«Педагогикалық процесс мұғалім қызметінің объектісі ретінде» пәнінен лекция тезистері
1. Мұғалімге қойылатын кәсіби талаптар.
2.Мұғалім шеберлігі .
3.Педагогикалық іс.әрекеттегі мұғалімдерде кездесетін қабілеттер.
2.Мұғалім шеберлігі .
3.Педагогикалық іс.әрекеттегі мұғалімдерде кездесетін қабілеттер.
Мектептегі оқу-тәрбие процесін ұйымдастырып, жүзеге асырушы тұлға - мұғалім. Мұғалім — педагогикалық қызметпен кәсіби тұрғыда шұғылданушы, арнаулы дайындығы бар адам (мұнда «кәсіби шындалған», «кәсіби шебер» ұғымдарына назар аударған жөн).
Кәсіби тұрғыжан дайындығы жоқ барлық адамдар да педагодакалық ic-
әрекетпен айналысады, соның ішінде тек мұғалім ғана педагогикалық заңдар негізінде жұмыс істей алады. Мұғалімдік қызмет өсіп келе жатқан ұрпактың тағдырына жауапты.
Педагог - тәрбиешінің бүгінгі еңбегінің нәтижесі - ертеңгі күнінің сипаты.
Ұстаз - арнайы дайындығы бар мамандар, ол ата-ан, ұрпақ тәрбиелейтіндер.
Ұрпақ тәрбиесі мен ұстаз қызметі біртұтастықтан және қарама-қайшылықтан тұрады.
Ұрпак тәрбиесі - ерте кезеңде,алғашқы қауымдастықта пайда болса, ұстаздық қызмет құл иеленуші дәуірдe пайда болған.
Тәрбие - обьективті заңды тарихи процесс.
Ұстаздық кызмет - соның субьективтік бейнесі, тәрбиені icкe асыратын адамньң енбегі.Ұстаз қызметі ұрпақ тәрбиесіе сәйкес келе бермейді... өмір -күрес, қарама-қайшылықтан тұрады,Ұстаздық қызмет пен ұрпақ тәрбиесі осы қарама-қайшылықты шешуден тұрады. Ұстаздық қызмет - қоғамдық құбылыс ретінде, филасофия заңдарына сүйеніп тәрбие барысында қарама-қарсылықты шешеді.Бұл - қозғаушы күш болып табылады.
Ұстаздыкқ қызмет - өндірістік қарым-қатынастың құрамды бөлігі.Ұстаздың негізгі мақсаты – жас өспірімдерді өмірге тәрбиелеу,оқыту,үйрету,бұл педагогикалық мақсаттан туындайды.
Педагогикалык мақсат – жас ұрпақты филасофиялық, экономикалық, саяси, адамгершілік, құқықтық, эстетикалық, биологиялық тұрғыдан қарап, жан-жақты білім, тәрбие беру, қоғамға кажетті азамат етіп шығару.
Ұрпақты тәрбиелеу - абстракты нәрсе емес, ол әрбір жас ұрпаққа қабілетіне байланысты, керегінше білім,тәрбие бepy, өмірге бейімдеу, еркіндікте өсіру, өмірде өз орнын табуға дайындау.
Мұғалімнің басты қызметі - баланы оқыту, тәрбиелеу, дамыту, қалыптастыру процесін басқару.(Баскару-сөзіне назар аудару керек.) Дайынды бермеу, оқушылардың санасында жаңа ойларды тудыру.
ХVII ғ-да Я.А.Коменский мұғалімдегі басты қасиет : жоғары адамгершілік, адамдарға деген махаббат, өзінің білімге, еңбек сүйгіштікке, және т.б қасиеттерімен оқушыларға үлгі болу керек. Мұғалімнің үлгі боларлық белгілері, көрсеткіштері : киім мен тамағының қарапайым болуы, сергектік пен еңбек сүйгіштік,іс-әрекетте, қарапайым, жоғары адамгершілік, тәртіп сөйлей білу мен тыңдай білу өнері, сөйлесу қарым-қатынасы.Мұғалім қызметіне мүлде кересар қасиеттер – жалқаулық, бейкүйездік, еріншек, жұмысы жоқтық, - деп атап көрсеткен.
Мұғалімге қойылатын талаптар.
1. Кәсіби қабілеттер :
- ұйымдастырушылық - оқушыларды ұжымға топтастыру, жұмысты
жоспарлау т.б.
- дидактикалық - нақты оқу материалын таңдай білу, түсіндіру.
- оқушылардың танымдық қызығушылық пен ынталарын дамыту,
белсенділіктерін арттыру.
- коммуникабелдік - қарым-қатынас шеберлігі.
- зерттеушілік - педагогикалық ситуациялар мен процестерді талдай білу,
нәтижесін көре білу, нақты шешім қабылдау.
Кәсіби тұрғыжан дайындығы жоқ барлық адамдар да педагодакалық ic-
әрекетпен айналысады, соның ішінде тек мұғалім ғана педагогикалық заңдар негізінде жұмыс істей алады. Мұғалімдік қызмет өсіп келе жатқан ұрпактың тағдырына жауапты.
Педагог - тәрбиешінің бүгінгі еңбегінің нәтижесі - ертеңгі күнінің сипаты.
Ұстаз - арнайы дайындығы бар мамандар, ол ата-ан, ұрпақ тәрбиелейтіндер.
Ұрпақ тәрбиесі мен ұстаз қызметі біртұтастықтан және қарама-қайшылықтан тұрады.
Ұрпак тәрбиесі - ерте кезеңде,алғашқы қауымдастықта пайда болса, ұстаздық қызмет құл иеленуші дәуірдe пайда болған.
Тәрбие - обьективті заңды тарихи процесс.
Ұстаздық кызмет - соның субьективтік бейнесі, тәрбиені icкe асыратын адамньң енбегі.Ұстаз қызметі ұрпақ тәрбиесіе сәйкес келе бермейді... өмір -күрес, қарама-қайшылықтан тұрады,Ұстаздық қызмет пен ұрпақ тәрбиесі осы қарама-қайшылықты шешуден тұрады. Ұстаздық қызмет - қоғамдық құбылыс ретінде, филасофия заңдарына сүйеніп тәрбие барысында қарама-қарсылықты шешеді.Бұл - қозғаушы күш болып табылады.
Ұстаздыкқ қызмет - өндірістік қарым-қатынастың құрамды бөлігі.Ұстаздың негізгі мақсаты – жас өспірімдерді өмірге тәрбиелеу,оқыту,үйрету,бұл педагогикалық мақсаттан туындайды.
Педагогикалык мақсат – жас ұрпақты филасофиялық, экономикалық, саяси, адамгершілік, құқықтық, эстетикалық, биологиялық тұрғыдан қарап, жан-жақты білім, тәрбие беру, қоғамға кажетті азамат етіп шығару.
Ұрпақты тәрбиелеу - абстракты нәрсе емес, ол әрбір жас ұрпаққа қабілетіне байланысты, керегінше білім,тәрбие бepy, өмірге бейімдеу, еркіндікте өсіру, өмірде өз орнын табуға дайындау.
Мұғалімнің басты қызметі - баланы оқыту, тәрбиелеу, дамыту, қалыптастыру процесін басқару.(Баскару-сөзіне назар аудару керек.) Дайынды бермеу, оқушылардың санасында жаңа ойларды тудыру.
ХVII ғ-да Я.А.Коменский мұғалімдегі басты қасиет : жоғары адамгершілік, адамдарға деген махаббат, өзінің білімге, еңбек сүйгіштікке, және т.б қасиеттерімен оқушыларға үлгі болу керек. Мұғалімнің үлгі боларлық белгілері, көрсеткіштері : киім мен тамағының қарапайым болуы, сергектік пен еңбек сүйгіштік,іс-әрекетте, қарапайым, жоғары адамгершілік, тәртіп сөйлей білу мен тыңдай білу өнері, сөйлесу қарым-қатынасы.Мұғалім қызметіне мүлде кересар қасиеттер – жалқаулық, бейкүйездік, еріншек, жұмысы жоқтық, - деп атап көрсеткен.
Мұғалімге қойылатын талаптар.
1. Кәсіби қабілеттер :
- ұйымдастырушылық - оқушыларды ұжымға топтастыру, жұмысты
жоспарлау т.б.
- дидактикалық - нақты оқу материалын таңдай білу, түсіндіру.
- оқушылардың танымдық қызығушылық пен ынталарын дамыту,
белсенділіктерін арттыру.
- коммуникабелдік - қарым-қатынас шеберлігі.
- зерттеушілік - педагогикалық ситуациялар мен процестерді талдай білу,
нәтижесін көре білу, нақты шешім қабылдау.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ПЕДАГОГИКА кафедрасы
Кафедра
меңгерушісі: Чариев Е.Т.
п.ғ.д.проф.
------------------
2006ж.
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПРОЦЕСС МҰҒАЛІМ ҚЫЗМЕТІНІҢ ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ ПӘНІНЕН
ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ.
Лекцияны дайындаған:
Чинибаева Г.Д.
ШЫМКЕНТ – 2006
Тақырыбы:Педагогикалық процесс мұғалім іс-әрекетінің объектісі.
Сұрақтары:1. Мұғалімге қойылатын кәсіби талаптар.
2.Мұғалім шеберлігі .
3.Педагогикалық іс-әрекеттегі мұғалімдерде кездесетін
қабілеттер.
Мектептегі оқу-тәрбие процесін ұйымдастырып, жүзеге асырушы тұлға -
мұғалім. Мұғалім — педагогикалық қызметпен кәсіби тұрғыда шұғылданушы,
арнаулы дайындығы бар адам (мұнда кәсіби шындалған, кәсіби шебер
ұғымдарына назар аударған жөн).
Кәсіби тұрғыжан дайындығы жоқ барлық адамдар да педагодакалық ic-
әрекетпен айналысады, соның ішінде тек мұғалім ғана педагогикалық заңдар
негізінде жұмыс істей алады. Мұғалімдік қызмет өсіп келе жатқан ұрпактың
тағдырына жауапты.
Педагог - тәрбиешінің бүгінгі еңбегінің нәтижесі - ертеңгі күнінің
сипаты.
Ұстаз - арнайы дайындығы бар мамандар, ол ата-ан, ұрпақ
тәрбиелейтіндер.
Ұрпақ тәрбиесі мен ұстаз қызметі біртұтастықтан және қарама-қайшылықтан
тұрады.
Ұрпак тәрбиесі - ерте кезеңде,алғашқы қауымдастықта пайда болса,
ұстаздық қызмет құл иеленуші дәуірдe пайда болған.
Тәрбие - обьективті заңды тарихи процесс.
Ұстаздық кызмет - соның субьективтік бейнесі, тәрбиені icкe асыратын
адамньң енбегі.Ұстаз қызметі ұрпақ тәрбиесіе сәйкес келе бермейді... өмір
-күрес, қарама-қайшылықтан тұрады,Ұстаздық қызмет пен ұрпақ тәрбиесі осы
қарама-қайшылықты шешуден тұрады. Ұстаздық қызмет - қоғамдық құбылыс
ретінде, филасофия заңдарына сүйеніп тәрбие барысында қарама-қарсылықты
шешеді.Бұл - қозғаушы күш болып табылады.
Ұстаздыкқ қызмет - өндірістік қарым-қатынастың құрамды бөлігі.Ұстаздың
негізгі мақсаты – жас өспірімдерді өмірге тәрбиелеу,оқыту,үйрету,бұл
педагогикалық мақсаттан туындайды.
Педагогикалык мақсат – жас ұрпақты филасофиялық, экономикалық, саяси,
адамгершілік, құқықтық, эстетикалық, биологиялық тұрғыдан қарап, жан-жақты
білім, тәрбие беру, қоғамға кажетті азамат етіп шығару.
Ұрпақты тәрбиелеу - абстракты нәрсе емес, ол әрбір жас ұрпаққа
қабілетіне байланысты, керегінше білім,тәрбие бepy, өмірге бейімдеу,
еркіндікте өсіру, өмірде өз орнын табуға дайындау.
Мұғалімнің басты қызметі - баланы оқыту, тәрбиелеу, дамыту, қалыптастыру
процесін басқару.(Баскару-сөзіне назар аудару керек.) Дайынды бермеу,
оқушылардың санасында жаңа ойларды тудыру.
ХVII ғ-да Я.А.Коменский мұғалімдегі басты қасиет : жоғары адамгершілік,
адамдарға деген махаббат, өзінің білімге, еңбек сүйгіштікке, және т.б
қасиеттерімен оқушыларға үлгі болу керек. Мұғалімнің үлгі боларлық
белгілері, көрсеткіштері : киім мен тамағының қарапайым болуы, сергектік
пен еңбек сүйгіштік,іс-әрекетте, қарапайым, жоғары адамгершілік, тәртіп
сөйлей білу мен тыңдай білу өнері, сөйлесу қарым-қатынасы.Мұғалім қызметіне
мүлде кересар қасиеттер – жалқаулық, бейкүйездік, еріншек, жұмысы жоқтық, -
деп атап көрсеткен.
Мұғалімге қойылатын талаптар.
1. Кәсіби қабілеттер :
- ұйымдастырушылық - оқушыларды ұжымға топтастыру, жұмысты
жоспарлау т.б.
- дидактикалық - нақты оқу материалын таңдай білу, түсіндіру.
- оқушылардың танымдық қызығушылық пен ынталарын дамыту,
белсенділіктерін арттыру.
- коммуникабелдік - қарым-қатынас шеберлігі.
- зерттеушілік - педагогикалық ситуациялар мен процестерді талдай
білу,
нәтижесін көре білу, нақты шешім қабылдау.
Сонымен бірге адамшылық, шыдамдылық,адалдық, жауапкершіліктік,
обьективтілік, жомарттық, әділдік, адамдарға деген сый-құрмет, ұстамдылық,
қайырымдылық,белсенділік, міндетті түрде-гуманистік, талап қоя білушілік.
2. Кәсіби білім, іскерлік қасиеттер: пәнді оқыта білу, оқытудың
әдістері, психологиялық дайындық, жалпы эрудиция, кең мәдени өріс, ұстаздық
шеберлік, педагогикалық еңбек технологиясын игеру, ұйымдастырушылық,
іскерлік пен дағдылар , педагогикалық такт, педагогикалық техника, қарым-
қатынас технологиясын меңгеру, шешендік өнер және т.б.
3. Ғылыммен шұғылдану- оқытудың жаңа технологияларын, жеке методиканы
меңгеру.
4. Өзінің кәсіби еңбегіне деген сүйіспеншілік, мұнда балаларға
деген сүйіспеншілік – мұғалімдік істің негізі.
Мұғалім шеберлігі
Мұғалім
шеберлігі ең алдымен оқушылардың дамуы, білім және белгілі бір (деңгсйге )
дәрежеге жетуі де,(қамдай жағдай болса да ) оқыту мен тәрбиемен
сипатталады.
Шебер мұғалім —бұл соңғы жаңа әдістерді жоғары деңгейде меңгерген
мұғалім.
Оған үйренге болама? Иә, болады... Бipaқ ол ұзак та қиын жол .
Дегенменде, бастысы – оқушылардың ic-әрекетін басқара білу, оқыта
білу,белсенділігін арттыру, сабақты оқыта білу іскерлігі, тәжірибелі
педагог оқушылардан сабақ үстінде жаңа материалдарды ұқынуларын, түсінігін,
меңгерулерін талап етеді.
Тақырыбы:Педагогикалық процестің заңдары мен заңдылықтары.
Сұрақтары:Педагогикалық процестің заңдылықтары.
Педагогикалық процестің бөліктері.
Педагогикалық процестегі тұлғалар арасындағы қатнастар.
Педагогикалық процестің заңдарын білу мұғалімнің іс-әрекетін
ұйымдастыруға жол табуға көмектеседі.Педагогикалық процестің заңдары болуы
мүмкін:
-бала өткен ұрпақтың әлеуметтік тәжірибелерінің мұрагерлігіне тек қана
өзінің творчестволық,шығармашылық еңбегінің арқасында ғана ие бола алады.
-индивиттің өз орнын таба алуға дайын белгілі бір әлеуметтік-азаматтық
дәрежесі әлеуметтік белсенділік кеңістігінің бірте-бірте кеңейуі барысында
жүзеге асады.
-ұстаздар мен оқушыларды біріктіретін ұйымдастырылған бірлесіп бөлінген
іс-әрекеттері пдагогикалық процес арқылы жетістіктерге жетеді.
-оқу орнының пед. Процесі қоғамның әлеуметтік-экономикалық
қажеттілігіне сай болады.
-пед.процестің мақсатқа бағыттылығы қоғамның мақсатын көрсетеді,ол
әлеуметтік тапсырыс ретіндегі,білімберу заңдары арқылы талап етіледі.
-пед.процес екі жақты іс-әрекет, яғни,ұстаз бен шәкірт.
-оқушылардың творчестволық белсенділігі мұғалімнің мұқият
ұиымдастырылған іс-әрекетінің нәтижесі.
-пед.процестің негізгі қызметі сондайақ жеке оқушылардың жас
ерекшеліктері мен даму деңгейлеріне сай келуіне де байланысты.
-пед.процестің бір-біріне байланыстылығы.
-пед.процес ұзақ мерзімге бағытталған.
Заңдылықтар пед.процестің ішкі және сыртқы байланыстарын көрсетеді,олар
өзара күрделі байланыстарды құрайды. Мұғалім іс-әрекетін ұйымдастыруға
қойылатын негізгі талаптар бірнеше талаптарды құрайды:
-пед. процестің бағыттылығы.
-іс-әрекеттің санамен мінез-құлық бірлігін қалыптастыруға
бағыттылығы.
-пед.процестегі іс-әрекеттерді оқушылар тұлғасын дамытудың
көкейкесті қажеттілігін ескере отырып ұйымдастыру.
-талап қоюшылық.
-пед. процесте оқушының дамуында жас ерекшелігі мен ұлттық
ерекшеліктерін ескеру.
-педагогикалық басшылықты оқушылардың инициативасымен,қайраткер-
лігімен ұластыру.
-ұстаздардың, ұжымның,отбасының оқушыларға қоятын талаптарының
үйлесімділігі.
-әрбір бала үшін тиімді психологиялық ахуалдың әлеуметтік
қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Т.б.
Заңдар, заңдалықтар және оның принциптері өзара байланысты болады.
Педагогикалық процестің негізгі факторлары оқушылар менұстаздар болса
олардың іс-әрекет бөліктері: мақсат,міндеттері,мазмұны,құрал,фор ма,әдістер
мен тәсілдер.
2.Мұғалім педагогикада екі роль атқарады:пән мұғалімі және снып жетекшісі.
Оқытудың тәрбиелік мүмкіншілігін жоспарда қарастыру әрекеті көбінесе
оқылатын материалдың мазмұнымен байланыстырады,немесе оқушыларда
қайсарлықты,мақсаттылықты,жауапкерш ілікті қалыптастыруға ықпалын тигізеді.
Жалпы білім беретін мектептерде оқушылар мен мұғалімнің,оқушылардың өзара
қарым-қатынасының маңызы өте жоғары.Бұл тұжырымдамаға үлкен үлес қосқандар
орыстың ағартушылары, Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, Л.И.Новикова,т.б.
Тақырыбы:Мұғалім және оның педагогикалық процесті
ұйымдастырудағы рольі.
Сұрақтары:1.Мұғалімнің қоғамдағы орны мен қызметі, оған қойылатын
талаптар және педагогикалық мамандықтың ерекшеліктері.
2.Мұғалімнің профессорлық қасиеттері, балаға деген сүйіспеншілігі,
іскерлігі.
3.Мұғалімнің мамандық этикасы.
1.Мұғалімге қоғам балаларды сеніп тапсырып, оларға ықпал жасап
тәрбие-леуді, дүниеге көзқарасын дамытып, қалыптастыруды сеніп
тапсырды.Мұндай ора-сан зор сенім мұғалімге қоғам алдында ұлы
жауапкершілік жүктейді.
Мұғалім мамандығы -өте жауапты және игілікті мамандықтың
бірі.Мұғалім қоғамның ең басты өндіргіш күштерін-жеке адамды оқытып
тәрбиелеп дамытатын және қалыптастыратын басты тұлға.Қоғамның өндіріс
күштерінің өзгеруі, эконом-икаға көшу, демократиялық бет бұрыс, мұғалім
алдында үлкен міндеттер жүктейді, оқу-ағарту саласындағы артта қалушылықты
жою-оқу-ағарту ісін бүтіндей қайта
құруды талап етеді.Бұның бәрі мектеп арқылы іске асатыны белгілі, мұғалім
мектеп-тей басты тұлға.Ол бұқаралық-саяси, мәдени ағарту және тәрбие
жұмыстарын ұйым-дастыруға қабілеті мол, өз мамандығынан теориялық және
тәжірибелік терең білімі бар адам.Мұғалімнің қоғамдық процестегі рольі,
мамандығының әлеуметтік мәні осында.
Сонымен бірге мұғалімге кәсіптік-педагогикалық талаптар да
қойылады.Ең алдымен мұғалім-терең білімді, өз отанын шексіз сүйетін, оның
дүние жүзі алдын-дағы беделін жете түсінетін, соған үлес қосатын білімдар
адам.
Мұғалім қызметінің табысты болуы оның өз қызметінің мәнін жете
түсінуде, оқушыларға саналы тәрбие, жан-жақты білім береді, олардың
көзқарасын қалыптас-тырады, дүние танымын дамытады, өмірге, еңбекке,
қоғамға деген қатынасын тәрбиелейді.
Мұғалімнің кәсіби мамандығына қойылатын негізгі талаптар:
-қоғамның алдыңғы қатарлы идеяларын игеру;
-жан-жақты білімдарлық;
-педагогикамен байланысты пәндерді жақсы білу;
-оқытатын пәнін, ғылыми жетістіктердің ағымын білу;
-оқыту, тәрбиелеу методикасын білу;
-жұмысына шығармашылық көзқарас;
-баланы жете білу, жан-дүниесін түсіну;
-педагогтік техниканы меңгеру (қисынды,мәнерлі сөйлей білу);
-педагогтік әдептілікті меңгеру;
-балаға деген сүйіспеншілдік пен әділеттік.
Ғылыми материалмен жұмыс істей отырып, мұғалім әрдайым оны
педагогика-лық ой елегінен өткізуге тырысады, бұл арада ол оқушылардың өз
пәніне деген ынта-ықыласын дәл қалай туғызып,тереңдету жағын ойлайды.
2.Мұғалім мамандығы-ең ардақты, әрі қадірлі мамандық.Өйткені
мұғалім әр адамның бойына білімнің жарық сәулесін құяды, өмірді білуге
деген құштарлығын оятады.
Нағыз мұғалім деп тәрбиелеушінің ойы мен жүрегіне жол тапқан
ұстазды айтады.
Мұғалім қызыметінің табысты болуы,оның оқу және тәрбие жұмысының
мақсаттары мен міндеттерін жете түсілуіне байланысты. Мұғалім оқушыларға
сапа-лы тәрбие, жан – жақты білім береді, олардың көз қарасын
қалыптастырады.
Халық арасында мұғалім оқығанда ғана мұғалім, ол оқуын тоқтатқан
күні мұғалім болудан қалады, деген сөз бар. Әлемде эволюция жүріп жатқанда,
мұғалімге қойылатын талап та арта түседі.
Мұғалім жұмысының табысты болуы, белгілі жағдайда балаға деген
сүйіспен-шілікке байланысты.
Балаға деген сүйіспеншілікті бір жақты түсінуге болмайды.
Ы.Алтынсарин:
мұғалім балалармен іс тес болады: егер олар бір нәрсені түсінбессе, онда
мұғалім шәкірттерді кінәламай, олардың көкейіне қондыра алмағаны үшін өзін
- өзі кіна-лауға тиіс - деп жазды.
Мұғалім ең алдымен өз ісіне деген сүйіспеншілігі болуы тиіс.
Психагогика педагогикалық зерттеу мәліметтеріне қарағанда, педагогикалық
қабілет-тің бірнеше түрі кездеседі.
1. Дидактиқалық қабілет мұғалімнің оқушыға оқу материалын жеткізу
қабілеті, оқушының білім дәрежесін, іскерлігін, дағдысын дұрыс
анықтай білу, өз пәніне қызығушылығын арттыру, таным белсенділігі
мен ойын дамыту.
2. Академиялық қабілет – мұғалім қабілетінің пән саласына сәйкестігі .
Ондай мұғалім өз пәнін ғылым дамуына сай біледі, өз бетімен қарпайым
зерттеу жұмыстарын жүргізеді.
3. Перцентивті қабілет – оқушының ішкі дүниесін тани білу. Қабілетті
мұғалім оқу-шының сабақ үстіндегі психикалық жағдайын бірден
байқайды.
4. Сөйлеу қабілеті – тіл арқылы өз ойын , ішкі сезімін нақты, түсінікті
етіп жеткізе білуі. Бұл мұғалім үшін өте маңызды қабілет ерекшелігі.
5. Ұйымдастырушылық қабілеті – сабақты таңдауға, білімді қабылдауға
оқушы- ларады әзірлей білуі, т.б.
6. Коммуникативті қабілеті – оқушылармен қалыпты, дұрыс басқарып ,
қарым-қатынас жасай білу, педагогикалық әдептілік жетілдіру.
7. Конструктивті қабілет – оқу және тәрбие міндеттерін шешудің тиімді
жолдар-ын іздестіру.
8. Қолданбалы қабілет – мұғалімнің өз мамандығына қатысы жоқ спорт,
оймен келетін – шахмат, көркем өнер, т. б. білетіндігімен оқушыларды
қызықтырып,өз мақсатына жетуге болады.
Тақырыбы:Педагогикалық үрдістібасқарудағыәлеуметтік институттар-
дың өзара әрекеттестігі.
Сұрақтары:1. Мектеп, отбасы, жұртшылық және мектептің бірлескен
жұмысын ұйымдастырушы орталық.
2.Отбасы – ерекше педагогикалық жүйе.
3. Мұғалім, сынып жетекшісінің ата – аналармен жұмыс
істеу
формалары мен әдістері.
1) Мектептің ұйымдастырушы тәртіп орталығы ретіндегі қызметтерінің
ең маңызды бағыттарының бірі – мектептің, отбасының және жұртшылықтың күшін
біріктіру. Бұл жұмыстың мазмұны, әдістері мен түрлеріне қарай өзіндік
ерекшелігі болады.
Ең бірінші талап – бүкіл педагогикалық ұжым әрекетінің
мақсаттылығы. Ата – аналармен жұмыс деген мүлде жалпы ұғым.
Екінші талап – мұғалімнің кәсіптік біліктілігін, педагогикалық
мәдениетін көтеру. Оның жолдары әр түрлі болуы мүмкін.
Үшінші талап – педагогикалық ұжымның сынып жетекшісі мен
мұғалімдердің ата – аналармен жүргізетін жұмыстарына бірыңғай талап жүйесін
жасау.
Төртінші талап – ықпалды қоғамдық ата – аналар ұйымын
қалыптастаыру.
Тәрбие мақсаты, балалар ұжымын қалыптастыру мәселесі
Отандықпедагогика ғылымында педагогикалық ұжымның екі орнықты моделін
іздеумен бірге қарастырылады.
Педагогикалық ұжымның ең басты ерекшелігі оның кәсіптік қызметке
байланысты, нақтылай айтқанда жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеуде.
Педагогикалық ұжымның ең басты ерекшелігінің бірі ретінде кәсіп
қызметінің көпқырлылығын атау керек. Педагогикалық ұжымның ендігі бір
ерекшелігі оның жоғарғы деңгейде өзін - өзі басқара алуында.
Педагогикалық ұжымның келесі ерекшелігі оның қызметінің ұжымдық
сипаты және нәтиже үшін ұжымдық жауапкершілігі. Педагогикалық ұжым өмірінің
ерекшеліктерінің қатарында белгілі бір педагогикалық еңбектің түрін
атқарудан уақыт шегінің болмауын атауға болады.
а) Педагогикалық ұжымның ұйымдық құрылымы.
Ұжымның ресми құрылымы оның мүшелерінің міндеттері мен құқықтары,
еңбек бөлінісінің ресми реттелуіне байланысты.
Педагогикалық ұжымның бейресми құрылымы. Ұжым мүшелерінің алдын –
ала белгіленген міндеттерінен тыс нақты іс - әрекет негізінде қалыптасты.
Ұжымның ұйымдық құрылымының дамуына бірқатар факторларықпал етеді.Ол ең
алдымен мұғалімдер ұжымы шешетін кәсіптік – педагогикалық міндеттерінің
сипаты.
Мектептегі, сыныптағы істің жағдайы туралы дер кезінде алынған
объективті ақпарат ұжымның ұйымдық құрылымын нығайтып, ұжым мүшелерін
біріктіре түседі.
Ұжымдық құрылым белгілі дәрежеде педагогикалық ұжым мүшелерінің
әлеуметтік – демографиялық, дербестік – психологиялық ерекшеліктеріне
тәуелді нығыз іскерлік, тұлғааралық қатынастардың қолайлы негізгі ұжымның
жасына, біліміне, біліктілік деңгейіне, кәсіптік құндылықтары сияқты
белгілері бойынша біртектілік екендігі даусыз. Бұндай ұжымдар топтасу,
ұйымдасудың жоғарғы деңгейімен ерекшеленеді.
Ұжымның ұйымдық құрылымы ұжым мүшелерінің мүддесін, қажеттілігін
қаншалықты қанағаттандыруына да байланысты. Ұжымның ұйымдық құрылымының
сипатын айқындауды оның көлемі де елеулі етеді.
ә) Педагогикалық ұжымдағы әлеуметтік психологиялық ахуал.
Ұжымдағы көңіл – күй мен қоғамдық пікір, эмоциялық күш – қуат пен
өзара қатынастың деңгейін ондағы қалыптасқан әлеуметтік – психологиялық
ахуалмен айқындалады.
Әлеуметтік – психологиялық ахуал ұжым мүшелерінің бірлескен іс -
әрекет пен өзара қатынас процесінің сипатын танытатын ұжымның сезімнің
психологиялық жағдайының жүйесін білдіреді. Педагогикалық ұжымның
әлеуметтік – психологиялық ахуалының топтастырушылық қызметі ұжым
мүшелерінің оқу – тәрбие міндеттерін шешуге ұжымдық күш – жігерді
топтастыруын, бірігуін іске асырады.
Тұрақтандырушылық қызметі ұжымішілік тұрақтылығын қамтамасыз етіп,
ұжымға жаңа мүшелердің енуіне қажетті алғышарт жасайды.
Реттеушілік қызмет өзара қатынас нормаларын нығайтуда, ұжым
мүшелерінің тәртібіне баға беруде көрінеді.
Әлеуметтік – психологиялық ахуал қалыптасқан жағдайда ол ұжым
мүшелеріне жағымды немесе жағымсыз ықпал жасайды.
Әлеуметтік – психологиялық ахуалдың тұлғаға ықпал жасауының
механизмі еліктеуден - өзге адамдардың сезімін, ойларын тікелей қолдану,
пайдаланудан тұрады.
Ұжымның жалпы ахуалы оның мүшелерінің интеллектуалдық, сезімдік
және мінездерінің жігерлілік белгілеріне тәуелді болып келеді.
Сендіру процесінде бір адамның екінші адамға немесе тұтас ұжымға
әсері ырықты немесе ырықсыз түрде іске асады. Ұжымдағы жағымды әлеуметтік –
психологиялық ахуалдың қалыптасуына жеке тұлғаның жасайтын ықпалының тиімді
әдісі жеке үлгі көрсеті болып табылады.
б) Педагогикалық ұжымдағы келіспеушілік.
Жағымды психологиялық климат қалыптастыруға кедергі жасайтын
факторлардың қатарына ұжымдағы келіспеушілікті немесе ахуалды ауытқуды
атауға болады. Әлеуметтік – психологиялық келіспеушілікті көптеген мамандар
адамдардың тікелей қарым – қатынасы саласында пайда болатын қарама –
қайшылықты күрт шиеленісіп кетуі ретінде қарастырады.
Педагогикалық ұжымда орын келіспеушіліктің негізгі үш тобын бөліп
көрсетуге болады. Бірінші топ – кәсіптік – педагогикалық әрекетті мақсатқа
жетуге кедергі келтіретін, іскерлік байланыстарының бұзылуынан туындайтын
кәсіптік келіспеушіліктер.
Екінші топ – педагог мінез – құлқының өзара қатынас нормасына сай
келмеуіне, сол сияқты мінез – құлық пен іс - әрекеттің ұжым мүшелерінің бір
– бірінен күткен талаптарына сай келмеуінен туындайды.
Үшінші топ – педагогикалық үрдістегі қатысушылардың мінез бен
темпераменттік ерекшеліктері негізінде тұлғалық сәйкессіздіктен туындайтын
келіспеушіліктер.Келіспеушілікті реттеу мынадай қисынды әрекеттердің
бірізділігінен тұрады: келіспеушіліктің алдын алу; пайда болған жағдайда
келіспеушілікті үйлестіру; жою; келіспеушілік ахуалды шешудің ең оңтайлы
шешімін қабылдау; келіспеушіліктің түйінін шешу. Басшы келіспеуші жақтарға
өзге пікірлердің өмір сүруін мойындайтындай шешім қабылдайды.
2. Отбасы – ерекше педагогикалық жүйе.
Әлеуметтану ғылымы отбасын тұтас қоғамдық организімнің бөлігі,
әлеуметтік тәрбие беретін ұжым ретінде қарастырады. Отбасылық өмір
байланыстарыжан-жақтылығымен сипатталады.
Отбасының қоғамға қатысты негізгі қызметтері мыналар:
-ұрпақтар алмасуын қамтамасыз ететін бала туу, өсіру қызметін.
-білім,дағды, шеберлік,рухани құндылықтарды кейінгі ұрпаққа
жеткізетін тәрбиелік қызмет.
-өндірістік-шаруашылық қызмет.
-отбасының жұмыстан, оқудан бос уақытын ұйымдастыру қызметі.
Ата-аналарының білім деңгейіне байланысты да отбасында ерекшеліктер
орын алады.
а) Бір балалы отбасының әлеуметтік-педагогикалық проблемалары.
Бір балалы отбасы көпшілікпен араласу, ұжымдық қызмет тәжірибесін игеру
жағынан баланы қиын жағдайда қалдырады. Баланың қызығушылығы мен
қажеттілігін қамтамасыз етуде ата-ананың педагогикалық нормаларды
сақтамауынан бастауыш сыныптағы кезінен оның бойында тоғышарлық, ұжымды
жатырқаушылық қасиеттердің қалыптасқандығын аңғарамыз.
б)Оқушы отбасымен байланыс орнатудың психологиялық-педагогикалық
негіздері.
Мұғалімнің, оқушылардың, ата-аналармен жүргізетін жұмыстарының негізгі
түрлері мен әдістеріне сипаттама бермес бұрын отбасымен байланыс орнатудың
бірқатар психологиялық-педагогикалық ерекшеліктеріне тоқталған орынды.
Бірінші ереже. Мектеп пен сынып жетекшісінің отбасымен және жұртшылықпен
жүргізетін жұмысының негізгі ата-аналардың беделін көтеру және нығайтуға
бағытталуы тиіс.
Екінші ереже. Ата-ананың тәрбиелік мүмкіндіктеріне сенім арту, олардың
педагогикалық мәдениетінің деңгейін көтеру, тәрбиелік белсенділігін
арттыру.
Үшінші ереже. Отбасының өміріне орынсыз араласуға жол бермейтін
педагогикалық әдеп.
Төртінше ереже. Тәрбие мәселелерін шешуге өиірге құштар, көтеріңкі көңіл-
күйді басшылыққа алу, жеке тұлғаның табысты дамуына бағыт ұстау, баланың
жағымды қасиеттеріне, отбас тәрбиесінің күшті жақтарына сүйену.
3.Мұғалім, сынып жетекшісінің ата-аналармен жұмыс істеу формалары
мен әдістері.
Мектептің отбасылармен жүргізетін барлық жұмыстары ұжымдық және дербес
болып екі топқа бөлінеді. Қазіргі уақытта мектеп пен жанұя ынтымақтастық
әрекетінің мынадай бағыттары анықталған: ата-аналармен ұйымдастырушылық-
педагогикалық жұмыс; ата-аналардың педагогикалық сауаттылығын дамыту; ата-
аналармен баланың оқу үлгерімі мен тәрбиесін жақсарту үшін жүйелі жеке дара
жұмыстарын жүргізу.
Ата-аналармен ұйымдастырушылық-педагогикалық жұмыс ата-аналар комитеті
(жалпы мектептік, сыныптық), ата-аналар жиналысы және конференциялары
сияқты формалар арқылы жүргізіледі. Ата-аналар комитеті-ең белсенді,
ықыласты деген ата-аналардан тұратын қоғамдық орган, ол жалпы мектептік
және сыныптық болып сайланады. Ол 5-6 адамнан тұрады. Керек болған
жағдайда ата-аналар комитетінің жанында кеңестер, комиссияның ынталы
топтары құрылуы мүмкін.
Дұрыс және жөнді қызмет ететін ата-аналар комитеті сынып жетекшісінің оң
қолы. Сыныптың барлық күнделікті жұмысы (ұйымдастырушылық, орындаушылық,
бастамалық, тәрбиелік, бақылаушылық, үгіттеушілік) сынып жетекшісінің шебер
әрі бағыттаушылық ықпалымен ата-аналар комитетінің көмегімен жүзеге
асырылады. Ооэ
Тақырыбы: Білім берудің мазмұны.
Сұрақтары:1.Білім берудің құрамдас бөлігі.
2.Білім мазмұнын анықтайтын құжаттар.
3. Оқушылардың танымдық іс-әрекетінің нәтижесін
бақылау,
бағалау және есепке алу.
Халыққа білім беру icін жетілдіру — мемлекет саясатының өзекті
мәселелерінің бipi .
Білімнің мазмұны —оқу процесі компоненттерінің бipi, ол ғьлым, білім ,
іскерлік, дағдылардың жүйесі. Осы жүйенің негізінде оқушылардың ақыл-ойы,
қабілеті дамиды, ғылыми-мәдени қарым-қатынасы, мінезі қалыптасады .
Мектепте білім мазмұнын анықтауда төмендегідей мәселелер қамтылуы тиіс :
1.Оқушыларды біліммен қаруландырудың табиғатты қорғауға, еңбеккке және
өмірге жауапкершілік қатынаста тәрбиелеудің қажеттілігі.
2.Ұлттық, мәдени, тарихи байлықты жалпы азаматтық мәдени мұрасымен
ұштастыру.
3.Білім мазмұнында әлеуметтік —экономикалық даму жолдарын ескеру.
4.Пән аралық және пәнішілік байланыстарды ғылыми-әдістемелік негізде
жүзеге асыру.
5.Ұлттық тіл, халықаралық қарым-қатынас тілдерін оқып үйрену.
Мектепте білім мазмұны мына мәселелерді қамтуы керек:
- табиғат, қоғам, техника, мәдениет,адам жайындағы білімді қалыптастыру;
- диалектикалық-материалистік көзқарасты тәрбиелеу;
- адамды жан-жақты дамыту міндеттерін шешу;
- жастарды өмірге, еңбекке мамандық таңдауға даярлау.
Білім мазмұнына қойылатын критерийлер:
1.Білім мазмұнының тұтастығы.
2.Жоғары ғылыми және практикалық мәнділіг.
3.Мазмұны көлемінің уақытқа сай болуы.
4.Халықаралық тәжірибені есепке алу.
5.Оқу әдістемелік және материалдық базасына білім мазмұнының сәйкестігі.
Білім берудің құрамдас бөлігі:
1.Жалпы білім –оқушылардың ғылым негіздерін игеру процесі,
нәтижесі.Жалпы білім мазмұнына алынатын пәндердің үш циклі кіреді: ғылыми-
жаратылыс,гуманитарлық,еңбек және дене дайындығы.
а)ғылыми-жаратылыс пәндері —табиғат заңдары жайында оқушыларға терең білім
береді, олардың ойлау қабілеттерін дамытудың, негізгі құралы болып табылады
.
ә)гуманитарлық пәндер — оқушыларды педагогикалық даму заңдарымен
таныстырады.Ойлау аппаратын дамытудың, қарым-қатынас жасаудың құралы,
оқушылардың эстетикалық талғамын, адамгершілік сезімін қалыптастырады,
дүние тарихымен, мәдениетімен, рухани байлықтармен таныстырады.
б)еңбек, дене шынықтыру пәндері — оқушылардың денсаулығын нығайтады, түрлі
ic-әрекеттер процестерінде олар іскерлікке, дағдыға иемденеді, кәсіптік
бағдар береді.
2.Политехникалық білім — оқытудың әр түрлі сатысында, яғни еңбек
сабақтарының процестерінде қарастырылады, өндіріс негіздері, есептеу
техникасы, информатика сабақтары, әр түрлі құралдар, шеберханалар т.б.
Білім мазмұнын анықтайтын құжаттар
1. Оқу жоспары - оқу пәндерінің құрамын, әрбір сынып және пән бойынша
апталық сағат санын анықтайтын мемлекеттік құжат.
2. Оқу бағдарламалары – мұнда білім мазмұны сипатталады, пәндер бойынша әр
жылға және оқылатын курс тараулары мен тақырыптарына бөлінетін
сағаттар саны белгіенеді.Әр пән бойынша түсінік хат жазылады, онда
пәндерді оқыту жайындағы негізгі міндеттер көрсетіліп, мұғалімдерге
әдістемелік нұсқаулар ұсынылады.
3. Оқулықтар- оқу бағдарламасының негізінде жасалады, олар білім берудің
негізгі көзі.
Оқулыққа қойылатын талапттар :
- оқу материалының жоғары және идеялық ғылыми деңгейде түсінікті болып
баяндалуы;
- ой әрекетінің негізгі тәсілдерін қалыптастыру;
пәнаралық және пәнішілік байланысты жетілдіру;
- материалының жас ерекшелігіне сәйкестігі;
- жалпы орта білім мазмұнында тт, қоғам, техника, мәдениет және адам
жайындағы ғылымдардың барлық негізгі бағыттарын тұтас бейнелеу;
Оқушылардың танымдық іс-әрекетінің нәтижесін бақылау, бағалау және
есепке алу.
Оқу процестерінің маңызды компоненттерінің бipi—бақылау, баға қою,есепке
алу.
Бақылау - бұл педагогикалық басшылыктың және оқушылардың танымдық ic-
әрекетін меңгерудің функциясы.
Бақылаусыз адамың дамуын, қалыптасуын басқаруға болмайды.Оның
педагогикалық психологиялық мәні—оқушыға дер кезінде көмек көрсету,олардың
шығармашылық күшіне, қабілетіне сенім білдіру, оқушыларды оқу тапсырмасын
нәтижелі етіп орындау үшін ынталандыру және іске жұмылдыру.
Тақырыптық ,тарау бойынша және қорытынды бақылау бар.
Тақырыптық бақылау белгілі тақырыптар бойынша.Тарау -тарау бойынша.
Қорытынды бақылау - жыл аяғында.Формасы: дербес, топтық.
Бақылау әдістері :ауызша, жазбаша , графикалық.
Бақылау - деп оқушы жұмысындағы дербестікті, тапсырманы дұрыс орындау
нәтижесін, білімнің, іскерліктің, дағдының сапасын анықтауды
айтады.Үлгерімді бағалаудың білім беру және тәрбиелік маңызы зор.
Білім, іскерлік, дағдыны тексеру және бағалау,танымдық ic-әрекет
кезеңдерінің бірі болады.
Бағлауда ескеретін жағдайлар:
- оқушы білімінің жақсы жақтарын ,кемшіліктерін дәлелдеу.
- баға әділетті болуы қажет, жеңіл-желпі қарауға болмайды.
- әрбір баға тәрбиелік құрал болып табылады.
- бағаны жазалау құралына айналдыруға болмайды.
- оқушылар білімін тексеруді, бағалауды сабақтың әрбір кезеңінде іске асыру
керек.
5 - оқу материалын толық, логикалық бір ізділікпен айтылған жауапқа.
4 - материалды толық біледі, аздаған кемшіліктері бар.
3 - жалпы жауап дұрыс, бірақ толық емес.
Есепке алу - бұл оқытудың белгілі кезеңінде оқушылар мен мұғалімнің
жұмысын жинақтап, қорыту.
Тақырыбы: Мектеп ісін басқару.
Сұрақтары:1.Мектепішілік бақылаудың мазмұны.
2.Педагогикалық еңбекті ғылыми негізде ұйымдастыру.
Мектептегі жұмыстың ең басты мәселелерінің бipi - педагогикалық ұжымға
ғылыми тұрғыдан сауатты басшылық жасау қажет. Мұғалім жұмысын зор
жауапкершілікпен жүзеге асыратын тұлға - директор және оның орынбасарлары
.Олар өз жұмыстарын педагогикалық ұжыммен ынтымақтастық, демократиялық
принцип негізінде іске асырады.Жұмыс бақыланып отырады.Бақылау барысында
басшылар ақпарат, мәлімет алып отырады. Акпарат, мәлімет әділ болуы керек.
Бақылау жұмысты жақсартуға бағытталуы тиіс.
Бақылауға қойылатын талаптар:
- ұдайы, жүйелі жүргізіп отыру.
- әр түрлі бақылаудың формаларын қолдану .
- бақылау әділетті , жария етіп отыруы керек .
- тиімді, нәтижелі болуы керек.
Мектепішілік бақылаудың мазмұны :
1.Оқу жоспары, бағдарламалары орьндалуы.
2.Сабақ беру мен оқытудың жағдайы. Яғни сабақтың теориялық-әдістемелік
деңгейі, оқyшылapдың біліктілігі, іскерлік, дағдылардың сапасы т.б.
3.Жаңашыл мұғалімдердің педагогикалық тәжірибелерін оқып үйрену, тарату
тәрбие процесіне ендіру .
4.Тәрбие жұмыстарын бүгінгі өмір талабына сай басқару.
5.Әдістемелік жұмыстар.
6.Ата-ана мен, жұртшылықпен жүргізілетін жұмыс.
7.Мектеп құжаттары.
8.Педагогикалық кеңес қабылдаған шешімдердің орындалуы.
Бақылаудың бірнеше түрі бар:жаппай, дербес, ұжымдық.
Бақылау тиімді болу үшін, нәтижелі болу керек.Бақылаудың түрі, мерзімі,
мақсаты, міндеті мектеп жалпы жоспарында көрсетеді .Жоспар педагогикалық
кеңесте бекітіледі.Орынбасарлардың негізгі мамандығы бойынша тексеру-
бақылау тәрбиемен байланысты, сабақтас болғаны жөн.
Сабақты талдаудың үлгісі: пән, сынып, мұғалім,сабақ тақырыбы, мақсаты,
мерзімі.
1.Сабақтың типі, құрылымы,олардың сабақ тақырыбы мен мақсатына
байланыстылығы.
2.Сабақ мазмұны - оқу материалының саласы, ғылымилығы, дұрыстығы,
қызметі (тәрбиелеу, дамыту,білім беру).
3.Оқыту әдістемесінің - сабақтың мақсаты мен мазмұнына сәйкестігі,
сабақта көрнекілікпен техникалық құралдарды пайдалану.Білім, іскерлік,
дағдыны тексеру әдіс-тәсілдері.
4.Сабақта оқушылардың ic-әрекетін ұйымдастыру, уақытты дұрыс пайдалану.
5.Мұғалімге мінездеме беру: теориялық дайындығы, әдістемелік
шеберлігі,
педагогикалық такт.
6.Сабактың нәтижесін анықтау үшін оқушылардың білімді игеру
деңгейіне, қызығушылығына,белсенділігіне назар аудару керек.
1)сабаққа оқу жылының басында қатысу - оқу жылының басында өзгерістер
болады, жас оқытушылар қосылады.Олардың сабағына бірінші күннен бастап
қатысып ,бағыт беру керек.
2)тақырыптық қатысу - мұғалім жұмысының стилі мен жүйемен толық қатысуға
болады.
3)бүкіл жұмыс күнінің барысында бір сыныпта өтетін сабактарға қатысу.
Мақсаты - әр түрлі мұғалімдердің сабақ беру әдістері, жүйeci, оларды
салыстыру, үйге берілген оқу тапсырмаларының мазмұнын, көлемін
анықтау,оқушылардың танымдық белсенділігін зерттеу.
4)мұғалім директорының, оқу ісінің меңгерушісінің, әдістемелік кеңесті және
әдістемелік пән бірлестіктері жетекшілерінің, мұғалімдердің сабақтарына
бірігіп қатысуы - бұл сирек кездеседі,талдау болады.
Педагогикалық еңбекті ғылыми негізде ұйымдастыру.
Педагогикалық еңбекті ғылыми негізде ұйымдастыру - бұл ынтымақтастық
педагогикасы негізінде мұғалім мен оқушылардың бірлесіп істейтін жұмыстары
нәтижелі болу үшін жағдай жасау : қазіргі ғылым мен дайын пед практика
жетістіктерінің нәтижесінде негізделген еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру
процесі, яғни ізгілендіру, гуманитарландыру.
Оқьту теория процесін дұрыс ұйымдастыру және жетілдіру, еңбек іс-
әрекетінде уақытты, күшті әдістері мен құралдарды барлық пед практикасына
қатысушылардың толық және тиімді пайдалануы – педагогикалық ұжымның тікелей
міндеті.
Педагогикалық шығармашылық - бұл ғылыми ізденудің нәтижесінде озат
тәжірибені icкe ендіру, тұтас пед процесс проблемаларын шеберлікпен шешу,
оларды педагогикалық жұртшылықтың игілігіне айналдыру.
Педагогикалық шеберлік дегеніміз - оқу теория процесін шығармашылықпен
іске асыру.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ПЕДАГОГИКА кафедрасы
Кафедра
меңгерушісі: Чариев Е.Т.
п.ғ.д.проф.
------------------
2006ж.
ПЕДАГОГИКА ПӘНІНЕН
ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ.
Лекцияны дайындаған:
Чинибаева Г.Д.
ШЫМКЕНТ – 2006
Тақырыбы: ПЕДАГОГИКАНЫЦ ЖАЛПЫ НЕГІЗДЕРІ.
Сұақтары:1.Педагогиканың ғылымдық негізі.
2.Педагогика пәні және оның зерттейтін негізгі
проблемалары.
6.Педагогика ғылымының салалары мен жүйелері.
Педагогика гректің "пайс" - балалар, "эгейн" - баланы баскару,
тәрбиелеу, жетектеу ұғымдарынан шыққан.
Ертедегі Грецияда өзінің қожайынының баласын қолынан ұстап, жетектеп,
мектепке ертіп апаратын құлдарды педагогтар деп атаган.
Қоғамның даму формацияларыньң әр кезеңінде " педагогика " сөзі ұғымы
кең, жалпы мағынада қолданыла бастады... Білімнің жетілуіне байланысты
балалардың, тәрбиесі туралы ғылым пайда болды.
Педагогика оқулықтарында, жекеленген ғалымдардың зерттеу жұмыстарында,
сездіктер мен анықтамаларда педагогика ғылымына берілген анықтамалар көп
және әртүрлі. Соларды жалпылай келе, қорытындылайтын болсақ,
П е д а г о г и к а – тәрбие туралы ғылым.
Педагогиканың ғылыми таным саласы - тәрбие. Педагогика қоғамдық өмірдегі
тәрбиенің мәні мен рөлін анықтайды.
Әрбip ғылымның өзіне тән тану саласы және ғылыми ұғымдары бар.
Педагогика ғылымының негізгі ұғымдары:
1. Т ә р б и е - аға ұрпақтың жаңа ұрпаққа қоғамдық-тарихи тәжірибені
беру процессі;
Тәрбие белгілі бip мақсатқа бағытталған процесс: жас ұрпақтың
рухани,
дене күштерін дамыту;
Тәрбие - қоғамдық тарихи құбылыс.
2. Б і л i м б е р у- ғьлымдар жүйесінен білім алу және танымдық
іскерлік
пен дағдыны қалыптастыру, соның негізінде жеке бастьң көз-
қарасын ,
адамгершілік және т.б. жағымды қасиеттерді қалпыптастырып ,
жеке
адамньң шығармашьлық қабілетін дамыту.
Білім - адамның дамуына жағдай тудыратын арнайы
ұйымдастырьлған
iшкi жағдайлар жүйесі.
3. О қ ы т у - оқушы мен мұғалімнің мақсатты түрде өзара әрекет жасау
процесci, білім берудің негізгі жолы.
Бұдан басқа да педагогика ғылымының негізгі ұғымдары бар..
4. Даму - адамның физикалық және рухани күш-жігерінің сандық және
сапалық, жағынан тізбектеле, яғни бірізді өзгеруінің обективті
процессі.
Педагогика ғылымыньң міндеттері
Педагогика ғьлымыньң міндеті - зерттеу жүргізу, ал мектептің, жоғары
мектептің міндетi - оқушылар мен студенттерге тәрбие мен білім беру.
Педагогика ғылымының басты міндеті білім, тәрбие беру мен сол
жүйелердің заңдьлықтарын ашу, аныктау.
Сол сиякты педагогика ғьлымының міндеттерін тұрақты және уақытша деп
топтастыруға болады. Бұның ішінде тұрақты міндеттерге мыналар жатады:
- білім тәрбие беру, оқыту жүйесі мен сол жүйелерді басқарудың негізгі
заңдылықтарын айқындау;
- педагогикалық ic-әрекетті зерттеу, оқып, үйрену, жалпылау;
- білім беру, тәрбие беру, оқыту жүйелерінің жаңа әдіс тәсіл, құралдарын
ойластыру;
- баяу уақьттағы және болашақтағы білім жүйесіне болжам жасау;
- зерттеу жұмыстарының нәтижелерін іс-тэжірибеге енгізу.
Педагогика ғьлымыньң жүйесі
Қазіргі кезде педагогика ғылымын тәрбие туралы ғылымдардың жүйесі деп
атауға болады.
Педагогика ғылымы өзінің бастауын философия ғылымынан, соның ішінде
философия ғьлымының тәрбие мәселелерімен айналысатын бөлімдерінен алады.
Олар: Жалпы педагогика, Педагогика тарихы, Жас ерекшелік педагогикасы,
Арнайы педагогика, Салыстырмалы педагогика, Кәсіптік педагогика, Әлеуметтік
педагогика, Еңбекпен түзету колониялар педагогикасы, Емдеу ісінің
педагогикасы.
Педагогика ғылымыньң басқа ғылымдармен байланысы: Психология,Физиология,
Философия.
Педагогикалық зерттеу әдістері.
Ғылымның міндеті - зерттеу жұмыстарын жүргізу.
Педагогикалық процесс өзінің қайталанбауымен ерекшелінеді. Зерттеу
жұмыстарының да , осыған байланысты, баска ғылымдарға қараганда өзіндік
ерешеліктері бар.
Педагогикалық, зерттеу әдістері педагогикалық тұрғыдан бақылау, зерттеу
мақсатындағы әңгіме, мектеп құжаттары мен оқушылардың шығармашылық
жұмыстарын зерттеу, педагогикалық эксперимент, алдыңғы қатарлы
педагогикалық тәжірибені зерттеу, әлеуметпк зерттеу әдістері анкета,
рейтинг, математикалық сгатистиканьң әдістері, педагогикалық идеяларға
теориялық тұрғыдан талдау жасау және т.б.
Педагогиканың дәстүрлі зерттеу әдістері бар. Оларды кезінде Платон,
Квитилиан, Коменский, және Песталоццилар қолданган. Мұндай дәстүрлі
әдістерге жататындар:
Байкау, тәжірибені зерттеу, мектеп құжаттарына талдау жасау, әңгіме және
оқушылардьң шығармашылық жұмыстарымен танысып, зерттеу.
Тақырыбы:TҰTAC ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПРОЦЕСС.
Сұрақтары:1.Педагогиканың теориялық әдіснамалық негіздері.
2.Педагогиканың басқа ғылымдармен байланысы.
3.Педагогикадағы зерттеу әдістері.
Тұтас педагогикалық процесс дегеніміз - оқытушьлар мен тыңдаушылардың
белгілі біp максатқа бағытталған, мазмұнды түрде ұйымдасқан, бағыт беруші
белсенді іс-әрекеттері.
Тұтас педагогикалыкқ процесс 3 кезеңнен тұрады:
1. Дайындық кезеңі - мұнда педагогикалық процестің жүруіне кажетті
жағдайлар жасалады.
2. Негізгі кезең - мұнда мақсат пен міндет анықталады және педагогикалық
процестің басқа процестермен байланыстары қамтамасыз етіледі.
3. Қорытынды кезең - қол жеткен нәтижелерге талдау жасалынады.
Тұтас педагогикалық процестің компоненттері.
Педагог - оқытушы Тыңдаушы- оқушы Педагогикалык процестің мазмұны
Ұйымдастыру, баскару комплексі — Педагогикалық диагностика — Педагогикалық
процестің тиімділігінің критерийі.
Тақырыбы:ЖЕКЕ АДАМНЫҢ ДАМУЫ, КАЛЫПТАСУЫ
ЖӘНЕ ТӘРБИЕСІ.
Сұрақтары:1.Педагогикадағы жеке адамның дамуы мен тәрбие ісінің
проблемалары.
2.Жеке адам туралы түсінік.
3.Жеке адам дамуы мен қалыптасуы туралы теориялық
көзқарастар.
Жеке адамның дамуы өте күрделі диалектикалық заңдылыққа негізделген
процесс.
Бұл көптеген себептермен және ішкі заңдьлықтармен байланысты.
Жеке адам қоғамдық дамудың нәтижесі, белгілі қоғамдық қатынастардың
жемісі.
Жеке адамның дамуы үнемі жeтіліп отыратын заңды процесс болғандықтан
оның әpбіp саласы белгілі жағдайларға, ic-әрекетке, айнала қоршаған өмірге,
aдaмдармен қарым-қатынаска тікелей байланысты болады.
Адам жеке адам болып туылмайды, ол даму барысында қалыптасады.
Адам өмірге келгеннен ер жету кезеңіне дейін негізінен тәрбие арқьлы
өзгерістерге ұшырайды.
Дамудың қозғаушы күші - қарама-қайшылыктардың өзара күресі. Қарама-
қайшьлықтар ішкі, сыртқы және жалпы болып бөлінеді. Оларды іздеудің қажеті
жоқ, себебі қарама-қайшылықтар өзінен-өзі пайда болып, аяқ астынан табылып
отырады және олар жеке адамның өзіне ғана тән болады.
Адамның жетілуі жайлы көптеген теориялар бар... Солардьң кейбіреулеріне
тоқталып кетсек.
1. Ертедгі құл иеленушілік қоғам тұсындағы философтар Платон, Аристотель
оздерінің философиялық трактаттарында табиғат адамдардың белгілі
топтарып құрады, олардың қоғамдағы орнын, дәрежесін белгілейді, деген.
2. Ағылшын философтары Джон Локк, француз материалисті Д.Дидро адам
дамуындағы шешуші фактор, орта, яғни адамдық өмір жағдайы және тәрбие деп
дәлелдеді.
3. Томас Мор: Жеке адамды дамытудың негізі - жалпыға бірдей және
міндетті оқу, оқуды ана тілінде жүргізу, балаларга қоғамның әртурлі
салаларынан тсориялық білім беру, оны еңбекпен ұштастыру - деді.
4. Т.Кампанелла: Баланьң дамуы, жарасымды қалыптасуы оның бақытты өмір
cүpyінe байланысты, сондықтан тәрбие процесінде балалардың ақыл-ойын,
қабілетін дамыту үшін игілікті, қажетті жағдайлар жасау қажет — деді.
Р.Оуэн, Сен-Симон: Балаларды жан-жақты дамыту, оларды өмірге, еңбекке
дайындау тәрбиеге байланысты - деді.
Бала дамуы өте күрделі процесс. Оған үш негізгі фактор әсер етеді:
1. Тұқым қуалаушылық \ішкі жағдайлар\, бұл ұрпақтың ата-анамен биологиялық
тұрғыдан ұқсастығы, яғни белгілі бip қасиет пен ерекшеліктердің берілуі.
2. Орта - адамның өмір сүретін әлеуметтік қоршауы. Адамның дамуына
табиғи және әлеуметтік орталар әсер етеді. Табиғи орта бұл турлі табиғат
жағдайынан адам тұрмысына, кызметіне ьықпал жасауы. Әлеуметтік орта жеке
адамның мінез-құлқының дамуына ықпал жасайтын қоғамдағы әлеуметтік қатынас,
адамдардың көп қырлы ic-әрекеттері. Адам өзінің дамуы үшін қажетті
материалдарды осы әлеуметтік ортадан алады.
3. Тәрбие - адамның дамуы мен қалыптасуында басты фактор болып табылады...
Баланың әpбіp даму кезеңінде жетекші ic-әрекеті болады.
А к с е л е р а ц и я құбылысы - латынның үдемелі деген
мағынаны білдіретін сөзінен шыққан балалардың бұлшық eттepi мен
сүйектерінің жедел даму процесі. Бұл процесс әлеуметтік, экономикалық,
экологиялық жағдайларға байланысты болады.
Тақырыбы: Тәрбие процесі.
Сұрақтары:1.Тәрбие – арнайы ұйымдастырылған педагогикалық
іс-әрекет.
2.Тәрбие заңдылықтары мен принциптері.
6.Тәрбиенің түрлері.
Тәрбие қоғамдық құбылыс - ол курделі қарама-қайшылығы мол әлеуметтік
тарихи процесс.
Тәрбие қоғамдық құбылыс ретінде төмендегідей негізгі сипатқа ие болады.
1.Тәрбие - қажеттіліктен туындайды, яғни өскелең ұрпақ жаңа қоғамдық
талаптарға икемделеді (балалар өседі, есейеді, ержетеді).
2. Тәрбие – мәңгілік, қажетті, жалпы категория. Адам қоғамының пайда
болуъна байланысты туындап, қоғамда адам өмір cypіп жатқан шақта ол
жойылмайды. Ол адамның дамуына өндіргіш күштерді дайындауға қажетті.
3. Қоғамдық тарихи дамудың әр кезеңінде тәрбие өзінің қажеттілігіне,
мазмұнына, формасына қарай нақты тарихи сипатта болады.
4. Өсіп келе жатқан жас ұрпактың тәрбиесі алдыңғы аға ұрпақтың
әлеуметтік тәжірибесін меңгеру барысында іске асады.
Тәрбиенің мәні мен мақсаты және жүйесі өмір cypіп отырған қоғам
саясатымен, экономикалық жүйесіне байланысты туындайды. Әрбір қоғамдық
формацияларда адамдардың материалдық және рухани өмірінің үздіксіз өзгеріп
отыруына сай, қарым- қатынастардың жаңа формалары туып, тәрбиенің мазмұнына
жаңа идеялар енеді. Демек, әрбір қоғамдық жаңа формацияның алмасуымен,
әлеуметтік, философиялық және діни ой-пкірлер де өзгерісте болды, тәрбиенің
мақсаты мен міндеттеріне ықпал жасайды.
Тәрбие қоғамды құбылыс, онсыз ешбір қоғамның алға дамуы болмайды.
Тәрбие процесі дегеніміз - жеке адам мен балалар ұжымын әлеуметтік
тұрғыдан қалыптастыруда, оларды өмірге дайындап қоғамда өз орнын таба
білуге үйретіп, әрбір әрекетімен, қызметімен қоғамға пайда келтіруден, өз
басына қанағаттанған сезіммен қарауға тәрбиелеу.
Тәрбие процесінің құрылысы өз ерекшіліктеріне байланысты алдына айқын
мақсат қойып , тәрбие мазмұнын соған негіздеп, оларды ic жүзіне асыруда
тәрбиенің формалары мен әдіс-тәсілдерін, обективтік мүмкіндіктерін, сонымен
қатар жеткен жетістіктердің қорытындысын анықтайды.
Тәрбие процесі өзінің құрылысына, бағыт-бағдарына қарап диалектика
заңына негізделген.
Тәрбие процесінің диалектикалық мәні оның даму үстінде болып белгілі
сатымен диалектикалық икемдікте өзгеріп отыруында. Себебі, тәрбие процесі
әлеуметтік талапқа негізделіп дами отыра, өмip тәжрибесіне орай өзгеріске
түсіп, басқаша құрылады. Ол қарама-қайшылықта болып тұрады. Себебі, жеке
адамның дамуы шиеленіссіз, қайшылықсыз өтпейді. Ең басты қозғаушы күш осы
болып табылады.
Тәрбие процесінің заңдылықтары
Тәрбие процесінің заңдылығы педагогикалық құбылыстар мен процестің бір-
бірімен обьективті түрде байланысып жатуымен сипатталады. Әpбip жеке
адамның ic-әрекеті мен қызметі және басқа адамдармен қарым- қатынасы, оның
әлеуметтік өмірін құрайды.
1. Тәрбие процесінің мазмұны қоғамдық ортаньң обьективтік және субьективтік
факторларымен тығыз байланыста болуы.
2. Жеке адам тәрбиесі мен дамуы бірлікте және өзара байланыста болуы.
3. Тәрбиенің қорытынды нәтижесі бүгінгі өмір талабына сай болуы .
4. Тәрбие, өзін-өзі тәрбиелеудің өзара бірлікте болуы.
Тәрбие қағидалары дегеніміз — тәрбие процесінің мазмұнын,
ұйымдастырылуы мен әдістерін айқындайтын ережелер, алғы шарттар, талаптар
және бағыттаушы қағидалар жиынтығы. Тәрбие принциптері адамды дамыту,
калыптастыруды жеделдету, оқу-тәрбие процесін ізгілендіру, жеке адамның жан-
жақты даму заңдылыктарына негізделген.
Тәрбие қағидалрының жүйесі:
- тәрбиенің мақсаттылығы;
- тәрбиенің өмірмен, еңбекпен, қоғамдық өмір іс-тәжірибесімен
байланыстылығы;
- еңбек арқылы тәрбиелеу;
- жеке адамға талап қоюшылық пен құрметтей білу;
- балалардың жас және дара өзгешелігін есепке алу;
- жеке адамды ұжымда тәрбиелеу;
- балалардың саналылығын, белсенділігін өзіндік әрекеттерін дамыту;
- адам бойындағы жақсылық нышандарға сүйісіну;
- мектеп, жанұя, жұртшылық әрекетінің бірлігі;
- тәрбие мен қогамның өзара байланысы.
ТӘРБИЕ ӘДІСТЕРІ, ОЛАРДЬҢ ЖІКТЕЛУІ.
Тәрбие әдісі - грегтің методос - жол - бұл тәрбие жұмысында
белгіленген мақсатка жетудің жолы. И.П.Подласый.
Тәрбие әдістері - балалар мен олардың іс-әрекеттерін ұйымдастыруға
кажетті, ғылыми тұрғыдан негізделген, педагогикалық мақсат көзделінген,
олардьң тәртібі мен санасына психологиялық-педагогикалық, тұрғыдан әсер
ету, олардың ic-әрекеті мен өзін-өзі тәрбиелеудегі қызығушьлықтарын
дамыту.Лихачев Б.
Тәрбие әдістерінің жіктелуі
1- топ.
Тәрбиеленушілердің ic-әрекет, қарым-қатынастарындағы, мінез-құлқындағы
жағымды тәжірибені қалыптастыру әдістері. Оларға: талап, қоғамдық пікір,
үйрету, жаттықтыру, арнайы ұйымдастырылған тәрбиелік ситуациялар жатады.
а талап - мінез-құлык, нормасыньң көрінісі. Балаларды әлеуметтік іс-
тәжірибеге қатыстыру.
ә қоғамдық пікір - бұл ұжымдық талаптьң бейнеленуі, ұжым
мүшелерінің байымдауы, баға беpyi, қоғамдық пікір, ұжымның еркі, күші. Ұжым
– тәрбие субектісі.
б үйрету, жаттықтыру - бұл мінез-құлық нормасына сәйкес оқушыларды
қажетті дағдыға, әдетке төсілдіру.
в жаттықтыру - бул әртурлі ситуацияда оқушының моральдық тапсырмаларды
орындауы.
Үйрету , жаттықтыру әдістеріне нұсқау көрсету, машықтандыру тапсырмалары
жатады.
2 - топ.
Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістері, олар - саяси-этикалық
әңгіме, әңгімелесу, пікірталас, лекция, өнеге.
Бұл әдістердің балалардың санасына ықпал жасауда маңызы зор.
а әңгіме. Оған қойылатын бірнеше талаптар бар:
- тақырыптың көкейкестілігі
- балалардың жас ерекшелігіне сай болуы
- көрнекі құралдарды пайдалану
- әңгіменің тартымдьк, қызықты болуы
ә пікірталас - бұл әдіс жоғары класс оқушылары үшін тиімді. Баға беруді,
сенімді қалыптастыру, белгілі бip дайындықпен келу, т.с.с. Қателік пен
жалған көзқарастармен күресуге үйретеді. Пікірталас соңында
жауаптарды жинақтау, талдау, баға беру, қорытындылау жұмыстары жургізіледі.
3- топ.
Мадақтау және жазалау әдістері.
Мадақтау белсенділікке ынталандырады.
Жазалау - теріс мінездерден арылту үшін, теріс қылықтарын тежейді.
Тәрбие әдістерін таңдап алу шарттары:
- оқушылардың жеке жәке жас ерекшеліктеріне,
- өмір тәжірибелеріне,
- педагогикалық ситуацияларға,
- әр оқушының даму ерекшелігіне және т.б. қарап таңдап алынады. Тәрбие
әдістері бip-бipiнe өзapa тәуелді, бipiн-бipi толықтыра молайта түседі
және өзара байланысты.
ТӘРБИЕ САЛАЛАРЫ ТҮРЛЕРІ
АДАМГЕРШІЛІК ТӘРБИЕСІ
Адамгершілік тәрбиесі дегеніміз – жасөспірімнің бойында мінез-құлықтың
белгілі бip сипаттарын қалылтастыру және олардың өздерінің бip-бipiнe,
жанұяға, басқа адамадарға, отанға, елге деген қатьнасын анықтайтын мінез
нормалары мен ережелерін дамыту жөніндегі ұстаз тәрбиешілердің арнаулы
мақсат көздеген қызметі.
Адамгершілік тәрбиесі жан-жақты кешенді тәрбиенің аса маңызды құрамды
бөлігі болып табылады. Қазіргі жаңару, егемендік алып, нарық заманында,
өтпелі кезеңде, ел өмірінің барлық саласында түбегейлі жаңарулар енгізіліп
жатқан шақта ғылым мен ic- тәжірибе алдында адамгершілік идеялары,
нормалары, ережелері, адамгершіліктің құндылықтарын сақтау проблемалары
тұр.
Адам баласы ғылымда өзінің адамгершілік қасиеттерімен, қайырымдылығымен,
адалдығымен, әділеттілігімен ардақталады. Моральдық қасиеттер адамдардың
қимыл-әрекеттерінің қарым-қатынасынан шығады. Жақсылық пен жамандық,
зұлымдық, пен махаббат, әділеттілік пен әділетсіздік, борыш пен намыс, ар
мен ождан адамның ic-әрекеті арқылы өлшенеді. Бұларды адам бойына
жастайынан мінез-құлық ережесі eтіп қалыптастыру тәрбиеге байланысты.
АҚЫЛ-ОЙ ТӘРБИЕСІ
Ақыл-ой тәрбиесі әp заманда жастарға білім берудің негізгі құралы болып
келеді.Білім алуға және ғылымға ұмтылыс халык санасының тереңінен әрдайым
орын алады. Халық табиғат пен қоғам дамуының заңдылықтары бейнеленген
ғылымның деректерін, түсініктерін және заңдарын мақсатты игерудің нәтижесі
тек ақылды адам ғанa терең білімдерді меңгере алатынын түсінді. Білімнің
мәнін "Ақылдан қымбат байлық жоқ", "Ақылды сатып ала алмайсың", "Ақыл-
тозбас киім, білім сарқылмас бұлақ"' деген халықтың даналық сөздерінен-ақ
байқауға болады.
Халық, педагогикасында оқыту мен білім берудің принциптері қазіргі
ғылыми педагогика тұжырымдарымен ұштасып жатыр. Халық білім мен өмірдің
тығыз байланысты болуын талап eттi. Халық педагогикасы оқытудың көрнекі
болуын ойдан шығарған жоқ. "Көзбен көрген, құлақпен ecтіген ақиқат емес,
тек қана мұхият зерттелген - ақиқат".
Халыкқ педагогикасында тәрбие, оның бөліктері туралы ұғымдарыньң
анықтамаларыньң да ғылыми педагогиканың анықтамаларымен сәйкес келетіндігі
байқалды. Халық педагогикасы бойынша ақыл-ой тәрбиесі деп шәкірттердің
ойлау қабілітерін сана-сезімін оқу және еңбек процесінде дамытуды айтады.
Ғылыми педагогиканьң анықтамасы бойынша ақыл-ой тәрбиесі деп оқышуылардың
ақыл-ой күштерін, ойлауын дамытудағы және ақыл-ой еңбек мәдениетін
дарытудағы тәрбиеишілердің мақсатты ic-әрекетін түсіндіруді айтамыз.
Бірақ оқушы өмірінің іс-әрекеті тек тәрбиешілердің мақсатты ыкпалымен
шектелмейді. Оған қосымша оқушыны қоршаған ортаның ыклалдары мен әсерлерін
еске алу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ПЕДАГОГИКА кафедрасы
Кафедра
меңгерушісі: Чариев Е.Т.
п.ғ.д.проф.
------------------
2006ж.
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПРОЦЕСС МҰҒАЛІМ ҚЫЗМЕТІНІҢ ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ ПӘНІНЕН
ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ.
Лекцияны дайындаған:
Чинибаева Г.Д.
ШЫМКЕНТ – 2006
Тақырыбы:Педагогикалық процесс мұғалім іс-әрекетінің объектісі.
Сұрақтары:1. Мұғалімге қойылатын кәсіби талаптар.
2.Мұғалім шеберлігі .
3.Педагогикалық іс-әрекеттегі мұғалімдерде кездесетін
қабілеттер.
Мектептегі оқу-тәрбие процесін ұйымдастырып, жүзеге асырушы тұлға -
мұғалім. Мұғалім — педагогикалық қызметпен кәсіби тұрғыда шұғылданушы,
арнаулы дайындығы бар адам (мұнда кәсіби шындалған, кәсіби шебер
ұғымдарына назар аударған жөн).
Кәсіби тұрғыжан дайындығы жоқ барлық адамдар да педагодакалық ic-
әрекетпен айналысады, соның ішінде тек мұғалім ғана педагогикалық заңдар
негізінде жұмыс істей алады. Мұғалімдік қызмет өсіп келе жатқан ұрпактың
тағдырына жауапты.
Педагог - тәрбиешінің бүгінгі еңбегінің нәтижесі - ертеңгі күнінің
сипаты.
Ұстаз - арнайы дайындығы бар мамандар, ол ата-ан, ұрпақ
тәрбиелейтіндер.
Ұрпақ тәрбиесі мен ұстаз қызметі біртұтастықтан және қарама-қайшылықтан
тұрады.
Ұрпак тәрбиесі - ерте кезеңде,алғашқы қауымдастықта пайда болса,
ұстаздық қызмет құл иеленуші дәуірдe пайда болған.
Тәрбие - обьективті заңды тарихи процесс.
Ұстаздық кызмет - соның субьективтік бейнесі, тәрбиені icкe асыратын
адамньң енбегі.Ұстаз қызметі ұрпақ тәрбиесіе сәйкес келе бермейді... өмір
-күрес, қарама-қайшылықтан тұрады,Ұстаздық қызмет пен ұрпақ тәрбиесі осы
қарама-қайшылықты шешуден тұрады. Ұстаздық қызмет - қоғамдық құбылыс
ретінде, филасофия заңдарына сүйеніп тәрбие барысында қарама-қарсылықты
шешеді.Бұл - қозғаушы күш болып табылады.
Ұстаздыкқ қызмет - өндірістік қарым-қатынастың құрамды бөлігі.Ұстаздың
негізгі мақсаты – жас өспірімдерді өмірге тәрбиелеу,оқыту,үйрету,бұл
педагогикалық мақсаттан туындайды.
Педагогикалык мақсат – жас ұрпақты филасофиялық, экономикалық, саяси,
адамгершілік, құқықтық, эстетикалық, биологиялық тұрғыдан қарап, жан-жақты
білім, тәрбие беру, қоғамға кажетті азамат етіп шығару.
Ұрпақты тәрбиелеу - абстракты нәрсе емес, ол әрбір жас ұрпаққа
қабілетіне байланысты, керегінше білім,тәрбие бepy, өмірге бейімдеу,
еркіндікте өсіру, өмірде өз орнын табуға дайындау.
Мұғалімнің басты қызметі - баланы оқыту, тәрбиелеу, дамыту, қалыптастыру
процесін басқару.(Баскару-сөзіне назар аудару керек.) Дайынды бермеу,
оқушылардың санасында жаңа ойларды тудыру.
ХVII ғ-да Я.А.Коменский мұғалімдегі басты қасиет : жоғары адамгершілік,
адамдарға деген махаббат, өзінің білімге, еңбек сүйгіштікке, және т.б
қасиеттерімен оқушыларға үлгі болу керек. Мұғалімнің үлгі боларлық
белгілері, көрсеткіштері : киім мен тамағының қарапайым болуы, сергектік
пен еңбек сүйгіштік,іс-әрекетте, қарапайым, жоғары адамгершілік, тәртіп
сөйлей білу мен тыңдай білу өнері, сөйлесу қарым-қатынасы.Мұғалім қызметіне
мүлде кересар қасиеттер – жалқаулық, бейкүйездік, еріншек, жұмысы жоқтық, -
деп атап көрсеткен.
Мұғалімге қойылатын талаптар.
1. Кәсіби қабілеттер :
- ұйымдастырушылық - оқушыларды ұжымға топтастыру, жұмысты
жоспарлау т.б.
- дидактикалық - нақты оқу материалын таңдай білу, түсіндіру.
- оқушылардың танымдық қызығушылық пен ынталарын дамыту,
белсенділіктерін арттыру.
- коммуникабелдік - қарым-қатынас шеберлігі.
- зерттеушілік - педагогикалық ситуациялар мен процестерді талдай
білу,
нәтижесін көре білу, нақты шешім қабылдау.
Сонымен бірге адамшылық, шыдамдылық,адалдық, жауапкершіліктік,
обьективтілік, жомарттық, әділдік, адамдарға деген сый-құрмет, ұстамдылық,
қайырымдылық,белсенділік, міндетті түрде-гуманистік, талап қоя білушілік.
2. Кәсіби білім, іскерлік қасиеттер: пәнді оқыта білу, оқытудың
әдістері, психологиялық дайындық, жалпы эрудиция, кең мәдени өріс, ұстаздық
шеберлік, педагогикалық еңбек технологиясын игеру, ұйымдастырушылық,
іскерлік пен дағдылар , педагогикалық такт, педагогикалық техника, қарым-
қатынас технологиясын меңгеру, шешендік өнер және т.б.
3. Ғылыммен шұғылдану- оқытудың жаңа технологияларын, жеке методиканы
меңгеру.
4. Өзінің кәсіби еңбегіне деген сүйіспеншілік, мұнда балаларға
деген сүйіспеншілік – мұғалімдік істің негізі.
Мұғалім шеберлігі
Мұғалім
шеберлігі ең алдымен оқушылардың дамуы, білім және белгілі бір (деңгсйге )
дәрежеге жетуі де,(қамдай жағдай болса да ) оқыту мен тәрбиемен
сипатталады.
Шебер мұғалім —бұл соңғы жаңа әдістерді жоғары деңгейде меңгерген
мұғалім.
Оған үйренге болама? Иә, болады... Бipaқ ол ұзак та қиын жол .
Дегенменде, бастысы – оқушылардың ic-әрекетін басқара білу, оқыта
білу,белсенділігін арттыру, сабақты оқыта білу іскерлігі, тәжірибелі
педагог оқушылардан сабақ үстінде жаңа материалдарды ұқынуларын, түсінігін,
меңгерулерін талап етеді.
Тақырыбы:Педагогикалық процестің заңдары мен заңдылықтары.
Сұрақтары:Педагогикалық процестің заңдылықтары.
Педагогикалық процестің бөліктері.
Педагогикалық процестегі тұлғалар арасындағы қатнастар.
Педагогикалық процестің заңдарын білу мұғалімнің іс-әрекетін
ұйымдастыруға жол табуға көмектеседі.Педагогикалық процестің заңдары болуы
мүмкін:
-бала өткен ұрпақтың әлеуметтік тәжірибелерінің мұрагерлігіне тек қана
өзінің творчестволық,шығармашылық еңбегінің арқасында ғана ие бола алады.
-индивиттің өз орнын таба алуға дайын белгілі бір әлеуметтік-азаматтық
дәрежесі әлеуметтік белсенділік кеңістігінің бірте-бірте кеңейуі барысында
жүзеге асады.
-ұстаздар мен оқушыларды біріктіретін ұйымдастырылған бірлесіп бөлінген
іс-әрекеттері пдагогикалық процес арқылы жетістіктерге жетеді.
-оқу орнының пед. Процесі қоғамның әлеуметтік-экономикалық
қажеттілігіне сай болады.
-пед.процестің мақсатқа бағыттылығы қоғамның мақсатын көрсетеді,ол
әлеуметтік тапсырыс ретіндегі,білімберу заңдары арқылы талап етіледі.
-пед.процес екі жақты іс-әрекет, яғни,ұстаз бен шәкірт.
-оқушылардың творчестволық белсенділігі мұғалімнің мұқият
ұиымдастырылған іс-әрекетінің нәтижесі.
-пед.процестің негізгі қызметі сондайақ жеке оқушылардың жас
ерекшеліктері мен даму деңгейлеріне сай келуіне де байланысты.
-пед.процестің бір-біріне байланыстылығы.
-пед.процес ұзақ мерзімге бағытталған.
Заңдылықтар пед.процестің ішкі және сыртқы байланыстарын көрсетеді,олар
өзара күрделі байланыстарды құрайды. Мұғалім іс-әрекетін ұйымдастыруға
қойылатын негізгі талаптар бірнеше талаптарды құрайды:
-пед. процестің бағыттылығы.
-іс-әрекеттің санамен мінез-құлық бірлігін қалыптастыруға
бағыттылығы.
-пед.процестегі іс-әрекеттерді оқушылар тұлғасын дамытудың
көкейкесті қажеттілігін ескере отырып ұйымдастыру.
-талап қоюшылық.
-пед. процесте оқушының дамуында жас ерекшелігі мен ұлттық
ерекшеліктерін ескеру.
-педагогикалық басшылықты оқушылардың инициативасымен,қайраткер-
лігімен ұластыру.
-ұстаздардың, ұжымның,отбасының оқушыларға қоятын талаптарының
үйлесімділігі.
-әрбір бала үшін тиімді психологиялық ахуалдың әлеуметтік
қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Т.б.
Заңдар, заңдалықтар және оның принциптері өзара байланысты болады.
Педагогикалық процестің негізгі факторлары оқушылар менұстаздар болса
олардың іс-әрекет бөліктері: мақсат,міндеттері,мазмұны,құрал,фор ма,әдістер
мен тәсілдер.
2.Мұғалім педагогикада екі роль атқарады:пән мұғалімі және снып жетекшісі.
Оқытудың тәрбиелік мүмкіншілігін жоспарда қарастыру әрекеті көбінесе
оқылатын материалдың мазмұнымен байланыстырады,немесе оқушыларда
қайсарлықты,мақсаттылықты,жауапкерш ілікті қалыптастыруға ықпалын тигізеді.
Жалпы білім беретін мектептерде оқушылар мен мұғалімнің,оқушылардың өзара
қарым-қатынасының маңызы өте жоғары.Бұл тұжырымдамаға үлкен үлес қосқандар
орыстың ағартушылары, Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, Л.И.Новикова,т.б.
Тақырыбы:Мұғалім және оның педагогикалық процесті
ұйымдастырудағы рольі.
Сұрақтары:1.Мұғалімнің қоғамдағы орны мен қызметі, оған қойылатын
талаптар және педагогикалық мамандықтың ерекшеліктері.
2.Мұғалімнің профессорлық қасиеттері, балаға деген сүйіспеншілігі,
іскерлігі.
3.Мұғалімнің мамандық этикасы.
1.Мұғалімге қоғам балаларды сеніп тапсырып, оларға ықпал жасап
тәрбие-леуді, дүниеге көзқарасын дамытып, қалыптастыруды сеніп
тапсырды.Мұндай ора-сан зор сенім мұғалімге қоғам алдында ұлы
жауапкершілік жүктейді.
Мұғалім мамандығы -өте жауапты және игілікті мамандықтың
бірі.Мұғалім қоғамның ең басты өндіргіш күштерін-жеке адамды оқытып
тәрбиелеп дамытатын және қалыптастыратын басты тұлға.Қоғамның өндіріс
күштерінің өзгеруі, эконом-икаға көшу, демократиялық бет бұрыс, мұғалім
алдында үлкен міндеттер жүктейді, оқу-ағарту саласындағы артта қалушылықты
жою-оқу-ағарту ісін бүтіндей қайта
құруды талап етеді.Бұның бәрі мектеп арқылы іске асатыны белгілі, мұғалім
мектеп-тей басты тұлға.Ол бұқаралық-саяси, мәдени ағарту және тәрбие
жұмыстарын ұйым-дастыруға қабілеті мол, өз мамандығынан теориялық және
тәжірибелік терең білімі бар адам.Мұғалімнің қоғамдық процестегі рольі,
мамандығының әлеуметтік мәні осында.
Сонымен бірге мұғалімге кәсіптік-педагогикалық талаптар да
қойылады.Ең алдымен мұғалім-терең білімді, өз отанын шексіз сүйетін, оның
дүние жүзі алдын-дағы беделін жете түсінетін, соған үлес қосатын білімдар
адам.
Мұғалім қызметінің табысты болуы оның өз қызметінің мәнін жете
түсінуде, оқушыларға саналы тәрбие, жан-жақты білім береді, олардың
көзқарасын қалыптас-тырады, дүние танымын дамытады, өмірге, еңбекке,
қоғамға деген қатынасын тәрбиелейді.
Мұғалімнің кәсіби мамандығына қойылатын негізгі талаптар:
-қоғамның алдыңғы қатарлы идеяларын игеру;
-жан-жақты білімдарлық;
-педагогикамен байланысты пәндерді жақсы білу;
-оқытатын пәнін, ғылыми жетістіктердің ағымын білу;
-оқыту, тәрбиелеу методикасын білу;
-жұмысына шығармашылық көзқарас;
-баланы жете білу, жан-дүниесін түсіну;
-педагогтік техниканы меңгеру (қисынды,мәнерлі сөйлей білу);
-педагогтік әдептілікті меңгеру;
-балаға деген сүйіспеншілдік пен әділеттік.
Ғылыми материалмен жұмыс істей отырып, мұғалім әрдайым оны
педагогика-лық ой елегінен өткізуге тырысады, бұл арада ол оқушылардың өз
пәніне деген ынта-ықыласын дәл қалай туғызып,тереңдету жағын ойлайды.
2.Мұғалім мамандығы-ең ардақты, әрі қадірлі мамандық.Өйткені
мұғалім әр адамның бойына білімнің жарық сәулесін құяды, өмірді білуге
деген құштарлығын оятады.
Нағыз мұғалім деп тәрбиелеушінің ойы мен жүрегіне жол тапқан
ұстазды айтады.
Мұғалім қызыметінің табысты болуы,оның оқу және тәрбие жұмысының
мақсаттары мен міндеттерін жете түсілуіне байланысты. Мұғалім оқушыларға
сапа-лы тәрбие, жан – жақты білім береді, олардың көз қарасын
қалыптастырады.
Халық арасында мұғалім оқығанда ғана мұғалім, ол оқуын тоқтатқан
күні мұғалім болудан қалады, деген сөз бар. Әлемде эволюция жүріп жатқанда,
мұғалімге қойылатын талап та арта түседі.
Мұғалім жұмысының табысты болуы, белгілі жағдайда балаға деген
сүйіспен-шілікке байланысты.
Балаға деген сүйіспеншілікті бір жақты түсінуге болмайды.
Ы.Алтынсарин:
мұғалім балалармен іс тес болады: егер олар бір нәрсені түсінбессе, онда
мұғалім шәкірттерді кінәламай, олардың көкейіне қондыра алмағаны үшін өзін
- өзі кіна-лауға тиіс - деп жазды.
Мұғалім ең алдымен өз ісіне деген сүйіспеншілігі болуы тиіс.
Психагогика педагогикалық зерттеу мәліметтеріне қарағанда, педагогикалық
қабілет-тің бірнеше түрі кездеседі.
1. Дидактиқалық қабілет мұғалімнің оқушыға оқу материалын жеткізу
қабілеті, оқушының білім дәрежесін, іскерлігін, дағдысын дұрыс
анықтай білу, өз пәніне қызығушылығын арттыру, таным белсенділігі
мен ойын дамыту.
2. Академиялық қабілет – мұғалім қабілетінің пән саласына сәйкестігі .
Ондай мұғалім өз пәнін ғылым дамуына сай біледі, өз бетімен қарпайым
зерттеу жұмыстарын жүргізеді.
3. Перцентивті қабілет – оқушының ішкі дүниесін тани білу. Қабілетті
мұғалім оқу-шының сабақ үстіндегі психикалық жағдайын бірден
байқайды.
4. Сөйлеу қабілеті – тіл арқылы өз ойын , ішкі сезімін нақты, түсінікті
етіп жеткізе білуі. Бұл мұғалім үшін өте маңызды қабілет ерекшелігі.
5. Ұйымдастырушылық қабілеті – сабақты таңдауға, білімді қабылдауға
оқушы- ларады әзірлей білуі, т.б.
6. Коммуникативті қабілеті – оқушылармен қалыпты, дұрыс басқарып ,
қарым-қатынас жасай білу, педагогикалық әдептілік жетілдіру.
7. Конструктивті қабілет – оқу және тәрбие міндеттерін шешудің тиімді
жолдар-ын іздестіру.
8. Қолданбалы қабілет – мұғалімнің өз мамандығына қатысы жоқ спорт,
оймен келетін – шахмат, көркем өнер, т. б. білетіндігімен оқушыларды
қызықтырып,өз мақсатына жетуге болады.
Тақырыбы:Педагогикалық үрдістібасқарудағыәлеуметтік институттар-
дың өзара әрекеттестігі.
Сұрақтары:1. Мектеп, отбасы, жұртшылық және мектептің бірлескен
жұмысын ұйымдастырушы орталық.
2.Отбасы – ерекше педагогикалық жүйе.
3. Мұғалім, сынып жетекшісінің ата – аналармен жұмыс
істеу
формалары мен әдістері.
1) Мектептің ұйымдастырушы тәртіп орталығы ретіндегі қызметтерінің
ең маңызды бағыттарының бірі – мектептің, отбасының және жұртшылықтың күшін
біріктіру. Бұл жұмыстың мазмұны, әдістері мен түрлеріне қарай өзіндік
ерекшелігі болады.
Ең бірінші талап – бүкіл педагогикалық ұжым әрекетінің
мақсаттылығы. Ата – аналармен жұмыс деген мүлде жалпы ұғым.
Екінші талап – мұғалімнің кәсіптік біліктілігін, педагогикалық
мәдениетін көтеру. Оның жолдары әр түрлі болуы мүмкін.
Үшінші талап – педагогикалық ұжымның сынып жетекшісі мен
мұғалімдердің ата – аналармен жүргізетін жұмыстарына бірыңғай талап жүйесін
жасау.
Төртінші талап – ықпалды қоғамдық ата – аналар ұйымын
қалыптастаыру.
Тәрбие мақсаты, балалар ұжымын қалыптастыру мәселесі
Отандықпедагогика ғылымында педагогикалық ұжымның екі орнықты моделін
іздеумен бірге қарастырылады.
Педагогикалық ұжымның ең басты ерекшелігі оның кәсіптік қызметке
байланысты, нақтылай айтқанда жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеуде.
Педагогикалық ұжымның ең басты ерекшелігінің бірі ретінде кәсіп
қызметінің көпқырлылығын атау керек. Педагогикалық ұжымның ендігі бір
ерекшелігі оның жоғарғы деңгейде өзін - өзі басқара алуында.
Педагогикалық ұжымның келесі ерекшелігі оның қызметінің ұжымдық
сипаты және нәтиже үшін ұжымдық жауапкершілігі. Педагогикалық ұжым өмірінің
ерекшеліктерінің қатарында белгілі бір педагогикалық еңбектің түрін
атқарудан уақыт шегінің болмауын атауға болады.
а) Педагогикалық ұжымның ұйымдық құрылымы.
Ұжымның ресми құрылымы оның мүшелерінің міндеттері мен құқықтары,
еңбек бөлінісінің ресми реттелуіне байланысты.
Педагогикалық ұжымның бейресми құрылымы. Ұжым мүшелерінің алдын –
ала белгіленген міндеттерінен тыс нақты іс - әрекет негізінде қалыптасты.
Ұжымның ұйымдық құрылымының дамуына бірқатар факторларықпал етеді.Ол ең
алдымен мұғалімдер ұжымы шешетін кәсіптік – педагогикалық міндеттерінің
сипаты.
Мектептегі, сыныптағы істің жағдайы туралы дер кезінде алынған
объективті ақпарат ұжымның ұйымдық құрылымын нығайтып, ұжым мүшелерін
біріктіре түседі.
Ұжымдық құрылым белгілі дәрежеде педагогикалық ұжым мүшелерінің
әлеуметтік – демографиялық, дербестік – психологиялық ерекшеліктеріне
тәуелді нығыз іскерлік, тұлғааралық қатынастардың қолайлы негізгі ұжымның
жасына, біліміне, біліктілік деңгейіне, кәсіптік құндылықтары сияқты
белгілері бойынша біртектілік екендігі даусыз. Бұндай ұжымдар топтасу,
ұйымдасудың жоғарғы деңгейімен ерекшеленеді.
Ұжымның ұйымдық құрылымы ұжым мүшелерінің мүддесін, қажеттілігін
қаншалықты қанағаттандыруына да байланысты. Ұжымның ұйымдық құрылымының
сипатын айқындауды оның көлемі де елеулі етеді.
ә) Педагогикалық ұжымдағы әлеуметтік психологиялық ахуал.
Ұжымдағы көңіл – күй мен қоғамдық пікір, эмоциялық күш – қуат пен
өзара қатынастың деңгейін ондағы қалыптасқан әлеуметтік – психологиялық
ахуалмен айқындалады.
Әлеуметтік – психологиялық ахуал ұжым мүшелерінің бірлескен іс -
әрекет пен өзара қатынас процесінің сипатын танытатын ұжымның сезімнің
психологиялық жағдайының жүйесін білдіреді. Педагогикалық ұжымның
әлеуметтік – психологиялық ахуалының топтастырушылық қызметі ұжым
мүшелерінің оқу – тәрбие міндеттерін шешуге ұжымдық күш – жігерді
топтастыруын, бірігуін іске асырады.
Тұрақтандырушылық қызметі ұжымішілік тұрақтылығын қамтамасыз етіп,
ұжымға жаңа мүшелердің енуіне қажетті алғышарт жасайды.
Реттеушілік қызмет өзара қатынас нормаларын нығайтуда, ұжым
мүшелерінің тәртібіне баға беруде көрінеді.
Әлеуметтік – психологиялық ахуал қалыптасқан жағдайда ол ұжым
мүшелеріне жағымды немесе жағымсыз ықпал жасайды.
Әлеуметтік – психологиялық ахуалдың тұлғаға ықпал жасауының
механизмі еліктеуден - өзге адамдардың сезімін, ойларын тікелей қолдану,
пайдаланудан тұрады.
Ұжымның жалпы ахуалы оның мүшелерінің интеллектуалдық, сезімдік
және мінездерінің жігерлілік белгілеріне тәуелді болып келеді.
Сендіру процесінде бір адамның екінші адамға немесе тұтас ұжымға
әсері ырықты немесе ырықсыз түрде іске асады. Ұжымдағы жағымды әлеуметтік –
психологиялық ахуалдың қалыптасуына жеке тұлғаның жасайтын ықпалының тиімді
әдісі жеке үлгі көрсеті болып табылады.
б) Педагогикалық ұжымдағы келіспеушілік.
Жағымды психологиялық климат қалыптастыруға кедергі жасайтын
факторлардың қатарына ұжымдағы келіспеушілікті немесе ахуалды ауытқуды
атауға болады. Әлеуметтік – психологиялық келіспеушілікті көптеген мамандар
адамдардың тікелей қарым – қатынасы саласында пайда болатын қарама –
қайшылықты күрт шиеленісіп кетуі ретінде қарастырады.
Педагогикалық ұжымда орын келіспеушіліктің негізгі үш тобын бөліп
көрсетуге болады. Бірінші топ – кәсіптік – педагогикалық әрекетті мақсатқа
жетуге кедергі келтіретін, іскерлік байланыстарының бұзылуынан туындайтын
кәсіптік келіспеушіліктер.
Екінші топ – педагог мінез – құлқының өзара қатынас нормасына сай
келмеуіне, сол сияқты мінез – құлық пен іс - әрекеттің ұжым мүшелерінің бір
– бірінен күткен талаптарына сай келмеуінен туындайды.
Үшінші топ – педагогикалық үрдістегі қатысушылардың мінез бен
темпераменттік ерекшеліктері негізінде тұлғалық сәйкессіздіктен туындайтын
келіспеушіліктер.Келіспеушілікті реттеу мынадай қисынды әрекеттердің
бірізділігінен тұрады: келіспеушіліктің алдын алу; пайда болған жағдайда
келіспеушілікті үйлестіру; жою; келіспеушілік ахуалды шешудің ең оңтайлы
шешімін қабылдау; келіспеушіліктің түйінін шешу. Басшы келіспеуші жақтарға
өзге пікірлердің өмір сүруін мойындайтындай шешім қабылдайды.
2. Отбасы – ерекше педагогикалық жүйе.
Әлеуметтану ғылымы отбасын тұтас қоғамдық организімнің бөлігі,
әлеуметтік тәрбие беретін ұжым ретінде қарастырады. Отбасылық өмір
байланыстарыжан-жақтылығымен сипатталады.
Отбасының қоғамға қатысты негізгі қызметтері мыналар:
-ұрпақтар алмасуын қамтамасыз ететін бала туу, өсіру қызметін.
-білім,дағды, шеберлік,рухани құндылықтарды кейінгі ұрпаққа
жеткізетін тәрбиелік қызмет.
-өндірістік-шаруашылық қызмет.
-отбасының жұмыстан, оқудан бос уақытын ұйымдастыру қызметі.
Ата-аналарының білім деңгейіне байланысты да отбасында ерекшеліктер
орын алады.
а) Бір балалы отбасының әлеуметтік-педагогикалық проблемалары.
Бір балалы отбасы көпшілікпен араласу, ұжымдық қызмет тәжірибесін игеру
жағынан баланы қиын жағдайда қалдырады. Баланың қызығушылығы мен
қажеттілігін қамтамасыз етуде ата-ананың педагогикалық нормаларды
сақтамауынан бастауыш сыныптағы кезінен оның бойында тоғышарлық, ұжымды
жатырқаушылық қасиеттердің қалыптасқандығын аңғарамыз.
б)Оқушы отбасымен байланыс орнатудың психологиялық-педагогикалық
негіздері.
Мұғалімнің, оқушылардың, ата-аналармен жүргізетін жұмыстарының негізгі
түрлері мен әдістеріне сипаттама бермес бұрын отбасымен байланыс орнатудың
бірқатар психологиялық-педагогикалық ерекшеліктеріне тоқталған орынды.
Бірінші ереже. Мектеп пен сынып жетекшісінің отбасымен және жұртшылықпен
жүргізетін жұмысының негізгі ата-аналардың беделін көтеру және нығайтуға
бағытталуы тиіс.
Екінші ереже. Ата-ананың тәрбиелік мүмкіндіктеріне сенім арту, олардың
педагогикалық мәдениетінің деңгейін көтеру, тәрбиелік белсенділігін
арттыру.
Үшінші ереже. Отбасының өміріне орынсыз араласуға жол бермейтін
педагогикалық әдеп.
Төртінше ереже. Тәрбие мәселелерін шешуге өиірге құштар, көтеріңкі көңіл-
күйді басшылыққа алу, жеке тұлғаның табысты дамуына бағыт ұстау, баланың
жағымды қасиеттеріне, отбас тәрбиесінің күшті жақтарына сүйену.
3.Мұғалім, сынып жетекшісінің ата-аналармен жұмыс істеу формалары
мен әдістері.
Мектептің отбасылармен жүргізетін барлық жұмыстары ұжымдық және дербес
болып екі топқа бөлінеді. Қазіргі уақытта мектеп пен жанұя ынтымақтастық
әрекетінің мынадай бағыттары анықталған: ата-аналармен ұйымдастырушылық-
педагогикалық жұмыс; ата-аналардың педагогикалық сауаттылығын дамыту; ата-
аналармен баланың оқу үлгерімі мен тәрбиесін жақсарту үшін жүйелі жеке дара
жұмыстарын жүргізу.
Ата-аналармен ұйымдастырушылық-педагогикалық жұмыс ата-аналар комитеті
(жалпы мектептік, сыныптық), ата-аналар жиналысы және конференциялары
сияқты формалар арқылы жүргізіледі. Ата-аналар комитеті-ең белсенді,
ықыласты деген ата-аналардан тұратын қоғамдық орган, ол жалпы мектептік
және сыныптық болып сайланады. Ол 5-6 адамнан тұрады. Керек болған
жағдайда ата-аналар комитетінің жанында кеңестер, комиссияның ынталы
топтары құрылуы мүмкін.
Дұрыс және жөнді қызмет ететін ата-аналар комитеті сынып жетекшісінің оң
қолы. Сыныптың барлық күнделікті жұмысы (ұйымдастырушылық, орындаушылық,
бастамалық, тәрбиелік, бақылаушылық, үгіттеушілік) сынып жетекшісінің шебер
әрі бағыттаушылық ықпалымен ата-аналар комитетінің көмегімен жүзеге
асырылады. Ооэ
Тақырыбы: Білім берудің мазмұны.
Сұрақтары:1.Білім берудің құрамдас бөлігі.
2.Білім мазмұнын анықтайтын құжаттар.
3. Оқушылардың танымдық іс-әрекетінің нәтижесін
бақылау,
бағалау және есепке алу.
Халыққа білім беру icін жетілдіру — мемлекет саясатының өзекті
мәселелерінің бipi .
Білімнің мазмұны —оқу процесі компоненттерінің бipi, ол ғьлым, білім ,
іскерлік, дағдылардың жүйесі. Осы жүйенің негізінде оқушылардың ақыл-ойы,
қабілеті дамиды, ғылыми-мәдени қарым-қатынасы, мінезі қалыптасады .
Мектепте білім мазмұнын анықтауда төмендегідей мәселелер қамтылуы тиіс :
1.Оқушыларды біліммен қаруландырудың табиғатты қорғауға, еңбеккке және
өмірге жауапкершілік қатынаста тәрбиелеудің қажеттілігі.
2.Ұлттық, мәдени, тарихи байлықты жалпы азаматтық мәдени мұрасымен
ұштастыру.
3.Білім мазмұнында әлеуметтік —экономикалық даму жолдарын ескеру.
4.Пән аралық және пәнішілік байланыстарды ғылыми-әдістемелік негізде
жүзеге асыру.
5.Ұлттық тіл, халықаралық қарым-қатынас тілдерін оқып үйрену.
Мектепте білім мазмұны мына мәселелерді қамтуы керек:
- табиғат, қоғам, техника, мәдениет,адам жайындағы білімді қалыптастыру;
- диалектикалық-материалистік көзқарасты тәрбиелеу;
- адамды жан-жақты дамыту міндеттерін шешу;
- жастарды өмірге, еңбекке мамандық таңдауға даярлау.
Білім мазмұнына қойылатын критерийлер:
1.Білім мазмұнының тұтастығы.
2.Жоғары ғылыми және практикалық мәнділіг.
3.Мазмұны көлемінің уақытқа сай болуы.
4.Халықаралық тәжірибені есепке алу.
5.Оқу әдістемелік және материалдық базасына білім мазмұнының сәйкестігі.
Білім берудің құрамдас бөлігі:
1.Жалпы білім –оқушылардың ғылым негіздерін игеру процесі,
нәтижесі.Жалпы білім мазмұнына алынатын пәндердің үш циклі кіреді: ғылыми-
жаратылыс,гуманитарлық,еңбек және дене дайындығы.
а)ғылыми-жаратылыс пәндері —табиғат заңдары жайында оқушыларға терең білім
береді, олардың ойлау қабілеттерін дамытудың, негізгі құралы болып табылады
.
ә)гуманитарлық пәндер — оқушыларды педагогикалық даму заңдарымен
таныстырады.Ойлау аппаратын дамытудың, қарым-қатынас жасаудың құралы,
оқушылардың эстетикалық талғамын, адамгершілік сезімін қалыптастырады,
дүние тарихымен, мәдениетімен, рухани байлықтармен таныстырады.
б)еңбек, дене шынықтыру пәндері — оқушылардың денсаулығын нығайтады, түрлі
ic-әрекеттер процестерінде олар іскерлікке, дағдыға иемденеді, кәсіптік
бағдар береді.
2.Политехникалық білім — оқытудың әр түрлі сатысында, яғни еңбек
сабақтарының процестерінде қарастырылады, өндіріс негіздері, есептеу
техникасы, информатика сабақтары, әр түрлі құралдар, шеберханалар т.б.
Білім мазмұнын анықтайтын құжаттар
1. Оқу жоспары - оқу пәндерінің құрамын, әрбір сынып және пән бойынша
апталық сағат санын анықтайтын мемлекеттік құжат.
2. Оқу бағдарламалары – мұнда білім мазмұны сипатталады, пәндер бойынша әр
жылға және оқылатын курс тараулары мен тақырыптарына бөлінетін
сағаттар саны белгіенеді.Әр пән бойынша түсінік хат жазылады, онда
пәндерді оқыту жайындағы негізгі міндеттер көрсетіліп, мұғалімдерге
әдістемелік нұсқаулар ұсынылады.
3. Оқулықтар- оқу бағдарламасының негізінде жасалады, олар білім берудің
негізгі көзі.
Оқулыққа қойылатын талапттар :
- оқу материалының жоғары және идеялық ғылыми деңгейде түсінікті болып
баяндалуы;
- ой әрекетінің негізгі тәсілдерін қалыптастыру;
пәнаралық және пәнішілік байланысты жетілдіру;
- материалының жас ерекшелігіне сәйкестігі;
- жалпы орта білім мазмұнында тт, қоғам, техника, мәдениет және адам
жайындағы ғылымдардың барлық негізгі бағыттарын тұтас бейнелеу;
Оқушылардың танымдық іс-әрекетінің нәтижесін бақылау, бағалау және
есепке алу.
Оқу процестерінің маңызды компоненттерінің бipi—бақылау, баға қою,есепке
алу.
Бақылау - бұл педагогикалық басшылыктың және оқушылардың танымдық ic-
әрекетін меңгерудің функциясы.
Бақылаусыз адамың дамуын, қалыптасуын басқаруға болмайды.Оның
педагогикалық психологиялық мәні—оқушыға дер кезінде көмек көрсету,олардың
шығармашылық күшіне, қабілетіне сенім білдіру, оқушыларды оқу тапсырмасын
нәтижелі етіп орындау үшін ынталандыру және іске жұмылдыру.
Тақырыптық ,тарау бойынша және қорытынды бақылау бар.
Тақырыптық бақылау белгілі тақырыптар бойынша.Тарау -тарау бойынша.
Қорытынды бақылау - жыл аяғында.Формасы: дербес, топтық.
Бақылау әдістері :ауызша, жазбаша , графикалық.
Бақылау - деп оқушы жұмысындағы дербестікті, тапсырманы дұрыс орындау
нәтижесін, білімнің, іскерліктің, дағдының сапасын анықтауды
айтады.Үлгерімді бағалаудың білім беру және тәрбиелік маңызы зор.
Білім, іскерлік, дағдыны тексеру және бағалау,танымдық ic-әрекет
кезеңдерінің бірі болады.
Бағлауда ескеретін жағдайлар:
- оқушы білімінің жақсы жақтарын ,кемшіліктерін дәлелдеу.
- баға әділетті болуы қажет, жеңіл-желпі қарауға болмайды.
- әрбір баға тәрбиелік құрал болып табылады.
- бағаны жазалау құралына айналдыруға болмайды.
- оқушылар білімін тексеруді, бағалауды сабақтың әрбір кезеңінде іске асыру
керек.
5 - оқу материалын толық, логикалық бір ізділікпен айтылған жауапқа.
4 - материалды толық біледі, аздаған кемшіліктері бар.
3 - жалпы жауап дұрыс, бірақ толық емес.
Есепке алу - бұл оқытудың белгілі кезеңінде оқушылар мен мұғалімнің
жұмысын жинақтап, қорыту.
Тақырыбы: Мектеп ісін басқару.
Сұрақтары:1.Мектепішілік бақылаудың мазмұны.
2.Педагогикалық еңбекті ғылыми негізде ұйымдастыру.
Мектептегі жұмыстың ең басты мәселелерінің бipi - педагогикалық ұжымға
ғылыми тұрғыдан сауатты басшылық жасау қажет. Мұғалім жұмысын зор
жауапкершілікпен жүзеге асыратын тұлға - директор және оның орынбасарлары
.Олар өз жұмыстарын педагогикалық ұжыммен ынтымақтастық, демократиялық
принцип негізінде іске асырады.Жұмыс бақыланып отырады.Бақылау барысында
басшылар ақпарат, мәлімет алып отырады. Акпарат, мәлімет әділ болуы керек.
Бақылау жұмысты жақсартуға бағытталуы тиіс.
Бақылауға қойылатын талаптар:
- ұдайы, жүйелі жүргізіп отыру.
- әр түрлі бақылаудың формаларын қолдану .
- бақылау әділетті , жария етіп отыруы керек .
- тиімді, нәтижелі болуы керек.
Мектепішілік бақылаудың мазмұны :
1.Оқу жоспары, бағдарламалары орьндалуы.
2.Сабақ беру мен оқытудың жағдайы. Яғни сабақтың теориялық-әдістемелік
деңгейі, оқyшылapдың біліктілігі, іскерлік, дағдылардың сапасы т.б.
3.Жаңашыл мұғалімдердің педагогикалық тәжірибелерін оқып үйрену, тарату
тәрбие процесіне ендіру .
4.Тәрбие жұмыстарын бүгінгі өмір талабына сай басқару.
5.Әдістемелік жұмыстар.
6.Ата-ана мен, жұртшылықпен жүргізілетін жұмыс.
7.Мектеп құжаттары.
8.Педагогикалық кеңес қабылдаған шешімдердің орындалуы.
Бақылаудың бірнеше түрі бар:жаппай, дербес, ұжымдық.
Бақылау тиімді болу үшін, нәтижелі болу керек.Бақылаудың түрі, мерзімі,
мақсаты, міндеті мектеп жалпы жоспарында көрсетеді .Жоспар педагогикалық
кеңесте бекітіледі.Орынбасарлардың негізгі мамандығы бойынша тексеру-
бақылау тәрбиемен байланысты, сабақтас болғаны жөн.
Сабақты талдаудың үлгісі: пән, сынып, мұғалім,сабақ тақырыбы, мақсаты,
мерзімі.
1.Сабақтың типі, құрылымы,олардың сабақ тақырыбы мен мақсатына
байланыстылығы.
2.Сабақ мазмұны - оқу материалының саласы, ғылымилығы, дұрыстығы,
қызметі (тәрбиелеу, дамыту,білім беру).
3.Оқыту әдістемесінің - сабақтың мақсаты мен мазмұнына сәйкестігі,
сабақта көрнекілікпен техникалық құралдарды пайдалану.Білім, іскерлік,
дағдыны тексеру әдіс-тәсілдері.
4.Сабақта оқушылардың ic-әрекетін ұйымдастыру, уақытты дұрыс пайдалану.
5.Мұғалімге мінездеме беру: теориялық дайындығы, әдістемелік
шеберлігі,
педагогикалық такт.
6.Сабактың нәтижесін анықтау үшін оқушылардың білімді игеру
деңгейіне, қызығушылығына,белсенділігіне назар аудару керек.
1)сабаққа оқу жылының басында қатысу - оқу жылының басында өзгерістер
болады, жас оқытушылар қосылады.Олардың сабағына бірінші күннен бастап
қатысып ,бағыт беру керек.
2)тақырыптық қатысу - мұғалім жұмысының стилі мен жүйемен толық қатысуға
болады.
3)бүкіл жұмыс күнінің барысында бір сыныпта өтетін сабактарға қатысу.
Мақсаты - әр түрлі мұғалімдердің сабақ беру әдістері, жүйeci, оларды
салыстыру, үйге берілген оқу тапсырмаларының мазмұнын, көлемін
анықтау,оқушылардың танымдық белсенділігін зерттеу.
4)мұғалім директорының, оқу ісінің меңгерушісінің, әдістемелік кеңесті және
әдістемелік пән бірлестіктері жетекшілерінің, мұғалімдердің сабақтарына
бірігіп қатысуы - бұл сирек кездеседі,талдау болады.
Педагогикалық еңбекті ғылыми негізде ұйымдастыру.
Педагогикалық еңбекті ғылыми негізде ұйымдастыру - бұл ынтымақтастық
педагогикасы негізінде мұғалім мен оқушылардың бірлесіп істейтін жұмыстары
нәтижелі болу үшін жағдай жасау : қазіргі ғылым мен дайын пед практика
жетістіктерінің нәтижесінде негізделген еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру
процесі, яғни ізгілендіру, гуманитарландыру.
Оқьту теория процесін дұрыс ұйымдастыру және жетілдіру, еңбек іс-
әрекетінде уақытты, күшті әдістері мен құралдарды барлық пед практикасына
қатысушылардың толық және тиімді пайдалануы – педагогикалық ұжымның тікелей
міндеті.
Педагогикалық шығармашылық - бұл ғылыми ізденудің нәтижесінде озат
тәжірибені icкe ендіру, тұтас пед процесс проблемаларын шеберлікпен шешу,
оларды педагогикалық жұртшылықтың игілігіне айналдыру.
Педагогикалық шеберлік дегеніміз - оқу теория процесін шығармашылықпен
іске асыру.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ПЕДАГОГИКА кафедрасы
Кафедра
меңгерушісі: Чариев Е.Т.
п.ғ.д.проф.
------------------
2006ж.
ПЕДАГОГИКА ПӘНІНЕН
ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ.
Лекцияны дайындаған:
Чинибаева Г.Д.
ШЫМКЕНТ – 2006
Тақырыбы: ПЕДАГОГИКАНЫЦ ЖАЛПЫ НЕГІЗДЕРІ.
Сұақтары:1.Педагогиканың ғылымдық негізі.
2.Педагогика пәні және оның зерттейтін негізгі
проблемалары.
6.Педагогика ғылымының салалары мен жүйелері.
Педагогика гректің "пайс" - балалар, "эгейн" - баланы баскару,
тәрбиелеу, жетектеу ұғымдарынан шыққан.
Ертедегі Грецияда өзінің қожайынының баласын қолынан ұстап, жетектеп,
мектепке ертіп апаратын құлдарды педагогтар деп атаган.
Қоғамның даму формацияларыньң әр кезеңінде " педагогика " сөзі ұғымы
кең, жалпы мағынада қолданыла бастады... Білімнің жетілуіне байланысты
балалардың, тәрбиесі туралы ғылым пайда болды.
Педагогика оқулықтарында, жекеленген ғалымдардың зерттеу жұмыстарында,
сездіктер мен анықтамаларда педагогика ғылымына берілген анықтамалар көп
және әртүрлі. Соларды жалпылай келе, қорытындылайтын болсақ,
П е д а г о г и к а – тәрбие туралы ғылым.
Педагогиканың ғылыми таным саласы - тәрбие. Педагогика қоғамдық өмірдегі
тәрбиенің мәні мен рөлін анықтайды.
Әрбip ғылымның өзіне тән тану саласы және ғылыми ұғымдары бар.
Педагогика ғылымының негізгі ұғымдары:
1. Т ә р б и е - аға ұрпақтың жаңа ұрпаққа қоғамдық-тарихи тәжірибені
беру процессі;
Тәрбие белгілі бip мақсатқа бағытталған процесс: жас ұрпақтың
рухани,
дене күштерін дамыту;
Тәрбие - қоғамдық тарихи құбылыс.
2. Б і л i м б е р у- ғьлымдар жүйесінен білім алу және танымдық
іскерлік
пен дағдыны қалыптастыру, соның негізінде жеке бастьң көз-
қарасын ,
адамгершілік және т.б. жағымды қасиеттерді қалпыптастырып ,
жеке
адамньң шығармашьлық қабілетін дамыту.
Білім - адамның дамуына жағдай тудыратын арнайы
ұйымдастырьлған
iшкi жағдайлар жүйесі.
3. О қ ы т у - оқушы мен мұғалімнің мақсатты түрде өзара әрекет жасау
процесci, білім берудің негізгі жолы.
Бұдан басқа да педагогика ғылымының негізгі ұғымдары бар..
4. Даму - адамның физикалық және рухани күш-жігерінің сандық және
сапалық, жағынан тізбектеле, яғни бірізді өзгеруінің обективті
процессі.
Педагогика ғылымыньң міндеттері
Педагогика ғьлымыньң міндеті - зерттеу жүргізу, ал мектептің, жоғары
мектептің міндетi - оқушылар мен студенттерге тәрбие мен білім беру.
Педагогика ғылымының басты міндеті білім, тәрбие беру мен сол
жүйелердің заңдьлықтарын ашу, аныктау.
Сол сиякты педагогика ғьлымының міндеттерін тұрақты және уақытша деп
топтастыруға болады. Бұның ішінде тұрақты міндеттерге мыналар жатады:
- білім тәрбие беру, оқыту жүйесі мен сол жүйелерді басқарудың негізгі
заңдылықтарын айқындау;
- педагогикалық ic-әрекетті зерттеу, оқып, үйрену, жалпылау;
- білім беру, тәрбие беру, оқыту жүйелерінің жаңа әдіс тәсіл, құралдарын
ойластыру;
- баяу уақьттағы және болашақтағы білім жүйесіне болжам жасау;
- зерттеу жұмыстарының нәтижелерін іс-тэжірибеге енгізу.
Педагогика ғьлымыньң жүйесі
Қазіргі кезде педагогика ғылымын тәрбие туралы ғылымдардың жүйесі деп
атауға болады.
Педагогика ғылымы өзінің бастауын философия ғылымынан, соның ішінде
философия ғьлымының тәрбие мәселелерімен айналысатын бөлімдерінен алады.
Олар: Жалпы педагогика, Педагогика тарихы, Жас ерекшелік педагогикасы,
Арнайы педагогика, Салыстырмалы педагогика, Кәсіптік педагогика, Әлеуметтік
педагогика, Еңбекпен түзету колониялар педагогикасы, Емдеу ісінің
педагогикасы.
Педагогика ғылымыньң басқа ғылымдармен байланысы: Психология,Физиология,
Философия.
Педагогикалық зерттеу әдістері.
Ғылымның міндеті - зерттеу жұмыстарын жүргізу.
Педагогикалық процесс өзінің қайталанбауымен ерекшелінеді. Зерттеу
жұмыстарының да , осыған байланысты, баска ғылымдарға қараганда өзіндік
ерешеліктері бар.
Педагогикалық, зерттеу әдістері педагогикалық тұрғыдан бақылау, зерттеу
мақсатындағы әңгіме, мектеп құжаттары мен оқушылардың шығармашылық
жұмыстарын зерттеу, педагогикалық эксперимент, алдыңғы қатарлы
педагогикалық тәжірибені зерттеу, әлеуметпк зерттеу әдістері анкета,
рейтинг, математикалық сгатистиканьң әдістері, педагогикалық идеяларға
теориялық тұрғыдан талдау жасау және т.б.
Педагогиканың дәстүрлі зерттеу әдістері бар. Оларды кезінде Платон,
Квитилиан, Коменский, және Песталоццилар қолданган. Мұндай дәстүрлі
әдістерге жататындар:
Байкау, тәжірибені зерттеу, мектеп құжаттарына талдау жасау, әңгіме және
оқушылардьң шығармашылық жұмыстарымен танысып, зерттеу.
Тақырыбы:TҰTAC ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПРОЦЕСС.
Сұрақтары:1.Педагогиканың теориялық әдіснамалық негіздері.
2.Педагогиканың басқа ғылымдармен байланысы.
3.Педагогикадағы зерттеу әдістері.
Тұтас педагогикалық процесс дегеніміз - оқытушьлар мен тыңдаушылардың
белгілі біp максатқа бағытталған, мазмұнды түрде ұйымдасқан, бағыт беруші
белсенді іс-әрекеттері.
Тұтас педагогикалыкқ процесс 3 кезеңнен тұрады:
1. Дайындық кезеңі - мұнда педагогикалық процестің жүруіне кажетті
жағдайлар жасалады.
2. Негізгі кезең - мұнда мақсат пен міндет анықталады және педагогикалық
процестің басқа процестермен байланыстары қамтамасыз етіледі.
3. Қорытынды кезең - қол жеткен нәтижелерге талдау жасалынады.
Тұтас педагогикалық процестің компоненттері.
Педагог - оқытушы Тыңдаушы- оқушы Педагогикалык процестің мазмұны
Ұйымдастыру, баскару комплексі — Педагогикалық диагностика — Педагогикалық
процестің тиімділігінің критерийі.
Тақырыбы:ЖЕКЕ АДАМНЫҢ ДАМУЫ, КАЛЫПТАСУЫ
ЖӘНЕ ТӘРБИЕСІ.
Сұрақтары:1.Педагогикадағы жеке адамның дамуы мен тәрбие ісінің
проблемалары.
2.Жеке адам туралы түсінік.
3.Жеке адам дамуы мен қалыптасуы туралы теориялық
көзқарастар.
Жеке адамның дамуы өте күрделі диалектикалық заңдылыққа негізделген
процесс.
Бұл көптеген себептермен және ішкі заңдьлықтармен байланысты.
Жеке адам қоғамдық дамудың нәтижесі, белгілі қоғамдық қатынастардың
жемісі.
Жеке адамның дамуы үнемі жeтіліп отыратын заңды процесс болғандықтан
оның әpбіp саласы белгілі жағдайларға, ic-әрекетке, айнала қоршаған өмірге,
aдaмдармен қарым-қатынаска тікелей байланысты болады.
Адам жеке адам болып туылмайды, ол даму барысында қалыптасады.
Адам өмірге келгеннен ер жету кезеңіне дейін негізінен тәрбие арқьлы
өзгерістерге ұшырайды.
Дамудың қозғаушы күші - қарама-қайшылыктардың өзара күресі. Қарама-
қайшьлықтар ішкі, сыртқы және жалпы болып бөлінеді. Оларды іздеудің қажеті
жоқ, себебі қарама-қайшылықтар өзінен-өзі пайда болып, аяқ астынан табылып
отырады және олар жеке адамның өзіне ғана тән болады.
Адамның жетілуі жайлы көптеген теориялар бар... Солардьң кейбіреулеріне
тоқталып кетсек.
1. Ертедгі құл иеленушілік қоғам тұсындағы философтар Платон, Аристотель
оздерінің философиялық трактаттарында табиғат адамдардың белгілі
топтарып құрады, олардың қоғамдағы орнын, дәрежесін белгілейді, деген.
2. Ағылшын философтары Джон Локк, француз материалисті Д.Дидро адам
дамуындағы шешуші фактор, орта, яғни адамдық өмір жағдайы және тәрбие деп
дәлелдеді.
3. Томас Мор: Жеке адамды дамытудың негізі - жалпыға бірдей және
міндетті оқу, оқуды ана тілінде жүргізу, балаларга қоғамның әртурлі
салаларынан тсориялық білім беру, оны еңбекпен ұштастыру - деді.
4. Т.Кампанелла: Баланьң дамуы, жарасымды қалыптасуы оның бақытты өмір
cүpyінe байланысты, сондықтан тәрбие процесінде балалардың ақыл-ойын,
қабілетін дамыту үшін игілікті, қажетті жағдайлар жасау қажет — деді.
Р.Оуэн, Сен-Симон: Балаларды жан-жақты дамыту, оларды өмірге, еңбекке
дайындау тәрбиеге байланысты - деді.
Бала дамуы өте күрделі процесс. Оған үш негізгі фактор әсер етеді:
1. Тұқым қуалаушылық \ішкі жағдайлар\, бұл ұрпақтың ата-анамен биологиялық
тұрғыдан ұқсастығы, яғни белгілі бip қасиет пен ерекшеліктердің берілуі.
2. Орта - адамның өмір сүретін әлеуметтік қоршауы. Адамның дамуына
табиғи және әлеуметтік орталар әсер етеді. Табиғи орта бұл турлі табиғат
жағдайынан адам тұрмысына, кызметіне ьықпал жасауы. Әлеуметтік орта жеке
адамның мінез-құлқының дамуына ықпал жасайтын қоғамдағы әлеуметтік қатынас,
адамдардың көп қырлы ic-әрекеттері. Адам өзінің дамуы үшін қажетті
материалдарды осы әлеуметтік ортадан алады.
3. Тәрбие - адамның дамуы мен қалыптасуында басты фактор болып табылады...
Баланың әpбіp даму кезеңінде жетекші ic-әрекеті болады.
А к с е л е р а ц и я құбылысы - латынның үдемелі деген
мағынаны білдіретін сөзінен шыққан балалардың бұлшық eттepi мен
сүйектерінің жедел даму процесі. Бұл процесс әлеуметтік, экономикалық,
экологиялық жағдайларға байланысты болады.
Тақырыбы: Тәрбие процесі.
Сұрақтары:1.Тәрбие – арнайы ұйымдастырылған педагогикалық
іс-әрекет.
2.Тәрбие заңдылықтары мен принциптері.
6.Тәрбиенің түрлері.
Тәрбие қоғамдық құбылыс - ол курделі қарама-қайшылығы мол әлеуметтік
тарихи процесс.
Тәрбие қоғамдық құбылыс ретінде төмендегідей негізгі сипатқа ие болады.
1.Тәрбие - қажеттіліктен туындайды, яғни өскелең ұрпақ жаңа қоғамдық
талаптарға икемделеді (балалар өседі, есейеді, ержетеді).
2. Тәрбие – мәңгілік, қажетті, жалпы категория. Адам қоғамының пайда
болуъна байланысты туындап, қоғамда адам өмір cypіп жатқан шақта ол
жойылмайды. Ол адамның дамуына өндіргіш күштерді дайындауға қажетті.
3. Қоғамдық тарихи дамудың әр кезеңінде тәрбие өзінің қажеттілігіне,
мазмұнына, формасына қарай нақты тарихи сипатта болады.
4. Өсіп келе жатқан жас ұрпактың тәрбиесі алдыңғы аға ұрпақтың
әлеуметтік тәжірибесін меңгеру барысында іске асады.
Тәрбиенің мәні мен мақсаты және жүйесі өмір cypіп отырған қоғам
саясатымен, экономикалық жүйесіне байланысты туындайды. Әрбір қоғамдық
формацияларда адамдардың материалдық және рухани өмірінің үздіксіз өзгеріп
отыруына сай, қарым- қатынастардың жаңа формалары туып, тәрбиенің мазмұнына
жаңа идеялар енеді. Демек, әрбір қоғамдық жаңа формацияның алмасуымен,
әлеуметтік, философиялық және діни ой-пкірлер де өзгерісте болды, тәрбиенің
мақсаты мен міндеттеріне ықпал жасайды.
Тәрбие қоғамды құбылыс, онсыз ешбір қоғамның алға дамуы болмайды.
Тәрбие процесі дегеніміз - жеке адам мен балалар ұжымын әлеуметтік
тұрғыдан қалыптастыруда, оларды өмірге дайындап қоғамда өз орнын таба
білуге үйретіп, әрбір әрекетімен, қызметімен қоғамға пайда келтіруден, өз
басына қанағаттанған сезіммен қарауға тәрбиелеу.
Тәрбие процесінің құрылысы өз ерекшіліктеріне байланысты алдына айқын
мақсат қойып , тәрбие мазмұнын соған негіздеп, оларды ic жүзіне асыруда
тәрбиенің формалары мен әдіс-тәсілдерін, обективтік мүмкіндіктерін, сонымен
қатар жеткен жетістіктердің қорытындысын анықтайды.
Тәрбие процесі өзінің құрылысына, бағыт-бағдарына қарап диалектика
заңына негізделген.
Тәрбие процесінің диалектикалық мәні оның даму үстінде болып белгілі
сатымен диалектикалық икемдікте өзгеріп отыруында. Себебі, тәрбие процесі
әлеуметтік талапқа негізделіп дами отыра, өмip тәжрибесіне орай өзгеріске
түсіп, басқаша құрылады. Ол қарама-қайшылықта болып тұрады. Себебі, жеке
адамның дамуы шиеленіссіз, қайшылықсыз өтпейді. Ең басты қозғаушы күш осы
болып табылады.
Тәрбие процесінің заңдылықтары
Тәрбие процесінің заңдылығы педагогикалық құбылыстар мен процестің бір-
бірімен обьективті түрде байланысып жатуымен сипатталады. Әpбip жеке
адамның ic-әрекеті мен қызметі және басқа адамдармен қарым- қатынасы, оның
әлеуметтік өмірін құрайды.
1. Тәрбие процесінің мазмұны қоғамдық ортаньң обьективтік және субьективтік
факторларымен тығыз байланыста болуы.
2. Жеке адам тәрбиесі мен дамуы бірлікте және өзара байланыста болуы.
3. Тәрбиенің қорытынды нәтижесі бүгінгі өмір талабына сай болуы .
4. Тәрбие, өзін-өзі тәрбиелеудің өзара бірлікте болуы.
Тәрбие қағидалары дегеніміз — тәрбие процесінің мазмұнын,
ұйымдастырылуы мен әдістерін айқындайтын ережелер, алғы шарттар, талаптар
және бағыттаушы қағидалар жиынтығы. Тәрбие принциптері адамды дамыту,
калыптастыруды жеделдету, оқу-тәрбие процесін ізгілендіру, жеке адамның жан-
жақты даму заңдылыктарына негізделген.
Тәрбие қағидалрының жүйесі:
- тәрбиенің мақсаттылығы;
- тәрбиенің өмірмен, еңбекпен, қоғамдық өмір іс-тәжірибесімен
байланыстылығы;
- еңбек арқылы тәрбиелеу;
- жеке адамға талап қоюшылық пен құрметтей білу;
- балалардың жас және дара өзгешелігін есепке алу;
- жеке адамды ұжымда тәрбиелеу;
- балалардың саналылығын, белсенділігін өзіндік әрекеттерін дамыту;
- адам бойындағы жақсылық нышандарға сүйісіну;
- мектеп, жанұя, жұртшылық әрекетінің бірлігі;
- тәрбие мен қогамның өзара байланысы.
ТӘРБИЕ ӘДІСТЕРІ, ОЛАРДЬҢ ЖІКТЕЛУІ.
Тәрбие әдісі - грегтің методос - жол - бұл тәрбие жұмысында
белгіленген мақсатка жетудің жолы. И.П.Подласый.
Тәрбие әдістері - балалар мен олардың іс-әрекеттерін ұйымдастыруға
кажетті, ғылыми тұрғыдан негізделген, педагогикалық мақсат көзделінген,
олардьң тәртібі мен санасына психологиялық-педагогикалық, тұрғыдан әсер
ету, олардың ic-әрекеті мен өзін-өзі тәрбиелеудегі қызығушьлықтарын
дамыту.Лихачев Б.
Тәрбие әдістерінің жіктелуі
1- топ.
Тәрбиеленушілердің ic-әрекет, қарым-қатынастарындағы, мінез-құлқындағы
жағымды тәжірибені қалыптастыру әдістері. Оларға: талап, қоғамдық пікір,
үйрету, жаттықтыру, арнайы ұйымдастырылған тәрбиелік ситуациялар жатады.
а талап - мінез-құлык, нормасыньң көрінісі. Балаларды әлеуметтік іс-
тәжірибеге қатыстыру.
ә қоғамдық пікір - бұл ұжымдық талаптьң бейнеленуі, ұжым
мүшелерінің байымдауы, баға беpyi, қоғамдық пікір, ұжымның еркі, күші. Ұжым
– тәрбие субектісі.
б үйрету, жаттықтыру - бұл мінез-құлық нормасына сәйкес оқушыларды
қажетті дағдыға, әдетке төсілдіру.
в жаттықтыру - бул әртурлі ситуацияда оқушының моральдық тапсырмаларды
орындауы.
Үйрету , жаттықтыру әдістеріне нұсқау көрсету, машықтандыру тапсырмалары
жатады.
2 - топ.
Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістері, олар - саяси-этикалық
әңгіме, әңгімелесу, пікірталас, лекция, өнеге.
Бұл әдістердің балалардың санасына ықпал жасауда маңызы зор.
а әңгіме. Оған қойылатын бірнеше талаптар бар:
- тақырыптың көкейкестілігі
- балалардың жас ерекшелігіне сай болуы
- көрнекі құралдарды пайдалану
- әңгіменің тартымдьк, қызықты болуы
ә пікірталас - бұл әдіс жоғары класс оқушылары үшін тиімді. Баға беруді,
сенімді қалыптастыру, белгілі бip дайындықпен келу, т.с.с. Қателік пен
жалған көзқарастармен күресуге үйретеді. Пікірталас соңында
жауаптарды жинақтау, талдау, баға беру, қорытындылау жұмыстары жургізіледі.
3- топ.
Мадақтау және жазалау әдістері.
Мадақтау белсенділікке ынталандырады.
Жазалау - теріс мінездерден арылту үшін, теріс қылықтарын тежейді.
Тәрбие әдістерін таңдап алу шарттары:
- оқушылардың жеке жәке жас ерекшеліктеріне,
- өмір тәжірибелеріне,
- педагогикалық ситуацияларға,
- әр оқушының даму ерекшелігіне және т.б. қарап таңдап алынады. Тәрбие
әдістері бip-бipiнe өзapa тәуелді, бipiн-бipi толықтыра молайта түседі
және өзара байланысты.
ТӘРБИЕ САЛАЛАРЫ ТҮРЛЕРІ
АДАМГЕРШІЛІК ТӘРБИЕСІ
Адамгершілік тәрбиесі дегеніміз – жасөспірімнің бойында мінез-құлықтың
белгілі бip сипаттарын қалылтастыру және олардың өздерінің бip-бipiнe,
жанұяға, басқа адамадарға, отанға, елге деген қатьнасын анықтайтын мінез
нормалары мен ережелерін дамыту жөніндегі ұстаз тәрбиешілердің арнаулы
мақсат көздеген қызметі.
Адамгершілік тәрбиесі жан-жақты кешенді тәрбиенің аса маңызды құрамды
бөлігі болып табылады. Қазіргі жаңару, егемендік алып, нарық заманында,
өтпелі кезеңде, ел өмірінің барлық саласында түбегейлі жаңарулар енгізіліп
жатқан шақта ғылым мен ic- тәжірибе алдында адамгершілік идеялары,
нормалары, ережелері, адамгершіліктің құндылықтарын сақтау проблемалары
тұр.
Адам баласы ғылымда өзінің адамгершілік қасиеттерімен, қайырымдылығымен,
адалдығымен, әділеттілігімен ардақталады. Моральдық қасиеттер адамдардың
қимыл-әрекеттерінің қарым-қатынасынан шығады. Жақсылық пен жамандық,
зұлымдық, пен махаббат, әділеттілік пен әділетсіздік, борыш пен намыс, ар
мен ождан адамның ic-әрекеті арқылы өлшенеді. Бұларды адам бойына
жастайынан мінез-құлық ережесі eтіп қалыптастыру тәрбиеге байланысты.
АҚЫЛ-ОЙ ТӘРБИЕСІ
Ақыл-ой тәрбиесі әp заманда жастарға білім берудің негізгі құралы болып
келеді.Білім алуға және ғылымға ұмтылыс халык санасының тереңінен әрдайым
орын алады. Халық табиғат пен қоғам дамуының заңдылықтары бейнеленген
ғылымның деректерін, түсініктерін және заңдарын мақсатты игерудің нәтижесі
тек ақылды адам ғанa терең білімдерді меңгере алатынын түсінді. Білімнің
мәнін "Ақылдан қымбат байлық жоқ", "Ақылды сатып ала алмайсың", "Ақыл-
тозбас киім, білім сарқылмас бұлақ"' деген халықтың даналық сөздерінен-ақ
байқауға болады.
Халық, педагогикасында оқыту мен білім берудің принциптері қазіргі
ғылыми педагогика тұжырымдарымен ұштасып жатыр. Халық білім мен өмірдің
тығыз байланысты болуын талап eттi. Халық педагогикасы оқытудың көрнекі
болуын ойдан шығарған жоқ. "Көзбен көрген, құлақпен ecтіген ақиқат емес,
тек қана мұхият зерттелген - ақиқат".
Халыкқ педагогикасында тәрбие, оның бөліктері туралы ұғымдарыньң
анықтамаларыньң да ғылыми педагогиканың анықтамаларымен сәйкес келетіндігі
байқалды. Халық педагогикасы бойынша ақыл-ой тәрбиесі деп шәкірттердің
ойлау қабілітерін сана-сезімін оқу және еңбек процесінде дамытуды айтады.
Ғылыми педагогиканьң анықтамасы бойынша ақыл-ой тәрбиесі деп оқышуылардың
ақыл-ой күштерін, ойлауын дамытудағы және ақыл-ой еңбек мәдениетін
дарытудағы тәрбиеишілердің мақсатты ic-әрекетін түсіндіруді айтамыз.
Бірақ оқушы өмірінің іс-әрекеті тек тәрбиешілердің мақсатты ыкпалымен
шектелмейді. Оған қосымша оқушыны қоршаған ортаның ыклалдары мен әсерлерін
еске алу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz