Қаржы делдалдығының ұғымы

Жоспар:

1. ҚАРЖЫ ДЕЛДАЛДЫҒЫНЫҢ ҰҒЫМЫ

2. ҚАРЖЫ ДЕЛДАЛДАРЫНЫҢ НЕГІЗГІ САНАТТАРЫ

ҚАРЖЫ ДЕЛДАЛДЫҒЫ ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛЫҚ ДЕЛДАЛДАР

1. І-бөлімде толық қарастырылғандай, кез келген мемлекеттің қаржы жүйесі қаржы ресурстарын шоғырландырады және орналастырады. Олар бұл функцияны неғұрлым тиімді орындаса, әркімнің өз жоспарын соғұрлым жүзеге асыратын нақты мүмкіндігі болады. Осылайша қоғамның әл-ауқатына және өндірістің жоғары деңгейіне қол жеткізе аламыз.
Қаржы нарығының тауарын сату-сатып алу, мәселен, белгілі бір мерзімге ақша қаражаттарының келісілген сомасын қайтару секілді қаржылық міндеттемелермен жүзеге асады. Несие берушінің қаржы міндеттемесіне ие болуы үшін оның белгіленген мерзімде нақты ақша қаражаттарды алатын құқыққа ие болуы керек.
Мұндай міндеттеме қаржылық талап деп аталады. Оны делдалдар түпкілікті инвесторға бұдан былай тартымды болмайтындай етіп қайта құрады. Қаржы нарығында тікелей қаржыландырудың жетіспеушілігі байқалды, ал оны толықтыру үшін делдалдар пайда болады. Олардың көмегі арқылы несие беруші мен қарыз алушының арасындағы қиындықтар жойылады. Олар тікелей қаржылық талапты сатып алып, оны басқа сипаттамасы (өтеу мерзімі, номинал құны) бар тікелей болмайтын талапқа айналдырады да сатады. Түрлендірудің (трансформация) мұндай процесі делдалдық атауына ие, ал, субъектілер қаржы делдалдары немесе қаржы институттары деп аталады.
Қаржы делдалдары көптеген артықшылықтарға ие. Ең алдымен, олар өз ісін жетік білуіне қарай мәмілелерді ауқымының (масштаб) тиімділік есебінен үнемге қол жеткізуге болатын мөлшерде жүзеге асырады. Екіншіден, қаржы делдалдар трансакциялық шығындарды оңай азайтады. Үшіншіден, олар ақпаратқа қол жеткізетін көптеген мүмкіндіктерге ие әрі олар оның шынайылығын оңай анықтай алады.
Қаржы делдалдарына уақытша бос ақша қаражаттары бар (несие берушілер) экономикалық субъектілер де, ақшалай қаражаттарға мұқтаж (қарыз алушылар) субъектілер де мүдделік танытады, өйткені олар қаржы делдалдарынан нақты артықшылықтары мен пайдасы бар қаржы өнімдерін алады.
Төртіншіден, делдалдар несие нарығының қатерін азайтуға септігін тигізетіндіктен уақытқа қарай немесе басқаша жолмен бірлестірілген несиені беру барысында несие берушілерге салым ақшаны қаржылық құралдардың түрлері бойынша бөлу арқылы қатерді әртараптандырады (диверсификация). Қаржы делдалдары болмаса, несие қатері жоғарылап кетеді. Тек делдалдар ғана қарыз алушының төлем қабілеттілігін тексеретін жүйені жасайды және өз қызметін тарататын жүйені ұйымдастырады, оның бұл әрекеті де несие қатерін және несиелеу бойынша шығынды кемітеді.
Бесіншіден, қаржы институттары өз клиенттерінің өтімділік деңгейінің тұрақты болуын және қолма-қол ақшаны алудың мүмкіндігін қамтамасыз етеді, өйткені қаржы институттарының өздері қолма-қол ақша формасында өз активтерінің белгілі бір үлесін ұстау мүмкіндігіне ие. Екінші жағынан, мемлекет кейбір қаржы институттары үшін өтімділікті реттейтін заң нормаларын белгілейді. Мәселен, коммерциялық банктер үшін резервтеудің нормативтері арқылы орталық банктің және кассаның шоттарында ақшалай қаражаттың ең аз шамасындағы қалдығын қолдау заңмен қамтамасыз етіледі.
Делдалдандырылған қаржыландырудың сызбаларын жүзеге асырудың нәтижесінде несие беруші де, қарыз алушы да өз пайдаларын алады:
• қаржы делдалдар қолайлы жағдайда қарызды дайын күйінде беретін несие берушілерді іздестірудің мәселесін оңайлатады;
• экономикалық жағдай қалыпты болатын болса, қарыз алушының несие мөлшермесі қаржы делдалдардының көмегімен әдетте төмен болады, өйткені олар салымшының несиелік тәуекелділігін кемітеді және қаражатты тарту үшін ең төмен мөлшерменің белгіленуіне себепші болады. Делдалдың шығынымен қоса алғанда мөлшерменің бұл сомасы орналастырудың мөлшермесін тікелей несиелеу кезіндегі

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Ысқақов У.М., Боқаев Д.Т., Рузиева Э.А.
Қаржы нарығы және делдалдары: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2006. – 298 бет.