Саяси институттар жүйесіндегі «төртінші билік»



Қазіргі қоғамда бұқаралық ақпарат құралдары – төртінші билік деген ұғым қалыптасқан. Оның негізі жоқ емес. Бұқаралық ақпарат құралдарының басты қаруы – қоғамдық пікір. Мемлекеттік деңгейден бастап жекебастық мәселелер алдымен теледидар мен газетте жарияланып, кейіннен шешімін табатындығының күнделікті куәсі болып жүрміз. Бұқаралық ақпарат құралдары әділдік пен шыншылдықтың жақтаушысы ретінде қабылданады. Мұның сыры неде? Ең бастысы – журналистердің қоғамда қалыптасқан имиджінде, азаматтық ұстанымында. Әрине, БАҚ тарапынан қолдан жасалған шабуылдар мен «қара пиарлар» туралы әңгіме басқа. Бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамдағы орны мен маңызын Ахмет Байтұрсыновтан асырып ешкім айтқан жоқ: «Газет – халықтың көзі, құлағы һәм тілі». Көзсіз, құлақсыз, тілсіз адамның өмір сүруінде мән жоқ сияқты, қоғамның да онсыз тіршілігі қараң. Сондықтан БАҚ төртінші билік қана емес, басты қажеттілік!
Кеңес Одағы тұсында Лениннің: «Баспасөз – үгітші, насихатшы, ұйымдастырушы» деген қағидасы басшылыққа алынатын. Бірақ кімді, нені насихаттап, үгіттейтіні ашық айтылмаған. Біз оның жауабын «Партияны құру үшін жалпыорыстық «Искра» газетін ашу керек. Ол партияның үгітші, насхатшы, ұйымдастырушы қызметін атқарады» деген сөзінен таптық. Яғни ол партияның ғана құралы болған, функциясы сонымен шектелген.
Бұқаралық ақпарат құралдары шын мәніндегі демократиялық идея кезінде ғана төртінші билікке көтеріледі. Қазір Қазақстанда демократия салтанат құрған деп айту қиын. Сондықтан баспасөз кейде бірінші билікке де шығып кетеді, кейде билікке киліге алмай қалуы да мүмкін. Кейде төртінші билікке тұрақтайды. Оның негізгі заңдылығы былай ғой: заңды шығарушылар – бірінші, оны атқарушылар – екінші, сот – үшінші, қоғамдық пікірді бастаушы баспасөз – төртінші билік. Әлгінде айттым, шын мәніндегі демократиялық елдерде солай болуға тиіс. Ондай елдер тым аз. Ресейде 1991 жылғы, 1993 жылғы көтерілістер кезінде неге алдымен Останкиноны қоршап алды? Осы жай біздің журналистерді немесе басқаларды ойландырды ма? Өйткені ол ел шын мәніндегі демократиялық ел емес. Себебі қалың бұқарамен байланыс орталығы Останкино екенін анархиялық билікшілер біледі. Бұл жерде журналистика бірінші билікке шығып кетіп отыр. Міне, мына билік құлады деп ақпаратты тарата қоюға Останкино телеорталығы керек болды. Бұл жерде Парламент Үйі де, Министрлер Кабинеті де оның көлеңкесінде қалды. Шын демократиялық ел болса, билік иесі мынау деп заң шығару арқылы куәландырар еді. Әрі Заң Президентке де, халыққа да ортақ бірінші билік болар еді. Көтерілісшілер Останкиноны басып алып, міне, билік иесі бізбіз деген хабар тарату арқылы билік жүргізгілері келді. Әр елде билік әр түрлі. Бір елде әскер күші басым, бір елде Президенттік билік бар. Бір елде шындығында Парламент, заң шығарушы орган билікте. Болгарияда, Швецияда бөлек. Бізде Президенттің өзі айтқан: қазір даму жолына түсіп, әбден қалыптасып алғанша Президенттік билік керек, - деп. Ол, әрине, дәлелді.

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:   
Саяси институттар жүйесіндегі төртінші билік

Қазіргі қоғамда бұқаралық ақпарат құралдары – төртінші билік деген
ұғым қалыптасқан. Оның негізі жоқ емес. Бұқаралық ақпарат құралдарының
басты қаруы – қоғамдық пікір. Мемлекеттік деңгейден бастап жекебастық
мәселелер алдымен теледидар мен газетте жарияланып, кейіннен шешімін
табатындығының күнделікті куәсі болып жүрміз. Бұқаралық ақпарат құралдары
әділдік пен шыншылдықтың жақтаушысы ретінде қабылданады. Мұның сыры неде?
Ең бастысы – журналистердің қоғамда қалыптасқан имиджінде, азаматтық
ұстанымында. Әрине, БАҚ тарапынан қолдан жасалған шабуылдар мен қара
пиарлар туралы әңгіме басқа. Бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамдағы орны
мен маңызын Ахмет Байтұрсыновтан асырып ешкім айтқан жоқ: Газет – халықтың
көзі, құлағы һәм тілі. Көзсіз, құлақсыз, тілсіз адамның өмір сүруінде мән
жоқ сияқты, қоғамның да онсыз тіршілігі қараң. Сондықтан БАҚ төртінші билік
қана емес, басты қажеттілік!
Кеңес Одағы тұсында Лениннің: Баспасөз – үгітші, насихатшы,
ұйымдастырушы деген қағидасы басшылыққа алынатын. Бірақ кімді, нені
насихаттап, үгіттейтіні ашық айтылмаған. Біз оның жауабын Партияны құру
үшін жалпыорыстық Искра газетін ашу керек. Ол партияның үгітші, насхатшы,
ұйымдастырушы қызметін атқарады деген сөзінен таптық. Яғни ол партияның
ғана құралы болған, функциясы сонымен шектелген.
Бұқаралық ақпарат құралдары шын мәніндегі демократиялық идея кезінде
ғана төртінші билікке көтеріледі. Қазір Қазақстанда демократия салтанат
құрған деп айту қиын. Сондықтан баспасөз кейде бірінші билікке де шығып
кетеді, кейде билікке киліге алмай қалуы да мүмкін. Кейде төртінші билікке
тұрақтайды. Оның негізгі заңдылығы былай ғой: заңды шығарушылар – бірінші,
оны атқарушылар – екінші, сот – үшінші, қоғамдық пікірді бастаушы баспасөз
– төртінші билік. Әлгінде айттым, шын мәніндегі демократиялық елдерде солай
болуға тиіс. Ондай елдер тым аз. Ресейде 1991 жылғы, 1993 жылғы
көтерілістер кезінде неге алдымен Останкиноны қоршап алды? Осы жай біздің
журналистерді немесе басқаларды ойландырды ма? Өйткені ол ел шын мәніндегі
демократиялық ел емес. Себебі қалың бұқарамен байланыс орталығы Останкино
екенін анархиялық билікшілер біледі. Бұл жерде журналистика бірінші билікке
шығып кетіп отыр. Міне, мына билік құлады деп ақпаратты тарата қоюға
Останкино телеорталығы керек болды. Бұл жерде Парламент Үйі де, Министрлер
Кабинеті де оның көлеңкесінде қалды. Шын демократиялық ел болса, билік иесі
мынау деп заң шығару арқылы куәландырар еді. Әрі Заң Президентке де,
халыққа да ортақ бірінші билік болар еді. Көтерілісшілер Останкиноны басып
алып, міне, билік иесі бізбіз деген хабар тарату арқылы билік жүргізгілері
келді. Әр елде билік әр түрлі. Бір елде әскер күші басым, бір елде
Президенттік билік бар. Бір елде шындығында Парламент, заң шығарушы орган
билікте. Болгарияда, Швецияда бөлек. Бізде Президенттің өзі айтқан: қазір
даму жолына түсіп, әбден қалыптасып алғанша Президенттік билік керек, -
деп. Ол, әрине, дәлелді.
Біз егеменді ел боламыз десек, ақпараттық кеңістігіміздің
қауіпсіздігін қызғыштай қорып сақтауымыз керек. Онсыз тәуелсіз мемлекет,
егеменді ел болу қиын. Бұл – ақиқат.
Қазір әлемдік ақпарат құралдарына қатысты "ақпараттың еркін ағымы
("свободный поток информации") деген теория дәуірлеп тұр. Ол қағиданың тоқ
етері мынаған саяды: "Адам баласы – жарық дүниенің иесі. Сол себепті ол
әлемдегі жаңалық атаулыдан хабардар болуы керек. Сондықтан ақпаратқа шекара
қойылмауы тиіс". Бір қарағанда бұл теорияда мін жоқ секілді. Бірақ, сол
ақпаратты таратуда жер шарындағы барлық елдің мүмкіндігі бірдей ме? Осы
жағы бізді ойлантуы тиіс. Бұл тұжырым шындығында адамзатқа деген шынайы
қамқорлықтан туған ба, әлде көкейінде өзге де пиғылы барлардың ойлап
тапқаны ма? Мысалы, АҚШ пен Ауғанстанның, Ресей мен Чешенстанның ақпаратын
өзге елге таратудағы мүмкіндігі бірдей емес қой. Тіпті салыстыруға
келмейді. Гәп осында.
Осы жерде дүние жүзіне белгілі қолбасшы Наполеон Бонопарттың: Төрт
жүз мылтықтан төрт баспасөздің күші артық деген қанатты сөзі еріксіз ойға
оралады. Яғни ол әскербасы бола тұра қару-жарақтың күшінен бұқаралаық
ақпарат құралдарының күшін 100 есе артық деп бағалап отыр. Олай болса
алпауыт елдердің әртүрлі пиғылдағы ақпарат құралдарының басқа елге баса-
көктеп еніп, жүргізіп отырған жұмысын қалай бағалауға болады? Оның үстіне
өзге елге тікелей соғыс ашып, материалдық үлкен шығынға ұшырап,
жауынгерлерінен айырылып, халықаралық қауымдастықтардың наразылығына
қалудан гөрі, аз шығын жұмсап, көзге анық көріне бермейтін идеологиялық
соғыс арқылы басып алу әлдеқайда тиімді емес пе.
Сонау 1960-жылдардағы Чехословакия мемлекетінің іргесін шайқалтқан
жағдайды, немесе 1970-жылдардағы Чилидегі төңкерісті, сол сияқты, 1980
жылдардағы Польшадағы қоғамдық өзгерістердің қай-қайсысы да мемлекеттің БАҚ
құралдарынан ажырап қалуынан болған. Олар өзге елді былай қойғанда өз
елдерінің ақпарат құралдары қарсылығына тап болған. Сонда Чили президенті
Сальвадор Альенде: "Мені тақтан тайдырған әскерилер емес. Менің қолымнан
бұқаралық ақпарат құралдары кетіп қалды ғой. Түбіме жеткен солар", - деп
еңірегенде етегі жасқа толған еді.
Атышулы американдық идеолог Збигнев Бзежинский жетпісінші жылдардың
соңына қарай Польшаға жиі ұшып келіп, сол елдің бұқаралық ақпарат
құралдарын өз мақсатына еркін пайдаланды. Ешқандай тосқауылсыз жүргізілген
осындай БАҚ-тың қарсылығы әсерінен армияның күш-қуатына сенген социалистік
Польшаның қалай құлағаны тарихтан белгілі.
Бұдан шығар қорытынды – егер ақпарат құралдарының алар орны мен
арқарар қызметінің мәнін толық бағаламайтын болсақ, оның аса нәзік тұстары
мен әрі өте күрделі құрылымын жете игермесек, қиын тосқауылдарға
кезігеріміз анық.
Демократияға берілген көптеген анықтамалар ішінде Англияның премьер-
министрі болған Уинстон Черчилльдің мына сөзі айрықша орын алады:
"Демократияның көптеген кемшіліктері бар екендігін мойындай отырып, бір
ғана артықшылығын ескерте кеткенді жөн көремін. Ол артықшылық мынада:
бүгінге дейін ешкім де демократиядан асып түсетін ештеңе ойлап тапқан жоқ".
Не нәрсенің болсын шынайы келбетін айқындауда, әрбір оқиға-құбылыстың
әлеуметтік тегін тануда сыни көзбен қараған дұрыс.
Сөз бостандығын ұлтпен ойнауға пайдаланып, елдің рухани-мәдени
болмысына қайшы айқай-шуға тиісті тосқауылдың болмағы шарт. Сондай-ақ, бұл
мылтықсыз майданда жауапкершілікті ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Конституциялық құқық әдістері
Бұқаралық ақпарат құралдарының халықаралық қатынастар және елдердің сыртқы саясаты аспектілеріндегі көріністері
Әлеуметтік институт пен әлеуметтік ұйымдар
Әлеуметтану ұғымы және оның қалыптасуы
Азаматтық қоғамның қалыптасуының теориялық кезеңдері
Саяси зерттеулердің негізгі әдістері
Демократиялық саяси жүйенің орнығуы
Әлеуметтанулық білім жүйесіндегі әлеуметтанудың статусы
Әлеуметтанудың қалыптасу тарихы
Саяси партияның қызметтері
Пәндер