Қаржы нарығын реттеу

Жоспар:

1. ҚАРЖЫ НАРЫҒЫН РЕТТЕУДІҢ МӘНІ, ҚЫЗМЕТТЕРІ ЖӘНЕ ҚАҒИДАЛАРЫ
2. ҚАРЖЫ НАРЫҒЫН РЕТТЕУДІҢ ТҮРЛЕРІ

ҚАРЖЫ НАРЫҒЫН РЕТТЕУДІҢ ЖАЛПЫ ТҮСІНІКТЕРІ

1. Әлемдік тәжірибеде қоғамдық дамудың таңдаған жолына байланысты қаржы нарығын реттеудің әр түрлі үлгілерін ерекше атауға болады. Саудаға қатысушылардың қызметін реттейтін өкілетті органдар: эмитенттер, инвесторлар, кәсіби қор делдалдары, нарық инфрақұрылымының ұйымдары. Осы процесс мемлекетпен қабылданған әлеуметтік-саяси бекітулерді шешуге бағытталған. Мысалы, Қазақстанда мұндай бекітулер халықтың өмірлік деңгейін жүйелі түрде көтеру, шаруашылық жүргізуде нарықтық және мемлекеттік үлгілерді синтездеу негізінде әлемдік қауымдастықта елдің экономикалық және саяси рөлін қалпына келтіру, экономиканың нарықтық дамуы және мемлекеттің реттеушілік рөлінің сәйкестігі болып табылады.
Қаржы нарығын реттеу деп — қатысушылардың қызмет көрсету процесінде пайда болатын қатынастарын реттеу, сондай-ақ олармен осы қызметтерге өкілетті ұйымдар тарапынан операцияларды жүргізу, олардың барлық қатысушыларын, қызметтерінің барлық түрін қамтитын қатынастарды айтамыз.
Қаржы нарығын реттеу бірқатар бағыттар бойынша қаржы нарығының әрбір кәсіби қатысушысының міндеттері мен құқықтарын анықтайтын заңдар мен басқа да нормативтік актілердің орындалуын талап ету мақсатында жүргізіледі. Ол бағалы қағаздардың шығарылуын тіркеуден бастап, қаржы нарығын реттеу бойынша мемлекеттік басқару органдарының құқықтарымен аяқталады.
Экономикасы дамыған шетелдік мемлекеттердің тәжірибесі көрсеткендей, мемлекет мынадай негізгі функцияларды атқаруы қажет:
• қаржы нарығын дамыту тұжырымдамасын жүзеге асыру;
• қаржы нарығын дамыту үшін заң актілерін жасау және жетілдіру;
• нарықтың қызмет ету нормаларын жасау және оларды жаңартып отыру;
• инвестициялық институттардың қаржылық жағдайын бақылау.
Реттеу процесі алғашқы және қайталамалы нарықтарда жүргізіледі. Алғашқы нарықта мемлекеттік реттеудің міндеті айналымға қаржылық құралдарды шығарғанда және оларды тіркегенде біркелкі талаптарды қолдау. Қайталамалы нарықта мамандандыру туралы куәліктер, сонымен қатар қаржы нарығында қызметті жүргізуге құқық беретін лицензия беріледі және нарықтың кәсіби қатысушыларының аттестациясы жүргізіледі.
Қаржы нарығын реттеудің мақсаттары:
• қаржы нарығының барлық қатысушыларының жұмыстары үшін тәртіпті ұстану және оларға жағдай жасау;
• қатысушыларды әділетсіз және алаяқ жеке тұлғалардан немесе ұйымдардан қорғау;
• сұраныс және ұсыныс негізінде қаржылық құралдарға еркін және ашық баға белгілеу процесін қамтамасыз ету;
• кәсіпкерлік үшін ынтасы бар және тәуекелге тиісті сыйақы беретін тиімді қаржы нарығын құру;
• қоғамдық мақсаттарға жету үшін нарыққа әсер ету;
• жаңа нарықтарды ұйымдастыру, олардың құрылымын, бастауларын қолдау.
Қаржы нарығын реттеудің қағидалары:
• эмитенттердің, инвесторлардың, кәсіби қатысушылардың қатынастарды реттеудегі жолдарын бөлу;
• барлық ақпараттарды /барынша/ максималды ашу;
• бәсекелестікті қамтамасыз ету;
• мемлекеттік және мемлекеттік емес органдардың арасында реттеу қызметін оңтайлы бөлу;
• заңды және нормативті актілерді жасағанда өкілетті бөлу және жария ету.

2. Қаржы нарығын реттеу бірнеше тәсілмен жүзеге асырылуы мүмкін. Тәжірибеде оның мынадай түрлерін бөліп көрсетуге болады:

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Ысқақов У.М., Боқаев Д.Т., Рузиева Э.А.
Қаржы нарығы және делдалдары: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2006. – 298 бет.