Орта азияның геологиялық түзілісі

Орта Азия геологиялық түзілісіне протезойдан төртемші дәуірге дейін шөкпе, магматик және метаморфик тау жыныстары қатнасқан.
Протезой және Палеозой тау жыныстары бұрмаланған және көптеген жарықтар мен жарылып кеткен.
Орта Азия таулы орындарында, тегіс бөліміндегі калдық тауларда бұл тау жыныстары жер бетіне шығып жатыр. Тұран плитасы, тегістіктер және таулар арасында ойықтарында болса үлкен шуңқырда жатады және үсті мезозой және кайназойдың майда тау жыныстары мен қапталған.
Протерозой жатқызықзықтары Орта Азияда Хисар тау тізбегінің оңтүстік-батыс бөлімдерінде, орталық Қызылқұмда, Қазақстан бүрмелі өлкесінде ажратылған. Бұл жатқызықтар сланец, гнейстер және парагнейстерден пайда болған.
Палеозой группасы жатқызықтары негізінен антиклинариялар ядроларында солтүстіктік болып, оған кіруші дәуір жатқызықтары пайда болған. Олар негізгі сланецтерден әктастардан, конгломераттардан, аргилит, құмтастардан тұрады. Мезозой группасы жатқызықтары тау массивтерін орап тұрады және негізгі конгломераттардан құмтастардан, гиллер мергеллерден пайда болған және тегістіктерде кең таралған.
Кайназой жатқызықтары Орта Азияда кең таралған. Палеоген жатқызықтары құмтас, гил, әктас, мергелдерден тұрады.
Неоген жатқызықтары кең таралған болып негізгі құмтастар, құмдар, гиллерден болып, оларда гипс және ракушка қосылмалары да кездеседі.
Төрттемші дәуір жатқызықтары келіп шығуына қарай континенталь аллювиаль-пролювиаль, проллювиал және деллювиаль болып, питологик түзілісі және қабаттарының қалыңдығы бір түр еместігі мен ажыралып тұрады. Аллювиаль жатқызықтар негізінен үлкен өзендердің айналаларында бар болып конгломераттар, шағал және құмдардан құралған болып, үсті онша қалың болмаған лесс сияқты жыныстар мен қапталған. Аллювиаль-пролювиаль жатқызықтар тауда және тау алды тегістіктердегі өзен және сайларда таралған және конгломераттар, шағал тастар және лесс сияқты жыныстардан құралған болып, тау етектерінде кең таралған. Деллювиаль жатқызықтар негізгі лесс сияқты жыныстардан құралған болып, тау жанбауырларында таралған.
Өзбекістан территориясындағы торттемши дәуір жатқызықтары Ю.А.Скворцов, А.Мавлоновтар стратиграфик бөліну схемасына қарай 4 комплекске (Нанай) (Сә), Ташкент (Сw), Мырза Шөл (Сқ) және Сырдәрья (Сң) ажратқан. Орта Азияда бұл комплекстерге кірмеген бөлінбеген төрттемши дәуір жатқызықтарын ажратады. Бұлар құмдар және көл-химик жатқызықтар.