Сот тергеуі — сот талқылауының басты бөлігі

Жоспар
Кіріспе

Сот тергеуі
Айыптау қорытындысы
Айыпталушы ретіңде жауапқа тарту ұғымы және негізі
Тергеу эксперименті
Сот сараптамасы мен оның қызметі
Қылмыстық іс қозғаудың негіздері мен себептері
Қылмыстық істі козғаудың іс жүргізу тәртібі мен негіздері
Қылмыстық ізге түсу органдары
Қылмыстық процесс қатысушылары ұғымы
Қылмыстық процеске қатысушы тұлғалар мен мемлекеттік органдар ұғымы, олардың іс жұргізу дәрежесі
Дәлелдемелер ұғымы және дәлелдеу

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Сот тергеуі — сот талқылауының басты бөлігі, оңда сотталу-іны мен
жәбірленуші, куәгерлерден жауап алынып, азаматтык талапкер, азаматтық
жауапкерлермен оның өкілдерінен істің мән-жайын дәледцейтін заттай айғактар
алып сотталушының қылмыстық іске қатысы бар, айыпты немесе айыпсыз екендігі
және т.б. іске қатысты мәселелер айқыңцалады.
Сот тергеуі айыптаушының сотталушыға таққан айыбының мәнісін баяндаудан,
ал жеке айыптау істері бойынша арыз бер-ген адамның немесе оның өкілінің,
ал олар болмағанда — сот отырысы хатшысының шағымды баяңдауынан басталады.
Айыптау ауырлығы төмендеу түріне өзгертілген жағдайда немесе айыптаудың
бір бөлігінен бас тартылған кезде айыптау-шы сотқа айыптаудың жаңа
негізделген тұжырымын жазбаша түрде баяндауға міңдетті (ҚІЖК-нің 345-бабы).
Сонымен қатар, сотталушыға тағылған айыпты өзгерткен жағдайда, сот
қаулысымен сот отырысында айтылады.
Төрағалық етуші сотталушыдан оған айыптаудың түсінікті не түсініксіз
екенін сүрайды, оған айыптаудың мәнісін түсіңціреді және оның тағылған
айыпқа өз көзқарасын сотқа хабарлау ниетінің бар-жоғын анықтайды (ҚІЖК-нің
345-бабы-ның 1-бәлімі).
Сонан соң сотталушыға алдын ала тергеу не анықтау кезінде біддірілген
кінәсін мойындау немесе мойындамаумен байланыс-ты емес екенін түсіндіруге
тиіс. Сонымен қоса, өз кінәсін мой-ындайтыны не мойындамайтыны туралы
сұраққа жауап беруге міндетті емес екені және сотталушының жауап беруден
бас тар-туы оған зиян келтіргендей түсініксіздігі түсіндірілуге тиіс.
Сотталушы өз жауабын дәлелдеуге, қалай әрекет еткендігін, өзін кінәлі не
кінәсіз екеңцігін айтуға құқылы. Сотталушының жауап бермеуі оның өз кінәсін
мойындамағаны деп түсініледі.
Содан кейін төрағалық етуші сотталушыдан оған қойылған азаматтық талап
қоюды мойындайтынын мойындамайтынын (толық, ішінара) сүрайды. Егер
сотталушы Бұл сұракқа жауап берсе, оңца ол жауабының дәлелін айтуға құқылы.
Сотталушы-ның жауап бермеуі оның азаматтық талап қоюды мойыңдама-ғаны деп
түсініледі. Сонан соң сот дәлелдемелерді ұсыну мен зерттеу тәртібін
талқылайды. Егер іс бойынша бірнеше сотта-лушы болса, онда сот олардан
жауап алу тәртібін шешеді. Дәлелдемелерді зерттеу тәртібін белгілеу немесе
өзгерту мәселелері бойынша сот қаулы шығарады.
Сот тергеуінде айыптаушы және қорғаушы тараптар ұсын-ған дәлелдемелер
зерттеледі. Сотталушы төрағалық етушінің рұқсатымен сот тергеуінің кез
келген сәтінде айғақ беруге құқылы.

81. Айыптау қорытындысы (ҚР ҚІЖК 278-бап). Айыптау қоры-тындысы — бұл
алдын ала жүргізілген тергеуді аяқтайтын және айыпталушының қылмыс
жасағандығын айқындайтын дәлел-дер бар болған кезде, қылмыстық істі сотқа
жіберген жағдай-дағы айыптайтын іс жүргізу актісі.
Айыптау қорытындысы сот үкім шығара алатын айыптау шектерін анықтайды.
Тергеушінің жинаған дәлелдерін бір жүйе-ге келтіре және тергеумен аяқталған
іс бойынша заңды тұжы-рымдар жасай отырып айыптау қорытындысы қылмыстық
іспен танысуды және істе бар материалдарға сүйенуді жеңілдетеді. Айыптау
қорытындысы заңдылыктың, негізділіктің, дәлелді-ліктің жалпы талаптарына,
ал мазмұны мен нысаны заңмен бекітілген арнайы талаптарына сай келуі тиіс.
Айыптау қорытындысы заңға сәйкес кірістік, сипаттау және қарар
бөлімдерінен тұрады:
Кірістік бөлімде айыпталушының сұрақ-жауап мәліметтері кәрсетіледі,
осыған орай айыптау корытындысы, жауапкерші-лікке тартылатын Қылмыстық
кодекстің бабы жазылады.
Айыптау қорытындысының сипаттамалы-дәлелдемелік бөлімі тергеушінің
анықтаған істің нақты мән-жайлары айып-талушының кінәсі туралы оның
тұжырымдарына негізделген дәлелдер мен айғақтар істің томы мен бетіне
сілтеме жасала оты-рып баяңцалады.
Айыптау қорытыңдысының қарар бшімінде айыпталушының жеке басы туралы
мәліметтер, тағылған айып, жасалған қыл-мысқа қарастыратын қылмыстық заң
нұсқауы болады.

77. Айыпталушы ретіңде жауапқа тарту ұғымы және негізі
Айыпталушы ретінде жауапқа тарту (ҚР ҚІЖК 206-бап) — алдын ала тергеу
сатысының бас бөлімі. Тергеуші тергеу бары-сында күдікті адамды айыпталушы
ретінде жауапқа тарту тура-лы шешім қабылдау үшін, оған жеткілікті негіздер
беретін дәлелдемелерді жинау, тексеру, бекіту және бағалау жүргізеді
Адамды айыпталушы ретінде жауапқа тарту аяқталған соң, қылмыстық істе
жаңадан заң бойынша бірқатар құқығы мен міндеттері бар қылмыстық процеске
қатысушы айыпталушы пайда болады. Адамды айыпталушы ретінде жауапқа тартқан
сәттен бастап, тергеушіде айыпталушыға бұлтартпау шарала-рының бірін
қолдану құқығы мен себебі пайда болады.
Бостандықта жүрген айыпталушы жауап алу үшін айыпта-лушы ретінде кім
шакырылатындығы, кайда және кімге, келу уақыты мен сағаты, сондай-ақ
келмеген жағдайда болатын зардаптары көрсетілген хабарландыру - шақыру
қағазы, телефо-нограмма немесе телеграмма жіберіледі. Шақыру айыпталушыға
алғандығын растап қол қойылып беріледі. Ол уакытша жоқ бол-ған кезде
айыпталушыға тапсыру үшін оның жасы толған жан-ұя мүшелеріне немесе мекен-
жайы тұратын тұрғын үй пайдала-ну ұйымына не мекен-жайы не жұмыс орнының
әкімшілігіне беріледі. Олар шақырылған айыпталушыға шақыру қағазын тап-
сыруға міңдетті.
Заң айыпталушыны шақыруға байланысты басқа да күрал-дарды пайдалануға
жол береді. Ал айыпталушы Қазақстан Ре-публикасынан тыс жерде болып тергеу
оргаңдарына келуден бас тартқан жағдайларда алдын ала тергеу органдары
республика-лық ақпарат құралдары, жалпыға ортақ телекоммуникация жүйе
арқылы хабар жариялауға құқылы. Ал егер оның тұрған жері белгілі болса,
айыпталушы тұрған жердің ақпарат күраддары арқылы хабар жарияланады (ҚР
ҚІЖК 208-баптың 3-бөлігі).
Бостандықта жүрген айыпталушы тергеушінің шақыртуы бойынша белгіленген
мерзімде келуге тиіс. Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 208-бабының 5-
бөлігіне сәйкес айыпталу-шының тергеуші шакыртуы бойынша дәлелді келмеу
себептері болып танылатындар:
айыпталушының келуіне мүмкіндік бермейтін ауру;
жақын туыстарының кайтыс болуы;
дүлей апаттар;
шақыру кағазының қолына тимеуі;
айыпталушының белгіленген мерзіміне келуіне мүмкіндік бермейтін өзге
жағдайлар.
Белгіленген мерзімде келмеу себептері туралы айыпталушы тергеушіге
хабарлауға міңдетті. Айыпталушы дәлелсіз себептер-мен келмеген жағдайда
алып әкелінуі мүмкін. Күзетпен ұстау-да жүрген айыпталушы қамау орнының
әкімшілігі арқылы ша-қыртылады (ҚР ҚІЖК 208-бап).
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 206-бабына сәйкес адам-ға қылмыс жасады
деп айып тағу үшін негіз беретін дәлелдеме-лер жеткілікті болған кезде
тергеуші ол адамды айыпталушы ретінде жауапқа тартуға құқылы.
Адамды айыпталушы ретінде жауапқа тартқан уақытта тергеушіде
дәлелдемелердің жиынтығы болып, ол оларды баға-лай отырып, заңға өзінің
ішкі түйсігі мен сенімі бойынша кылмыстың орын алғандығы және оны дөл осы
адам жасағандығы туралы қорытындыға келеді.
Сонымен, адамды айыпталушы ретінде жауапқа тарту үшін жинақтаған
дәлелдемелер мылаларды анықтауы тиіс:
қылмыс оқиғасын;
оны бағалауды;
осы адамның әрекет жасаудағы кінәсі;
қылмыстық жауаптылықты жоққа шығаратын мән-жай-дың болмауы.
Қылмыс жасауға итермелейтін мән-жайларды бағалауға әсер етпейтін қылмыс
құрамының белгілерін қамтымайтын мән-жай-ды ауырлататын және жеңілдететін
жиынтық, зиянның дәл мөлшері, айыпталушының жеке басын сипаттайтын мән-жай-
лар және қылмыс уөждері, т.б., әдетте адамды айыпталушы ретінде жауапқа
тартылғаннан кейін анықталады.
Қылмыстық жауаптылыққа тарту жөніндегі шешім іс жүргізу сипатынан тыс
мәліметтерге сол сияқты тексерілмеген дәлел-демелерге негізделуге тиісті
емес.
Адамды айыпталушы ретінде жауапқа тарту туралы тергеуші дәлелді қаулы
шығарады. Қаулыда көрсетілуі тиіс:
оның жасалу уақыты мен орны;
қаулыны кім жасады,
айыпталушы ретінде жауапқа тартылған адамның тегі, аты, әкесінің аты және
басқа да анкеталық мәліметтері;
Бұл адамның айыпталуына себеп болған іс-әрекеттің бейнесі, оның жасалу
уақыты орны, және басқа мән-жайлар;
осы қылмыс үшін жауаптылықты көздейтін қылмыстық заң (қылмыстың толық аты,
ҚР ҚК бабы, белігі, тармағы).

75. Тергеу эксперименті (ҚР ҚІЖК 239-бап). Тергеу эксперименті — Бұл іс
үшін маңызы бар мәліметтерді зерттеліп отырған оқиғаның белгілі бір
әрекеттерін, жай-жапсарын, мән-жайларын қайта жаңғырту және тәжірибе
жүргізу арқылы тексеру мен нақтылау максатында жүргізілетін тергеу іс-
әрекеті. Бүған қоса, қарастырылып отырған бапта осы тергеу әрекетінің жалпы
мақсаты көрсетілген. Мақсаты — тексеру жолымен дәлелдемелер туралы
мәліметтер алу, белгілі бір фактілерді қабылдау мүмкіндігі, белгілі бір
оқиғалардың болу мүмкіндігі туралы мәліметтер алу, сондай-ақ болған
окиғадан кейінгі әрекеттерді анықтау және олардың іздерін анықтау
механизмі.
Тергеу экспериментінің өзіне тән сипатты белгісі — бұл түрлі шарттарда
және әртүрлі жағдайларда қайталама экспери-менттерді жүргізу.
Тергеу эксперименті айғақтарды оқиға болған жерде тексе-ру және нақтылау
әрекетінен былай ажыратылады: эксперимент айғақтарды оқиға болған жерде
тексеру және нақтылау әрекетінде жүргізілмейтін тікелей тәжірибелі
әрекеттер аркы-лы жүзеге асырылады. Бұған қоса, айғақтарды оқиға болған
жерде тексеру және нақтылау әрекетінде Бұл тергеу ісін жа-уапгары
тексерілетін адамның қатысуылсыз жүргізуге болмайды.

76. Сот сараптамасы мен оның қызметі. 1997 жылдың 12 кара-шасыңда
қабыдцанған Қазақстан Ресубликасының Сот сарап-гамасы туралы Заңында сот
сараптамасы органдарына Қазақ-стан Республикасы тәуелсіз, мамандандырылған
объективті сот сараптамасын жүргізетін сот өндірісімен қамтамасыз ету мақ-
сатында сот-сараптама әрекеттерін жүргізу қызметін атқаратын мемлекеттік
органдар жатады. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің сот
сараптамасы орталығы мен Қазақстан Рес-публикасы Денсаулық сақтау
министрлігінің сот медициналық ортапығы Қазакстан Республикасы сот
сараптамасының тірек органдары болып табылады.
Сот сараптамасы соңцай-ақ лицензия негізінде сот-сарапта-ма қызметін
атқаратын адамдар арқылы да жүргізіледі. Олар мемлекеттік сот-сараптама
мекемелері ретінде тең құқыққа және жауапкершілікке ие. ҚР ҚІЖК-нің 243-
бабына сәйкес сот сараптамасын жүргізу мыналарға тапсырылуы мүмкін:
сот сараптамасы органының қызметкерлеріне;
лицензия негізінде сот-сараптама жүргізетін адамдарға;
заң талаптарына сай бір ғана мүмкіңдікпен басқа да адамдарға.
Сараптаманы жүргізу процеске қатысушылардың өздері үсынған адамдарға да
сеніп тапсырылады.
Сараптяма ұғымы. Экспертиза сөзі латынның ехреггіг сөзімен, яғни
тәжірибелі білгір адам деген мағынаны беретін сөзімен байланысты.
Сараптама — Бұл сарапшының арнайы білімдер негізінде жүргізетін іс
материалдарын зерттеу нәтижесінде іс үшін ма-ңызы бар мән-жайлар алу
мақсатында жүргізетін тергеу әрекеті.
Арнайы білім — Бұл жалпыға танымал білімдерден тыс ғылым мен техниканың
өзге салалары туралы білім.
Сот сарапшысы — бұл іске мүдделі емес арнайы ғылыми білімі бар, сот,
тергеуші, анықтаушы сот сараптамасын жүргізуді тапсырған адам.
Сарапшы бір ғана қызметті, яғни дәлелдемелерді зертгеуді ғана таратуға
құқылы.
Сот сараптамасы тек іске қатысы бар арнайы ғылыми білім негізінде
сараптама жүргізу қажеттігі туындаған, соның нәтижесінде іс үшін маңызы бар
материалдар алуға мүмкіндік туатын жағдайларда ғана тағайындалады.
Сот сараптамасы — Бұл мәні, маңызы істі шешуге қатысы бар жағдайларды,
мән-жайларды белгілеу мақсатында арнайы білім негізіңде іс материалдарын
зерттеу болып табылатын өз бетінше жүргізілетін ерекше іс жүргізулік
әрекеті.
Сараптама түрлері. Сот сараптамасы білім саласына қарай былай болінеді:
— криминалистикалық, медициналық, психофизиологиялық;
— инженерлі-транспорттық,инженерлі-те хникалық,инженерлі-технология-
лық;бухгалтерлік, қаржы-экономикалық;
биологиялық, ауылшаруашылық, экологиялық, т.б. Криминалистік сараптама, оз
кезегінде қолтану сараптамасы, құжаттарға жүргізілетін техника-
криминалистік сарапта-ма, фотөтехникалық сараптама, портреттік,
баллистикалық са-раптама, белгіленген таңбаларды қалпына келтіру не жою са-
раптамасы, суық қару сараптамасы, т.б. болып жіктеледі. Сот сараптамасының
ерекше іс жүргізулік түрлеріне мына-лар жатады: Жеке, комиссиялык, кешенді,
қосымша және қай-талама сараптамалар.

Тану ушін көрсету тәртібі. Танылуға тиіс адам тануға қатыс-тырылатын
адамға жынысы бір, сыртқы пішіні мен киімінде айтарлықтай айырма жоқ басқа
адамдармен бірге көрсетіледі. Тану үшін көрсетілетін адамдардың жалпы саны
кемінде үш адам болуы керек. Бұл ереже мәйітті тануға қолданылмайды.
Тергеу іс-әрекетіне арасында танытуға тиіс адам орналас-кан өзі е
адамдардың қагысуы тек олар ерікті түрде келіскен кезде және тануға
қатыстырылған адам олармен бұрын таныс бол-маған жағдайда мүмкін болады.
Әдетте мәйіт жеке көрсетіледі. Апаттар туралы істер бойын-ша және құрбан
болғандардың саны айтарлықтай болған баскд да істер бойынша мөйіт тану үшін
жалпы қаза болғандармен бірге көрсетілуі мүмкін. Қажет болған жағдайларда
тергеушінің нұсқауы бойынша танушы адамға мәйітті көрсетпес бұрын ма-ман
мәйітті гримдейді. Тергеушінің мөйітті оның жатқан жерінде сақталуын
қамтамасыз ету туралы нұсқауы тану үшін ұсынуға қажетті уақыт кезеңіңде
орыңдалуға міңдетті.
Егер танитын адам куә немесе жәбірленуші болса, оған та-нудың алдында
айғақ беруден бас тартқаны үшін, керінеу жал-ған айғақ бергені үшін
қылмыстық жауаптылығы туралы ескертіледі, оған сондай-ақ өзіне, еріне және
өзінің жақын ту-ыстарына, ал діни қызметшіге — тәубе үстінде езіне ішкі
сырын сеніп ашқан адамдарға қарсы куәлік етпеу құқығы түсіндіріледі.
Тану жүргізудің алдыңда тергеуші танылуға тиіс адамға өзге адамдардың
арасыңда кез келген орынды тандап алуын ұсына-ды, бұл хаттамада
көрсетіледі.
Адамды көрсету мүмкін болмаған кезде тану оның фотосуреті бойынша
жүргізілуі мүмкін, ол бет әлпеті танылуға тиіс адаммен мүмкіндігінше ұқсас,
кемінде үш адамның фотосуретімен бірге көрсетіледі, тану сонымен бірге
дыбыс және бейнежазба бойынша да жүргізіледі.
Зат кемінде үш біртектес затпен бірге көрсетіледі. Ұқсас объектілерді
іріктеп алу мүмкін болмаған немесе қиын болған-да затты тану үшін кәрсету
жалғыз дана бойынша жүргізіледі.
Танушы адамға өзі ол туралы айғақ берген адамды немесе затты көрсету
ұсынылады. Жетекші сұрақтар қоюға тыйым са-лынады.
Егер танушы адам оған көрсетілген адамдардың немесе зат-тардың бірін
көрсетсе, оған бұл адамды немесе затты қандай белгілері немесе
ерекшеліктері бойынша танығанын түсіндіру ұсынылады.

Тінту және алуды жүргізу тәртібі (ҚР ҚІЖК 232-бап). Тінту мен алуды
тергеуші дәлелді қаулы бойынша жүргізеді. Тінту жүргізу туралы, сондайақ
мемлекеттік немесе заңмен қорғалатын өзге құпияны қамтитын құжаттарды алу
туралы қаулыға прокурор немесе оның орынбасары санкция беруге тиіс. Тінту
не алу жүргізілетін адамдарға, сондайақ куәгерге, маманға, аудармашыға
олардың құқықтары түсіңдіріледі: тергеушінің барлық әрекеттеріне қатысу
және осы әрекеттерге қатысты ескерту жасауға құқылы, бұл туралы хаттамаға
енгізіледі. Тергеушінің қаулысынсыз тінту және алу жүргізу заңды бұзу деп
саналады және осындай әрекеттермен алынған нәтижелер мен дәлелдемелер жоққа
шығарылады.

Эксгумация (ҚР ҚІЖК 225-бап). Эксгумация — адам мәйітінің жерленген
жерінен қазып алу (эксгумация) тергеу әрекеті, қажетгі жағдайларда мөйітке
тексеру жүргізу, оны тану үшін немесе сот-медициналық және басқа сараптама
жүргізу. Эксгумация жүргізу үшін тергеуші уәжделген қаулыы шыға-руы тиіс
және прокурордың санкциясын алуы тиіс. Прокурор-дың санкциясында мәйіт
әкімшілігі мен қайтыс болған адам-ның туыстары міңдетгі түрде көрсетіледі.
Эксгумация куәгердің қатыс-уымен және міндетті түрде сот медицинасы
саласындағы маманның қатысуымен жүзеге асырылады.

58. Қылмыстық іс қозғаудың негіздері мен себептері
Қылмыстық істі қозғау себептері мен негіздері деп қылмыстық іс жүргізу
заңында көзделген, анықтау және тергеу органдарының болған, болып жатқан
және әзірленіп жатқан қылмыстар туралы мөлімет алыну көздері түсініледі.
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 177-бабына сәйкес кьілмыстық іс қозғауға
себептер мен негіздер болып мыналар табылады:
азаматтардың арыздары;
кінәсін мойындап келу;
мемлекеттік органнын, лауазымды адамның немесе ұйымда баскдру қызметін
атқарып отырған адамның хабары;
бүкаралық ақпарат құралдарыңдағы хабар;
лауазымды адамдардың және қылмыстық іс қозғауға құқық берілген органдардың
қылмыс туралы мәліметтерді тікелей анықтауы.
Қылмыстық іс қозғауға қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді болдырмайтын мән-
жайлар болмай, қылмыс белгілерін көрсететін жеткілікті деректердің болуы
негіз болып табылады.
Қылмыстық істі қозғаудың негізі дәлелдемелік мәліметтердің өзіңдік
тұтастығын қүрайды, егер:
келіп түскен арыздағы немесе хабардағы мәліметтер шынайы рас болса;
Бұл мәліметтерде қылмыстық занда көзделген қылмыс белгілері бар болса.
59. Қылмыстық істі козғаудың іс жүргізу тәртібі мен негіздері
Қылмысты іздестіру органына келіп түскен жасалған не әзірленіп жатқан
қылмыс туралы арыз немесе хабар анықтау-шы, тергеуші, прокурор, т.б арқылы
қабылданып, міндетті түрде тіркеледі, содан соң оны осы органның лауазымды
адамы қарайды.
Арыз берушіге арыздың тіркелгендігі туралы құжат беріледі және арыздың
тіркелген күні, арызды қабыддаған адам туралы, арыз бойынша қабылданған
шешім (қылмыстық істің қозғалғаңдығы немесе бас тартылғандығы) туралы
уақыты көрсетіліп хабар жіберіледі.
Қылмыс туралы арыз немесе хабарды негізсіз қабылдаудан және тіркеуден
бас тартқан жағдайда арыз беруші бұл жағдай гуралы прокурорға шағымдануға
құқығы бар (ҚР ҚІЖК 183-бап). Кейбір жағдайларда лауазымды адам арызды
тіркеуден өткізбей қабылдау фактілері тәжірибеде кездеседі. Бұндай әрекетті
арыз немес ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.