Таяу және қиыр шығыс мемлекететтеріндегі тәлім-тәрбие

Жоспар
Кіріспе

1 Таяу және Қиыр Шығыс мемлекететтеріндегі тәлім.тәрбие
2 Сақтар мен ғұндарды далалық . көшпенді тұрмысы мен жауынгерлік тәрбиесі
3. Қазақстан жерінде түркі тілдес халықтардың педагогикалық ойларының дамуы
4 Дешті Қыпшақ мемлекетінің мектебі мен тәрбиесі
5 Араб халифатыңың мектебі мен тәрбиесі

Біздің е.д-гі 3 мыңыншы жылдықта Хуанхә өзенінің бойы гүлденіп өсті. Халықтың әл-ауқаты жақсарып, балаларын өлең айтатың, әдет-ғұрыпқа үйрететін, садақ ататың қауымдық мектептерде тегін оқыта бастады. Кейін оған атты басқару, жазу, есептесу пәндері қосылды. Шан дәуірінде иероглифтердің саны 3 мыңға жетіп жазу өнері дамыды. Оған сай «Ли- Пзи» (әдет-гұрыптар, әтика кітапшасы) жазылды. Онда оқудың екі түрі болды. бірі-мемлекеттің қарауындағы астаналық, екіншісі-жергілікті жердің қарауындағы мектептер. Астаналық мектептер бастауыш, жоғары болып бөлінді. Ауқатты адамдардың балалары 13 жасынан бастап «Сяо-сюә» ең жоғары мектептің бастауыш сыныбында 7 жыл оқыса, 20 жасынан бастап «Да Сюә» жоғары мектебінде 9 жыл оқитың болған. Бұл кезеңде балаға тәртіп ережелері, есептеу, жазу және әртүрлі іскерлік дағды үйретіледі. Осы кезеңде алты өнер: мораль мен әтика, музықа, есептеу (арифметика), оқу және жазу, садақ ату, атты арбаны басқару етек алды.
Қытайда құлдық қоғамның ыдыpaп, феодалдық қоғамның қиын орнау дәуірінде даос, конфуции, моист, кейіндеу легистер мектептері жұмыс жасады.
Достық мектепке заманыңда есімі көпке белгілі философ Лао-Цзы басшылық жасайды. Ол б.ә.д. 590жылдары дүниеге келген. Бұл дәуірде Қытай елінде «Жүз мектеп, жүз түс» деп аталатың ұран көтеріліп, мектептерді дамытуға мән берілді. Лао-Цзы 2 мыңнан астам жастарға философиялық білім беріп, оларды көркем сөзге, пікір алысуға, өзін еркін ұстауға тәрбиеледі. Оның пікірлері заманыңда көңіл аударарлық болған.
Шан дәуіріндегі мектептердің қатарынан Конфуций мен моистер мектебін атауға болады, бірақ олар бір-біріне қарсы жұмыс жасады. Әсіресе конфуций мектсбінің білім беру, мәдениет саласындағы жұмыстары өтe жоғары болып, қытайда бірнеше жылдар бойы үстемдік жасайды. Бұл мектептің негізін б.ә.д. 551 -479 жылдары өмір сүрген Кун-Цзы (Конфуции) бас- қарады. Конфуций 3 мындай жастарғабілім мен тәрбие беріп. оның 70-ке тарта ілімін менгеріліп, халықарасында насихат- талды. Кун-Цзы аламның дамуы білім беругс байланысты, соидыктан оныдамытып, жетілдіріп оіыру керекдеді. Оның пікірінде, білім берудіңмақсатыадамгершіліктәрбиесін жаи- жакты, барлық адамдарға беру қажет. Тәрбие қанауға бағыт- талмайды, ол әр адамның мүмкіндігін сскере отырып, қоғам- дағы орның білугетәрбиелсйдідептүсінді. Конфуций «соғыс адам баласының тырнақтап жинаған байлығын құртатып тажал» деп. соғысқа қарсы шыкты. Сондай-ақ адамды нысапсыз, жемқор болмауға шақырды. Ол әрбір адамның оқуына мән берді. Оқу адамды көңілдендіріп, күш-қуатың жұмылдыруы керек. соңда ғана адам оқулын мәнін түсінетін болады деді. Конфуцийдің педагогикалық ой-nikipi қазірге дейiн қытай халқының мәдени білім беру ісінде өзық болып саналады.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Таяу және Қиыр Шығыс мемлекететтеріндегі тәлім-тәрбие
Біздің е.д-гі 3 мыңыншы жылдықта Хуанхә өзенінің бойы гүлденіп өсті.
Халықтың әл-ауқаты жақсарып, балаларын өлең айтатың, әдет-ғұрыпқа
үйрететін, садақ ататың қауымдық мектептерде тегін оқыта бастады. Кейін
оған атты басқару, жазу, есептесу пәндері қосылды. Шан дәуірінде
иероглифтердің саны 3 мыңға жетіп жазу өнері дамыды. Оған сай Ли- Пзи
(әдет-гұрыптар, әтика кітапшасы) жазылды. Онда оқудың екі түрі болды. бірі-
мемлекеттің қарауындағы астаналық, екіншісі-жергілікті жердің қарауындағы
мектептер. Астаналық мектептер бастауыш, жоғары болып бөлінді. Ауқатты
адамдардың балалары 13 жасынан бастап Сяо-сюә ең жоғары мектептің
бастауыш сыныбында 7 жыл оқыса, 20 жасынан бастап Да Сюә жоғары
мектебінде 9 жыл оқитың болған. Бұл кезеңде балаға тәртіп ережелері,
есептеу, жазу және әртүрлі іскерлік дағды үйретіледі. Осы кезеңде алты
өнер: мораль мен әтика, музықа, есептеу (арифметика), оқу және жазу, садақ
ату, атты арбаны басқару етек алды.
Қытайда құлдық қоғамның ыдыpaп, феодалдық қоғамның қиын орнау дәуірінде
даос, конфуции, моист, кейіндеу легистер мектептері жұмыс жасады.
Достық мектепке заманыңда есімі көпке белгілі философ Лао-Цзы басшылық
жасайды. Ол б.ә.д. 590жылдары дүниеге келген. Бұл дәуірде Қытай елінде Жүз
мектеп, жүз түс деп аталатың ұран көтеріліп, мектептерді дамытуға мән
берілді. Лао-Цзы 2 мыңнан астам жастарға философиялық білім беріп, оларды
көркем сөзге, пікір алысуға, өзін еркін ұстауға тәрбиеледі. Оның пікірлері
заманыңда көңіл аударарлық болған.
Шан дәуіріндегі мектептердің қатарынан Конфуций мен моистер мектебін
атауға болады, бірақ олар бір-біріне қарсы жұмыс жасады. Әсіресе конфуций
мектсбінің білім беру, мәдениет саласындағы жұмыстары өтe жоғары болып,
қытайда бірнеше жылдар бойы үстемдік жасайды. Бұл мектептің негізін б.ә.д.
551 -479 жылдары өмір сүрген Кун-Цзы (Конфуции) бас- қарады. Конфуций 3
мындай жастарғабілім мен тәрбие беріп. оның 70-ке тарта ілімін менгеріліп,
халықарасында насихат- талды. Кун-Цзы аламның дамуы білім беругс
байланысты, соидыктан оныдамытып, жетілдіріп оіыру керекдеді. Оның
пікірінде, білім берудіңмақсатыадамгершіліктәрбиесін жаи- жакты, барлық
адамдарға беру қажет. Тәрбие қанауға бағыт- талмайды, ол әр адамның
мүмкіндігін сскере отырып, қоғам- дағы орның білугетәрбиелсйдідептүсінді.
Конфуций соғыс адам баласының тырнақтап жинаған байлығын құртатып тажал
деп. соғысқа қарсы шыкты. Сондай-ақ адамды нысапсыз, жемқор болмауға
шақырды. Ол әрбір адамның оқуына мән берді. Оқу адамды көңілдендіріп, күш-
қуатың жұмылдыруы керек. соңда ғана адам оқулын мәнін түсінетін болады
деді. Конфуцийдің педагогикалық ой-nikipi қазірге дейiн қытай халқының
мәдени білім беру ісінде өзық болып саналады.
Моистер мсектебі конфуцийдің пікіріне қарсы шығып, берілетін білім
тәжіребеде пайдаланылатың адамды белгілі бір қолөнеріне тәрбиелейгін
өміршен болуы керек деп түсіндірді. Бұл пікірді алғаш peт ұсынған б.ә.д.
476-381 жылдары өмір сүргіп Мо-Цзы еді. Ол 300 оқушыны саяси
дипломатикалыққ қатынастарға тәрбиеледі. Олар жақсы сөйлеп, кездескен
қиындықтарды және білді. Мо-Цзы заманыңда білімнің практикалық жағына мән
берген философ, мұғалім болатын.
Туыстар мен ұлыстардың бір-бірімен болған соғысында Цинь Шн-Хуанды жеңіп
шығып, білім беруді легистер (қатила) негізінде берілуін талап етті. Ол
бойыншабілім беру негізгі заң мұғалім-шенеунік болу керек деген қағида еді.
Мұныңұсынған б.ә.д. 280-230 жылдары Хань Фәи болды. Цинь дәуірі Хань дәуірі
мен алмасып, өмірге конфуцийдің білім беру, тәрбиелеу жүйесі берік орын ала
бастады. Конфуций ұсынған жүйенің өміршең дің соңша XX ғасырдың басына
дейін сақталды.
2.4.Сақтар мен ғұндарды далалық - көшпенді тұрмысы мен жауынгерлік тәрбиесі
Сақтар - біздің жыл санауымызға дейінгі V1I-II1 ғасырлар аралығында осы
күнгі Орта Азия мен Қазақстан жерін мекендеген алыр мемлекет. Сақтардың
империя құрып, аты шығуы құрамындағы массагет, исесдон. савромат, дайлар,
турлар т.б. тайпалардың көшпенді, мал шаруашылығымен айналысуы, елін-жерін
қорғау әрекетіне байланысты болды. Оларға есімі кең тараған Африсиап мен
Төмірис көсемдік жасады. Сондай-ақ сол замянның ірі патшалары
Кирге,Дарийге, А.Мақедонскийге қарсы күресу барысында, кең даланың
ерекшеліктері мен көшіп-қону сияқты амал-тәсілдердің пайдалану нәтижесінде,
кейінгі ұрпактарға үлгі-өнеге болды.
Сақтар туралы ертедегі тарихшылар: Олар есте егіншілер емес,
көшпенділер. Киіз жапқан арбалармен көшіп, жылдың қай мезгілінде болсын
ақырын жылжып отырған. Олардың малы алыс жүріске бейімделген жылқы, түйе,
қой болған - деп жазды. Әсіресе жылқы малын айрықша құрметтеген. Алтайдағы
Пазырык обасының қазбалаларына қарағанда жылқылар бірнеше тұкымға бөлінген,
оның біреуінің басы үлкен, аяғы жуан, денесі шомбыл жатаған жылқы болып
тұрмысқа пайдаланса, екіншісі — шоктығы биік, бойшаң, сымбатты жылқы,
оларды жауынгерлер мінген деп болжайды.
Шірік - Рабат, Бәбіш - Молла, Баланды төпрегінде тұратыңдар егістік
жерлерді жыртып тары, арпа, бидай егіп, сақ- тарды астықпен қамтамасыз
еткен. Сақтар қолдан қанжарлар, оқ жебелері мен сүнгі ұштарын, аттың қайыс-
әбзелдерін, әшекейлер мен құрбандық қазандықтарды жасаған. Әсіресе
зергерлік өнер айрықша дамып, алтың, күмісті балқытып кұю. штампылап өңдеу
ісін білген. Аңбейнесі атты зергерлік бұйымдар Азия даласында жасалғаның
зерттеулер дәлелдеп отыр. Сол заманның латың әрпі Заратуштра (Аристөтельдің
замандасы) Тәңірді мойындап, сақтар мен парсыларға ортақ Авеста кітабын
жазған. Кітапта екі елдің арасындағы қарым-қатынас мәселесі, тіршілігінің
ортактығы, елді жаулап бірлесіп қорғау сияқты кұнды пікірлер айтқан. Сақтар
сонымен қатар жауынгер де болған. Олар жауынгерлерді ежелгі үнді ирандық
атпен арбада тұрған, болмаса ратайштар деп қызыл, сары- қызыл түсті
сүнгі мен оқ беретін айрықша дәстүр болған. Осыған лайықты жігіттер
таңдалған. Сөйтіп сақтар тұрмыс-тіршілігіне байланысты ұрпактарын еңбек,
дене, әстетикалық тәрбие салалары бойынша тәрбиелеп өсірген.
Ғұндар, болмаса хуннулар аты әлемге кең тарағанмен тарих бетінен тез
жойылып кетуі, олардың жауынгерлік, қатыгездік, тарлық әрекетіне байланысты
болған. Деректерге Қарағанда ғұндар І-ІІ ғасырлар аралығында сақтардың
мекенің жайлап. үйсін, қаңлы, жу-жу, дула тайпалары мен қарым-қатынас жасап
ғұн империясын құрды. Олардың көсемі Атилла бастаған қатың жауынгерлер
Еуропаға.тіпті Рим империясына дүркін- дүркін шабуыл жасап, елдердің мал-
мүлкі мен байлығын талан - таражға сала отырып Осы іс-әрекеті олардың
тарихтан өшіп кетуіне себебін тигізген.
Ғұндардың негізгі кәсібі әскери-жауынгерлік өнер болғандыктан ұрпағын
атқа мінгізіп. ат үстінде бес қаруды пайдалана білуге үйреткен. Сонымен
қатар баланы ер жүрек, алғыр. етті болуға үйретіп, түрлі зергерлік
туындыларды жасауға тәрбиеледі.
Ғұндардың Еуропаға үздіксіз шабуыл жасауы халықтардың бір - бірімен
арапасып — ассимиляциялануына, тілдердің орайласып. жаңа тілдердің шығуына
ықпал еткені. тарихта Шығыстың Батысқа қоныс аударуы деген атпен (Великое
переселение с востоқа) белгілі. Сонымен қатар, ғұндар 24 руға бөлініп,
олардың басында ұрпак ұлықтары (aтымандар) барлық іске кеңесіп жауап
беретін, халықтың, дәстүрін жоғары ұстады. Осынау аймақ кейін көк
түріктердің мекеніне айналды.
2.5. Қазақстан жерінде түркі тілдес халықтардың педагогикалық ойларының
дамуы
Ғұндардың Еуропаға ауысуына байланысты түрік тектес тайпалар Қазақстан
жеріне қоныстана бастады. Осылай б.ә.д. 552-745 жылдар арасында Көк
түріктің дала империясы пайда болды. Осы күнгі түріктердің арғы тегі
ұйғырлар. Солтүстік Түркістанды мекендесе, олармен синқинактар (Батыс
Қытайлықтар) қарым-қатынас жасап, 14 әріпті согд жазуын пайдаланды. Кейін
ұйғырлар шығысқа қарай жақындап, будда діңің қабылдайды. Көшпелітүрік
тайпасы батысқа қарай жылжып, ислам діңің таратушылармен араласады. Бұл
жерді мекендегендер персиялықтар, болмаса Тұран деп атайтың. Мұнда түркі
тайпалары исламға толық еніп, алғашқы қара-қандылықтар мен Ғазнавидтер
әулиетін құрады. Бұлардың солтүстігінде яғни Сыр мен Әмудария аралығындағы
түрік тілдес оғыздар, сельджуктер. персиялықтар орналасады.
Исламға дейінгі дәуірде бала әкесіне, қыз шешесіне тартуы керек деген сөз
болатын. Демек, ер баланы әке, қыз баланы шеше тәрбиелеу керек деген ереже
болған. Сол дәуірдің тәрбие ерекшеліктері Қорқыт Ата кітабында баяндалады.
12 әпостан тұратың бұл кітапта, оғыздардың қатар жатқан елдермен қарым-
қатынасы, әрбір отбасылық өмір, тыңыш өмір сүру мүмкіндіктері,адамдар
арасындағы сүйіспеншілік, әйелдерді құрметтеу, олардың қоғамдағы орны. ел
басқару, басшының міндеті туралы терең. әрі көркем баяндалады. Оғыздар дене
күшін құрметтеумен қатар, адамгершілік сана белгілеріне де мол берілсе.
Әсіресе, Отанды сүю, батылдық игілікті іске мән беру, өзгені құрметтеу т.о.
Қорқыт заманыңда хан мен бектерге сыйлы болуымен қабат, төменгі қарапайым
халыққа құрмет көрсеткен дана, ақылгөй болған.
Түріктердің алғашкы білім беру жүйесін көрсететін Бақыт әтқасыдеген
кітап. Оны 1069 жылы Юсуп Хас Хаджиб жазады. Ол кітапты ханның әділеттілік,
даналық, ұстамдылық жасау, уәзірлерімен диалог жасау үстінде жазған.
Кітапта білім-ең жоғарғы игілік, ал қайрымдылық-тәрбиенің себепшісі
делінген. Қоғамдағы басты тұлға-білімді адам болса, ата-аналар балаға
тәрбие мен білімді берушілер деп көрсетілді. Кітаптың соңында әйелдерге
арнап ескертулер жасалады.
Тәлім-тәрбиелік ықпалы бар келесі кітаптың бірі Түркі сөздерінің
жинағы.Сөздікті 1072-1074 жылдары Бағдат қаласында Махмут Қашқари жазған.
Кітапта 200 өлең, 300 мақал- мәтел, сонымен қатар жас баланы тәрбиелеу,
күту туралы,кітаптарға өсімдіктер мен жануарларды есте сақтатуға арналған
ойындар берілген. Сондай-ақ түрік тіліне үйрету дің әдістемесі көрсетілген.
XI ғасырда түріктер-оғуздар көптеген жерлерді жаулап алып, Сельчуктер
мемлекетін құрады. Олар ғылымға, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.