Топырақты қорғау жайлы

Жер байлығыныа негізі — құнарлы топырақ. «Байлықтын атасы — еңбек, анасы — жер» деген аталы сөз бар қазақта. Өсімдіктер де, су да, жан-жануар мен адам баласы. бәрі де осы жер үстінде өмір сүруде. Қандай керемет, нендек кұдірет болса, бәрі де осы жерден табылады. Жер бізді асырайды, қуат береді, пана болады.
Ал топырақ — жер қабатының сыртқы бөлігі. Ол өзінің кұндылығымен, мол өнім беруге бейімділігімен бағаланады. Топырақ егіншінің жұмыс істейтін негізгі объектісі болып табылады. Топырақ негізгі екі міндетті атқарады: ауыл шаруашылық өнімдерін өсіру және өлген органикалық қалдықтарды минералдандыру. Қоғамның қазіргі даму сатысыада ол өнеркәсіп пен коммунальды тұрмыстық қалдықтарды тазартатын биологиялық сүзгішке айналып отыр жел эрозиясынын әсерімен азғындайды.
Топырақтык эрозиясы дегеніміз оның сыртқы қабатының бұзылуы, бөлшектерінің су ағысымен жылжуы (су эрозиясы) немесе желдің күшімен үрленуі (жел эрозиясы).
Көптеген капиталистік елдерде, әсіресе АҚШ-та. Әсіресе топырақты жаппай жырту кезеңінен бастап (бұдан 150—170 жыл бұрын) эрозия процесі кең етек алды.
Топырақтың ағын сулармен жуылып кету нәтнжесінде су көздері тайыздайды, өзеңдер шөгіп қалады, жер суару жүйелері кірленеді. Балық шаруашылығына, транспортка, энергия шаруашылығына, тұрғын және өндірістік үйлерге көптеген шығын келеді, жануарлар мен өсімдіктер зардап шегеді. Осы айтылғандардың ішінен топыраққа шамадан тыс су беруден балық шаруашылығына келетін зиянды айта кетейік. Оның бірнеше бағыгтары бар: балық қоры суды дұрыс пайдаланбаудан, су қорын шаруашылыктын әр саласына бөлгенде, оның мұктажын есептемеуден зардап шегеді. Мысалы, теңіздердің көлдердің, өзендердің денгейі төмендеп кетеді. Екіншіден, егістік далаларға су жібергенде оның ішінде балық тұқымдары бірге ағып кетеді де. оның қорының сақталуына нұқсан келеді. Тек қана Балкаш көлінің денгейінің төмендеуінен балық қорына келген зиян 43 мың тонна болып отыр. Ал Жайық өзенінің суын ауыл ша-руашылығына молынан пайдалану оның қорынын азая беруіне, бекіре шоқыр сияқты балықтарынын есуіне зор зиян келтіреді. Сырдария мен Амудария суларына мақта өсіру, ауыл шаруашылығының салаларына сыңаржақты пайдалану бұл бассейннің балық шаруашылықтык маңызын түгелдей жойды.
Топырақ эрозиясынан ауыл шаруашылығына келетін зиян ұшан теңіз. Оның мөлшері құрғақшылыктан, аурулар мен ауыл шаруашылығы зиянкестерінен келетін шығыннан әлдеқайда көп. Себеп, топырақтың алғашқы түрінің 2—3 см түзілуі үшін 200-ден 500-жылға дейін уақыт өтеді. Сондықтан да, топырақ эрозиясымен күресу егіншіліктін өте жоғары мәдениеттілігін керек етеді.