдайын талдайды, жыл
сайын аудиторлық тексерістерді тағайындайды және тәуелсіз аудиторлардың
шешімімен салыстырады.
Банк функционалды түрде барлық ауыл аймағын қарастырады және көбінесе
өз қызметін жағдайлары төмен әйелдерге көрсетеді.
Әлемдік тәжірибеде негізгі микронесиелік ұйымдарды 4 модельге бөледі:
- микронесиелерді беретін институттар,
- микронесиелерді іске асыратын белсенді иституттар, мысалы
Бангладештағы Grameen Bank сияқты;
- жинақтарды белсенді өзіне тартқан институттар, бірақта несие
жүйесінде әлсірек, (мысалы Индиядағы Регионалды Ауыл шаруашылық Банкі
мен Қытайдағы Ауыл шаруашылық Кооперативтер)
- депозит тартудағы мен несие берудегі әлсіз институттар;
Берілген модельдер мемлекет субсидиясына негізделген, өзімен бірге
әлемдік микронесиелеу институттарының дамуына ескі парадигманы бейнелейді.
Жаңа парадигма (5-модель) өзін микронесиелік институттарының қызметін
коммерциялық өзін-өзі тұрақтандыру негізінде қалыптасты. Қазіргі кезде 5-
модельге Индонезиядағы Bank Rakyat пен Боливиядағы BancoSol
институттары жатады.
Индонезия.
Индонезияда микроқаржыландыру сектор саясаты банктік сектордың
мемлекеттік арнайы институттарымен қадағаланады және микронесиелік
қызметтерін дамытады. 1970 жылы Қаржы министірлігі мемлекет қарамағындағы
коммерциялық Bank Rakyat-қа мемлекет аймақ аралығында сервистік жүйені
Несиелік бағдарламаны қалыптастыруына тапсырыс берді. Осы бағдарламаға
сәйкес Bank Rakyat жүйесінде ауылдық банктер (BRI-UD) жүйесін дүниеге
әкелді, ол 3600 аймақтық бөлімшелерден тұрады. 1998 ж. желтоқсан айында
(BRI-UD) 2,5 млн. несие алушы тұлғаларға және 21,7 млн. салымшыларға
қызметін көрсетті, несиелік портфельдің жалпы көлемі 585 миллион АҚШ
долларын құрады, ал берілген несиенің өзара өтімділік сомасы – 1,7 миллиард
АҚШ долларын құрайды. Бұның бәрі Bank Rakyat- Несиелік бағдарламасының
жүзеге асыруымен үлкен жетістікке жеткенін, ал банктің өзі ең ірі
микронесиелік қызметтерін көрсететін ұйымдардың бірі екенін дәлелдейді.
Bank Rakyat операциялық стандарттары.
Bank Rakyat микронесиелерінің портфелі негізінен өз еркімен
жинақтаушыларының арқасында қалыптасқан. Несие алушы мен табыс арасындағы
айырмашылыққа байланысты жеке меншік реинвестициялау несиелік портфелді
толтырумен табыс әкеледі.
Bank Rakyat келесі операциондық саясат стадарттарымен жетекшілік
етеді:
- топтық заемдарға қарамастан, жеке тұтынушыны несиелендіре алады;
- несиелік тапсырысты, шешім қабылдауды және несиені төлеуді оперативті
түрде қарастырады.
- заемдарды кезекті уақытында орындауда механизмдерін талдап, көрсету.
Мысалы әр ай сайын төленетін сома көлемінен 25% сома көлемінде артық төлеп
отыру, ол өз кезегінде сізді басқалай айыппұлдар мен пенялардан сақтап
отырады. Осындай жағдайларға кездеспегенде қарызды толық төлеп болған соң
банк сіздің шотыңыздан артық соманы қайтадан өзіңізге қайтарады. [13]
BancoSol операциялық стандарттары.
- BancoSol өзінің несиелерін жауапты топтар арасында қалыптастырады.
Әрбір несие іздеуші бизнеспен айналысатын немесе микронесие алуда
қажеттілік тудырып отырған 4-5 тұлғадан тұратын бір топ құрауы тиіс;
- Топ мүшелері өзіне несиенің бөлігіне жауапкершілік, 3-6 достар арасында
несиенің дұрыс аймақта пайдалануына кепілдік беруі қажет.
- Несие беру процедурасы минималды уақыт пен құжаттарды қажет етеді;
- Несиелер 80 АҚШ долларынан бастап беріледі. Несиенің максималды мөлшері
5000 АҚШ доллары.
- Несиелер АҚШ доллары валютасында және де басқа да валютада беріледі;
несиенің жылдық пайыздық ставкасы АҚШ долларында 30% тұрақтанған.
Жергілікті валютада жергілікті пайыздық ставкасы 45% құрап отыр.
Өтпелі экономикадағы мемлекеттерде микронесиелендіру бағдарламалары
жоғарыда айтылып өткен үшінші әлемдегі бағдарламалардан кейбір
айырмашылықтары бар. Олар үлкен көлемді және басты мақсатары кедейшілікпен
күресуде емес, керісінше тұрғындардың экономикалық белсенді кәсіпкерлік
инициативаларды қолдауға көмектеседі. Сондықтан да кедейшілікпен күресу
емес, орта буынды тұрғындары үшін локальды нарықтарды дамыту, кәсіпкерлік
белсенділікті артыру, ұзақ мерзімді перспективаны қалыптастыру және құру
болып табылады.
Өтпелі экономикадағы мемлекеттерінде микронесиелендіру
бағдарламасының ерекшелігі Жоғары білімділік кезеңділігімен, тұтынушылардың
мекен-жайлық топтық мақсаттырының шебер тәжірибелігімен айрықша болып отыр,
сонымен қатар меншік шағын бизнесі мен шағын кәсіпкерліктерін мұралық
табыстарын көбейтуге, мемлекет экономикасын әр қалай дамытуға ат салысып
отыр. Сондықтан да қаржылық қызметтер - бұл жерде кең комплексті бизнестік-
білім мен консалтингті, ал шағын қаржылық институттардың стратегиясының
қызметі - кәсіпкерлікті бастаушыларына табыс әкелуіне бағдарланады.
2003 жылдың 23 желтоқсан айында БҰҰ Басты Ассамблеясы 58221
резолюциясын 2005ж. халықаралық микронесиелендірудің бағдарламасы
қабылданды, және де бұл бағдарлама бойынша бүкіл әлемде микро несиелендіру
жылы болып жарияланды. [7]
Қазақстан Республикасында 2003 жылдың 6 наурыз айында N 392-II
Микронесиелік ұйымдары туралы заңы қабылданған, онда қарым-қатынастарды,
шағын несиелерді іске асырудағы құқықтық беделдікті қалыптастыру, іске
асыру, қызметін, шағын несиелік ұйымдарды қайта ұйымдастыру мен ликвидттеу
қарастырған. Осы Заңға сәйкес қарыз алушы шағын кәсіпкерлік субъектісімен
айналысатын заңды және жеке тұлға бола алады. Қазақстан заңдарына сәйкес
шағын кәсіпкерлік субъектісіне заңгер білімі жоқ жеке тұлғалар мен заңды
тұлғалардың кәсіпкерлікпен шұғылданатын қол астында кем дегенде 50 адам
жұмыс істейтін және кәсіпкерліктің жалпы активтердің сомасы жыл сайын 60
000 айлық көрсеткіші бар тұлғалар жатады. Микронесиелік ұйымы
микронесиелердің сомасын 01.11.2005 жылындағы 971 000 тенген (долларлық
эквивалентте 7000 доллар көлемінде) бір қарыз алушыға, бірақта кем дегенде
шағын несиелік ұйымның жеке капиталының 25% бере алады. Микронесиені беру
кезінде тәртіп пен шарттарды қатаң сақталуы қажет. [17]
Микронесиелерді ұсыну кезіндегі микронесиені бергені туралы шарттпен
және жоғарғы микронесиелендіру басқармасының бекіткен қаулысымен
заңдастырады.
Коммерциялық микроесиелендіру ұйымдары шаруашылық қоғам түрінде
құрылуына мүмкін. Коммерциялық емес микронесиелік ұйым көбінесе қоғамдық
қор ретінде құрылады. Коммерциялық емес микронесиелік ұйымдар берілген
талаптарды іске асыру, микронесиелендіру ұйымының субъектілеріне, заңды
және жеке тұлғалардың қызметтерін ынталандыруға қаржылық көмек көрсету
мақсаттарында құрылған. Жоғарыда көрсетілген мақсаттарға жету үшін,
коммерциялық емес микронесиелендіру ұйымы кәсіптік қызметті микронесиелерді
беру арқылы оларды іске асыруға және де шынайы Заңмен қарастырылған қосымша
құзметтердің түрлерін көрсетуде толық құқыққа ие. Коммерциялық емес
микронесиелендіру ұйымының табыстары оның құрамындағы кірген қатысушылардың
арасында бөлінбейді, керісінше кәсіпкерлікті микронесиелендіруге
бағытталады. 1-
кесте
Көрсеткіштер Банктік несиелендіру Шағын несиелендіру
1.Мемлекеттік бақылау Пруденциалдық Пруденциалдық емес
мөлшерлердің болуы бақылаулар
2. Лицензиялары бар Лицензияланған қызметтіңЛицензияланбайтын
қызметтер түрі қызметтің түрі
3. Несиенің көлемі Шексіз Микронесиенің
максималды сомасы 1000
айлық көрсеткіш (2005
жыл бойынша – 971 000
тенге)
4. Несие алушының Шексіз және банк қорынанҚарыз алушы шағын
беделі тәуелді кәсіпкерліктің
субъектісі болып
табылады
5. Несие валютасы Ең көп несиеге берілетінМикронесиелер
танымал валюталар (АҚШ теңгемен ғана беріледі
доллары, евро, теңге)
6. Басқа да қызмет Қызмет түріне байланыстыКассалық есеп
түрлері лицензияның болуы айырысуларды іске
асырудағы және депозит
пен валюталық
операцияларды
жасаудағы тыйым.
7. Есеп беру Салықтық және Салық органдары мен
статистикалық есеп статистикалық
берулерінен басқа органдарына есеп беру
Күнделікті электрондық
түрде бас менеджерлеріне
есеп беру міндеттелген.
Микронесиемен айналысатын ұйымдардың барлығы негізінен өз қызметтерін
үлкен қалаларда көрсетеді. Оның себебі, кішігірім қалаларда, ауыл,
поселкілерінде берілген несиелер қайтарымсыз болуы мүмкін және де
микронесиелерді іске асырудағы қаржының кең көлемінде болмауы.
Осымен қоса нарықта микронесиелендіруді дамытудың мынадай
проблемалары да бар:
- микронесиелік ұйымдардың жүйесінің дамымағандығында;
- кәсіпкерлік қызметті ұйымдастырудағы бөлінген несие сомасының
жетіспеуінде;
- несиенің қысқа мерзімдігі;
- қарыз алушыларға берілетін сауалдар мен білімдердің болмауында.
Мақсатты іске асыру үшін несиелендіруде кәсіпкерлік қызметті пайдалану
қажет, әсіресе ауыл шаруашылығындағы тұрғындардың микронесиелендіру
факторын есепке алғанда. Мысалы:
- табыстың төменділігінде;
- қарызға қойылатын мүліктің ставкасының жоғары болуы;
- ауыл шаруашылығындағы меншік бизнесінің ұйымдастыруда білім мен
тәжірибенің тапшылығы;
- несиелік тапсырыстарды орындауда білім мен тәжірибелік білімнің
тапшылығы.
Микронесие ұйымдарын дамытуда негізгі құрал болып шағын несиелендіру
инфрақұрылымдарын іске асыру қажет.
Екінші деңгейлі банктерге қарағанда микронесиелендіру ұйымдары өзіне
тән 4 маңызды айырмашылыққа ие:
1) мемлекет тарапынан қатал қадағалауда болмауы;
2) микронесиелік қызметі лицензияны қажет етпейді;
3) микронесиелеу жүйесінде үйретіп сауал-хабарлама беретін
орталықтардың болуы;
4) әр тұлғаның жекелей жауапкершілігіне сұйене отырып топтық
несиелеудің дамуы.
Микронесиелік ұйымдары несие жүйесінде 3 - деңгейлі еркінді звено және
шағын кәсіпкерлік субъектілерінде инфрақұрылымды қолдау мен дамыту
элементтерінің бірі болуы қажет.
Қ.Р. Салық кодексінің 227 бабымен бекітілген микронесиелеу ұйымдары
қаржылық ресурстар айналымын іске асыруға байланысты қосылған құн салығынан
босатылады, сонымен қатар қарыздық операциялар: несиенің ақшалай түрде
берілуінде іске асады, егер де бұл қызметтер Қ.Р. Ұлттық Банкімен
лицензияланған болса.
Ұлттық Банктің лицензиясымен жұмыс істейтін коммерциялық банктерге,
ипотекалық компанияларға, ломбардтарға қарағанда, микронесиелендіру
ұйымдарына Ұлттық Банк Уәкілетті Орган болып саналмайды және де олар 2003
жылы қосылған құн салығын төлеушілері болып танылды. Өз кезегінде қосылған
құн салығын төлеу микронесиелендіру ұйымына шығын келтірді, өйткені әрбір
берілген несиеден 15% көлемінде қосылған құн салығы ретінде несиелік
ресурстары айналымынан салық төленуі тиіс болды. Осыған орай
микроонесиелендірудің құны қосымша жылдық 15% өсті және ссудалық портфель
нарығында бәсекелеске ие бола алмай қалды. 2003 жылы салық заңдылықтарына 8
пункте 227 бабы бойынша енгізілген микронесиені беру кезінде ҚҚС босатады,
бірақта берілген пункт 2004 жылдың 1 қаңтарынан іске асты, сондықтан да
2003 жылы барлық тіркелген микронесиелендіру ұйымдары өз жұмысын 1 жыл
аралығында тоқтатуға мәжбүр болды. Біздің көзқарасымызға қарай барлық
микронесиелендіру ұйымдарының қызметінің активизациясы мен тез арада көбеюі
2004 жылдан басталды. Ендігі сәтте олар салық жоспарында коммерциялық
банктер мен ломбардтармен тең шарттарда болғандықтан шектеулер мен
белгілі лимиттермен бірнеше тиімді шарттарға ие.
Микронесиелендіру кезінде тұлғаларды топтық және жекелей несиелендіру
деп бөлуге болады. Оның өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Топтық
несиелендіруде қарыз алушылар тобы қарызды алу мен оны төлеу процесіне
қосылады. Топтық несиелеу барысында топтық қарызды сипаттамайды, ол тек бір
қарыз алушы ал қалғандары гарант, яғни кепіл ретінде қарастырылады. Топтық
механизм кішігірім несие берудегі бизнес жоспарлары, есеп кітаптары мен
несиелік тарихы болмаған, табыстары төмен тұлғалардың шығындарын және
тәуекелділікті қысқартады. Бұл жетістікке жету үшін көп әкімшілік шығындар
мен несиелік тәуекелдіктер қарыз алушылардың өзіне жіктелуі тиіс. Қарыз
алушылар несиелеу процесінің бөлігін немесе барлық аспектісін, сонымен
қатар клиент талдауын, олардың қабілеттілік бағасын, уақытынан ұзартылып
кеткен немесе төленбеген несиелер, төлемдердің жиынтығы мен басқармасын
өзіне жауапкершілікке қабылдайды. Негізінен топтық несиеге 3 вариация
жатқызуға болады: ауылдық жерлерде банктік қызметтер, топтардың бірлігі мен
солидарлық топтар.
Барлық үш несиелік топтың түрлері баспалдақтық әдісті қолданады, яғни
алынатын ссуданың көлемі клиенттің алынған несиенің төленгеніне байланысты.
Мысалы, жаңа клиентер максималды түрде – 100 АҚШ доллар шамасында несие
алды делік, егер де олар осы несиенің төлемдерін уақытылы жапқан болса,
келесі несие 150 АҚШ долларын құрауы мүмкін. Мұндай әдіс институт үшін
ешқандай жоғары несиелік тәуекелдіктерді қажет етпей несие алушыға жақсы
несиелік тарихын тұдыруға мүмкіндік береді. Осындай принциппен жұмыс істеп
жатқан кредиторлардың айтуы бойынша, бастапқы несиелік қарыз алу сомасының
циклі қарыз алушының талабына жауапта болмайды, олар тек несиені тиімді
пайдалануда білімдігін арттырады.
Ауылдық аймақтарда банктік қызметтер.
Берілген модельде топ қаржылық делдел ретінде қызмет етеді. Топ
ауылдық банктан отыз, елу тұлғалар шамасында құралуы мүмкін және де барлық
әкімшілік шығындарды өздері жүргізеді, басқарады. Ауылдық банк несиелерді
ішкі ресурстардан алады, негізінен институт – демеуші ретінде болады және
банктің басқа бөлімдерінің құралдарын қысқартады. Қарыз алушылар банкке
несиелерін бөліп төлейді, несиелік мерзім біткенде банк несиені демеушісіне
төлейді.
Ауылдық банктерде берілетін несие көлемі оның қатысушылар салымдарының
мөлшеріне байланысты. Қатысушылардың салымдарынан ішкі банктік қор
қалыптасады, ол өз кезегінде несиемен қамтамасыз ететін демеуші институттан
алынған несиелер болып табылады. Ауылдық банк банк қатысушыларына және одан
тыс қатысушыларға қосымша несиелік сұранысқа ие болған азаматтарға немесе
жергілікті қоғамның қаржылық бағдарламасын дамытуда ішкі ресурстарын
қолдана алады. Шоғырландырылған жинақтар мен ішкі ресурстармен жасаған
операциядан алынған табыстар келешекте дербес ауылдық банк құруға мүмкіндік
береді. Берілген несиелік технологияда институт – демеуші негізгі рольді
атқарады, ауылдық банк қатысушыларына білім беруде, қалыптастыруда, және
сыртқы капиталға кіруге мүмкіндік береді.
Топтардың бірігуі.
Бұл әдіс Грамен Банкімен және басқа да банктермен қолданылады.
Несиелік тәуекелділіктерді қысқарту үшін берілген әдіс үлкен топ жағынан
әлуметтік қысымға ие. Жай жағдайларда таңдалған бес тұлғадан тұратын топ
болашақта несие алушылар сол ауылдағы несие алушы басқа төрт немесе бес
топтар бір орталықты қалыптастырады. Бастапқы этапта болашақта несие
алушылар бірнеше апта арасында оқу курсын өтеді, тура осы уақыт аралығында
топ мүшелері кішігірім жинақтаушы салымдарын жасай бастайды. Бұл апталық
салым жинақтау тәжірибесі қаржы институты мен клиент арасындағы барлық
уақытта жалғаса береді. Қызмет көрсетуді табысты ұлғайту үшін берілетін
несиелер басқа топ мүшелеріне кезекпен шахматдық түрде - бастапқыда бес
адам арасынан екеуіне береді. Топ пен банктік қызметкер несие алуға
берілген өтінішті растауы қажет. Шахмадтық түрді пайдаланған кезде бірінші
екі несие алушылар несиені апталық бөліктермен екі ай ішінде төлеп
тастайтын болса, екі басқа топ мүшелері қарызды алуға құқылы. Соңғы несие
алушы негізінен топ лидері болып табылады. Ол тек екі соңғы қарыз алушылар
өз несиесін жауып болғаннан кейін ғана несиесін ала алады.
Егер де топтың бір мүшесі несиесін уақытылы қайтармаса келесі несие
беруде топтың барлық мүшесіне қолдау мен рұқсат бермейді. Көбінесе топтың
басқа мүшелері несие алушы қарызына жауапкершілік артпайды, олар тек келесі
несиені алу үшін жетпеген соманы төлейді. Топтардың бірігуі ең кішігірім
ссудамен басқару тиімділігін және несиені төлеу барысында моральдық
жауапкершілікті арттырумен іске асқан. Жоғарыда көрсетілген әдістердің
арасында екі базалық айырмашылық бар. Біріншіден, Грамен моделінде апталық
жиналыстарда арқашанда банктік қызметкер де болады, сыртқы агентердің болуы
жергілікті банк басқарушы мүмкіндіктеріне қарай кемиді. Екіншіден, Грамен
моделінде ішкі банк шоты қалыптаспаған. Барлық қорлар банктік
қызметкерлермен жиналады және беріледі, осындай шарттарға байланысты
орталықтың өзіндік қоры жоқ. Орталықтың тартылған жинақтары несие
қайтарылмаған жағдайда төленіп және институты ссудалық капиталмен
қамтамасыз етеді.
Жекелей несиелеу механизмі.
Жекелей несиелеуде негізгі екі түрі бар: дәстүрлі коммерциялық несие
мен жекелей микронесиелендіру. Екі несиелік технологиялар шығындар мен
тәуекелдікті минимизациялау мақсатымен, бірақта әр түрлі нарықтар үшін
жасалынған. Дәстүрлі банктік қызметтері бизнес жоспарлары, есеп кітаптары
мен активтері бар клиенттерге көрсетіледі, яғни олармен берілетін
несиелеріне төмен тәуекелдікті растайтын ақпараттарды қажет ететін ұйымдар
үшін. Жекелей микронесиелендіру табыстары төмен олардың тәуекелділік
деңгейін растайтын құжаттары жоқ клиенттерге арналған. Соған сәйкес
тәуекелдікті басқаруда екі әдіс әр қалай көзқарасты қажет етеді.
Дәстүрлі банктік қызметтер.
Дәстүрлі банктік қызметтер құжаттар мен активтер арқылы ғана базасын
құрайды. Ссуданы беру шешімі қолда бар куәліктерден, яғни фирманың балансы,
бизнес – жоспары және детальді есептік көшірмелерден қабылданады.
Анализ 3 негізгі несиенің аспектісінен құралады. Олар несие алушының
мінездемесінен, несиені өтеу мүмкіндігі, кепілдік. Көбінесе коммерциялық
несие берушілер келесі аспектілерге көңіл аударады:1) несиені өтеу
мумкіндігі – өзіне кәсіпорынның, бизнестің және каржылық тәуекелдіктің
анализін өзіне енгізеді, және де ақшалай қаражаттың ағымын, қарызгердің
несиені төлеу мүмкіндігін талдайды. 2) кепіл– ссуданы өтеудің табыстың
екіншілік ағымы мен міндеттемелердің көрсеткіші.
Болашақтағы қарызгердің мінездемесі өте қажет, сонымен қатар ол
біріншіден клиенттің несиелік тарихына үлкен әсерін тигізеді.
Несиені беру шешімі өте ұзақ және қымбат процестің бірі, өйткені банк
қызметкерлері көп құжаттарды қажет етеді және талдайды. Қорытындысында
банкке өзінің ресурстарын бірнеше ірі несиелерде қондыруға жеңіл әрі оңай
болып келеді, және де несиелік портфельді бір немесе бірнеше өзара
байланысқан несиенің қатынасын қоспағаны жөн.
Дәстүрлі несиелеудің 2 категориясын бөледі: корпорация мен шағын
бизнес. Корпорациялық несиелендіруде ссуда корпорацияның активтерімен осы
немесе басқалай түрде қамтылады. Егер де дәстүрлі банктер шағын бизнесті
несиелендіруге дайын болса, ссуда кәсіпкерге жеке тұлға түрінде өзінің
мүлкін кепілге қойып береді, қарыз алушы – акционерлік қоғам болса да.
Корпорация да шағын бизнес те белсенді коммерциялық фирмамен
адекватты заңды құжаттармен танылады. Банктер тіркелген және лицензиялары
бар клиенттерге талғамын қояды, өйткені банктер контрактердің заңды түрде
орындалуына қолданады.
Жекелей несиелендіру.
Жекелей несиелендіру жоғарыда айтылған 3 аспектімен жүзеге асады,
бірақта оның акценттері басқалай қойылған. Біріншілік фактор – қарыз
алушының жекелей мінездемесі, ссуданы өтеу үшін шаруашылық пен кәсіпорынның
мүмкіндігі. Тұлғаның несие алу мүмкіндігі оның көршілерімен, клиенттермен,
ортақ қоғамындағы лидерлерімен сауалнама жүргізу арқылы бағаланады. Несиені
беру мүмкіншілігі жанұялық шаруашылықтың қаржылық ағымын қосады. [22]
Топтық несиелендірудің артықшылықтары мен кемшіліктері. 2-кесте
Топтық несиелендіру әдісінің артықшылықтары
Кредитор- институты үшін
- масштаб әсері – клиенттердің көптігі, операциондық активтерге
фиксирленген салымдармен қамтылуы.
- қызмет көрсету сферасының кеңеюі –көптеген қызмет түрлерін біріңғай
топтық механизмді іске асырумен жалғасады.
- топтың ішінде әрбір қарызгердің жекелей тануында ақпараттық
ассиметрияның максималды қысқаруы
- несиенің жоғары деңгейде қайтарымдылығы – қарыз алушылардың арасында
талдау жүргізу.
- тәуекел мен жауапкершілік клиенттің мойнында.
- топ мүшелері арасындағы моральды және бірін-бірі бақылау
тәуекелдігінен сақтау.
Клиент үшін
- әлеуметтік және шаруашылық қатынастардың кеңеюіне бастау.
- жекелей залогтың болмауы.
- ссуданы төлеу барысында көмек көрсету.
Топтық несиелендірудің кемшіліктері.
Институт үшін
- Ұлттық қоғамда әсерінің кемуі
- Контракты орындауда қиындықтар
- Егер де топ тарап кетсе, төленбеген қарыздардың жоғары деңгейде болуы.
- Институт тарапынан клиенттің несиелік тарихын қалыпты білмеуі
- Топ басшысының кетуі бүкіл топқа қиыншылықты жағдай туғызады.
Клиент үшін
- Басшылық ету арқылы топты өзіне бағындыру
- Берілген ссуда клиент талғамына сай кемеуі.
- Тәуекел – топ арасынан басқа тұлғалардың қызметті ақысыз қолданылуы.
- Тәуекел мен издержкалардың клиент жауапкершілігінде болуы
1.2 Қазақстан Республикасында микронесиелендірудің механизмі
Бағдарлама мақсаты микронесиелендіру жүйесін дамыту арқылы қаржылық
ресурстарға қол жеткізуге жағдай жасау болып табылады.
Бағдарламаның негізгі міндеттері:
- микронеиселендіру жүйесін құру жөніндегі институционалды шарттарды
жетілдіру;
- қаржылық нарықта бәсекелестік ортаны қалыптастыру;
- халықтың кәсіпкерлік белсенділігін арттыру;
Бағдарламаның іске асуының негізгі бағыттары және механизмі.
Бағдарламаның іске асуының негізгі бағыттары келесідей:
1. микронесиелендіру ұйымдарының жүйесін құру;
2. шағын кәсіпкерлік субъектілерінің микронесиелендіру ресурстарына және
олардың қайтарылуына қол жетуінің шарттары.
3. ауыл аймақтарында микронесиелендірудің дамуы;
4. микронесиелендіру жүйесінің қатысушыларына үйрету, ақпараттық және
әдістемелік қамсыздандыру;
5. қарыз алушылар мен микронесиелендіру ұйымдары қызметінің мониторингі;
6. микронесиелендіру секторы қатысушыларының капиталын сақтандру;
7. микронесиелендіру мәселелері бойынша нормативтік –құқықтық базаны
жетілдіру.
1. Микронесиелік ұйымдардың жүйесін құру.
Халыққа максималды микронесиелендіру қызметін көрсету мақсатында шағын
қалаларда, поселкілерде, ауыл аймақтарында Шағын кәсіпкерлікті дамыту
қоры Акционерлік Қоғамның (ШКДҚ) және Ауыл шаруашылығын қаржылық қолдау
қоры Акционерлік Қоғамның (АШҚҚҚ) филиалдары қызмет етеді.
Сонымен қатар ШКДҚ және АШҚҚҚ Микронесиелік ұйымдарға (ШНҰ) және
банктік операциялардың жеке түрлерін минималды мөлшерлеме бойынша іске
асыратын ұйымдарға несие береді, осылайша олардың дамуына жол ашады.
Халықты микронесиелендіруде қатысатын банктің жеке операцияларын жүзеге
асыратын ұйымдар мен ШНҰ арасында тендер жүргізгенде белгілі бір талаптар
қойылады.
Микронесиенің мақсатты пайдалануы 100% қайтаруын қамтамасыз ету,
қайтару мерзімі 3-5 жыл.
МНҰ желісін құрудың келесі кестелері ұсынылады:
- МНҰ жарғылық капиталында ШКДҚ және АШҚҚҚ-ның үлестік қатысуы (49%);
- жаңадан құрылатын МНҰ-ның жарғылық капиталында ШКДҚ және АШҚҚҚ-ның
үлестік қатысуы (серіктестіктің жарғылық капиталында бірдей үлеспен 3
құрылтайшы);
- банктік операциялардың жеке түрлерін жүзеге асыратын минималды
мөлшерлемелермен микронесие беруде мамандандырылған МНҰ-на және ұйымдарға
несие беру, осылайша микронесиелендіру ұйымдарының дамуына жол ашу;
- ШКДҚ және АШҚҚҚ МНҰ-на несие беру Ережелеріне сәйкес береді.
2. Микронесиелендіру ресурстарымен микронесиелендіру субъектілеріне енудің
шарттары және олардың қайтарымдылығы.
Микронесиелендірудің негізгі қағидалары келесілер:
- жеке шағын кәсіпкерлікпен айналысам дегендерге, бірақ бастапқы капиталы
жоқ және несие алу үшін мүліктік немесе басқа кепілдемесі жоқ адамдарға
несие ресурстарының қол жетерлігі;
- микронесиелендіруді кеңейту үшін несиенің қайтарылуы және қаражаттың
жиналуы;
- қарыз алушыларды таңдау критерийлерінің және микронесие беру тәртібінің
айқындығы;
Қарыз алушыларды максималды тарту және олардың микронесие ресурстарына
деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында жоғарыда аталған қағидаларды
ескере отырып, келесі шарттар қарастырылады:
- микронесиеледендіру ұйымдарының желісін құру және дамыту;
- шағын кәсіпкерлік субъектілеріне ақпараттық және консалтингтік қызметтер
үйрету;
Ол үшін МНҰ-ның мамандарына білім беру жүйесі жөнінде бағдарламалар
құрылады.
Кепілдік қамтамасыз етуі жоқ микронесиелер тәуекелді болып табылады.
Мұндай несиелерді беру қарыз алушының өзіне алған міндеттемелерін орындау
қабілетіне байланысты.
Осыған байланысты МНҰ-ның микронесие бойынша міндеттемелер
орындалғаннан кейін қайтару бойынша міндеттемелердің келесі схемалары
қолданылады:
- жеке және топтық несиелендірудің әдістері;
- қарызды қамтамасыз ету формалары;
- қарыз алушыларды бағалау тәртібі;
- пайыздық мөлшерлеме есептеу әдістері.
Топтық қарыз 4-10 адамнан тұратын қарыз алушылар тобына несие беру болып
табылады. Микронесие топтағы 2 немесе одан да көп қарыз алушыларға
беріледі. Микронесиені күтіп отырған қалған қарыз алушылар қайтарудың
кепілі болып табылады.
Солидарлық қарыз бизнестің әртүрлі сфераларынан қарыз алушы топтарын
құру болып табылады, ол 3-тен кем емес рентабельді және 2 тәуекелге жақын
кәсіпорыннан құрылуы керек.
Шағын несие солидарлы топтың барлық мүшелеріне беріледі, ол толық топтан
несиенің қайтарылуын қамтамасыз етеді.
Солидарлы топ құрылған кезде әр адам негізгі қарызды өтеу туралы
солидарлы міндеттеме және сыйақы мөлшерлемесі қарастырылған келісім шартпен
танысады. Егер негізгі қарыз уақытылы жабылса микронесие мөлшері ұлғаяды,
ол өз кезегінде микронесие бойынша негізгі қарызды уақытылы өтеуге қосымша
ынта болады.
3. Ауылдық аймақтарда микронесиенің дамуы.
Экономикалық белсенді халықты халықты микронесиеге қол жетерлігін
және қаражаттың қайтарылуын қамтамасыз ету үшін әртүрлі табыс деңгейі бар
ауыл тұрғындарының келесі топтары несиелендіріледі:
- өмір сүру механизмынан төмен табысы бар үй шаруашылықтары;
- орташа табысы бар үй шаруашылықтары;
- орташа табысы жылына 1 млн. теңгеге дейін ұсақ крестьяндық және фермерлік
шаруашылықтар.
Өмір сүру минимумынан төмен табысы бар үй шаруашылықтарына, яғни
қосымша табыс алу үшін мал сатып алуға немесе көкөніс өсіруге мақсатты
несиелер беріледі. Орташа табысы бар үй шаруашылықтарын несиемен қамтамасыз
ету жеке және отбасылық кәсіпкерлікпен айналысуға мүмкіндік береді. Бұл
ауыл тұрғындарын қызметте болуын қамтамасыз етеді. Ұсақ крестьяндық және
фермерліктерді несиемен қамтамасыз ету негізгі капиталды жаңарту және
ұлғайтуға, сонымен қатар өндіріс көлемінің өсуіне жол ашады.
4. Микронесиелеу жүйесінің қатысушыларына ақпараттық, әдістемелік білім
беру.
Микронесиелендіруді үйрету жүйесін бірыңғай ақпараттық - әдістемелік
оқу жүйесін құруды және микронесиелеу саласындағы кадрларды дайындау және
қайта дайындаудың тиімді жүйесін құруды талап етеді, және ол келесі
бағыттарды қамту қажет:
- микронесиелендіру әдістемесін қалыптастыру және енгізу үшін
микронесиелендіру нарығын зерттеу және талдау;
- микронесиелендіру процесін тиімді басқару және оның мониторингін басқару
мақсатында мамандарды дайындау;
- жаңадан құрылған микронесие ұйымдары үшін мамандар дайындау;
- қарыз алушыларға кәсіпкерлік негіздерін үйрету;
- ақпараттық жүйелер және бұқаралық ақпаратар құралдары арқылы
микронесиелендіруді насихаттау;
Білім беру жүйесі микронесиелендіру жүйесінің барлық қатысушыларын қамтуы
тиіс: ШКДҚ, АШҚҚҚ мамандарын, МНҰ-ның мамандарын, қарыз алушыларды.
Микронесиелендіру жүйесінің қатысушылары микронесиелендіру шарттарымен
және кестелерімен микронесиені беру және қайтару тәртібімен, келісімге
қол қою шарттарымен, мониторингпен танысады.
5. Шағын несиелік ұйымдар мен қарыз алушылардың қызмет мониторингі.
Отандық МНҰ-ның қарқынды дамуының кепілі олардың қызметінің тазалығы.
Қаржылық транспоренттік қаржы ресурстарын тартудың негізгі шарты болып
табылады. Тиімді мониторинг жүйесінің құрылуы жалпыға бірдей нақты ақпарат
ағымына мүмкіндік береді және екі міндетті орындауға жол ашады:
- микронесиелендіруді коммерциялизациялау;
- микронесиелендіру ұйымдарын басқаруды жетілдіру.
Алға қойған міндеттемелерге қол жету үшін келесі шараларды іске асыру
қажет:
- басқарушылық ақпараттық жүйелерді енгізу;
- ішкі басқаруды енгізу;
- сыртқы аудит енгізу;
- белгіленген стандарттарға сәйкес есеп беру;
- микронесиелендіру мониторингі және ШНҰ-ның рейтингілерінің мониторинг
жүйесін енгізу;
Бастапқы екі позиция микронесиелік ұйымының техникалық қолдауымен
жүзеге асуы тиіс ШКДҚ мен АШКҚҚ. Үшінші позиция ішкі аудиторлармен жүзеге
асады. ШКДҚ мен АШКҚҚ-ны дамыту үшін микронесиелік ұйымдарына стандартты
есеп беру қорытынды бағдарламаларын жасайды. Ол бағдарламалар Мемлекеттік
бағдарламаға сай болуы жөн. Жасалған стандарттар микронесиелік ұйымының
қаржылық тұрақтылығын әлеуметтік-экономикалық әсер ретінде және
микронесиелеу ретінде анық көрсетілуі тиіс. Микронесиелік ұйымның
мониторнингтік қызметін ШКДҚ мен АШКҚҚ жасаған келісім шартпен іске асады.
[3]
1.3 Шетел тәжірибесі мен Қазақстан Республикасындағы
микронесиелендіруді салыстыру
Таңдаулы анық оптималды әдістемелік фактордың бірі – мақсатты топтық
несие алушыларға беретін Бағдарламалар бойынша масштабты экономикалық
қызмет көрсету болып табылады. Осы әдістерге сәйкес микронесиелендіру
ұйымдарының бүкіл әлемдік стандарттарға сай ұйымның бірі CGAP
микронесиелендіру бағдарламаларының клиенттерін келесі категорияларға
бөледі:
- жанұялық бюджетті арттыру мақсатында кәсіпкерлік қызметте табысты
үлкейту;
- шағын кәсіпкерлік иелеріне шағын кәсіпкерлік қызметінің толық басты
жұмыспен қамтылу мақсаты болып табылатын және жанұяның бюджетін осы
бағдарлама бойынша ғана табыс әкелетіндігінде;
- шағын кәсіпкерлік иелерінің үй шаруашылық қызметінен бөлінген қызмет
көрсету бағдарламасы;
Масштаб бойынша мақсатты топтың классификациясы экономикалық қызметтің
шешуші факторы - микронесиелендіру әдістерінің бірі болып табылатындығында.
Жекелей несиелендіру әдісі модифицирленген нұсқалық жүйе, коммерциялық
банктердің қолданатын жай түрі. Қарыздар мүліктік кепілдемелермен
гарантталады: клиенттер несиелік тарихтарымен тексерілдеді, қарыз
қаржыланатын бизнестің өмірлік талабына сай келуімен түбіне дейін
талданады. Берілген әдістің қарапайым әдіске қарағанда айырмашылығы
сауалнама-білім беру элемменттерінде. Топтық несиелендіру әдісте банк
персоналымен орындайтын функциялар несиелік топқа делигацияланады, оның
қалыптасуы банктің қызмет көрсетушісінің белсенділігімен орындалады. Топ
клиенттерін оған мүше бола алатындығын тексереді: топ мүшелері бір-бірінің
бизнестерін және несиенің қайтарымдылығын бағалайды. Несиелеу кішігірім
қалыпты түрде табыс әкелетін қарыздармен жүзеге асады, қарыздар топтың
басқа мүшелерімен кепілденеді. Егер де төлеу тәртібінің мерзімі уақытылы
орындалмаса, топтың бүкіл мүшесі осы несиені жаппағанша келесі несие ала
алмай қалады.
Бүкіл Әлемдік Банк микронесиелендіруді дамытудың басты белсенді
ұйымдарының бірі болып отыр. Нақты уақытта Босния мен Герцеговиняда 9
осындай агентствалар бар, олар табыстары төмен және өз жеке шаруашылықтарын
ашқысы келетін азаматтарға арналған.
Жергілікті Белсенді Бөлімдер. Жергілікті Белсенді Бөлімдер 1996 жылы
Босния мен Герцеговиняда, ал 1997 Сербияда дүниеге келді. Жергілікті
Белсенді Бөлімдері Заңды түрде мемлекеттік структуралардың бөлімшелері
болып табылады, өз бағдарламаларын тұрғындарға білім беру, жұмыспен қамту
және Бүкіл Әлемдік Банктің қаржылық қолдауымен көмек көрсетуге арнаған.
Осындай ұйымдардың әкімшілік қызметкерлері және Жергілікті Белсенді
Бөлімдер мемлекетке және Кеңес Орталықтарына есеп береді. Жергілікті
белсенді бөлімдер жоғарға институт ретінде, немесе екінші тәртіпен қызмет
етеді, өз функцияларына қаржылық және микронесиелік агенстваларына
техникалық көмек көрсетуді енгізді.
Жергілікті Белсенді Бөлімнің 4 негізгі функциялары:
- микронесиелендіру агенстваларының қаржылануы мен құралдардың қолдану
мониторингі;
- микронесиелік агенствалардың дамуының бағалануы және техникалық
көмектің көрсетілуі үшін тиімді ресурстармен басқару және институттардың
рентабельділігін қолдау.
- микронесиелік секторында заңдылық жағдайдың жақсаруы;
- Босня мен Герцеговиняда микронесиелендірудегі жағымды ақпарат
тәжірибесінің таратылуы, жергілікті және регионалдық микронесиелік
ассациацияларында қатысуы;
Жергілікті Белсенді Бөлімдер қаржыны қалыптастыруда көп мүмкіндіктерге
ие, микронесиелік агенствалардың қызметі мен оның қаржылық және әлеуметтік
көз-қарастарына байқау жүргізу. Қаржылық талдау, мониторинг пен бағалау
қызметі тоқсан сайын жасалады. Қаржылардың берілуі агентердің қызмет
көрсету сапалығына тәуелді. Қаржылық көмекті жалғастыру үшін микронесиелік
агенствалар екі жақты жасалған келісімде көрсетілген бірнеше стандарттарды
орындауға міндетті. Осындай әдіс мақсаттың нақтылы орындауына, институттың
қаржылық көрсеткіштерінің дамуына және клиенттердің көп болуына жол ашады.
Қабылданған стандарттарға сай агентствалар базалық капиталмен қамтамасыз
етеді. Жергілікті Белсенді Бөлімдер қызметінің басты мақсаты қаржылық
жоспарда тұрақты және қалыпты институттардың жағдайын жасау. Бұнымен бірге
ЖББ микро қаржылық секторында ақпараттарды таратумен щұғылданады. [6]
Жобалардың қаржылануы. Жобаның жалпы бюджеті 21,8 млн. долларды
құрайды. Ол Австрия, Италия, Япония, Нидерланды, Норвегия, Швейцария және
де Бүкіл Әлемдік Банк пен Біріккен Ұлттар бағдарламамен ұсынған. Көбінесе
құралдар микронесиелендіруді ұсыну қорына бөлінеді (1. 482. 863 дол
Герцеговиня мен Боснияға және 1.890.008 дол Сербияға). Әкімшілік ұжымға
берілетін жалақы қоры 1.032.501 дол, ал техникалық көмекке 370. 695.дол,
ЖББ эксплуатациясы орташа есеппен 325.117 дол құрайды.
Нәтижелер. 2003 жылдың желтоқсан айының аяғына таман мынадай
нәтижелердің қорытындысы шығарылған:
- 35.400 кредиттер 57 млн доллар көлемінде төленген;
- 15.000 шағын кәсіпкерлер белсенді қарыз алушылар, яғни клиенттер болып
табылады;
- 50% қарыз алушылар әйелдер, көбінесе соғыста азат болған әскерлердің
жолдастары;
- 21% қоныс аударған тұрғындарға, 5% көлемінде несиелер отандарына қайтқан
азаматтарға берілген;
- төленген және төленбеген несиелер көлемінің теңдігі өте жоғары: жалпы
сомадан төленбеген несиелердің көлемі 1% құрайды, ол тек 30 күн шамасында;
- шамалап алғанда 1999 жылдан бастап 24.420 жұмыс орны жасалынып,
сақталынды, ал жалпы көрсеткіш бойынша жобаның басынан бастап, яғни 1997
жылы 43.500 жұмыс орнына жетті;
- несиенің орташа сомасы 4,5 мың неміс маркасынан (2,5 мың дол) төмендеді
1997 жылы 2,9 марок (1,6 мың долларға) 1999 жылы;
- көбінесе клиенттердің сауда-саттық пен қызмет көрсету саласына
бағытталған. Ал негізінен бұл несиелер табыстары төмен кәсіпкерлікті алғаш
рет бастайын деп отырған азаматтарға (22% несиелер ауыл шаруашылығын көтеру
және шағын масштабты кәсіпкерлерді дамыту үшін) арналған болатын;
- 8 несиелік агенствалардың 7-уі жоғарғы деңгейлі операциялармен
мінезделеді.
Микронесиелік агенствалар ЖББ серіктестерінің орындаушы ролінде. 1997
жылы 17 микронесиелік агенствалар болды, оның 8-гі ғана ЖББ мен келісім
жасасты. ЖББ мен келісім жасамаған институттар тек оған қатысты келісімі
бар және оның қорына ене алатын басқа ұйымдармен қатынаста бола алатын.
Осындай жағдай микроқаржылық сектордың консалидациясына шағымданады, оның
ішінде 1988 жылы 30 мемлекеттік емес мүмкіндіктері шектеулі ұйымдар
өздерінің бағдарламаларын жүргізді. Сараеводағы ЛОК НБРМ Модри-мен
серіктестікке енді, Плави Мост, Биха- Травник бизнес орталығымен;
Санрайз өзінің серіктестік қатынасын Лори Орасье-мен құрды; Ворлд
Вижн Врело және Мостар-мен. 1999 жылы әртүрлі ұйымдар жергілікті
белсенді жобасына қатысты. Босня мен Герцеговиняда микронесиелік
агенстваларының клиенттері өзіне келесі азаматтар категориясын енгізуін
жоспарлаған:
- шағын кәсіпкерлер мен шағын масштабты ұйымдар; қоныс аударған тұрғындар,
оралмандарға, азат болған әскерлердің жанұяларына, демобилзацияланған
әскерлерге.
- жұмыссыз әйелдер, ай сайын табысы 100 неміс маркасынан артық емес
отбасыларына.
- жалпы табысы 30 мың мароктан аспайтын, персоналы 5 немесе одан да кем
жұмысшысы бар заңды тұлғаларға, табысы төмен (ай сайынғы табысы отбасы
мүшесіне 300 марок шамасында болатын) дәстүрлі қаржыландыру көзіне
мүмкіндігі жоқ жеке тұлғаларға.
Сербиядағы микронесиелік агенствалар келесі азаматтар категориясынан
құралуы тиіс болатын:
- табысы төмен кәсіпкерлер, соның ішінде демомилизацияланған әскерлер,
жолдастары соғыста қайтыс болған әйелдерге;
- табысы төмен экономикаға белсенді қатысатын өз табыстарын үлкейтуге
мүмкіндігі бар азаматтарға;
- микро, шағын және орта кәсіпкерліктер, дүкендер мен фермалар (ауыл
шаруашылығы, қызмет, өндірістер);
- табысы төмен жеке кәсіпкерліктер (қоныс аударған тұрғындар, оралмандар
және т.с.с)
1999 жыл барлық институттарды кеңейту жылы болды. Клиенттердің саны
мен несиелік агенствалардың портфельдері орташа есеппен алғанда 130 %
ұлғайды. Географиялық кеңею болды: нақты уақытта ЖББ серіктестіктері болып
табылатын ұйымдардың 44 филиалдары 81-рі 87 Босния мен Герцеговиняның
муниципалды аудандары мен 28-і 64-нен Сербия аудандарынан.
Клиенттердің анализі. 1999 жылы Жергілікті Белсенді Бөлімі клиенттер
қатынасына тәуелсіз әлеуметтік зерттеулер жүргізді. Сараевр Университетінің
Экономикалық факультеті мен Банья Лука Университеті берілген зерттеу
байқауын жеңіп алды. Зерттеу мақсаты мынадай болды:
- Басты клиентураның мінездемесін жасау;
- Микронесиелердің эффектісін бағалау (клиенттердің отбасына табыстардың
әсері, бизнестің кеңеюі мен тұрғындардың жұмыспен қамтылуы);
- Клиенттердің қанағаттануына талдау жасау.
Клиенттердің мінездемесі. Клиенттердің көбісі сауда-саттық секторында
жұмыс істейді және де қызмет көрсету саласымен бірге 80% барлық несие
көлеміне ие бола алады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ___________________________________ __________________3
1 бөлім. Микронесиелендірудің теориялық негіздері.
1.1 Микронесиелендірудің экономикалық мәні мен мазмұны ________6
1.2 Қазақстан Республикасында микронесиелендірудің механизмі ___18
1.3 Шетел тәжірибесі мен Қазақстан Республикасындағы
микронесиелендіруді салыстыру ___________________________________ _23
2 бөлім. Қазкоммерцбанк АҚ мысалында микронесиелендірудің тәжірибесі
2.1 Қазкоммерцбанк АҚ микронесиелендіру тәжірибесі _________33
2.2 Микронесиелендірудің субъектілерін несиелендіру процесі ____49
3 бөлім. Қазақстан Республикасында микронесиелендірудің мәселелері мен
оны шешу жолдары
3.1 Микронесиелендірудің мәселелері және кәсіпкерлікті қолдау ___ 55
3.2 Қазақстан Республикасындағы микронесиелендіруді дамыту жолдары
___________________________________ _____________________ 61
Қорытынды ___________________________________ ____________ 75
Қолданылған әдебиеттер ___________________________________ 78
Қосымшалар ___________________________________ ___________ 80
КІРІСПЕ
Шағын және орта бизнестің Қазақстан экономикасының жалпы кәсіпкерлік
ортасына интеграция процесінің басты құрылымды бөлігі-оның банк-несие
жүйесінің институттарымен өзара қарым-қатынасының күшеюі шағын және орта
кәсіпорындардың өз инвестициялық мәселелерін шешу үшін банк ресурстарын
белсенді пайдалануы керек.
Соңғы жылдары шағын бизнес және микронесие туралы әйгілі және сұранысқа
ие тақырыптар болғаны емес, сондықтан да шағын несиелеу ұйымдарын
қалыптастыру және дамыту басты орынды алып отыр. Бұған себеп болған жаңадан
шыққан Микронесиелік ұйымдары туралы заң және мемлекеттік қолдау, бұның
бәрі осындай ұйымдарды дамыту процессіне септігін тигізіп отыр. Шағын
несиелеуді дамыту қоры АҚ барлық Қазақстан Республикасы аймағында шағын
несиелік ұйымдарды дамытуда қаржылық институттардың бірі және берілген
процессте белсенді орын алуда. Келесі процесстің бір түрі – бұл
тұрғындардың осы шағын несиелеуді дамытуға белсендігін көрсетуде, олар үшін
осы шағын несиелеу түсінігі өте қиындау. Мамандарға шағын несиелеу
хабарлама, оқулық пособиялары өте танымал, бірақта дамыған және тұрақталған
нарықты қалыптастыру үшін үлкен көлемді із-басарларды дайындау, ал олар өз
кезегінде осы сектордың базисі болуы қажет.
Тақырыптың өзектілігі нарықты құру және қатайтудың қозғаушы күші,
экономиканы реформалау тұтқасы ретінде шағын және орта бизнестің
потенциалымен түсіндіріледі. Шағын және орта бизнес субъектілері: аса үлкен
капитал салымдарынсыз тұтыну тауарлары мен қызмет көрсету өндірісін
кеңейтуге; халықтың әл-ауқатын көтеруге; өндіріске еңбек, материалды және
қаржы ресурстарын енгізуге; өндіріс демонополизациясын жеделдетуге;
бәсекелестікті дамытуға; қоғамның орта класының негізі ретінде меншік
иелерінің тобын құруға базасы ретінде қоғам тұрақтылығының кепілі болуына;
көлеңкелі экономикаға онды альтернативасы ретінде бюджет түсімдерінің
негізгі көзі болуына бағытталған.
Бүгінгі күні елімізде 611 мың шағын және орта бизнес мекемелері бар.
Оларда 1 миллион 840 мыңнан астам адам жұмыс жасауда. Қазақстанның
отбасылық коэффициенті 3,5 деп санасақ, 4 миллионнан астам адам өз еңбек
ақыларын осы мекемелерден тауып отыр. Бұл еліміз халқының төрттен бірін
кұрайды деген сөз.
Шағын және орта бизнестің динамикалық дамуы жеткілікті қаржылық
қамтамасыз етуге мұқтаж, атап айтқанда, бұл экономика секторына бағытталған
несиелеу ағымының күшеюіне, оның тиімділігін арттыруға аса қажеттілік
туындауда.
Шағын және орта бизнес субъектілерінің қаржы-несие ресурстарына қол
жетуі соңғы жылдар қатарының ішінде Қазақстанның дамуына кедергі келтіретін
проблемалар тізімінің алдыңғы орындарын алып отыр. Несиені алу барысында
негізгі кедергілер болып коммерциялық банктердің шағын бизнес үшін жоғары
ссудалық пайызы валютада 14,9-16%-ға дейін және теңгеде 19-20%-ға дейін
және орташа 11-12 айды құрайтын несиені кайтарудың қысқа мерзімі табылады.
Сондай-ақ, коммерциялық банктер шағын кәсіпорындарды несиелеуге, оларды
инвестициялаудың құрастырылған технологиясының жоқтығынан, жобалардың төмен
тиімділігінен және несиелердің алшақты қайтарымдылығынан, инвестициялық
жобаларды өндеу операцияларының жоғары шығындары жағдайында олардың үлкен
көлемін қарастыру қажеттілігі себебінен мүдделі емес. Несие ресурстарын
алуда айрықша қиындықтарды қосымша инвестицияларға мұқтаж бастауыш
кәсіпкерлер бастан кешіреді. Бұл банктердің тұрақты кіріс әкелмейтін
кәсіпорындарға, сондай-ақ кызметі жұмысының алғашқы кезеңдерінде банкроттық
тәуекелімен байланысты компанияларға ақша салуға ынтасыздығымен
түсіндіріледі.
Шағын және орта бизнестің даму проблемаларымен айналысқан ғалымдар мен
мамандар үлкен тәжірибе мен құнды зерттеу материалдарын жинады. Алайда
проблеманың жан-жақтылығы, кәсіпорындарды шағын не орталар категориясына
жатқызуда көзқарастардың әртүрлілігі, шағын және орта бизнесті несиелеуді
дамытудың жүйелі бағытының жоқтығы Қазақстанда шағын және орта бизнесті
несиелеудің теориясы мен практикасын терең зерттеу қажеттілігін тудырды.
Зерттеудің мақсаты — шағын және орта бизнес пен микронесиелердің
проблемалары, оларды шешу жолдарын қарастыру, даму динамикасын талдау.
Сонымен қатар, жүмыста шағын және орта бизнес пен микронесиелік ұйымдар мен
олардың көрсететін қызметтері, несиелік қолдаудың отандық және шетел
тәжірибесі зерттелген.
Бүл мақсатқа жету үшін мынандай міндеттер қойылды:
* бизнес және шағын бизнестің экономикалық табиғатын зерттеу, сандық
критерийлерді есепке ала отырып шағын және орта
бизнес пен микронесиелік субъектілердің ара жігін анықтау;
* шағын жөне орта бизнесті несиелеу механизмін, республика деңгейінде
несиелеу жағдайын динамикада талдау;
* шағын және орта бизнеспен микронесиелердің шетел тәжірибесін зерттеу;
* микронесиелу процесін шағын және орта кәсіпорындар нысанында көрсету;
* шағын және орта бизнесті несиелеуді дамытуға ұсыныстар беру.
Бітіру жүмысын жазу барысында ҚР заңдылықтары мен нормативтік актілері,
ҚР Президентінің Жарлықтары мен Үкімет каулылары, ҚР Ұлттык банкінің
статистикалық бюллетеньдері, сонымен бірге ҚР шағын және орта бизнесті
несиелеу бойынша статистика жөніндегі Агенттіктің статистикалық
көрсеткіштері, шағын және орта бизнес субъектілерінің қаржылық есеп
берулері, белгілі экономистер мен білікті мамандардың жазған ғылыми
еңбектері, микронесиелік әдістемелік – оқу құралдары, кәсіпкерлік
тәжірибесіндегі республикалық оқу орталығының ғылыми зерттеу жұмыстары
пайдаланылды.
1 бөлім. ШАҒЫН НЕСИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1 Микронесиелендірудің экономикалық мәні мен мазмұны
1997 жылы Халықаралық саммитте шағын несиелендіру туралы шешім
қабылданған. Бұл бағдарламада шағын көлемді несиелерді орта буынды
азаматтарға өз бизнесін дамытуға, кеңейтуге және одан пайда алуға берілген.
Әр елде шағын несиелеу туралы әр түрлі ой-пікірлер бар, бірақта оған
бірдей тараптар қойылған:
- несиенің көлемі – кішігірім (бірнеше доллар көлемінде ғана);
- қолдану мақсаты – табысы төмен үй шаруашылықтар мен шағын
кәсіпкерлік субъектілеріне;
- несиенің берілетін мерзіміне қарай – негізінен, қысқа мерзімді (1
жыл шамасында);
- несиенің қолдануы – табыс табу мен бизнесті дамыту және де білім алу
мақсатымен;
- несиенің шарттары – көбінесе жеңіл шарттар ұсынылған және
қайтарымды несиелер.
Әлемде берілген микронесиелердің сомасы нақты уақытта 7млрд. АҚШ
долларын құрайды. Бұл сандар әр жыл сайын 30% өседі.
Микронесиелендіру тарихы ХХ ғасырдың 70-жылдардан бастауын алады
және ол несиені ала алмай жүрген тұлғаларға берілген. Бірақта әдебиеттерде
табысы төмен азаматтар осы несиені анау ХVIII ғасырда Ирлан несиелік
қорынан бастауын алғаны жайлы дәлелденген. Олар өз кезегінде шағын
жобаларды қаржыландыруға қолданған. Тұтынушылар апта сайын Орталық Кеңес
Несиелік Қорына несиелік төлемдерді төлейді және субсидияға жауапты
азаматтардың міндеттеріне және кепілдіктеріне дефолт болған жағдайда
мүмкіндік арта алатын. Ирландық несиелік қоры үлкен жетістікке ХVIII-
ғасырдың аяғы ХІХ – ғасырдың басында жетті. Микронесиелендіру ұйымдары
Германияда ХІХ – ғасырда ауыл шаруашылық кооперативтеріндегі несие алушының
толық жауапкершілігіне сүйене отырып қызметтерін көрсетті.
Осындай бастамалардың мысалдарына қарап, Микронесиелендіру Еуропада 30
жыл асқан соң дамыған елдерде қайта пайда болды. Көбінесе
микронесиелендірудің пайда болуы 1976 ж. Бангладеште Грэмин Банкін қалаушы
Мохаммед Юнустың атымен байланыстырады. Қазіргі күнге дейін банк 2 миллион
Бангладеш тұрғындарына өз қызметтерін көрсетуде. Грэмин Банкінің жүйесі
басқа да ұйымдармен, қайталанылған және модификацияланған. Әлем банкінің
санағы бойынша нақты уақытта әлемде 7000 микронесиелендіру ұйымдары бар
және 56 мемлекеттің 16 миллион тұрғындарына қызмет етуде. [7]
Grameen Bank - әлемдегі микронесиелендірудің танымал институтарының
бірі, өзінің қызметін зерттеу бағдарламасы мен 1983 ж. Мемлекет Заңындағы
тәуелсіз банк ретінде қалыптасты. Осы заңға сәйкес Grameen Bank үлкен
дәрежеге ие. Оған арнайы Бангладеш Орталық Банк қызметтеріне байланысты
шарттар жасалынған, бірақта банктің филиалдық кеңеюіне тиімділік қойылған.
Бірақта Бангладештің Орталық Банкі 25% банк акция пакетімен жанама түрінде
Grameen Bank қадағалауға мүмкіндігі бар, өз кезегінде ол Бангладеш Қаржы
Министірінің Орталық Банкімен тіркелген. Орталық Банк ай сайын
қорытындыларды қабылдайды және несиелік портфельдің жағдайын талдайды, жыл
сайын аудиторлық тексерістерді тағайындайды және тәуелсіз аудиторлардың
шешімімен салыстырады.
Банк функционалды түрде барлық ауыл аймағын қарастырады және көбінесе
өз қызметін жағдайлары төмен әйелдерге көрсетеді.
Әлемдік тәжірибеде негізгі микронесиелік ұйымдарды 4 модельге бөледі:
- микронесиелерді беретін институттар,
- микронесиелерді іске асыратын белсенді иституттар, мысалы
Бангладештағы Grameen Bank сияқты;
- жинақтарды белсенді өзіне тартқан институттар, бірақта несие
жүйесінде әлсірек, (мысалы Индиядағы Регионалды Ауыл шаруашылық Банкі
мен Қытайдағы Ауыл шаруашылық Кооперативтер)
- депозит тартудағы мен несие берудегі әлсіз институттар;
Берілген модельдер мемлекет субсидиясына негізделген, өзімен бірге
әлемдік микронесиелеу институттарының дамуына ескі парадигманы бейнелейді.
Жаңа парадигма (5-модель) өзін микронесиелік институттарының қызметін
коммерциялық өзін-өзі тұрақтандыру негізінде қалыптасты. Қазіргі кезде 5-
модельге Индонезиядағы Bank Rakyat пен Боливиядағы BancoSol
институттары жатады.
Индонезия.
Индонезияда микроқаржыландыру сектор саясаты банктік сектордың
мемлекеттік арнайы институттарымен қадағаланады және микронесиелік
қызметтерін дамытады. 1970 жылы Қаржы министірлігі мемлекет қарамағындағы
коммерциялық Bank Rakyat-қа мемлекет аймақ аралығында сервистік жүйені
Несиелік бағдарламаны қалыптастыруына тапсырыс берді. Осы бағдарламаға
сәйкес Bank Rakyat жүйесінде ауылдық банктер (BRI-UD) жүйесін дүниеге
әкелді, ол 3600 аймақтық бөлімшелерден тұрады. 1998 ж. желтоқсан айында
(BRI-UD) 2,5 млн. несие алушы тұлғаларға және 21,7 млн. салымшыларға
қызметін көрсетті, несиелік портфельдің жалпы көлемі 585 миллион АҚШ
долларын құрады, ал берілген несиенің өзара өтімділік сомасы – 1,7 миллиард
АҚШ долларын құрайды. Бұның бәрі Bank Rakyat- Несиелік бағдарламасының
жүзеге асыруымен үлкен жетістікке жеткенін, ал банктің өзі ең ірі
микронесиелік қызметтерін көрсететін ұйымдардың бірі екенін дәлелдейді.
Bank Rakyat операциялық стандарттары.
Bank Rakyat микронесиелерінің портфелі негізінен өз еркімен
жинақтаушыларының арқасында қалыптасқан. Несие алушы мен табыс арасындағы
айырмашылыққа байланысты жеке меншік реинвестициялау несиелік портфелді
толтырумен табыс әкеледі.
Bank Rakyat келесі операциондық саясат стадарттарымен жетекшілік
етеді:
- топтық заемдарға қарамастан, жеке тұтынушыны несиелендіре алады;
- несиелік тапсырысты, шешім қабылдауды және несиені төлеуді оперативті
түрде қарастырады.
- заемдарды кезекті уақытында орындауда механизмдерін талдап, көрсету.
Мысалы әр ай сайын төленетін сома көлемінен 25% сома көлемінде артық төлеп
отыру, ол өз кезегінде сізді басқалай айыппұлдар мен пенялардан сақтап
отырады. Осындай жағдайларға кездеспегенде қарызды толық төлеп болған соң
банк сіздің шотыңыздан артық соманы қайтадан өзіңізге қайтарады. [13]
BancoSol операциялық стандарттары.
- BancoSol өзінің несиелерін жауапты топтар арасында қалыптастырады.
Әрбір несие іздеуші бизнеспен айналысатын немесе микронесие алуда
қажеттілік тудырып отырған 4-5 тұлғадан тұратын бір топ құрауы тиіс;
- Топ мүшелері өзіне несиенің бөлігіне жауапкершілік, 3-6 достар арасында
несиенің дұрыс аймақта пайдалануына кепілдік беруі қажет.
- Несие беру процедурасы минималды уақыт пен құжаттарды қажет етеді;
- Несиелер 80 АҚШ долларынан бастап беріледі. Несиенің максималды мөлшері
5000 АҚШ доллары.
- Несиелер АҚШ доллары валютасында және де басқа да валютада беріледі;
несиенің жылдық пайыздық ставкасы АҚШ долларында 30% тұрақтанған.
Жергілікті валютада жергілікті пайыздық ставкасы 45% құрап отыр.
Өтпелі экономикадағы мемлекеттерде микронесиелендіру бағдарламалары
жоғарыда айтылып өткен үшінші әлемдегі бағдарламалардан кейбір
айырмашылықтары бар. Олар үлкен көлемді және басты мақсатары кедейшілікпен
күресуде емес, керісінше тұрғындардың экономикалық белсенді кәсіпкерлік
инициативаларды қолдауға көмектеседі. Сондықтан да кедейшілікпен күресу
емес, орта буынды тұрғындары үшін локальды нарықтарды дамыту, кәсіпкерлік
белсенділікті артыру, ұзақ мерзімді перспективаны қалыптастыру және құру
болып табылады.
Өтпелі экономикадағы мемлекеттерінде микронесиелендіру
бағдарламасының ерекшелігі Жоғары білімділік кезеңділігімен, тұтынушылардың
мекен-жайлық топтық мақсаттырының шебер тәжірибелігімен айрықша болып отыр,
сонымен қатар меншік шағын бизнесі мен шағын кәсіпкерліктерін мұралық
табыстарын көбейтуге, мемлекет экономикасын әр қалай дамытуға ат салысып
отыр. Сондықтан да қаржылық қызметтер - бұл жерде кең комплексті бизнестік-
білім мен консалтингті, ал шағын қаржылық институттардың стратегиясының
қызметі - кәсіпкерлікті бастаушыларына табыс әкелуіне бағдарланады.
2003 жылдың 23 желтоқсан айында БҰҰ Басты Ассамблеясы 58221
резолюциясын 2005ж. халықаралық микронесиелендірудің бағдарламасы
қабылданды, және де бұл бағдарлама бойынша бүкіл әлемде микро несиелендіру
жылы болып жарияланды. [7]
Қазақстан Республикасында 2003 жылдың 6 наурыз айында N 392-II
Микронесиелік ұйымдары туралы заңы қабылданған, онда қарым-қатынастарды,
шағын несиелерді іске асырудағы құқықтық беделдікті қалыптастыру, іске
асыру, қызметін, шағын несиелік ұйымдарды қайта ұйымдастыру мен ликвидттеу
қарастырған. Осы Заңға сәйкес қарыз алушы шағын кәсіпкерлік субъектісімен
айналысатын заңды және жеке тұлға бола алады. Қазақстан заңдарына сәйкес
шағын кәсіпкерлік субъектісіне заңгер білімі жоқ жеке тұлғалар мен заңды
тұлғалардың кәсіпкерлікпен шұғылданатын қол астында кем дегенде 50 адам
жұмыс істейтін және кәсіпкерліктің жалпы активтердің сомасы жыл сайын 60
000 айлық көрсеткіші бар тұлғалар жатады. Микронесиелік ұйымы
микронесиелердің сомасын 01.11.2005 жылындағы 971 000 тенген (долларлық
эквивалентте 7000 доллар көлемінде) бір қарыз алушыға, бірақта кем дегенде
шағын несиелік ұйымның жеке капиталының 25% бере алады. Микронесиені беру
кезінде тәртіп пен шарттарды қатаң сақталуы қажет. [17]
Микронесиелерді ұсыну кезіндегі микронесиені бергені туралы шарттпен
және жоғарғы микронесиелендіру басқармасының бекіткен қаулысымен
заңдастырады.
Коммерциялық микроесиелендіру ұйымдары шаруашылық қоғам түрінде
құрылуына мүмкін. Коммерциялық емес микронесиелік ұйым көбінесе қоғамдық
қор ретінде құрылады. Коммерциялық емес микронесиелік ұйымдар берілген
талаптарды іске асыру, микронесиелендіру ұйымының субъектілеріне, заңды
және жеке тұлғалардың қызметтерін ынталандыруға қаржылық көмек көрсету
мақсаттарында құрылған. Жоғарыда көрсетілген мақсаттарға жету үшін,
коммерциялық емес микронесиелендіру ұйымы кәсіптік қызметті микронесиелерді
беру арқылы оларды іске асыруға және де шынайы Заңмен қарастырылған қосымша
құзметтердің түрлерін көрсетуде толық құқыққа ие. Коммерциялық емес
микронесиелендіру ұйымының табыстары оның құрамындағы кірген қатысушылардың
арасында бөлінбейді, керісінше кәсіпкерлікті микронесиелендіруге
бағытталады. 1-
кесте
Көрсеткіштер Банктік несиелендіру Шағын несиелендіру
1.Мемлекеттік бақылау Пруденциалдық Пруденциалдық емес
мөлшерлердің болуы бақылаулар
2. Лицензиялары бар Лицензияланған қызметтіңЛицензияланбайтын
қызметтер түрі қызметтің түрі
3. Несиенің көлемі Шексіз Микронесиенің
максималды сомасы 1000
айлық көрсеткіш (2005
жыл бойынша – 971 000
тенге)
4. Несие алушының Шексіз және банк қорынанҚарыз алушы шағын
беделі тәуелді кәсіпкерліктің
субъектісі болып
табылады
5. Несие валютасы Ең көп несиеге берілетінМикронесиелер
танымал валюталар (АҚШ теңгемен ғана беріледі
доллары, евро, теңге)
6. Басқа да қызмет Қызмет түріне байланыстыКассалық есеп
түрлері лицензияның болуы айырысуларды іске
асырудағы және депозит
пен валюталық
операцияларды
жасаудағы тыйым.
7. Есеп беру Салықтық және Салық органдары мен
статистикалық есеп статистикалық
берулерінен басқа органдарына есеп беру
Күнделікті электрондық
түрде бас менеджерлеріне
есеп беру міндеттелген.
Микронесиемен айналысатын ұйымдардың барлығы негізінен өз қызметтерін
үлкен қалаларда көрсетеді. Оның себебі, кішігірім қалаларда, ауыл,
поселкілерінде берілген несиелер қайтарымсыз болуы мүмкін және де
микронесиелерді іске асырудағы қаржының кең көлемінде болмауы.
Осымен қоса нарықта микронесиелендіруді дамытудың мынадай
проблемалары да бар:
- микронесиелік ұйымдардың жүйесінің дамымағандығында;
- кәсіпкерлік қызметті ұйымдастырудағы бөлінген несие сомасының
жетіспеуінде;
- несиенің қысқа мерзімдігі;
- қарыз алушыларға берілетін сауалдар мен білімдердің болмауында.
Мақсатты іске асыру үшін несиелендіруде кәсіпкерлік қызметті пайдалану
қажет, әсіресе ауыл шаруашылығындағы тұрғындардың микронесиелендіру
факторын есепке алғанда. Мысалы:
- табыстың төменділігінде;
- қарызға қойылатын мүліктің ставкасының жоғары болуы;
- ауыл шаруашылығындағы меншік бизнесінің ұйымдастыруда білім мен
тәжірибенің тапшылығы;
- несиелік тапсырыстарды орындауда білім мен тәжірибелік білімнің
тапшылығы.
Микронесие ұйымдарын дамытуда негізгі құрал болып шағын несиелендіру
инфрақұрылымдарын іске асыру қажет.
Екінші деңгейлі банктерге қарағанда микронесиелендіру ұйымдары өзіне
тән 4 маңызды айырмашылыққа ие:
1) мемлекет тарапынан қатал қадағалауда болмауы;
2) микронесиелік қызметі лицензияны қажет етпейді;
3) микронесиелеу жүйесінде үйретіп сауал-хабарлама беретін
орталықтардың болуы;
4) әр тұлғаның жекелей жауапкершілігіне сұйене отырып топтық
несиелеудің дамуы.
Микронесиелік ұйымдары несие жүйесінде 3 - деңгейлі еркінді звено және
шағын кәсіпкерлік субъектілерінде инфрақұрылымды қолдау мен дамыту
элементтерінің бірі болуы қажет.
Қ.Р. Салық кодексінің 227 бабымен бекітілген микронесиелеу ұйымдары
қаржылық ресурстар айналымын іске асыруға байланысты қосылған құн салығынан
босатылады, сонымен қатар қарыздық операциялар: несиенің ақшалай түрде
берілуінде іске асады, егер де бұл қызметтер Қ.Р. Ұлттық Банкімен
лицензияланған болса.
Ұлттық Банктің лицензиясымен жұмыс істейтін коммерциялық банктерге,
ипотекалық компанияларға, ломбардтарға қарағанда, микронесиелендіру
ұйымдарына Ұлттық Банк Уәкілетті Орган болып саналмайды және де олар 2003
жылы қосылған құн салығын төлеушілері болып танылды. Өз кезегінде қосылған
құн салығын төлеу микронесиелендіру ұйымына шығын келтірді, өйткені әрбір
берілген несиеден 15% көлемінде қосылған құн салығы ретінде несиелік
ресурстары айналымынан салық төленуі тиіс болды. Осыған орай
микроонесиелендірудің құны қосымша жылдық 15% өсті және ссудалық портфель
нарығында бәсекелеске ие бола алмай қалды. 2003 жылы салық заңдылықтарына 8
пункте 227 бабы бойынша енгізілген микронесиені беру кезінде ҚҚС босатады,
бірақта берілген пункт 2004 жылдың 1 қаңтарынан іске асты, сондықтан да
2003 жылы барлық тіркелген микронесиелендіру ұйымдары өз жұмысын 1 жыл
аралығында тоқтатуға мәжбүр болды. Біздің көзқарасымызға қарай барлық
микронесиелендіру ұйымдарының қызметінің активизациясы мен тез арада көбеюі
2004 жылдан басталды. Ендігі сәтте олар салық жоспарында коммерциялық
банктер мен ломбардтармен тең шарттарда болғандықтан шектеулер мен
белгілі лимиттермен бірнеше тиімді шарттарға ие.
Микронесиелендіру кезінде тұлғаларды топтық және жекелей несиелендіру
деп бөлуге болады. Оның өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Топтық
несиелендіруде қарыз алушылар тобы қарызды алу мен оны төлеу процесіне
қосылады. Топтық несиелеу барысында топтық қарызды сипаттамайды, ол тек бір
қарыз алушы ал қалғандары гарант, яғни кепіл ретінде қарастырылады. Топтық
механизм кішігірім несие берудегі бизнес жоспарлары, есеп кітаптары мен
несиелік тарихы болмаған, табыстары төмен тұлғалардың шығындарын және
тәуекелділікті қысқартады. Бұл жетістікке жету үшін көп әкімшілік шығындар
мен несиелік тәуекелдіктер қарыз алушылардың өзіне жіктелуі тиіс. Қарыз
алушылар несиелеу процесінің бөлігін немесе барлық аспектісін, сонымен
қатар клиент талдауын, олардың қабілеттілік бағасын, уақытынан ұзартылып
кеткен немесе төленбеген несиелер, төлемдердің жиынтығы мен басқармасын
өзіне жауапкершілікке қабылдайды. Негізінен топтық несиеге 3 вариация
жатқызуға болады: ауылдық жерлерде банктік қызметтер, топтардың бірлігі мен
солидарлық топтар.
Барлық үш несиелік топтың түрлері баспалдақтық әдісті қолданады, яғни
алынатын ссуданың көлемі клиенттің алынған несиенің төленгеніне байланысты.
Мысалы, жаңа клиентер максималды түрде – 100 АҚШ доллар шамасында несие
алды делік, егер де олар осы несиенің төлемдерін уақытылы жапқан болса,
келесі несие 150 АҚШ долларын құрауы мүмкін. Мұндай әдіс институт үшін
ешқандай жоғары несиелік тәуекелдіктерді қажет етпей несие алушыға жақсы
несиелік тарихын тұдыруға мүмкіндік береді. Осындай принциппен жұмыс істеп
жатқан кредиторлардың айтуы бойынша, бастапқы несиелік қарыз алу сомасының
циклі қарыз алушының талабына жауапта болмайды, олар тек несиені тиімді
пайдалануда білімдігін арттырады.
Ауылдық аймақтарда банктік қызметтер.
Берілген модельде топ қаржылық делдел ретінде қызмет етеді. Топ
ауылдық банктан отыз, елу тұлғалар шамасында құралуы мүмкін және де барлық
әкімшілік шығындарды өздері жүргізеді, басқарады. Ауылдық банк несиелерді
ішкі ресурстардан алады, негізінен институт – демеуші ретінде болады және
банктің басқа бөлімдерінің құралдарын қысқартады. Қарыз алушылар банкке
несиелерін бөліп төлейді, несиелік мерзім біткенде банк несиені демеушісіне
төлейді.
Ауылдық банктерде берілетін несие көлемі оның қатысушылар салымдарының
мөлшеріне байланысты. Қатысушылардың салымдарынан ішкі банктік қор
қалыптасады, ол өз кезегінде несиемен қамтамасыз ететін демеуші институттан
алынған несиелер болып табылады. Ауылдық банк банк қатысушыларына және одан
тыс қатысушыларға қосымша несиелік сұранысқа ие болған азаматтарға немесе
жергілікті қоғамның қаржылық бағдарламасын дамытуда ішкі ресурстарын
қолдана алады. Шоғырландырылған жинақтар мен ішкі ресурстармен жасаған
операциядан алынған табыстар келешекте дербес ауылдық банк құруға мүмкіндік
береді. Берілген несиелік технологияда институт – демеуші негізгі рольді
атқарады, ауылдық банк қатысушыларына білім беруде, қалыптастыруда, және
сыртқы капиталға кіруге мүмкіндік береді.
Топтардың бірігуі.
Бұл әдіс Грамен Банкімен және басқа да банктермен қолданылады.
Несиелік тәуекелділіктерді қысқарту үшін берілген әдіс үлкен топ жағынан
әлуметтік қысымға ие. Жай жағдайларда таңдалған бес тұлғадан тұратын топ
болашақта несие алушылар сол ауылдағы несие алушы басқа төрт немесе бес
топтар бір орталықты қалыптастырады. Бастапқы этапта болашақта несие
алушылар бірнеше апта арасында оқу курсын өтеді, тура осы уақыт аралығында
топ мүшелері кішігірім жинақтаушы салымдарын жасай бастайды. Бұл апталық
салым жинақтау тәжірибесі қаржы институты мен клиент арасындағы барлық
уақытта жалғаса береді. Қызмет көрсетуді табысты ұлғайту үшін берілетін
несиелер басқа топ мүшелеріне кезекпен шахматдық түрде - бастапқыда бес
адам арасынан екеуіне береді. Топ пен банктік қызметкер несие алуға
берілген өтінішті растауы қажет. Шахмадтық түрді пайдаланған кезде бірінші
екі несие алушылар несиені апталық бөліктермен екі ай ішінде төлеп
тастайтын болса, екі басқа топ мүшелері қарызды алуға құқылы. Соңғы несие
алушы негізінен топ лидері болып табылады. Ол тек екі соңғы қарыз алушылар
өз несиесін жауып болғаннан кейін ғана несиесін ала алады.
Егер де топтың бір мүшесі несиесін уақытылы қайтармаса келесі несие
беруде топтың барлық мүшесіне қолдау мен рұқсат бермейді. Көбінесе топтың
басқа мүшелері несие алушы қарызына жауапкершілік артпайды, олар тек келесі
несиені алу үшін жетпеген соманы төлейді. Топтардың бірігуі ең кішігірім
ссудамен басқару тиімділігін және несиені төлеу барысында моральдық
жауапкершілікті арттырумен іске асқан. Жоғарыда көрсетілген әдістердің
арасында екі базалық айырмашылық бар. Біріншіден, Грамен моделінде апталық
жиналыстарда арқашанда банктік қызметкер де болады, сыртқы агентердің болуы
жергілікті банк басқарушы мүмкіндіктеріне қарай кемиді. Екіншіден, Грамен
моделінде ішкі банк шоты қалыптаспаған. Барлық қорлар банктік
қызметкерлермен жиналады және беріледі, осындай шарттарға байланысты
орталықтың өзіндік қоры жоқ. Орталықтың тартылған жинақтары несие
қайтарылмаған жағдайда төленіп және институты ссудалық капиталмен
қамтамасыз етеді.
Жекелей несиелеу механизмі.
Жекелей несиелеуде негізгі екі түрі бар: дәстүрлі коммерциялық несие
мен жекелей микронесиелендіру. Екі несиелік технологиялар шығындар мен
тәуекелдікті минимизациялау мақсатымен, бірақта әр түрлі нарықтар үшін
жасалынған. Дәстүрлі банктік қызметтері бизнес жоспарлары, есеп кітаптары
мен активтері бар клиенттерге көрсетіледі, яғни олармен берілетін
несиелеріне төмен тәуекелдікті растайтын ақпараттарды қажет ететін ұйымдар
үшін. Жекелей микронесиелендіру табыстары төмен олардың тәуекелділік
деңгейін растайтын құжаттары жоқ клиенттерге арналған. Соған сәйкес
тәуекелдікті басқаруда екі әдіс әр қалай көзқарасты қажет етеді.
Дәстүрлі банктік қызметтер.
Дәстүрлі банктік қызметтер құжаттар мен активтер арқылы ғана базасын
құрайды. Ссуданы беру шешімі қолда бар куәліктерден, яғни фирманың балансы,
бизнес – жоспары және детальді есептік көшірмелерден қабылданады.
Анализ 3 негізгі несиенің аспектісінен құралады. Олар несие алушының
мінездемесінен, несиені өтеу мүмкіндігі, кепілдік. Көбінесе коммерциялық
несие берушілер келесі аспектілерге көңіл аударады:1) несиені өтеу
мумкіндігі – өзіне кәсіпорынның, бизнестің және каржылық тәуекелдіктің
анализін өзіне енгізеді, және де ақшалай қаражаттың ағымын, қарызгердің
несиені төлеу мүмкіндігін талдайды. 2) кепіл– ссуданы өтеудің табыстың
екіншілік ағымы мен міндеттемелердің көрсеткіші.
Болашақтағы қарызгердің мінездемесі өте қажет, сонымен қатар ол
біріншіден клиенттің несиелік тарихына үлкен әсерін тигізеді.
Несиені беру шешімі өте ұзақ және қымбат процестің бірі, өйткені банк
қызметкерлері көп құжаттарды қажет етеді және талдайды. Қорытындысында
банкке өзінің ресурстарын бірнеше ірі несиелерде қондыруға жеңіл әрі оңай
болып келеді, және де несиелік портфельді бір немесе бірнеше өзара
байланысқан несиенің қатынасын қоспағаны жөн.
Дәстүрлі несиелеудің 2 категориясын бөледі: корпорация мен шағын
бизнес. Корпорациялық несиелендіруде ссуда корпорацияның активтерімен осы
немесе басқалай түрде қамтылады. Егер де дәстүрлі банктер шағын бизнесті
несиелендіруге дайын болса, ссуда кәсіпкерге жеке тұлға түрінде өзінің
мүлкін кепілге қойып береді, қарыз алушы – акционерлік қоғам болса да.
Корпорация да шағын бизнес те белсенді коммерциялық фирмамен
адекватты заңды құжаттармен танылады. Банктер тіркелген және лицензиялары
бар клиенттерге талғамын қояды, өйткені банктер контрактердің заңды түрде
орындалуына қолданады.
Жекелей несиелендіру.
Жекелей несиелендіру жоғарыда айтылған 3 аспектімен жүзеге асады,
бірақта оның акценттері басқалай қойылған. Біріншілік фактор – қарыз
алушының жекелей мінездемесі, ссуданы өтеу үшін шаруашылық пен кәсіпорынның
мүмкіндігі. Тұлғаның несие алу мүмкіндігі оның көршілерімен, клиенттермен,
ортақ қоғамындағы лидерлерімен сауалнама жүргізу арқылы бағаланады. Несиені
беру мүмкіншілігі жанұялық шаруашылықтың қаржылық ағымын қосады. [22]
Топтық несиелендірудің артықшылықтары мен кемшіліктері. 2-кесте
Топтық несиелендіру әдісінің артықшылықтары
Кредитор- институты үшін
- масштаб әсері – клиенттердің көптігі, операциондық активтерге
фиксирленген салымдармен қамтылуы.
- қызмет көрсету сферасының кеңеюі –көптеген қызмет түрлерін біріңғай
топтық механизмді іске асырумен жалғасады.
- топтың ішінде әрбір қарызгердің жекелей тануында ақпараттық
ассиметрияның максималды қысқаруы
- несиенің жоғары деңгейде қайтарымдылығы – қарыз алушылардың арасында
талдау жүргізу.
- тәуекел мен жауапкершілік клиенттің мойнында.
- топ мүшелері арасындағы моральды және бірін-бірі бақылау
тәуекелдігінен сақтау.
Клиент үшін
- әлеуметтік және шаруашылық қатынастардың кеңеюіне бастау.
- жекелей залогтың болмауы.
- ссуданы төлеу барысында көмек көрсету.
Топтық несиелендірудің кемшіліктері.
Институт үшін
- Ұлттық қоғамда әсерінің кемуі
- Контракты орындауда қиындықтар
- Егер де топ тарап кетсе, төленбеген қарыздардың жоғары деңгейде болуы.
- Институт тарапынан клиенттің несиелік тарихын қалыпты білмеуі
- Топ басшысының кетуі бүкіл топқа қиыншылықты жағдай туғызады.
Клиент үшін
- Басшылық ету арқылы топты өзіне бағындыру
- Берілген ссуда клиент талғамына сай кемеуі.
- Тәуекел – топ арасынан басқа тұлғалардың қызметті ақысыз қолданылуы.
- Тәуекел мен издержкалардың клиент жауапкершілігінде болуы
1.2 Қазақстан Республикасында микронесиелендірудің механизмі
Бағдарлама мақсаты микронесиелендіру жүйесін дамыту арқылы қаржылық
ресурстарға қол жеткізуге жағдай жасау болып табылады.
Бағдарламаның негізгі міндеттері:
- микронеиселендіру жүйесін құру жөніндегі институционалды шарттарды
жетілдіру;
- қаржылық нарықта бәсекелестік ортаны қалыптастыру;
- халықтың кәсіпкерлік белсенділігін арттыру;
Бағдарламаның іске асуының негізгі бағыттары және механизмі.
Бағдарламаның іске асуының негізгі бағыттары келесідей:
1. микронесиелендіру ұйымдарының жүйесін құру;
2. шағын кәсіпкерлік субъектілерінің микронесиелендіру ресурстарына және
олардың қайтарылуына қол жетуінің шарттары.
3. ауыл аймақтарында микронесиелендірудің дамуы;
4. микронесиелендіру жүйесінің қатысушыларына үйрету, ақпараттық және
әдістемелік қамсыздандыру;
5. қарыз алушылар мен микронесиелендіру ұйымдары қызметінің мониторингі;
6. микронесиелендіру секторы қатысушыларының капиталын сақтандру;
7. микронесиелендіру мәселелері бойынша нормативтік –құқықтық базаны
жетілдіру.
1. Микронесиелік ұйымдардың жүйесін құру.
Халыққа максималды микронесиелендіру қызметін көрсету мақсатында шағын
қалаларда, поселкілерде, ауыл аймақтарында Шағын кәсіпкерлікті дамыту
қоры Акционерлік Қоғамның (ШКДҚ) және Ауыл шаруашылығын қаржылық қолдау
қоры Акционерлік Қоғамның (АШҚҚҚ) филиалдары қызмет етеді.
Сонымен қатар ШКДҚ және АШҚҚҚ Микронесиелік ұйымдарға (ШНҰ) және
банктік операциялардың жеке түрлерін минималды мөлшерлеме бойынша іске
асыратын ұйымдарға несие береді, осылайша олардың дамуына жол ашады.
Халықты микронесиелендіруде қатысатын банктің жеке операцияларын жүзеге
асыратын ұйымдар мен ШНҰ арасында тендер жүргізгенде белгілі бір талаптар
қойылады.
Микронесиенің мақсатты пайдалануы 100% қайтаруын қамтамасыз ету,
қайтару мерзімі 3-5 жыл.
МНҰ желісін құрудың келесі кестелері ұсынылады:
- МНҰ жарғылық капиталында ШКДҚ және АШҚҚҚ-ның үлестік қатысуы (49%);
- жаңадан құрылатын МНҰ-ның жарғылық капиталында ШКДҚ және АШҚҚҚ-ның
үлестік қатысуы (серіктестіктің жарғылық капиталында бірдей үлеспен 3
құрылтайшы);
- банктік операциялардың жеке түрлерін жүзеге асыратын минималды
мөлшерлемелермен микронесие беруде мамандандырылған МНҰ-на және ұйымдарға
несие беру, осылайша микронесиелендіру ұйымдарының дамуына жол ашу;
- ШКДҚ және АШҚҚҚ МНҰ-на несие беру Ережелеріне сәйкес береді.
2. Микронесиелендіру ресурстарымен микронесиелендіру субъектілеріне енудің
шарттары және олардың қайтарымдылығы.
Микронесиелендірудің негізгі қағидалары келесілер:
- жеке шағын кәсіпкерлікпен айналысам дегендерге, бірақ бастапқы капиталы
жоқ және несие алу үшін мүліктік немесе басқа кепілдемесі жоқ адамдарға
несие ресурстарының қол жетерлігі;
- микронесиелендіруді кеңейту үшін несиенің қайтарылуы және қаражаттың
жиналуы;
- қарыз алушыларды таңдау критерийлерінің және микронесие беру тәртібінің
айқындығы;
Қарыз алушыларды максималды тарту және олардың микронесие ресурстарына
деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында жоғарыда аталған қағидаларды
ескере отырып, келесі шарттар қарастырылады:
- микронесиеледендіру ұйымдарының желісін құру және дамыту;
- шағын кәсіпкерлік субъектілеріне ақпараттық және консалтингтік қызметтер
үйрету;
Ол үшін МНҰ-ның мамандарына білім беру жүйесі жөнінде бағдарламалар
құрылады.
Кепілдік қамтамасыз етуі жоқ микронесиелер тәуекелді болып табылады.
Мұндай несиелерді беру қарыз алушының өзіне алған міндеттемелерін орындау
қабілетіне байланысты.
Осыған байланысты МНҰ-ның микронесие бойынша міндеттемелер
орындалғаннан кейін қайтару бойынша міндеттемелердің келесі схемалары
қолданылады:
- жеке және топтық несиелендірудің әдістері;
- қарызды қамтамасыз ету формалары;
- қарыз алушыларды бағалау тәртібі;
- пайыздық мөлшерлеме есептеу әдістері.
Топтық қарыз 4-10 адамнан тұратын қарыз алушылар тобына несие беру болып
табылады. Микронесие топтағы 2 немесе одан да көп қарыз алушыларға
беріледі. Микронесиені күтіп отырған қалған қарыз алушылар қайтарудың
кепілі болып табылады.
Солидарлық қарыз бизнестің әртүрлі сфераларынан қарыз алушы топтарын
құру болып табылады, ол 3-тен кем емес рентабельді және 2 тәуекелге жақын
кәсіпорыннан құрылуы керек.
Шағын несие солидарлы топтың барлық мүшелеріне беріледі, ол толық топтан
несиенің қайтарылуын қамтамасыз етеді.
Солидарлы топ құрылған кезде әр адам негізгі қарызды өтеу туралы
солидарлы міндеттеме және сыйақы мөлшерлемесі қарастырылған келісім шартпен
танысады. Егер негізгі қарыз уақытылы жабылса микронесие мөлшері ұлғаяды,
ол өз кезегінде микронесие бойынша негізгі қарызды уақытылы өтеуге қосымша
ынта болады.
3. Ауылдық аймақтарда микронесиенің дамуы.
Экономикалық белсенді халықты халықты микронесиеге қол жетерлігін
және қаражаттың қайтарылуын қамтамасыз ету үшін әртүрлі табыс деңгейі бар
ауыл тұрғындарының келесі топтары несиелендіріледі:
- өмір сүру механизмынан төмен табысы бар үй шаруашылықтары;
- орташа табысы бар үй шаруашылықтары;
- орташа табысы жылына 1 млн. теңгеге дейін ұсақ крестьяндық және фермерлік
шаруашылықтар.
Өмір сүру минимумынан төмен табысы бар үй шаруашылықтарына, яғни
қосымша табыс алу үшін мал сатып алуға немесе көкөніс өсіруге мақсатты
несиелер беріледі. Орташа табысы бар үй шаруашылықтарын несиемен қамтамасыз
ету жеке және отбасылық кәсіпкерлікпен айналысуға мүмкіндік береді. Бұл
ауыл тұрғындарын қызметте болуын қамтамасыз етеді. Ұсақ крестьяндық және
фермерліктерді несиемен қамтамасыз ету негізгі капиталды жаңарту және
ұлғайтуға, сонымен қатар өндіріс көлемінің өсуіне жол ашады.
4. Микронесиелеу жүйесінің қатысушыларына ақпараттық, әдістемелік білім
беру.
Микронесиелендіруді үйрету жүйесін бірыңғай ақпараттық - әдістемелік
оқу жүйесін құруды және микронесиелеу саласындағы кадрларды дайындау және
қайта дайындаудың тиімді жүйесін құруды талап етеді, және ол келесі
бағыттарды қамту қажет:
- микронесиелендіру әдістемесін қалыптастыру және енгізу үшін
микронесиелендіру нарығын зерттеу және талдау;
- микронесиелендіру процесін тиімді басқару және оның мониторингін басқару
мақсатында мамандарды дайындау;
- жаңадан құрылған микронесие ұйымдары үшін мамандар дайындау;
- қарыз алушыларға кәсіпкерлік негіздерін үйрету;
- ақпараттық жүйелер және бұқаралық ақпаратар құралдары арқылы
микронесиелендіруді насихаттау;
Білім беру жүйесі микронесиелендіру жүйесінің барлық қатысушыларын қамтуы
тиіс: ШКДҚ, АШҚҚҚ мамандарын, МНҰ-ның мамандарын, қарыз алушыларды.
Микронесиелендіру жүйесінің қатысушылары микронесиелендіру шарттарымен
және кестелерімен микронесиені беру және қайтару тәртібімен, келісімге
қол қою шарттарымен, мониторингпен танысады.
5. Шағын несиелік ұйымдар мен қарыз алушылардың қызмет мониторингі.
Отандық МНҰ-ның қарқынды дамуының кепілі олардың қызметінің тазалығы.
Қаржылық транспоренттік қаржы ресурстарын тартудың негізгі шарты болып
табылады. Тиімді мониторинг жүйесінің құрылуы жалпыға бірдей нақты ақпарат
ағымына мүмкіндік береді және екі міндетті орындауға жол ашады:
- микронесиелендіруді коммерциялизациялау;
- микронесиелендіру ұйымдарын басқаруды жетілдіру.
Алға қойған міндеттемелерге қол жету үшін келесі шараларды іске асыру
қажет:
- басқарушылық ақпараттық жүйелерді енгізу;
- ішкі басқаруды енгізу;
- сыртқы аудит енгізу;
- белгіленген стандарттарға сәйкес есеп беру;
- микронесиелендіру мониторингі және ШНҰ-ның рейтингілерінің мониторинг
жүйесін енгізу;
Бастапқы екі позиция микронесиелік ұйымының техникалық қолдауымен
жүзеге асуы тиіс ШКДҚ мен АШКҚҚ. Үшінші позиция ішкі аудиторлармен жүзеге
асады. ШКДҚ мен АШКҚҚ-ны дамыту үшін микронесиелік ұйымдарына стандартты
есеп беру қорытынды бағдарламаларын жасайды. Ол бағдарламалар Мемлекеттік
бағдарламаға сай болуы жөн. Жасалған стандарттар микронесиелік ұйымының
қаржылық тұрақтылығын әлеуметтік-экономикалық әсер ретінде және
микронесиелеу ретінде анық көрсетілуі тиіс. Микронесиелік ұйымның
мониторнингтік қызметін ШКДҚ мен АШКҚҚ жасаған келісім шартпен іске асады.
[3]
1.3 Шетел тәжірибесі мен Қазақстан Республикасындағы
микронесиелендіруді салыстыру
Таңдаулы анық оптималды әдістемелік фактордың бірі – мақсатты топтық
несие алушыларға беретін Бағдарламалар бойынша масштабты экономикалық
қызмет көрсету болып табылады. Осы әдістерге сәйкес микронесиелендіру
ұйымдарының бүкіл әлемдік стандарттарға сай ұйымның бірі CGAP
микронесиелендіру бағдарламаларының клиенттерін келесі категорияларға
бөледі:
- жанұялық бюджетті арттыру мақсатында кәсіпкерлік қызметте табысты
үлкейту;
- шағын кәсіпкерлік иелеріне шағын кәсіпкерлік қызметінің толық басты
жұмыспен қамтылу мақсаты болып табылатын және жанұяның бюджетін осы
бағдарлама бойынша ғана табыс әкелетіндігінде;
- шағын кәсіпкерлік иелерінің үй шаруашылық қызметінен бөлінген қызмет
көрсету бағдарламасы;
Масштаб бойынша мақсатты топтың классификациясы экономикалық қызметтің
шешуші факторы - микронесиелендіру әдістерінің бірі болып табылатындығында.
Жекелей несиелендіру әдісі модифицирленген нұсқалық жүйе, коммерциялық
банктердің қолданатын жай түрі. Қарыздар мүліктік кепілдемелермен
гарантталады: клиенттер несиелік тарихтарымен тексерілдеді, қарыз
қаржыланатын бизнестің өмірлік талабына сай келуімен түбіне дейін
талданады. Берілген әдістің қарапайым әдіске қарағанда айырмашылығы
сауалнама-білім беру элемменттерінде. Топтық несиелендіру әдісте банк
персоналымен орындайтын функциялар несиелік топқа делигацияланады, оның
қалыптасуы банктің қызмет көрсетушісінің белсенділігімен орындалады. Топ
клиенттерін оған мүше бола алатындығын тексереді: топ мүшелері бір-бірінің
бизнестерін және несиенің қайтарымдылығын бағалайды. Несиелеу кішігірім
қалыпты түрде табыс әкелетін қарыздармен жүзеге асады, қарыздар топтың
басқа мүшелерімен кепілденеді. Егер де төлеу тәртібінің мерзімі уақытылы
орындалмаса, топтың бүкіл мүшесі осы несиені жаппағанша келесі несие ала
алмай қалады.
Бүкіл Әлемдік Банк микронесиелендіруді дамытудың басты белсенді
ұйымдарының бірі болып отыр. Нақты уақытта Босния мен Герцеговиняда 9
осындай агентствалар бар, олар табыстары төмен және өз жеке шаруашылықтарын
ашқысы келетін азаматтарға арналған.
Жергілікті Белсенді Бөлімдер. Жергілікті Белсенді Бөлімдер 1996 жылы
Босния мен Герцеговиняда, ал 1997 Сербияда дүниеге келді. Жергілікті
Белсенді Бөлімдері Заңды түрде мемлекеттік структуралардың бөлімшелері
болып табылады, өз бағдарламаларын тұрғындарға білім беру, жұмыспен қамту
және Бүкіл Әлемдік Банктің қаржылық қолдауымен көмек көрсетуге арнаған.
Осындай ұйымдардың әкімшілік қызметкерлері және Жергілікті Белсенді
Бөлімдер мемлекетке және Кеңес Орталықтарына есеп береді. Жергілікті
белсенді бөлімдер жоғарға институт ретінде, немесе екінші тәртіпен қызмет
етеді, өз функцияларына қаржылық және микронесиелік агенстваларына
техникалық көмек көрсетуді енгізді.
Жергілікті Белсенді Бөлімнің 4 негізгі функциялары:
- микронесиелендіру агенстваларының қаржылануы мен құралдардың қолдану
мониторингі;
- микронесиелік агенствалардың дамуының бағалануы және техникалық
көмектің көрсетілуі үшін тиімді ресурстармен басқару және институттардың
рентабельділігін қолдау.
- микронесиелік секторында заңдылық жағдайдың жақсаруы;
- Босня мен Герцеговиняда микронесиелендірудегі жағымды ақпарат
тәжірибесінің таратылуы, жергілікті және регионалдық микронесиелік
ассациацияларында қатысуы;
Жергілікті Белсенді Бөлімдер қаржыны қалыптастыруда көп мүмкіндіктерге
ие, микронесиелік агенствалардың қызметі мен оның қаржылық және әлеуметтік
көз-қарастарына байқау жүргізу. Қаржылық талдау, мониторинг пен бағалау
қызметі тоқсан сайын жасалады. Қаржылардың берілуі агентердің қызмет
көрсету сапалығына тәуелді. Қаржылық көмекті жалғастыру үшін микронесиелік
агенствалар екі жақты жасалған келісімде көрсетілген бірнеше стандарттарды
орындауға міндетті. Осындай әдіс мақсаттың нақтылы орындауына, институттың
қаржылық көрсеткіштерінің дамуына және клиенттердің көп болуына жол ашады.
Қабылданған стандарттарға сай агентствалар базалық капиталмен қамтамасыз
етеді. Жергілікті Белсенді Бөлімдер қызметінің басты мақсаты қаржылық
жоспарда тұрақты және қалыпты институттардың жағдайын жасау. Бұнымен бірге
ЖББ микро қаржылық секторында ақпараттарды таратумен щұғылданады. [6]
Жобалардың қаржылануы. Жобаның жалпы бюджеті 21,8 млн. долларды
құрайды. Ол Австрия, Италия, Япония, Нидерланды, Норвегия, Швейцария және
де Бүкіл Әлемдік Банк пен Біріккен Ұлттар бағдарламамен ұсынған. Көбінесе
құралдар микронесиелендіруді ұсыну қорына бөлінеді (1. 482. 863 дол
Герцеговиня мен Боснияға және 1.890.008 дол Сербияға). Әкімшілік ұжымға
берілетін жалақы қоры 1.032.501 дол, ал техникалық көмекке 370. 695.дол,
ЖББ эксплуатациясы орташа есеппен 325.117 дол құрайды.
Нәтижелер. 2003 жылдың желтоқсан айының аяғына таман мынадай
нәтижелердің қорытындысы шығарылған:
- 35.400 кредиттер 57 млн доллар көлемінде төленген;
- 15.000 шағын кәсіпкерлер белсенді қарыз алушылар, яғни клиенттер болып
табылады;
- 50% қарыз алушылар әйелдер, көбінесе соғыста азат болған әскерлердің
жолдастары;
- 21% қоныс аударған тұрғындарға, 5% көлемінде несиелер отандарына қайтқан
азаматтарға берілген;
- төленген және төленбеген несиелер көлемінің теңдігі өте жоғары: жалпы
сомадан төленбеген несиелердің көлемі 1% құрайды, ол тек 30 күн шамасында;
- шамалап алғанда 1999 жылдан бастап 24.420 жұмыс орны жасалынып,
сақталынды, ал жалпы көрсеткіш бойынша жобаның басынан бастап, яғни 1997
жылы 43.500 жұмыс орнына жетті;
- несиенің орташа сомасы 4,5 мың неміс маркасынан (2,5 мың дол) төмендеді
1997 жылы 2,9 марок (1,6 мың долларға) 1999 жылы;
- көбінесе клиенттердің сауда-саттық пен қызмет көрсету саласына
бағытталған. Ал негізінен бұл несиелер табыстары төмен кәсіпкерлікті алғаш
рет бастайын деп отырған азаматтарға (22% несиелер ауыл шаруашылығын көтеру
және шағын масштабты кәсіпкерлерді дамыту үшін) арналған болатын;
- 8 несиелік агенствалардың 7-уі жоғарғы деңгейлі операциялармен
мінезделеді.
Микронесиелік агенствалар ЖББ серіктестерінің орындаушы ролінде. 1997
жылы 17 микронесиелік агенствалар болды, оның 8-гі ғана ЖББ мен келісім
жасасты. ЖББ мен келісім жасамаған институттар тек оған қатысты келісімі
бар және оның қорына ене алатын басқа ұйымдармен қатынаста бола алатын.
Осындай жағдай микроқаржылық сектордың консалидациясына шағымданады, оның
ішінде 1988 жылы 30 мемлекеттік емес мүмкіндіктері шектеулі ұйымдар
өздерінің бағдарламаларын жүргізді. Сараеводағы ЛОК НБРМ Модри-мен
серіктестікке енді, Плави Мост, Биха- Травник бизнес орталығымен;
Санрайз өзінің серіктестік қатынасын Лори Орасье-мен құрды; Ворлд
Вижн Врело және Мостар-мен. 1999 жылы әртүрлі ұйымдар жергілікті
белсенді жобасына қатысты. Босня мен Герцеговиняда микронесиелік
агенстваларының клиенттері өзіне келесі азаматтар категориясын енгізуін
жоспарлаған:
- шағын кәсіпкерлер мен шағын масштабты ұйымдар; қоныс аударған тұрғындар,
оралмандарға, азат болған әскерлердің жанұяларына, демобилзацияланған
әскерлерге.
- жұмыссыз әйелдер, ай сайын табысы 100 неміс маркасынан артық емес
отбасыларына.
- жалпы табысы 30 мың мароктан аспайтын, персоналы 5 немесе одан да кем
жұмысшысы бар заңды тұлғаларға, табысы төмен (ай сайынғы табысы отбасы
мүшесіне 300 марок шамасында болатын) дәстүрлі қаржыландыру көзіне
мүмкіндігі жоқ жеке тұлғаларға.
Сербиядағы микронесиелік агенствалар келесі азаматтар категориясынан
құралуы тиіс болатын:
- табысы төмен кәсіпкерлер, соның ішінде демомилизацияланған әскерлер,
жолдастары соғыста қайтыс болған әйелдерге;
- табысы төмен экономикаға белсенді қатысатын өз табыстарын үлкейтуге
мүмкіндігі бар азаматтарға;
- микро, шағын және орта кәсіпкерліктер, дүкендер мен фермалар (ауыл
шаруашылығы, қызмет, өндірістер);
- табысы төмен жеке кәсіпкерліктер (қоныс аударған тұрғындар, оралмандар
және т.с.с)
1999 жыл барлық институттарды кеңейту жылы болды. Клиенттердің саны
мен несиелік агенствалардың портфельдері орташа есеппен алғанда 130 %
ұлғайды. Географиялық кеңею болды: нақты уақытта ЖББ серіктестіктері болып
табылатын ұйымдардың 44 филиалдары 81-рі 87 Босния мен Герцеговиняның
муниципалды аудандары мен 28-і 64-нен Сербия аудандарынан.
Клиенттердің анализі. 1999 жылы Жергілікті Белсенді Бөлімі клиенттер
қатынасына тәуелсіз әлеуметтік зерттеулер жүргізді. Сараевр Университетінің
Экономикалық факультеті мен Банья Лука Университеті берілген зерттеу
байқауын жеңіп алды. Зерттеу мақсаты мынадай болды:
- Басты клиентураның мінездемесін жасау;
- Микронесиелердің эффектісін бағалау (клиенттердің отбасына табыстардың
әсері, бизнестің кеңеюі мен тұрғындардың жұмыспен қамтылуы);
- Клиенттердің қанағаттануына талдау жасау.
Клиенттердің мінездемесі. Клиенттердің көбісі сауда-саттық секторында
жұмыс істейді және де қызмет көрсету саласымен бірге 80% барлық несие
көлеміне ие бола алады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz