АҚ ‘Меланж’ зауытының жіп иіру цехында бөлінетін шаң мөлшері
1.Өнімнің тағайындалу аймағы және сипаттамасы
2 Еліміздің тоқыма өнеркәсібінің ағымдағы жағдайын бағалау
3 Табиғи талшықтардан жасалатын тоқыма иірім жіптер нарығы
6 Өнім көрсеткіштерінің номенклатурасы
7.Сапаны бақылаудағы статистикалық әдістері
8. Өнім сапасын басқару
10. Міндетті талаптардың сақталынуы үшін мемлекеттік бақылау және қадағалау
Мемлекеттік қадағалау материалдарын жүзеге асыру.
12.Өнімді сертификаттау
13. Өнімді сертификттау арқылы сәйкестігін растауды жүргізу.
14. Сәйкестік өтінішін қарау және өндіріс жағдайын талдау.
2 Еліміздің тоқыма өнеркәсібінің ағымдағы жағдайын бағалау
3 Табиғи талшықтардан жасалатын тоқыма иірім жіптер нарығы
6 Өнім көрсеткіштерінің номенклатурасы
7.Сапаны бақылаудағы статистикалық әдістері
8. Өнім сапасын басқару
10. Міндетті талаптардың сақталынуы үшін мемлекеттік бақылау және қадағалау
Мемлекеттік қадағалау материалдарын жүзеге асыру.
12.Өнімді сертификаттау
13. Өнімді сертификттау арқылы сәйкестігін растауды жүргізу.
14. Сәйкестік өтінішін қарау және өндіріс жағдайын талдау.
Тоқыма кәсіпорындарына келіп түсетін мақта, яғни иірім жіп алу үшін бастапқы шикізат болып есептелетін зат зауытқа киптерге сығымдалған күйде келеді. Зауытқа келіп түсетін мақта құрамында иіруге жарамссыз болып саналатын зиянды қоспалар және қоқыстар болады.
Иіру процесінің мақсаты болып қалыңдығы және құрылымы бойынша біртегіс үздіксіз өнімді – иірім жіпті – шатасқан талшықтар массасынан алу болып табылады. Иіру процесінің мәні талшықты өнімді түтіп және жарамсыз бөлшектерден тазартып, араластырып және ширату, және одан таспа құрылымдау, содан соң берілген қалыңдықта түзетіп және өңделіп жатқан иірім жіпке қажетті беріктікті беру үшін бұраудан тұрады.
Бұл процестің мәні бірнеше түту таспаларын құрастырудан және оларды берілген тығыздыққа дейін жуандатудан тұрады. Мұнда таспадағы талшықтарды түзету және паралелдетуден тұрады.
Құрастыру және керу процесі таспалы машиналдарда жүзеге асырылады, ол машиналар керу приборларымен жабдықталған. Жуандатылған жіпшелер воронкаға жиналады және жаңа таспаға құрылымданып және тазға жинақталады
Бірқалыпты таспаны алу үшін, таспалы машинаның әрбіріне келіп түсетін таспалар санын бірдей етіп сақтау қажет. Таспалар үзілген жағдайда, егер қоректендіру тарапынан болса, онда электрлік өздігінен тоқтату құралы арқылы машина автоматтыт тоқтатылады. Таспаларды жақсы түзету және талшықтар бірқалыптылығын арттыру үшін тізбекті орнатылған таспалы машиналардың бірнешеуін пайдаланады.
Таспаның бірқалыптылығы соңғы таспалы машинадан әрбір аусымда әрқайсысының ұзындығы 5 м құрайтын он сынама алынады. Сызықты тығыздығы бойынша мүмкін болатын ауытқу шамасы 1,5 пайыздан аспауы қажет, массасы бойынша таспаның бірқалыпсыздығы бір метрлік қиындыларда – 1,3 -2 пайыз болады. Таспаның сапасын таспалы машиналарда таспашы және мастер көмекшісі бақылайды.
Иіру процесінің мақсаты болып қалыңдығы және құрылымы бойынша біртегіс үздіксіз өнімді – иірім жіпті – шатасқан талшықтар массасынан алу болып табылады. Иіру процесінің мәні талшықты өнімді түтіп және жарамсыз бөлшектерден тазартып, араластырып және ширату, және одан таспа құрылымдау, содан соң берілген қалыңдықта түзетіп және өңделіп жатқан иірім жіпке қажетті беріктікті беру үшін бұраудан тұрады.
Бұл процестің мәні бірнеше түту таспаларын құрастырудан және оларды берілген тығыздыққа дейін жуандатудан тұрады. Мұнда таспадағы талшықтарды түзету және паралелдетуден тұрады.
Құрастыру және керу процесі таспалы машиналдарда жүзеге асырылады, ол машиналар керу приборларымен жабдықталған. Жуандатылған жіпшелер воронкаға жиналады және жаңа таспаға құрылымданып және тазға жинақталады
Бірқалыпты таспаны алу үшін, таспалы машинаның әрбіріне келіп түсетін таспалар санын бірдей етіп сақтау қажет. Таспалар үзілген жағдайда, егер қоректендіру тарапынан болса, онда электрлік өздігінен тоқтату құралы арқылы машина автоматтыт тоқтатылады. Таспаларды жақсы түзету және талшықтар бірқалыптылығын арттыру үшін тізбекті орнатылған таспалы машиналардың бірнешеуін пайдаланады.
Таспаның бірқалыптылығы соңғы таспалы машинадан әрбір аусымда әрқайсысының ұзындығы 5 м құрайтын он сынама алынады. Сызықты тығыздығы бойынша мүмкін болатын ауытқу шамасы 1,5 пайыздан аспауы қажет, массасы бойынша таспаның бірқалыпсыздығы бір метрлік қиындыларда – 1,3 -2 пайыз болады. Таспаның сапасын таспалы машиналарда таспашы және мастер көмекшісі бақылайды.
1. Оренбах С.Б. Гарнитура чесальных машин М.: Легпромбытиздат, 1987-120ст
2. Гурвич Л.Л., Гешкарон Г.А. Приборы и средства автоматизаций для контроля качества текстильных материалов: Обзор М.,1971
3. Борзунов И.Г. Чесальные машины хлопчатобумажной промышленности «Легкая индустрия» 1970, ст 176
4. В.Г.Гончаров., С.С.Маркарян Устроиства и обслуживание ленточных и ровничных машин.
5. М.Г.Хамов. Ремонт, монтаж и наладка хлопкоочистительного оборудования. – Т., Укитувчи , 1990. – 534с.
6. Г.И.Мирошниченко, Н.Д.Соловьев, П.Н.Тютин, И.Б.Меркин, Р.З.Бурнашев. Оборудование и технология производства первичной обработки хлопка. – Т., Укитувчи, 1980. – 322с.
7. Г.Х.Галиев, Г.А.Захаров. Ремонт технологического оборудования хлопкоочистительных заводов. – М., Легкая индустрия, 1973. – 214с.
8. Г.И.Мирошниченко. Основы проектирования машин первичной обработки хлопка. – М., Машиностроение, 1972. – 482с.
9. Г.Д.Джабаров, С.Д.Балтабаев, Д.А.Соловьев. Первичная обработка хлопка. – М., Легкая индустрия, 1978. – 429с.
10. Д.Л.Кельберт. Инструкция по технике безопасности на предприятиях первичной обработки хлопка. – ТТИ, 1959.
11. Совершенствование процесса улавливания тяжелых примесей в технологии первичной обработки хлопка – сырца. Сост. Р.Б.Мурадов, А.Н.Суслин. – Т., УзИИНТИ, 1985. – 28с.
12. Технологический регламент переработки трудоочищаемых средневолокнистых селекционных сортов хлопка – сырца ПОХ 127 – 88. Т., Хлопкопром, 1988. – 40с.
13. А.И.Ульдяков. Сушка хлопка – сырца. – М., Легкая индустрия, 1975. – 144с.
14. Хлопок – сырец. Методы определения засоренности. Уз. РСТ 592 – 92: ГОСТ 9679.2 – 71. – Т, 1983. – 16с.
15. Т.Мендебаев. Мәшине жасау технологиясы. Алматы. 1999.- 442б.
16. Т.Тапалов. Технологиялық процесстер мен өндірістерді автоматты басқару. Алматы . 2000.-355б.
17. В.А.Голубятников. В.В.Шувалов. Автоматизация производственных процессов в химической промышленности.- М., “Химия”, 1985.-349с.
18. Справочник по первичной обработке хлопка. – Т., “Мехнат”, 1994.- 55с.
19. Н.Ф.Фазылов. Основы автоматизации и механизации производства хлопкоочистительных промышленности. – Т., Укитувчи, 1979. – 225с.
2. Гурвич Л.Л., Гешкарон Г.А. Приборы и средства автоматизаций для контроля качества текстильных материалов: Обзор М.,1971
3. Борзунов И.Г. Чесальные машины хлопчатобумажной промышленности «Легкая индустрия» 1970, ст 176
4. В.Г.Гончаров., С.С.Маркарян Устроиства и обслуживание ленточных и ровничных машин.
5. М.Г.Хамов. Ремонт, монтаж и наладка хлопкоочистительного оборудования. – Т., Укитувчи , 1990. – 534с.
6. Г.И.Мирошниченко, Н.Д.Соловьев, П.Н.Тютин, И.Б.Меркин, Р.З.Бурнашев. Оборудование и технология производства первичной обработки хлопка. – Т., Укитувчи, 1980. – 322с.
7. Г.Х.Галиев, Г.А.Захаров. Ремонт технологического оборудования хлопкоочистительных заводов. – М., Легкая индустрия, 1973. – 214с.
8. Г.И.Мирошниченко. Основы проектирования машин первичной обработки хлопка. – М., Машиностроение, 1972. – 482с.
9. Г.Д.Джабаров, С.Д.Балтабаев, Д.А.Соловьев. Первичная обработка хлопка. – М., Легкая индустрия, 1978. – 429с.
10. Д.Л.Кельберт. Инструкция по технике безопасности на предприятиях первичной обработки хлопка. – ТТИ, 1959.
11. Совершенствование процесса улавливания тяжелых примесей в технологии первичной обработки хлопка – сырца. Сост. Р.Б.Мурадов, А.Н.Суслин. – Т., УзИИНТИ, 1985. – 28с.
12. Технологический регламент переработки трудоочищаемых средневолокнистых селекционных сортов хлопка – сырца ПОХ 127 – 88. Т., Хлопкопром, 1988. – 40с.
13. А.И.Ульдяков. Сушка хлопка – сырца. – М., Легкая индустрия, 1975. – 144с.
14. Хлопок – сырец. Методы определения засоренности. Уз. РСТ 592 – 92: ГОСТ 9679.2 – 71. – Т, 1983. – 16с.
15. Т.Мендебаев. Мәшине жасау технологиясы. Алматы. 1999.- 442б.
16. Т.Тапалов. Технологиялық процесстер мен өндірістерді автоматты басқару. Алматы . 2000.-355б.
17. В.А.Голубятников. В.В.Шувалов. Автоматизация производственных процессов в химической промышленности.- М., “Химия”, 1985.-349с.
18. Справочник по первичной обработке хлопка. – Т., “Мехнат”, 1994.- 55с.
19. Н.Ф.Фазылов. Основы автоматизации и механизации производства хлопкоочистительных промышленности. – Т., Укитувчи, 1979. – 225с.
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 110 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 110 бет
Таңдаулыға:
1.Өнімнің тағайындалу аймағы және сипаттамасы
Тоқыма кәсіпорындарына келіп түсетін мақта, яғни иірім жіп алу үшін
бастапқы шикізат болып есептелетін зат зауытқа киптерге сығымдалған күйде
келеді. Зауытқа келіп түсетін мақта құрамында иіруге жарамссыз болып
саналатын зиянды қоспалар және қоқыстар болады.
Иіру процесінің мақсаты болып қалыңдығы және құрылымы бойынша біртегіс
үздіксіз өнімді – иірім жіпті – шатасқан талшықтар массасынан алу болып
табылады. Иіру процесінің мәні талшықты өнімді түтіп және жарамсыз
бөлшектерден тазартып, араластырып және ширату, және одан таспа құрылымдау,
содан соң берілген қалыңдықта түзетіп және өңделіп жатқан иірім жіпке
қажетті беріктікті беру үшін бұраудан тұрады.
Бұл процестің мәні бірнеше түту таспаларын құрастырудан және оларды
берілген тығыздыққа дейін жуандатудан тұрады. Мұнда таспадағы талшықтарды
түзету және паралелдетуден тұрады.
Құрастыру және керу процесі таспалы машиналдарда жүзеге асырылады, ол
машиналар керу приборларымен жабдықталған. Жуандатылған жіпшелер воронкаға
жиналады және жаңа таспаға құрылымданып және тазға жинақталады
Бірқалыпты таспаны алу үшін, таспалы машинаның әрбіріне келіп түсетін
таспалар санын бірдей етіп сақтау қажет. Таспалар үзілген жағдайда, егер
қоректендіру тарапынан болса, онда электрлік өздігінен тоқтату құралы
арқылы машина автоматтыт тоқтатылады. Таспаларды жақсы түзету және
талшықтар бірқалыптылығын арттыру үшін тізбекті орнатылған таспалы
машиналардың бірнешеуін пайдаланады.
Таспаның бірқалыптылығы соңғы таспалы машинадан әрбір аусымда
әрқайсысының ұзындығы 5 м құрайтын он сынама алынады. Сызықты тығыздығы
бойынша мүмкін болатын ауытқу шамасы 1,5 пайыздан аспауы қажет, массасы
бойынша таспаның бірқалыпсыздығы бір метрлік қиындыларда – 1,3 -2 пайыз
болады. Таспаның сапасын таспалы машиналарда таспашы және мастер көмекшісі
бақылайды.
Иірудің арналуы иіру агрегатына келіп түсетін жартылай фабрикатты
(таспаны) иіру арқылы иірім жіп алудан тұрады. Иірудің мәні келіп түсетін
таспаны белгілі бір сызықты тығыздық мәніне дейін жуандатудан, алынатын
иірім жіпке бұрау көмегімен берілген беріктікті беру және орау көмегімен
белгілі бір ораманы түзуден: початка немесе бобина түзуден тұрады.
Иіру процесіне иірім жіпті алудың соңғы сатсы ретінде белгілі бір
талаптар қойылады. Иіру процесі сәйкес технологиялық және тұтынушылық
қасиеттерге ие жоғары сападағы иірім жіп алуды қамтамасыз етуі қажет.
Процесс мүмкіндігінше үздіксіз жүргізілуі қажет. Үзілгіштік жоғары
болған кезде машинаның өнімділігі төмендеп және қалдықтар саны артады. Иіру
машинасында талшықтардың жоғары үзілгіштігінде алынған иірім жіпті тоқыма
өндірісінде өңдеу қиынға соғады.
Өнімді қалыңдату және құрылымдау әдістеріне байланысты, басқаша
айтқанда иіру әдістеріне байланысты сақиналы (веретенді) және сақинасыз
машиналар қазіргі уақыттарда тоқыма саласына кеңінен енгізілуде.
Иіру машиналары иіру кез – келген тәсілінде өнімді (таспаны немесе
тегіс жіпті) 10 нан 100 дейінгі керуді қамтамасыз ететін әртүрлі
конструкциядағы керу приборларымен жуандатуға арналған, және шумақтардан
иірім жіптерді құрылымдау бұрау механизмі көмегімен жүзеге асырылады.
Мақта иіру өндірісінің соңғы өнімі болып кресты орамада цилиндрлік
бобиналар түрінде алынатын біржіпті иірім жіп есептеледі.
Иірім жіп – бір – бірімен үйкеліс күші және бұралу күшімен бекітілген,
ұзындығы бойынша таралған талшықтардан тұратын шексіз ұзын дене болып
табылады.
Иірім жіп – карднды, гребенкалы және аппаратты болып бөлінеді.
Инелі түтілген иірім жіп – бөгде қоспалардан шляпалы кардо түтуші
машинада біржола тазартылатын орта талшықты мақталардан өңделеді. Карданды
иірім жіп ең таралған болып табылады. Оны көптеген маталарды және
трикотажды бұйымдарды өңдеу үшін пайдаланады.
Гребенкалы иірім жіп – жұқа талшықты мақтадан өңделеді. Иіру өндірісі
машиналар тізбегінде гребенкалы иірім жіптерді алуда шляпалы түту
машинасынан басқа таспадағы талшық тазалығын және бірқалыптылығын
жоғарылататын гребетүтуші машина пайдаланылады. Олардан шифон, вуаль,
вольта, батист, поплин, репс және т.б., сонымен қатар тігіс жіптері
дайындалады.
Аппаратты иірім жіп – төмен сорттағы мақталарды қоса отырып иіру
өндірісі қалдықды талшықтарынан жасалады. Осы иірім жіпті алу үшін арналған
өндіріс тізбегі үшін екітүімді аппарат пайдаланылады. Аппаратты иірім жіп
борпылдақтығымен, мамықтығымен және төмен беріктігімен ерекшеленеді. Оны
негізінен киімдік, жиһаздық – декоративті маталар және одеалолар жасау үшін
қолданады.
Арналуы бойынша иірім келесідей бөлінеді:
- негізгі;
- маталар жасау үшін мойыншалық;
- трикотажды бұйымдар алу үшін трикотажды;
- сөтілмелі материалдар үшін арналған;
- тігіс жіптерін дайынду үшін арналған;
- кілемдік бұйымдар жасауға арналған.
Негіздік иірім жіп - матада жолақ бойында ораналасады, ал мойыншалық
иірім жіп – көлденең бағытта орналасады. Негіздік иірім жіп жоғары
беріктікке және серпімділікке ие болуы қажет, себебі ол тоқу процесінде
көпретті қайталанатын күштер әсеріне ұшырайды және осы күштер әсеріне
үзілусіз шыдас беруі қажет. Сондықтан негіздік иірім жіп сапасы жағынан
жоғары және мойыншалық иірім жіппен салыстырғанда жоғары бұралушылыққа ие
болуы қажет.
Трикотажды бұйымдарды трикотажды машиналарда өңдейді, мұнда иірім
жіптер үлкен күштер әсеріне ұшырымайды. Бірақ ол белгілі бір беріктік пен
серпімділікке ие болуы қажет. Күшті бұралған иірім жіп өру процесінде керу
бәсеңдеген кезде трикотажда түйіндер түзуі мүмкін, және машинада инелердің
сынуына алып келеді немесе өзі үзіліп кетуі мүмкін. Трикотажды бұйым
негіздік жіп секілді сызықты тығыздыққа ие болады.
Еліміздің тоқыма өнеркәсібінің ағымдағы жағдайын бағалау
Тоқыма өнеркәсібі табиғи, жасанды және синтетикалық талшықтарды иірім
жіптерге және маталарға өңдеумен айналысатын жеңіл өнеркәсіп топтарын
құрайды. Мемлекеттік классификаторға сай Қазақстан Республикасының тоқыма
өндірісі экономикалық іскерліктің 3 түрінде көрсетілуі қажет.
Қазақстан Республикасы тоқыма өнеркәсібі сферасындағы экономикалық
іскерлік түрлері
Өндіріс жағдайы
Экономикалық
іскерлік Экономикалық іскерліктің
түрлері жетістіктері
Бар өндірістер
1. Тоқыма 1.1. Мақта Кардалы иірім жіп +
талшық тардықағазды
иіру талшықтарды иіру
Гребенкалы иірім +
жіп
2. Тоқыма +
өндірісі 2.1. Мақтақағазды маталарды өндіру
3. Тоқыма 3.1. Талшықтарды және иірім +
маталар ды жіптерді бояу бойынша қызметтер
безендіру
3.2. Маталарды бояу және ағарту +
бойынша қызметтер
3.3 Маталарды орау бойынша +
қызметтер
3.4 Сіңдіру қаптамаларын жағудан +
басқа тоқымаларды безендіру
бойынша қызметтер
Табиғи талшықтардан жасалатын тоқыма иірім жіптер нарығы
Табиғи талшықтардан жасалатын тоқыма иірім жіптердің көлемі
Қазақстанда 2005 жылы 4165 тонна құрады.
2005 жылғы ҚР тьоқыма иірім жіптерінің экспорты және импорты және өндірілу
көлемі
Өндірілуі Импорт Экспорт
тонна
Жоғарғы Жақсы Орташа Қарапайым Ластықты
І 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0
ІІ 2,5 3,0 3,5 4,0 5,5
ІІІ 3,5 4,0 4,5 5,0 7,0
IV 4,0 5,3 5,8 6,3 10,0
V 5,0 6,0 8,6 12,0 16,0
Сапа категориясын анықтау нәтижелері бойынша (құралдық немесе
классерлік тәсілмен), киптер жаңадан маркіленуі тиіс.
Киптерді есептік сандық мәндер бойынша таңдау – категориялар, басқа
тәсілдермен салыстырғанда әрбір кипті тіркеулік нөмірлеуді пайдалану
қажеттігін болдырмайды.
Маркілеу киптерге шикізатті жеткізіп берушілермен сатудан алдын
дайындау процесінде, сонымен қатар шикізаттық зертхана жұмысшыларымен
сапаны талдау процесінде және шикізаттарды өңдеуге дайындау кезінде
жүргізіледі.
Сапа категориясын анықтау үшін мақта талшығы сапалық сипаттамалары
ұсынылатын диапазоны
Экстраұзынталшықты және 1 типтегі мақта талшықтары үшін
Мақта талшығының І ІІ ІІІ ІҮ Ү
сапасының
сипаттамасы
Микронейер 3,7-4,2 3,5-3,6 3,0-3,4 2,7-2,9 2,5-2,6
4,3-4,9 5,0-5,2 5,3 5,3
Меншікті ГОСТ 33,3 32,5-33,2 - - -
үзілу 3279-76 34,0 33,0-33,9 - - -
күші:
сНтекс
(гстекс)
OzDST 29,4 29,4 29,4 - -
604:2001 30,0 30,0 - -
жоғары
емес -
Шағылысу 66,0 64,5 62,0 59,0 55,5
коэффициенті, %
Сарылық дәрежесі, 8,9 13,1 13,4 13,8 14,0
(жоғары емес)
2 типтегі мақта талшығы үшін
Мақта талшығының І ІІ ІІІ ІҮ Ү
сапасының
сипаттамасы
Микронейер 3,7-4,2 3,5-3,6 3,0-3,4 2,7-2,9 2,5-2,6
4,3-4,9 5,0-5,2 5,3 5,3
Меншікті ГОСТ 31,3 30,4-31,2 - - -
үзілу 3279-76 32,0 31,0-31,9 - - -
күші:
сНтекс
(гстекс)
OzDST 29,4 29,4 29,4 - -
604:2001 30,0 30,0 - -
жоғары
емес -
Шағылысу 66,0 64,5 62,0 59,0 55,5
коэффициенті, %
Сарылық дәрежесі, 8,9 13,1 13,4 13,8 14,0
(жоғары емес)
3 типтегі мақта талшықтары үшін
Мақта талшығының І ІІ ІІІ ІҮ Ү
сапасының
сипаттамасы
Микронейер 3,7-4,2 3,5-3,6 3,0-3,4 2,7-2,9 2,5-2,6
4,3-4,9 5,0-5,2 5,3 5,3
Меншікті ГОСТ 29,4 28,4-29,3 - - -
үзілу 3279-76 30,0 29,0-29,9 - - -
күші:
сНтекс
(гстекс)
OzDST 29,4 29,4 29,4 - -
604:2001 30,0 30,0 - -
жоғары
емес -
Шағылысу 66,0 64,5 62,0 59,0 55,5
коэффициенті, %
Сарылық дәрежесі, 8,9 13,1 13,4 13,8 14,0
(жоғары емес)
4 типтегі мақта талшықтары үшін
Мақта талшығының І ІІ ІІІ ІҮ Ү
сапасының
сипаттамасы
Микронейер 3,7-4,2 3,5-3,6 3,0-3,4 2,7-2,9 2,5-2,6
4,3-4,9 5,0-5,2 5,3 5,3
Меншікті ГОСТ 25,5 25,0-25,4 - - -
үзілу 3279-76 26,0 (25,5-25,9- - -
күші: )
сНтекс
(гстекс)
OzDST 23,0 23,0 23,3 - -
604:2001 23,5 (23,5) - - -
Cotton 32,5 30,5-32,4 26,5-30,423,5-26,5 22,5
Outlook
Шағылысу 74,0 60,0 57,0 50,0 40,0
коэффициенті, %
Сарылық дәрежесі, 9,0 11,0 13,5 13,5 13,5
(жоғары емес)
5 тип мақта талшықтары үшін
Мақта талшығының І ІІ ІІІ ІҮ Ү
сапасының
сипаттамасы
Микронейер 3,7-4,2 3,5-3,6 3,0-3,4 2,7-2,9 2,5-2,6
4,3-4,9 5,0-5,2 5,3 5,3
Меншікті ГОСТ 24,0 23,5-23,9 - - -
үзілу 3279-76 (24,5) (24,0-24,4- - -
күші: )
сНтекс
(гстекс)
OzDST 23,0 23,0 23,0 - -
604:2001 23,5 (23,5) - - -
Cotton 30,5-32,4 26,5-30,4 25,5-26,423,5-25,4 22,5-23
Outlook ,4
Шағылысу 74,0 60,0 57,0 50,0 40,0
коэффициенті, %
Сарылық дәрежесі, 9,0 11,0 13,5 13,5 13,5
(жоғары емес)
6 типтегі мақта талшықтары үшін
Мақта талшығының І ІІ ІІІ ІҮ Ү
сапасының
сипаттамасы
Микронейер 3,7-4,2 3,5-3,6 3,0-3,4 2,7-2,9 2,5-2,6
4,3-4,9 5,0-5,2 5,3 5,3
Меншікті ГОСТ 24,0 23,5-23,9 - - -
үзілу 3279-76 (24,5) (24,0-24,4- - -
күші: )
сНтекс
(гстекс)
OzDST 23,0 23,0 23,0 - -
604:2001 23,5 (23,5) - - -
Cotton 30,5-32,4 26,5-30,4 25,5-26,423,5-25,4 22,5-23
Outlook ,4
Шағылысу 74,0 60,0 57,0 50,0 40,0
коэффициенті, %
Сарылық дәрежесі, 9,0 11,0 13,5 13,5 13,5
(жоғары емес)
7 типтегі мақта талшықтары үшін
Мақта талшығының І ІІ ІІІ ІҮ Ү
сапасының
сипаттамасы
Микронейер 3,7-4,2 3,5-3,6 3,0-3,4 2,7-2,9 2,5-2,6
4,3-4,9 5,0-5,2 5,3 5,3
Меншікті ГОСТ 24,0 23,5-23,9 - - -
үзілу 3279-76 (24,5) (24,0-24,4- - -
күші: )
сНтекс
(гстекс)
OzDST 23,0 23,0 23,0 - -
604:2001 23,5 (23,5) - - -
Cotton 30,5-32,4 26,5-30,4 25,5-26,423,5-25,4 22,5-23
Outlook ,4
Шағылысу 74,0 60,0 57,0 50,0 40,0
коэффициенті, %
Сарылық дәрежесі, 9,0 11,0 13,5 13,5 13,5
(жоғары емес)
Ескерту: (-) белгісі осы көрсеткіштер бойынша стандарттарда талаптар
қойылмайтындығын білдіреді
8.Сапаны бақылаудағы статистикалық әдістері
Сапаны статикалық бақылаудың ең белгілі әдістерінің бірі (Statistical
Quality Control – SQC) сапаны бақылаудың жеті құралы есептеледі, ол сапа
үйірмелерінде Жапонияда кеңінен қолдау тапты, оған негіз болған жоғары
тиімділігі және кәсіпорынның қатардағы жұмысшылары үшін мүмкіндігі, яғни
қол жеткізудің қиын еместігі.
Жалпылама сапаның негізгі құралдары сапаны жетілдіру үшін жүйелі
қадам ретінде әрекет етеді. Аталған әдіс келесі элементтерден тұрады:
1) Парето диаграммасы (Pareto diagram) ;
2) Исикаваның себеп – салдарлық диаграммасы (Cause and effect diagram) ;
3) Шашырату диаграммасы (Scatter diagram) ;
4) гистограмма (Histogram) ;
5) басқарушылықтың бақылау карталары (Control chart) ;
6) бақылау парақтары (Control leaf) ;
7) стратификациялау әдістері (мәліметтердің қабаттарға ажырауы) .
Шухарттың бақылау картасы сапаны статикалық бақылаудың негізгі
құралдарының бірі болып табылады. Процесті уақытқа байланысты күзет қажет
болған барлық жерлерде пайдаланылады және бақылаудан шыққанға дейін
процеске әсер ете алады.
Мақсаты: жұмыс істеп тұрған процестің басқарылушылығын бағалауды жүзеге
асыру. Статикалық басқарылатын процесс болған жағдайда – оның туындылануын
бағалау. осуществлять оценку управляемости действующего процесса.
Статикалық басқарылмайтын процесс болған жағдайда қабылданған шаралар
тиімділігіне тексеру және түзетуші әрекеттерді жүргізуді жүзеге асыру болып
табылады.
Процесті іске қосу периодында процесс мүмкіндіктерін бағалау, басқаша
айтқанда техникалық талаптарды қанағаттандыру қабілетін бағалау болып
табылады.
Мәні: бақылау карталары (бк) – процес барысын күзетуге мүмкіндік
беретін және оған (сәйкес келетін қайтымды байланыстар көмегімен) процеске
қойылатын талаптарды ауытқуын болдырмауға әрекеттер жасау.
Әрекет ету жоспарлары:
- көрсеткіштерді таңдау, таңдамалар жоспары, карталар типтері;
- мәліметтер жинау;
- таңдамалық статистикаларды есептеу, орталық тізбектер және бақылау
шектерін құрастыру;
- бақылау картасын тұрғызу;
- процестің басқарылушылығын бағалау,
- жүйені жетілдіру;
- бақылау картасын қайта есептеу (қажет болған жағдайда).
Қағида бойынша, процестерді талдау кезінде бақылау картасының әдісі
гистрограммалармен және мәліметтерге қбаттарға ажырауымен әдістерімен бірге
пайдаланылады.
Нәтижелер: процестің тиімділігі туралы шешімдер қабылдау үшін
объективті ақпараттарды алу.
Артықшылықтары: ақау өнім шығарылу басталғанға дейін потенциальды
проблемалардың бар екендігін көрсетеді.
Сапа көрсеткіштерін жоғарылатуға және оны қамтамасыз ету үшін
жұмсалатын шығындарды төмендетуге мүмкіндік береді.
Кемшліктері: бақылау карталарын дұрыс және ұқыпты құрастыру күрделі
мәселе болып табылады және белгілі бір білімдерді қажет етеді.
Шухарттың бақылау карталарын сапалық (жарамды немесе жарамсыз) және
сапалық белгілері бойынша екі топқа бөлуге болады.
Сандық белгілері бойынша бақылау карталарының ішіндегі ең кең таралғаны
(үздіксіз шамалар үшін) келесі бақылау карталары болып табылады:
- орташа мәндер және құлаштар (х – R);
- медиандар және құлаштар (х – R);
- дербес мәндер және сырғанаушы құлаштар (х – mR).
Сапалық белгілері бойынша (дискретті шамалар үшін) – келесі бақылау
карталары кеңінен таралған:
- таңдамадағы ақауларсәйкес еместіктер сандық үлесі (p);
- таңдамадағы ақаусәйкесеместіктер саны (pn);
- таңдамадағы сәйкес еместіктер саны (c);
- өлшем бірліктеріне келетін сәйкес еместіктер сандық үлесі (u).
Бақылау карталарын тұрғызу ережелері. Бақылау карталарын құрастыру
кезінде ординаталар осіне бақыланатын параметрлер мәні түсіріліп және
абсцисса осіне – сынаманы алу уақыты t (немесе оның нөмірі) түсіріледі.
Бақылау карталары үш сызықтан тұрады. Орталық линия (ОЛ) сапаның
бақыланушы параметрінің қажетті орташа сипаттамалары болып келеді. Егер (х
– R) – бұл карталар сәйкес карталарға салынған х и R, номиналды мәндері
болып саналады.
Басқа екі сызық, бірі орталық сызықтың үстіндегісі – жоғарғы бақылау
шегі (ЖБШ), ал екіншісі, орталық сызықтың астындағы сызық – төменгі бақылау
шегі (ТБШ) болып саналады, яғни бақыланатын сипаттаманың мәндеріің мүмкін
болатын өзгеру шектері болып табылады.
Ескерту. Кез – келген, айталық мейлі бастапқы тиімсіз бақылау картасы
болсын, - технологиялық процесті бақылауда тәртіптер енгізудің құралы болып
табылады.
Практикада бақылау карталарын сәтті енгізу үшін оларды құрастыру
техникасын меңгеріп және оларды жүргізу әдісін білу жеткілікті, яғни
картаны дұрыс оқи білу маңызды болып саналады.
Бақылау парағы сапаны статикалық бақылаудың құралдарының бірі болып
табылады. Өндірістерде және өнім өндірудің әртүрлі сатыларында, сапалық,
және сонымен қатар сандық белгілер бойынша сапаны бақылау кезінде
қолданылады.
Мақсаты: мәліметтерді жинау және жиналған ақпараттарды одан ары
пайдалануды жеңілдету үшін оларды автоматты реттеу.
Бақылау парағы - бұл:
- мәліметтерді тіркеу құралы, қағида бойынша алдын ала енгізілген
бақыланатын параметрлер бойынша қағаздық бланка түрінде тіркеу, оның
көмегімен белгілеулер немесе символдар арқылы қажетті мәліметтерді енгізуге
болады;
- өтіп жатқан процестерді бақылау міндетін жеңілдетуге мүмкіндік
беретін және процес сапасын жақсарту, түзету және талдаулар үшін
фактілердің әртүрлі типтерін ұсына алатын құрал.
Оқымыстылар және инженерлер Жапониялық Кеңесі 1979 жылы бақылау парағын
сапаны бақылаудың жеті әдісінің құрамына енгізді.
Әрекет ету жоспары: мәліметтреді жинау мәселелісн бастаудан алдын,
олармен кейін не істеу қажет екендігін, оларды жинау және өңдеу қандай
мақсаттар үшін жүргізілетіндігін біліп алу қажет.
Сапаны бақылау процесінде әдетте мәліметтерді жинау келесілерден
тұрады:
- процестің реттелуін бақылау;
- орнатылған талаптардан ауытқуды талдау;
- процестің шығымын бақылау.
Мәліметтерді жинаудың мақсаты анықталған соң, ол жиналду қажет
мәліметтер үшін негіз болып саналады. Жинау процесінде оларды келесідей
өңдеуді жеңілдету үшін мұқият реттеу қажет. Ол келесілер жасалады:
- мәліметтер көздерін тіркеу (уақыты, жабдықтар және т.б.);
- мәліметтерді пайдалану жеңіл болатындай етіп тіркеу қажет.
Нәтижелер: жиналған мәліметтер процестер сапасын жақсарту бойынша
шаралар таңдау және статикалық әдістер туралы процесс барсын күзету үшін
негізгі ақпараттар болып саналады.
Артықшылығы: көрнекілігі, меңгерудің қарапайымдылығы және қолданудағы
жеңілдігі.
Кемшіліктері: - формалардаңы әртүрлілігінің алуандылығы және бақылау
парақтарының өлшемдерінің әртүрлі болуы.
Бақылау парақтарын құрастыру ережелері:
1. Қандай мәліметтер жиналуы қажет, ақпараттарды жинау реттілігі
анықталады;
2. Ақпараттарды жинау жүргізілетін уақыт периодын анықтап білу
қажет;
3. Жиналатын ақпараттың типін айқындайтын дайындамаларды құрастыру;
4. Мәліметтер көздерін көрсету қажет;
5. Бақыланатын сипаттамалар тізімін құрастыру қажет;
6. Бланканы жасап шығу – мәліметтерді тіркеудің, қағидалар бойынша
толтыруға максималды ыңғайлы болып келетін стандартты формасын жасап шығару
қажет.
Кез келген бақылау парағында міндетті түрде мекен жайлық бөлім
көрсетілуі қажет, ол жерде аталуы, өлшенуші параметр, бөлшектердің аталуы
және нөмірі, цех, бөлімше, қондырғы, ауысым, оператор, материал, өңдеу
режимі, және басқа да еңбек өнімділігін арттыру немесе бұйым сапасын
жоғарылату жолдарын талдау үшін қызықты болып есептелетін мәліметтер
келтріледі. Парақты толтырған күн қойылып және тікелей толтырушы тұлғаның
қолы қойылып, және толтырушы жүргізген есептеулер нәтижелері келтіріледі.
Теледидарларда бас тартқан бөлшектерді тіркеу үшін толтырылған бақылау
парағының мысалы.
Әрбір ауыстырырылған бөлшекті сызықшамен белгілеңіз
Уақыты: 4-12 сәуір 2007ж. Жиілігі
Жөндеуші: Мамбетаев А.О.
Модель 1.
Интегральды схемалар 4
Конденсаторлар 27
Кедергі 2
Трансформаторлар 4
Ауыстырып қосқыштар 0
Трубкалар 1
Барлығы 38
Модель 2.
Интегральды схемалар 3
Конденсаторлар 24
Кедергі 1
Трансформаторлар 2
Ауыстырып қосқыштар 13
Трубкалар 1
Барлығы 44
Барлығы 82
Ескерту:
1. Бақылау парақтарын жасау кезінде осы парақтарды толтырушыларды
тікелей тарту ұсынылады. Нақты бақылау парақтарымен жұмыс істеген адамдар
өзін соавтор ретінде сезінуі қажет.
2. Бланканың құрастыру кезінде мүмкіндігінше графикалық ақпараттарды
(суреттерді) көбірек қолданған жөн.
3. Бақылау парақтарын мәліметтерді тіркеу орнында сақтау қажет.
Гистограмма сапаны статикалық бақылау құралдарының бірі болып табылады.
Процестің тұрақтылығы және дәлдігін талдауды жүргізу қажет болған барлық
жерлерде, сонымен қатар өнімнің сапасын бақылау, өндіріс процесі
көрсеткіштерін күзету қажет болған бар жағдайларда пайдаланылады.
Мақсаты: орындалып жатқан процесті бақылау және бірінші кезекті шешуді
қажет ететін поблемаларды айқындайды.
Мәні: зерттелуші проблема бойынша мәліметтерді интерпретациялауға
көмектесетін ең кең таралған әдістердің бірі болып табылады.
Графикалық өрнектелуі арқасында, қарапайым кестеде анықтауы қиын
мәлеметтерді, заңдылықтарды айқын көруге, проблемаларды бағалауға және
оларды шешу жолдарын табуға көмектеседі.
Әрекет ету жоспары:
1.Жұмыс істеп тұрған процестің өлшенуші (бақыланушы) параметрлері үшін
мәліметтер жинау;
2. Гистограмману құрастыру;
3. Гистограмманы талдау:
- мәліметтерді тарату типін анықтау (қалыпты, симметриялы емес,
бимодальды және т.б.);
- процестің вариабельдлігін анықтау;
- қажет болған жағдайда математикалық аппарат көмегімен қалыпты
таралуына талдауды жүзеге асыру.
4. Не үшін таралу дәл осылай және бұл нені білдіреді? деген сұраққа
жауап беру.
Нәтижелері: жинлған мәліметтер әртүрлі статикалық әдістерді пайдалана
отырып талдаулар жүргізуге және процестер сапасын жоғарылату бойынша
шаралар қабылдауда ақпараттар көзі болып саналады.
Артықшылықтары: көрнекілігі, қолдану және игерудегі қарапайымдылығы.
Пікірлер емес, фактілер көмегімен басқару мүмкіндігі. Вариабельділікті,
процеске тән ерекшеліктерді жақсы түсінуге мүмкіндік береді, проблемаға
тереңінен үгіліп қарауға және оны шешу жолдарын жеңіл табуға көмектеседі.
Кемшліктері: гистограмманың иентерпретациясы, яғни сынамалар аз
болғандықтан дұрыс қорытындылар жасауға мүмкіндік бермейді.
Гистограммаларды тұрғызу тәртібі:
1. Мәліметтер жинап, максималды және минимальды мәндерін айқындап және
гистограмма диапазонын анықтауға мүмкіндік береді.
2. Алынған диапазонды интервалдарға бөліп және олардың санын (әдетте
көрсеткіштерге байланысты 15-20 арасында болады) және интервал еніні
анықтап алу қажет.
3. Барлық мәліметтерді интервалдар бойынша өсу тәртібімен бөліп
шығамыз: бірінші интервалдың сол жақ шекарасы бар мәндерден кіші болуы
қажет.
4. Әрбір интервалдың жиілігін санау қажет.
5. Әрбір интервалдарда мәліметтердің құлауының салыстырмалы жиіліктерін
есептеу қажет.
6. Алынған мәліметтер бойынша гистограмманы құрастыру қажет – бағаналық
диаграмманы, бұл диаграммада бағаналар биіктігі әрбір интервалдардағы
мәліметтердің құлау жиіліктеріне сай келеді.
- горизонтальды өс жүргізіліп, масштабы таңдалып және сәйкес
интервалдар салынады;
- вертикальды өс түсіріліп, және оған да жиіліктердің сәйкес мәндеріне
масштаб таңдалады.
Ескертулер:
1. Вариация құрылымын мәндер гистоограммалар түрінде өрнектелген кезде
қою оңай болады;.
2. Гистограммалар нәтижелері бойынша қорытындылар жасаудан алдын мәндер
процестің сәйкес шарттары үшін айқынды өрнектеледі.
3. Аз сынамалар негізінде негізінде алынған мәліметтерге сүйеніп
қорытынды жасауға болмайды. Сынамалар көлемі неғұрлым көп болса, солғұрлым
гистограммалар параметрлеріне сенімді болуға болады, ені және формасы -
барлық процесс үшін немесе өнімдер тобы үшін ұсынылған.
4. Вариацияның әрбір құрылымы үшін (таралу түрлері үшін) өз
интерпретациялары бар
5. Гистограмманың интерпретациясы – бұл тек теория және қосымша
талдаулармен және талданатын процесті тікелей бақылаумен толықтырылуы тиіс.
Паретто диаграммасы туындайтын мүмкін болдатын мәселелерді шешу үшін
күштерді таратуға мүмкіндік береді және бірінші кезекте ликвидациялау қажет
сұрақтарды айқындап көрсете алады.
Паретто диаграммасын тұрғызу үшін белгілі бір уақытта зерттелетін
материал бойынша жеткілікті статикалық материал жинау қажет.
Парето диаграммасы сонымен қатар белгілі біл проблема бойынша
жүргізілген шаралар тиімділігін бағалау үшін пайдаланылады, мысалы
өндірілетін шаралар тиімділігн бағалуға мүмкіндік береді. Диаграммаларды
және кумуляторлы қисықтарды салыстыра отырып олардың мақсаттылығы және
таңдалып алынған жұмыс бағытының дұрыстығын анықтауға болады.
Парето диаграммасы көмегімен талдаулар негізінде өнім сапасын
жақсарту бойынша жұмыстарды жоспарлауды сапаның төмендеуі салдарынан
болатын экономикалық шығындарды талдау көзқарасынан маңызда деп танылған
параметрлердің дәрежесін зерттеуден соң жүргізген дұрыс. 2 кестеде
рекламация және ақшалай шығындардың себептері келтірілген.
Кесте 2
Рекламация себептері Рекламация Өсу Өсу Барлығы
бойынша тәртібінде, тәртібінде,
айыппұл мың теңге мың теңге
сомасы
Бекітілген үлгі эталонға 40,0 40,0 53,0 53,0
сәйкес еместік
Маркілеу және бумалау 20,0 60,0 26,6 80,0
ережесінің бұзылуы
Маталардың сыртқы түрлерінің10,0 70,0 13,3 93,3
ақаулары
Төмен физика – механикалық 4,0 74,0 5,4 98,7
көрсеткіштер
Басқалар 1,0 75,0 1,3 100
Парето диаграммасының қарапайымдылығы және көрнекілігі олардың
инженерлі-техникалық жұмысшылармен жәнге сонымен қатар негізгі
жұмысшылардың кеңінен пайдалануына мүмкіндік береді.
Исикава диаграммасы қазіргі уақытта әртүрлі елдерде өнім сапасын
қамтамасыз ету және басқару бойынша әртүрлі жұмыстар жүргізуде
пайдаланылады.
Исикава диаграммасын тұрғызудың мәні қандай да бір проблеманы
шешудің соңғы нәтижелеріне әрекет ететін әртүрлі факторларды біріктіруден
және оларды белгілі бір тізбектілікте жүйелеуден тұрады. Бұл схемалар өте
күрделі өзара байланысты зерттелуші сипаттамалар мен мүмкін болатын барлық
факторларды графикалық талдауға мүмкіндік береді.
Исикава диаграммалары келесі сұрақтарды шешу бойынша өнім сапасын басқару
және қамтамасыз ету бойынша жұмыстарда жақсы эффектілер береді деп
саналады:
- ақаулар жағдайларын және рекламация сандарын азайтады;
- еңбек өнімділігін көтереді;
- жабдықтардың жұмыс істеу тиімділігін арттырады;
- жұмысшылар еңбектерінің сапаларын арттырады;
- өндірісті ұйымдастыру және мәдениетін жетелдіреді;
- технологиялық процестерді унификациялау және типтерге қарай
реттейді;
- өнімдерді массалық өндіріске қою мәселелерін орындайды;
- стандарттарды жасау және енгізуге көмегін тигізеді.
Барлық факторлар бір бірімен байланысқан векторлар түрінде
өрнектеледі. Векторлардың орналасуы және олардың еңкею бұрыштары шамаланып
таңдалады. Нәтижесінде тармақталған ағашқа немесе үлкен және кіші
тармақтары бар өзендерге ұқсас схема алынады.
Есеп:
Стандартты шамалар берілмеген
Бірқалыптылық мәліметтері үшін бақылау карталары
Мәліметтер. 1 –кесте бірқалыптылық санның өлшеу нәтижелері көрсетілген.
Әр сағат сайын 4 өлшеу жүргізіледі, олардан 25 үлгі алынды. Топшалардың
орташалары және құлаштары да 1- кестеде келтірілген. Бірқалыптылық
мәліметтер төменде келтірілген.
Мақсат – процесс көрсеткіштерін анықтау және ол орнатылған талаптарға
сәйкес келетіндей оларды құру және олардың жағдайын анықтау
k – топша саны
UCL – жоғарғы бақылау сызығы
LCL – төменгі бақылау сызығы
n – топша көлемі, топшадағы таңдаулы бақылаулар саны
R – топша сілтемі
X – сапаның өлшенетін сипаттамасы
– топша үшін орташа шама
– топшаның орташа мәнінің орташасы
– барлық топшалар үшін R орташа мәні
Бірінші қадам: R картасын құру және ол бойынша процесс жағдайын анықтау
R КАРТА
R карта үшін n=4 болғанда 2 – кестеден D4=2,282 D3=0 (D3=0 себебі
n7, онда LCL жоқ.
1 – кесте таспаның бірқалыптылық индексін анықтау үшін өндірістік
мәліметтер
Топ номері х1 х2 х3 х4
құлаш
82,9 82,1 82,2 83 0,9 0,74
82 82,7 82,5 82,4 0,7
82,7 82,9 82,8 82,1 0,8
83 82,7 82,9 83 0,3
82,6 82,9 82,1 82 0,9
82,4 82,7 82,5 83 0,6
82,1 82,5 82,7 82 0,7
82,5 82,6 82,7 82,5 0,2
82,9 82,5 82,7 82,5 0,4
82,1 82,5 82,3 82,8 0,7
82,5 82,1 82,1 83 0,9
82 82,5 82,7 82,9 0,9
83 82,1 82,5 82 1
82,9 82,5 82,6 82,5 0,4
82,5 82 83 82,6 1
82 82,5 82,9 82,6 0,9
83 82,1 82,6 82,7 0,9
83 82,5 82,5 82,2 0,7
82,2 82,6 82,7 82,5 0,5
82 83 82 82 1
83 82,5 82,7 82,6 0,5
82 82,7 82,5 82,7 0,7
82,6 83 82 82,5 1
82,7 82,8 82 83 1
82,8 82,7 82,9 82 0,9
-карта
шамасы 1 – кестеде бақылау шектерінің ішінде болғандықтан R карта
статистикалық жағдайда көрсетеді
шамасы ортаның бақылау шектік картасын есептеу үшін
пайдалануы мүмкін
КАРТА
Орталық болғандықтан 2 – кестеден А2 =0,729
Топ номері х1 х2 х3 х4 орташа
82,9 82,1 82,2 83 82,55 82,53
82 82,7 82,5 82,4 82,4
82,7 82,9 82,8 82,1 82,62
83 82,7 82,9 83 82,9
82,6 82,9 82,1 82 82,4
82,4 82,7 82,5 83 82,65
82,1 82,5 82,7 82 82,32
82,5 82,6 82,7 82,5 82,57
82,9 82,5 82,7 82,5 82,65
82,1 82,5 82,3 82,8 82,42
82,5 82,1 82,1 83 82,42
82 82,5 82,7 82,9 82,52
83 82,1 82,5 82 82,4
82,9 82,5 82,6 82,5 82,62
82,5 82 83 82,6 82,52
82 82,5 82,9 82,6 82,5
83 82,1 82,6 82,7 82,6
83 82,5 82,5 82,2 82,55
82,2 82,6 82,7 82,5 82,5
82 83 82 82 82,25
83 82,5 82,7 82,6 82,7
82 82,7 82,5 82,7 82,47
82,6 83 82 82,5 82,52
82,7 82,8 82 83 82,62
82,8 82,7 82,9 82 82,6
-карта
9. Өнім сапасын басқару
Халықаралық стандартта ИСО 9000:2000 сапа терминіне келесі
анықтамалар берілген: Өнім сапасы - бұл меншікті қасиеттер жиынтығының
талаптарды орындау дәрежесі болып табылады.
Осыған ұқсас трактовка материалдың жарамдылығы сияқты жиынтықты табу
маңыздылығын көрсетеді. Аталып отырған жағдай, әрине, маңызды болып
саналады, себебі көптеген жағдайларда, мысалы маталар, трикотажды бұйымдар,
мата емес бұйымдар үшін сапа қазіргі уақытта үзілу күшімен және ұзаруымен,
тығыздығымын, көрінетін ақаулардың мөлшерімен, бояудың тұрақтылығымен және
кейбір, өзінің жиынтығы бойынша бұйымның әртүрлі эксплуатациялау
шарттарында бет алысын анықтамайтын көрсеткіштер бойынша бағаланады.
Бірақ тіпті материалдың қасиеттер жиынтығы табылмаған жағдайда, оның
жарамдылығын жеткілікті сипаттау әруақта дұрыс бола бермейді, олай болс,
барлық өз қасиеттерінің белгілі бір мәндеріне ие кез – келген материал бір
және тек бір ғана сапалық бағалауға ие болуы қажет. Себебі свол бір
материалға кейде оның жеке қасиеттері және қасиеттері жиынтығы бойынша
әртүрлі талаптар қойылатын жағдайлар да кездесуі мүмкін. Кейбір,
пайдаланудың кейбір шарттарында нашар болып саналған материалдар,
эксплуатациялаудың басқа шарттарында жақсы көрсеткіштерге ие болуы мүмкін.
Материал сапасы – ол оның қасиеттерінің тұтынушылар талаптарына
сәйкестігі болып табылады. Бірақ мұнда йанықтамада сапа дегеніміз –
материалдың арналуы бойынша, егер оның қасиеттеріне – сапа көрсеткіштеріне,
яғни материал жарамдылығын анықтайтын көрсеткштеріне талаптар қойылатын
болса, ол материалдың арналуы бойынша қолдануға жарамдылығын білдіреді.
Сондықтан материал сапасы деп – ол оның қасиеттерінің өңдеу және арналуы
бойынша пайдалануға жарамдылығын анықтайтын қасиеттерінің талаптарға
сәйкестігі деп атаған дұрыс болар еді.
Осы анықтамаға сай сапаны бағалау нәтижелері қазірдің өзінде екі
параметрге байланысты болады: олар біріншіден, материалдың қасиеттері
деңгейіне және екіншіден – талаптар деңгейіне. Сондықтан материалдың жеке
қасиеттерінің деңгейі анағұрлым жоғары болса, яғни талаптар деңгейі
неғұрлым жоғары болатын болса материал сапасын бағалау нәтижелері де жоғары
болады.
ГОСТ 15467 бойынша өнім сапасының көрсеткіші – бұл құру және
эксплуатациялау немесе тұтынудың белгілі бір шарттарына қолдануға
қарастырылатын, сапа құрамына кіретін өнім қасиеттері сандық сипаттамалары
болып табылады.
Егер сапа көрсеткішінің сандық мәні материал сапасының жоғарялауымен
артатын болса, онда оларды позитивті деп атайды, ал егер төмендейтін болса
– негативті деп атайды.
Материалдардың сапа көрсеткіштерін анықтаудың әртүрлі әдістері бар.
Сапаны экспериментальды әдістер бойынша анықтау қасиеттерді өлшеу жолымен
(инструментальды әдіс) немесе ақаулар санын немесе ақауланған бұйымдарды
(сұрыптау) есептеу және байқау негізінде жүзеге асырылады.
Органолептикалық әдіс – бұл әдіс сезіну органдарымен байқауға
негізделген; мұнда зерттелетін материалды эталонмен салыстыруға сүйенеді.
Мұндай жолмен жүргізілетін әдістің дұрыстығы жинақталған тәжірибеге және
бағалауды беретін мамандар біліктілігіне байланысты болады.
Эксперттік әдіс - 7 – 12 мамандар – эксперттерден тұратын алдыңғы екі
әдісті пайдалануға негізделген топтамаларды тіркеуге негізделген әдіс.
Бағалаудың субъективтілігін төмендету үшін эксперттерді сұрауды келесі
тәртіпте жүргізген дұрыс. Эксперттер бастапқыда бір біріне тәуелсіз түрде
фиксациялайды, одан соң әрбір эксперт өз пікірін бірлесіп талқылаған соң
екіншісі жүргізіледі, ал одан соң үшіншіде эксперттер жаңа бағалауларды
сұрау барысында қалқылайтын болады.
Әлеуметтік әдіс - өнімнің мүмкін болатын тұтынушыларынан
пікірлер алып оны жинау және талдаудан тұрады. Мұнда ақпараттар көздерін
дұрыс таңдау өте маңызды болып табылады және айтылған пікірлдерді келісу
әдістері де әсерін тигізеді.
Есептік әдіс – материалдың сапа көрсеткіштерін оның құрылымының,
технологиялық процестің, соынмен қатар бастапқы шикізат қасиеттеріне
байланысты әртүрлі параметрлеріне байланысты есептеуді қарастырады.
Аталған өнім сапасы көрсеткіштерін анықтау әдістерін пайдалану оның
қорытындыларын шығарудың әртүрлі тәсілдерімен аяқталады, оларды
дифференциалды, кешенді және комбинирленген деп бөлуге болады.
Тарау үшін материалдың сапасын бағалаудың классифкациясының схемасы
Сапаны дифференциальды бағалау – жеке көрсеткіштері бойынша счапаны
бағалау болып табылады, мысалыға, ақа бұйымдар үлесі бойынша, өлшемсіз
көрсеткіштері бойынша – жеке және кешенді және комбинирленегн сапаны
бағалауда пайдаланыладжы. Бірнші жағдайда – сапаның кейбір көрсеткіштері
бойынша өлшемсіз бағаламалар немесе бірнеше бөліну көрсеткіштері бойынша
бағалау жүргізіледі. Екінші жағдайда сапа көрсеткіштерінің жиынтығы бойынша
сорттарын, кластарын, топтарын және басқа да сапалық градацияларын
анықтайды, сонымен қатар қосынды индекстерді, сапа коэффициенттерін немесе
көрсеткіштерін есептейді.
Өнімнің қасиеті – бұйымды құру, эксплуатациялау немесе тұтыну кезінде
көрінетін объективті ерекшелігі болып табылады.
Өнім сапасының көрсеткіші – құру, эксплуатациялау және тұтыну белгілі
бір шарттарына қолдануға қарастырылатын сапаны құраушы өнімнің бір немесе
бірнеше қасиеттерінің сандық сипаттамасы.
Өнім сапасының көрсеткіштерінің номенклатурасы өнімнің арналуына
байланысты болады және сапа деңгейін бағалау мүмкіндігін қамтамасыз ететін
өзінің қасиеттерінің сандық сипаттамаларымен анықталады. Сапа көрсеткіштері
атауларға және сандық мәндерге ие болады.
Тек қасиеттерінің біріне қатысты болып келетін өнім сапасының
көрсеткіші бірлік көрсеткіш деп аталады, ал егер ол бірнеше қасиеттерге
қатысты болатын болса, онда – кешенді көрсеткіш деп аталады.
Өнімнің сапасын бағалау кезінде шешімдер қабылданатын қасиеттер
жиынтығы немесе қандай да бір қасиетке қатысты өнім сапасының көрсеткіші
анықтаушы көрсеткіш деп аталады.
Интегралды көрсеткіштер өнімді эксплуатациялаудан келетін пайдалы
қосынды эффектілердң оның құру және эксплуатациялау үшін жұмсалған қосынды
шығындарға қатынасын көрсетеді.
Сапа көрсеткіштерін диффренециальды бағалаудың екі әдісін ажыратып
көрсеткен жөн: салыстырмалы – нормативті таңдамалы салыстыру
сипаттамаларымен салыстыру арқылы жүргізіледі, және ықтималдылық
(интервалды), ол нормалармен сипаттамалар бас сипаттамалары интервалдарын
салыстыру кезінде алынады. Мұнда жеткізіп берушінің тәуекелділігін, яғни аз
ғ,ана ықтималдылықты материалдың жарамды партиясын алу бойынша ескереді, ал
тұтынушының тәуекелділігі материалдың нашар партиясын жақсы бағалап
қоюынджа болады.
Мұндағы жеткізіп беруші және тұтынушы тәуекелділіктері шегі 5 – 10
пайыз аралығында жатады. Материалдың сапасын сапаның позитивті көрсеткіші
орта шамасы бойынша бағалауды қарастырайық. Тәждірибелерден осы көрсеткіш
нормасын N анықтаймыз және басмты генералды орта мән М барлық партия үшін
жақсы деп счаналады, яғни N нормасына тең немесе одан жоғары, яғни өнім
жақсы деп саналады, ал егер МгN болатын болса, онда материал партиясына
ақауға шығарады.
Өнімнің сапасын бағалау жеткізіп берушінің және тұтынушының төмен
тәуекелділігімен жүзеге асырылуы үшін, жақсы өнім үшін МrN , яғнми жақсы
партия үшін бірінші таңдамада келесіні аламыз:
Мв N+b
ал нашар өнім – партиясы үшін
M в ≥ N - b, (2.)
болады
мұндағы b= t 1в √n – нормаға мүмкін болатын қосымша;
t 1 = 1.65 – ықтималдылық М в от М г n ≥ 30 ауытқуында қалыпты
таралуда 1- = 1 – β = 0,95 болғандағы ауытқуды біржақты нормалау мәні;
в – сынаманың орташа квадраттық ауытқуы;
n – сапа көрсеткішін өлшеулер саны.
Сапаны кешенді бағалау. Материалддарды жеке қасиеттері бойынша бағалау
әдістерімен қатар кей жағдайларда бір көрсеткіште бұйымның материалдың
негізгі қасиеттерінің кешені біріктірілген кездерде кешенді бағалаулар да
қолданылады.
Олардың мәнділігіне байланысты сапаны кешенді бағалау реалды және
шартты болып бөлінеді.
Нақты кешенді бағалау – белгілі бір физикалық маңызға ие; оларды, жеке
алыпқараған тарау, тарау және байланысу қабілеттіліі, бұйымның қызмет ету
мерзімі сияқты көрсеткіштермен өрнектейді.
Кешенді бағалауларды анықтауға сапа көрсеткіштерінуң келтіріліп өткен
таңдамалары, олардың мәнділігін анықтау, сонымен қатар өлшемдік
көрсеткіштер ретінде бағалау және жеке өлшеу, өлшемсіз баллдар және
рангілер кедергі болады. Өнім сапасының деңгейін бағалаудың дифференциалды
әдісі дегеніміз өнім сапасының бірлік көрсеткішінің жиынтық мәндеріне
сәйкес базалық көрсеткіштер жиынтық мәндерімен салыстыру.
Дифференциалды әдіс бойынша өнім сапасы көрсеткішінің
салыстырмалы мәндері келесідегідей теңдеумен анықталады:
Q=PPb
Мұндағы Р-зерттелуші өнім сапасы көрсеткішінің мәні.
Pb-көрсеткішінің базалық мәні.
Сақталушылық көрсеткіштері. Сақталушылық уақыттың белгісі кезеңі ішінде
берілген жағдайдан кезінде бекітілген шектерді берілген сапа көрсеткіштерін
пайдалануға үзіліссіз сақтау қасиеті.
Сақтаушылықтың басты ... жалғасы
Тоқыма кәсіпорындарына келіп түсетін мақта, яғни иірім жіп алу үшін
бастапқы шикізат болып есептелетін зат зауытқа киптерге сығымдалған күйде
келеді. Зауытқа келіп түсетін мақта құрамында иіруге жарамссыз болып
саналатын зиянды қоспалар және қоқыстар болады.
Иіру процесінің мақсаты болып қалыңдығы және құрылымы бойынша біртегіс
үздіксіз өнімді – иірім жіпті – шатасқан талшықтар массасынан алу болып
табылады. Иіру процесінің мәні талшықты өнімді түтіп және жарамсыз
бөлшектерден тазартып, араластырып және ширату, және одан таспа құрылымдау,
содан соң берілген қалыңдықта түзетіп және өңделіп жатқан иірім жіпке
қажетті беріктікті беру үшін бұраудан тұрады.
Бұл процестің мәні бірнеше түту таспаларын құрастырудан және оларды
берілген тығыздыққа дейін жуандатудан тұрады. Мұнда таспадағы талшықтарды
түзету және паралелдетуден тұрады.
Құрастыру және керу процесі таспалы машиналдарда жүзеге асырылады, ол
машиналар керу приборларымен жабдықталған. Жуандатылған жіпшелер воронкаға
жиналады және жаңа таспаға құрылымданып және тазға жинақталады
Бірқалыпты таспаны алу үшін, таспалы машинаның әрбіріне келіп түсетін
таспалар санын бірдей етіп сақтау қажет. Таспалар үзілген жағдайда, егер
қоректендіру тарапынан болса, онда электрлік өздігінен тоқтату құралы
арқылы машина автоматтыт тоқтатылады. Таспаларды жақсы түзету және
талшықтар бірқалыптылығын арттыру үшін тізбекті орнатылған таспалы
машиналардың бірнешеуін пайдаланады.
Таспаның бірқалыптылығы соңғы таспалы машинадан әрбір аусымда
әрқайсысының ұзындығы 5 м құрайтын он сынама алынады. Сызықты тығыздығы
бойынша мүмкін болатын ауытқу шамасы 1,5 пайыздан аспауы қажет, массасы
бойынша таспаның бірқалыпсыздығы бір метрлік қиындыларда – 1,3 -2 пайыз
болады. Таспаның сапасын таспалы машиналарда таспашы және мастер көмекшісі
бақылайды.
Иірудің арналуы иіру агрегатына келіп түсетін жартылай фабрикатты
(таспаны) иіру арқылы иірім жіп алудан тұрады. Иірудің мәні келіп түсетін
таспаны белгілі бір сызықты тығыздық мәніне дейін жуандатудан, алынатын
иірім жіпке бұрау көмегімен берілген беріктікті беру және орау көмегімен
белгілі бір ораманы түзуден: початка немесе бобина түзуден тұрады.
Иіру процесіне иірім жіпті алудың соңғы сатсы ретінде белгілі бір
талаптар қойылады. Иіру процесі сәйкес технологиялық және тұтынушылық
қасиеттерге ие жоғары сападағы иірім жіп алуды қамтамасыз етуі қажет.
Процесс мүмкіндігінше үздіксіз жүргізілуі қажет. Үзілгіштік жоғары
болған кезде машинаның өнімділігі төмендеп және қалдықтар саны артады. Иіру
машинасында талшықтардың жоғары үзілгіштігінде алынған иірім жіпті тоқыма
өндірісінде өңдеу қиынға соғады.
Өнімді қалыңдату және құрылымдау әдістеріне байланысты, басқаша
айтқанда иіру әдістеріне байланысты сақиналы (веретенді) және сақинасыз
машиналар қазіргі уақыттарда тоқыма саласына кеңінен енгізілуде.
Иіру машиналары иіру кез – келген тәсілінде өнімді (таспаны немесе
тегіс жіпті) 10 нан 100 дейінгі керуді қамтамасыз ететін әртүрлі
конструкциядағы керу приборларымен жуандатуға арналған, және шумақтардан
иірім жіптерді құрылымдау бұрау механизмі көмегімен жүзеге асырылады.
Мақта иіру өндірісінің соңғы өнімі болып кресты орамада цилиндрлік
бобиналар түрінде алынатын біржіпті иірім жіп есептеледі.
Иірім жіп – бір – бірімен үйкеліс күші және бұралу күшімен бекітілген,
ұзындығы бойынша таралған талшықтардан тұратын шексіз ұзын дене болып
табылады.
Иірім жіп – карднды, гребенкалы және аппаратты болып бөлінеді.
Инелі түтілген иірім жіп – бөгде қоспалардан шляпалы кардо түтуші
машинада біржола тазартылатын орта талшықты мақталардан өңделеді. Карданды
иірім жіп ең таралған болып табылады. Оны көптеген маталарды және
трикотажды бұйымдарды өңдеу үшін пайдаланады.
Гребенкалы иірім жіп – жұқа талшықты мақтадан өңделеді. Иіру өндірісі
машиналар тізбегінде гребенкалы иірім жіптерді алуда шляпалы түту
машинасынан басқа таспадағы талшық тазалығын және бірқалыптылығын
жоғарылататын гребетүтуші машина пайдаланылады. Олардан шифон, вуаль,
вольта, батист, поплин, репс және т.б., сонымен қатар тігіс жіптері
дайындалады.
Аппаратты иірім жіп – төмен сорттағы мақталарды қоса отырып иіру
өндірісі қалдықды талшықтарынан жасалады. Осы иірім жіпті алу үшін арналған
өндіріс тізбегі үшін екітүімді аппарат пайдаланылады. Аппаратты иірім жіп
борпылдақтығымен, мамықтығымен және төмен беріктігімен ерекшеленеді. Оны
негізінен киімдік, жиһаздық – декоративті маталар және одеалолар жасау үшін
қолданады.
Арналуы бойынша иірім келесідей бөлінеді:
- негізгі;
- маталар жасау үшін мойыншалық;
- трикотажды бұйымдар алу үшін трикотажды;
- сөтілмелі материалдар үшін арналған;
- тігіс жіптерін дайынду үшін арналған;
- кілемдік бұйымдар жасауға арналған.
Негіздік иірім жіп - матада жолақ бойында ораналасады, ал мойыншалық
иірім жіп – көлденең бағытта орналасады. Негіздік иірім жіп жоғары
беріктікке және серпімділікке ие болуы қажет, себебі ол тоқу процесінде
көпретті қайталанатын күштер әсеріне ұшырайды және осы күштер әсеріне
үзілусіз шыдас беруі қажет. Сондықтан негіздік иірім жіп сапасы жағынан
жоғары және мойыншалық иірім жіппен салыстырғанда жоғары бұралушылыққа ие
болуы қажет.
Трикотажды бұйымдарды трикотажды машиналарда өңдейді, мұнда иірім
жіптер үлкен күштер әсеріне ұшырымайды. Бірақ ол белгілі бір беріктік пен
серпімділікке ие болуы қажет. Күшті бұралған иірім жіп өру процесінде керу
бәсеңдеген кезде трикотажда түйіндер түзуі мүмкін, және машинада инелердің
сынуына алып келеді немесе өзі үзіліп кетуі мүмкін. Трикотажды бұйым
негіздік жіп секілді сызықты тығыздыққа ие болады.
Еліміздің тоқыма өнеркәсібінің ағымдағы жағдайын бағалау
Тоқыма өнеркәсібі табиғи, жасанды және синтетикалық талшықтарды иірім
жіптерге және маталарға өңдеумен айналысатын жеңіл өнеркәсіп топтарын
құрайды. Мемлекеттік классификаторға сай Қазақстан Республикасының тоқыма
өндірісі экономикалық іскерліктің 3 түрінде көрсетілуі қажет.
Қазақстан Республикасы тоқыма өнеркәсібі сферасындағы экономикалық
іскерлік түрлері
Өндіріс жағдайы
Экономикалық
іскерлік Экономикалық іскерліктің
түрлері жетістіктері
Бар өндірістер
1. Тоқыма 1.1. Мақта Кардалы иірім жіп +
талшық тардықағазды
иіру талшықтарды иіру
Гребенкалы иірім +
жіп
2. Тоқыма +
өндірісі 2.1. Мақтақағазды маталарды өндіру
3. Тоқыма 3.1. Талшықтарды және иірім +
маталар ды жіптерді бояу бойынша қызметтер
безендіру
3.2. Маталарды бояу және ағарту +
бойынша қызметтер
3.3 Маталарды орау бойынша +
қызметтер
3.4 Сіңдіру қаптамаларын жағудан +
басқа тоқымаларды безендіру
бойынша қызметтер
Табиғи талшықтардан жасалатын тоқыма иірім жіптер нарығы
Табиғи талшықтардан жасалатын тоқыма иірім жіптердің көлемі
Қазақстанда 2005 жылы 4165 тонна құрады.
2005 жылғы ҚР тьоқыма иірім жіптерінің экспорты және импорты және өндірілу
көлемі
Өндірілуі Импорт Экспорт
тонна
Жоғарғы Жақсы Орташа Қарапайым Ластықты
І 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0
ІІ 2,5 3,0 3,5 4,0 5,5
ІІІ 3,5 4,0 4,5 5,0 7,0
IV 4,0 5,3 5,8 6,3 10,0
V 5,0 6,0 8,6 12,0 16,0
Сапа категориясын анықтау нәтижелері бойынша (құралдық немесе
классерлік тәсілмен), киптер жаңадан маркіленуі тиіс.
Киптерді есептік сандық мәндер бойынша таңдау – категориялар, басқа
тәсілдермен салыстырғанда әрбір кипті тіркеулік нөмірлеуді пайдалану
қажеттігін болдырмайды.
Маркілеу киптерге шикізатті жеткізіп берушілермен сатудан алдын
дайындау процесінде, сонымен қатар шикізаттық зертхана жұмысшыларымен
сапаны талдау процесінде және шикізаттарды өңдеуге дайындау кезінде
жүргізіледі.
Сапа категориясын анықтау үшін мақта талшығы сапалық сипаттамалары
ұсынылатын диапазоны
Экстраұзынталшықты және 1 типтегі мақта талшықтары үшін
Мақта талшығының І ІІ ІІІ ІҮ Ү
сапасының
сипаттамасы
Микронейер 3,7-4,2 3,5-3,6 3,0-3,4 2,7-2,9 2,5-2,6
4,3-4,9 5,0-5,2 5,3 5,3
Меншікті ГОСТ 33,3 32,5-33,2 - - -
үзілу 3279-76 34,0 33,0-33,9 - - -
күші:
сНтекс
(гстекс)
OzDST 29,4 29,4 29,4 - -
604:2001 30,0 30,0 - -
жоғары
емес -
Шағылысу 66,0 64,5 62,0 59,0 55,5
коэффициенті, %
Сарылық дәрежесі, 8,9 13,1 13,4 13,8 14,0
(жоғары емес)
2 типтегі мақта талшығы үшін
Мақта талшығының І ІІ ІІІ ІҮ Ү
сапасының
сипаттамасы
Микронейер 3,7-4,2 3,5-3,6 3,0-3,4 2,7-2,9 2,5-2,6
4,3-4,9 5,0-5,2 5,3 5,3
Меншікті ГОСТ 31,3 30,4-31,2 - - -
үзілу 3279-76 32,0 31,0-31,9 - - -
күші:
сНтекс
(гстекс)
OzDST 29,4 29,4 29,4 - -
604:2001 30,0 30,0 - -
жоғары
емес -
Шағылысу 66,0 64,5 62,0 59,0 55,5
коэффициенті, %
Сарылық дәрежесі, 8,9 13,1 13,4 13,8 14,0
(жоғары емес)
3 типтегі мақта талшықтары үшін
Мақта талшығының І ІІ ІІІ ІҮ Ү
сапасының
сипаттамасы
Микронейер 3,7-4,2 3,5-3,6 3,0-3,4 2,7-2,9 2,5-2,6
4,3-4,9 5,0-5,2 5,3 5,3
Меншікті ГОСТ 29,4 28,4-29,3 - - -
үзілу 3279-76 30,0 29,0-29,9 - - -
күші:
сНтекс
(гстекс)
OzDST 29,4 29,4 29,4 - -
604:2001 30,0 30,0 - -
жоғары
емес -
Шағылысу 66,0 64,5 62,0 59,0 55,5
коэффициенті, %
Сарылық дәрежесі, 8,9 13,1 13,4 13,8 14,0
(жоғары емес)
4 типтегі мақта талшықтары үшін
Мақта талшығының І ІІ ІІІ ІҮ Ү
сапасының
сипаттамасы
Микронейер 3,7-4,2 3,5-3,6 3,0-3,4 2,7-2,9 2,5-2,6
4,3-4,9 5,0-5,2 5,3 5,3
Меншікті ГОСТ 25,5 25,0-25,4 - - -
үзілу 3279-76 26,0 (25,5-25,9- - -
күші: )
сНтекс
(гстекс)
OzDST 23,0 23,0 23,3 - -
604:2001 23,5 (23,5) - - -
Cotton 32,5 30,5-32,4 26,5-30,423,5-26,5 22,5
Outlook
Шағылысу 74,0 60,0 57,0 50,0 40,0
коэффициенті, %
Сарылық дәрежесі, 9,0 11,0 13,5 13,5 13,5
(жоғары емес)
5 тип мақта талшықтары үшін
Мақта талшығының І ІІ ІІІ ІҮ Ү
сапасының
сипаттамасы
Микронейер 3,7-4,2 3,5-3,6 3,0-3,4 2,7-2,9 2,5-2,6
4,3-4,9 5,0-5,2 5,3 5,3
Меншікті ГОСТ 24,0 23,5-23,9 - - -
үзілу 3279-76 (24,5) (24,0-24,4- - -
күші: )
сНтекс
(гстекс)
OzDST 23,0 23,0 23,0 - -
604:2001 23,5 (23,5) - - -
Cotton 30,5-32,4 26,5-30,4 25,5-26,423,5-25,4 22,5-23
Outlook ,4
Шағылысу 74,0 60,0 57,0 50,0 40,0
коэффициенті, %
Сарылық дәрежесі, 9,0 11,0 13,5 13,5 13,5
(жоғары емес)
6 типтегі мақта талшықтары үшін
Мақта талшығының І ІІ ІІІ ІҮ Ү
сапасының
сипаттамасы
Микронейер 3,7-4,2 3,5-3,6 3,0-3,4 2,7-2,9 2,5-2,6
4,3-4,9 5,0-5,2 5,3 5,3
Меншікті ГОСТ 24,0 23,5-23,9 - - -
үзілу 3279-76 (24,5) (24,0-24,4- - -
күші: )
сНтекс
(гстекс)
OzDST 23,0 23,0 23,0 - -
604:2001 23,5 (23,5) - - -
Cotton 30,5-32,4 26,5-30,4 25,5-26,423,5-25,4 22,5-23
Outlook ,4
Шағылысу 74,0 60,0 57,0 50,0 40,0
коэффициенті, %
Сарылық дәрежесі, 9,0 11,0 13,5 13,5 13,5
(жоғары емес)
7 типтегі мақта талшықтары үшін
Мақта талшығының І ІІ ІІІ ІҮ Ү
сапасының
сипаттамасы
Микронейер 3,7-4,2 3,5-3,6 3,0-3,4 2,7-2,9 2,5-2,6
4,3-4,9 5,0-5,2 5,3 5,3
Меншікті ГОСТ 24,0 23,5-23,9 - - -
үзілу 3279-76 (24,5) (24,0-24,4- - -
күші: )
сНтекс
(гстекс)
OzDST 23,0 23,0 23,0 - -
604:2001 23,5 (23,5) - - -
Cotton 30,5-32,4 26,5-30,4 25,5-26,423,5-25,4 22,5-23
Outlook ,4
Шағылысу 74,0 60,0 57,0 50,0 40,0
коэффициенті, %
Сарылық дәрежесі, 9,0 11,0 13,5 13,5 13,5
(жоғары емес)
Ескерту: (-) белгісі осы көрсеткіштер бойынша стандарттарда талаптар
қойылмайтындығын білдіреді
8.Сапаны бақылаудағы статистикалық әдістері
Сапаны статикалық бақылаудың ең белгілі әдістерінің бірі (Statistical
Quality Control – SQC) сапаны бақылаудың жеті құралы есептеледі, ол сапа
үйірмелерінде Жапонияда кеңінен қолдау тапты, оған негіз болған жоғары
тиімділігі және кәсіпорынның қатардағы жұмысшылары үшін мүмкіндігі, яғни
қол жеткізудің қиын еместігі.
Жалпылама сапаның негізгі құралдары сапаны жетілдіру үшін жүйелі
қадам ретінде әрекет етеді. Аталған әдіс келесі элементтерден тұрады:
1) Парето диаграммасы (Pareto diagram) ;
2) Исикаваның себеп – салдарлық диаграммасы (Cause and effect diagram) ;
3) Шашырату диаграммасы (Scatter diagram) ;
4) гистограмма (Histogram) ;
5) басқарушылықтың бақылау карталары (Control chart) ;
6) бақылау парақтары (Control leaf) ;
7) стратификациялау әдістері (мәліметтердің қабаттарға ажырауы) .
Шухарттың бақылау картасы сапаны статикалық бақылаудың негізгі
құралдарының бірі болып табылады. Процесті уақытқа байланысты күзет қажет
болған барлық жерлерде пайдаланылады және бақылаудан шыққанға дейін
процеске әсер ете алады.
Мақсаты: жұмыс істеп тұрған процестің басқарылушылығын бағалауды жүзеге
асыру. Статикалық басқарылатын процесс болған жағдайда – оның туындылануын
бағалау. осуществлять оценку управляемости действующего процесса.
Статикалық басқарылмайтын процесс болған жағдайда қабылданған шаралар
тиімділігіне тексеру және түзетуші әрекеттерді жүргізуді жүзеге асыру болып
табылады.
Процесті іске қосу периодында процесс мүмкіндіктерін бағалау, басқаша
айтқанда техникалық талаптарды қанағаттандыру қабілетін бағалау болып
табылады.
Мәні: бақылау карталары (бк) – процес барысын күзетуге мүмкіндік
беретін және оған (сәйкес келетін қайтымды байланыстар көмегімен) процеске
қойылатын талаптарды ауытқуын болдырмауға әрекеттер жасау.
Әрекет ету жоспарлары:
- көрсеткіштерді таңдау, таңдамалар жоспары, карталар типтері;
- мәліметтер жинау;
- таңдамалық статистикаларды есептеу, орталық тізбектер және бақылау
шектерін құрастыру;
- бақылау картасын тұрғызу;
- процестің басқарылушылығын бағалау,
- жүйені жетілдіру;
- бақылау картасын қайта есептеу (қажет болған жағдайда).
Қағида бойынша, процестерді талдау кезінде бақылау картасының әдісі
гистрограммалармен және мәліметтерге қбаттарға ажырауымен әдістерімен бірге
пайдаланылады.
Нәтижелер: процестің тиімділігі туралы шешімдер қабылдау үшін
объективті ақпараттарды алу.
Артықшылықтары: ақау өнім шығарылу басталғанға дейін потенциальды
проблемалардың бар екендігін көрсетеді.
Сапа көрсеткіштерін жоғарылатуға және оны қамтамасыз ету үшін
жұмсалатын шығындарды төмендетуге мүмкіндік береді.
Кемшліктері: бақылау карталарын дұрыс және ұқыпты құрастыру күрделі
мәселе болып табылады және белгілі бір білімдерді қажет етеді.
Шухарттың бақылау карталарын сапалық (жарамды немесе жарамсыз) және
сапалық белгілері бойынша екі топқа бөлуге болады.
Сандық белгілері бойынша бақылау карталарының ішіндегі ең кең таралғаны
(үздіксіз шамалар үшін) келесі бақылау карталары болып табылады:
- орташа мәндер және құлаштар (х – R);
- медиандар және құлаштар (х – R);
- дербес мәндер және сырғанаушы құлаштар (х – mR).
Сапалық белгілері бойынша (дискретті шамалар үшін) – келесі бақылау
карталары кеңінен таралған:
- таңдамадағы ақауларсәйкес еместіктер сандық үлесі (p);
- таңдамадағы ақаусәйкесеместіктер саны (pn);
- таңдамадағы сәйкес еместіктер саны (c);
- өлшем бірліктеріне келетін сәйкес еместіктер сандық үлесі (u).
Бақылау карталарын тұрғызу ережелері. Бақылау карталарын құрастыру
кезінде ординаталар осіне бақыланатын параметрлер мәні түсіріліп және
абсцисса осіне – сынаманы алу уақыты t (немесе оның нөмірі) түсіріледі.
Бақылау карталары үш сызықтан тұрады. Орталық линия (ОЛ) сапаның
бақыланушы параметрінің қажетті орташа сипаттамалары болып келеді. Егер (х
– R) – бұл карталар сәйкес карталарға салынған х и R, номиналды мәндері
болып саналады.
Басқа екі сызық, бірі орталық сызықтың үстіндегісі – жоғарғы бақылау
шегі (ЖБШ), ал екіншісі, орталық сызықтың астындағы сызық – төменгі бақылау
шегі (ТБШ) болып саналады, яғни бақыланатын сипаттаманың мәндеріің мүмкін
болатын өзгеру шектері болып табылады.
Ескерту. Кез – келген, айталық мейлі бастапқы тиімсіз бақылау картасы
болсын, - технологиялық процесті бақылауда тәртіптер енгізудің құралы болып
табылады.
Практикада бақылау карталарын сәтті енгізу үшін оларды құрастыру
техникасын меңгеріп және оларды жүргізу әдісін білу жеткілікті, яғни
картаны дұрыс оқи білу маңызды болып саналады.
Бақылау парағы сапаны статикалық бақылаудың құралдарының бірі болып
табылады. Өндірістерде және өнім өндірудің әртүрлі сатыларында, сапалық,
және сонымен қатар сандық белгілер бойынша сапаны бақылау кезінде
қолданылады.
Мақсаты: мәліметтерді жинау және жиналған ақпараттарды одан ары
пайдалануды жеңілдету үшін оларды автоматты реттеу.
Бақылау парағы - бұл:
- мәліметтерді тіркеу құралы, қағида бойынша алдын ала енгізілген
бақыланатын параметрлер бойынша қағаздық бланка түрінде тіркеу, оның
көмегімен белгілеулер немесе символдар арқылы қажетті мәліметтерді енгізуге
болады;
- өтіп жатқан процестерді бақылау міндетін жеңілдетуге мүмкіндік
беретін және процес сапасын жақсарту, түзету және талдаулар үшін
фактілердің әртүрлі типтерін ұсына алатын құрал.
Оқымыстылар және инженерлер Жапониялық Кеңесі 1979 жылы бақылау парағын
сапаны бақылаудың жеті әдісінің құрамына енгізді.
Әрекет ету жоспары: мәліметтреді жинау мәселелісн бастаудан алдын,
олармен кейін не істеу қажет екендігін, оларды жинау және өңдеу қандай
мақсаттар үшін жүргізілетіндігін біліп алу қажет.
Сапаны бақылау процесінде әдетте мәліметтерді жинау келесілерден
тұрады:
- процестің реттелуін бақылау;
- орнатылған талаптардан ауытқуды талдау;
- процестің шығымын бақылау.
Мәліметтерді жинаудың мақсаты анықталған соң, ол жиналду қажет
мәліметтер үшін негіз болып саналады. Жинау процесінде оларды келесідей
өңдеуді жеңілдету үшін мұқият реттеу қажет. Ол келесілер жасалады:
- мәліметтер көздерін тіркеу (уақыты, жабдықтар және т.б.);
- мәліметтерді пайдалану жеңіл болатындай етіп тіркеу қажет.
Нәтижелер: жиналған мәліметтер процестер сапасын жақсарту бойынша
шаралар таңдау және статикалық әдістер туралы процесс барсын күзету үшін
негізгі ақпараттар болып саналады.
Артықшылығы: көрнекілігі, меңгерудің қарапайымдылығы және қолданудағы
жеңілдігі.
Кемшіліктері: - формалардаңы әртүрлілігінің алуандылығы және бақылау
парақтарының өлшемдерінің әртүрлі болуы.
Бақылау парақтарын құрастыру ережелері:
1. Қандай мәліметтер жиналуы қажет, ақпараттарды жинау реттілігі
анықталады;
2. Ақпараттарды жинау жүргізілетін уақыт периодын анықтап білу
қажет;
3. Жиналатын ақпараттың типін айқындайтын дайындамаларды құрастыру;
4. Мәліметтер көздерін көрсету қажет;
5. Бақыланатын сипаттамалар тізімін құрастыру қажет;
6. Бланканы жасап шығу – мәліметтерді тіркеудің, қағидалар бойынша
толтыруға максималды ыңғайлы болып келетін стандартты формасын жасап шығару
қажет.
Кез келген бақылау парағында міндетті түрде мекен жайлық бөлім
көрсетілуі қажет, ол жерде аталуы, өлшенуші параметр, бөлшектердің аталуы
және нөмірі, цех, бөлімше, қондырғы, ауысым, оператор, материал, өңдеу
режимі, және басқа да еңбек өнімділігін арттыру немесе бұйым сапасын
жоғарылату жолдарын талдау үшін қызықты болып есептелетін мәліметтер
келтріледі. Парақты толтырған күн қойылып және тікелей толтырушы тұлғаның
қолы қойылып, және толтырушы жүргізген есептеулер нәтижелері келтіріледі.
Теледидарларда бас тартқан бөлшектерді тіркеу үшін толтырылған бақылау
парағының мысалы.
Әрбір ауыстырырылған бөлшекті сызықшамен белгілеңіз
Уақыты: 4-12 сәуір 2007ж. Жиілігі
Жөндеуші: Мамбетаев А.О.
Модель 1.
Интегральды схемалар 4
Конденсаторлар 27
Кедергі 2
Трансформаторлар 4
Ауыстырып қосқыштар 0
Трубкалар 1
Барлығы 38
Модель 2.
Интегральды схемалар 3
Конденсаторлар 24
Кедергі 1
Трансформаторлар 2
Ауыстырып қосқыштар 13
Трубкалар 1
Барлығы 44
Барлығы 82
Ескерту:
1. Бақылау парақтарын жасау кезінде осы парақтарды толтырушыларды
тікелей тарту ұсынылады. Нақты бақылау парақтарымен жұмыс істеген адамдар
өзін соавтор ретінде сезінуі қажет.
2. Бланканың құрастыру кезінде мүмкіндігінше графикалық ақпараттарды
(суреттерді) көбірек қолданған жөн.
3. Бақылау парақтарын мәліметтерді тіркеу орнында сақтау қажет.
Гистограмма сапаны статикалық бақылау құралдарының бірі болып табылады.
Процестің тұрақтылығы және дәлдігін талдауды жүргізу қажет болған барлық
жерлерде, сонымен қатар өнімнің сапасын бақылау, өндіріс процесі
көрсеткіштерін күзету қажет болған бар жағдайларда пайдаланылады.
Мақсаты: орындалып жатқан процесті бақылау және бірінші кезекті шешуді
қажет ететін поблемаларды айқындайды.
Мәні: зерттелуші проблема бойынша мәліметтерді интерпретациялауға
көмектесетін ең кең таралған әдістердің бірі болып табылады.
Графикалық өрнектелуі арқасында, қарапайым кестеде анықтауы қиын
мәлеметтерді, заңдылықтарды айқын көруге, проблемаларды бағалауға және
оларды шешу жолдарын табуға көмектеседі.
Әрекет ету жоспары:
1.Жұмыс істеп тұрған процестің өлшенуші (бақыланушы) параметрлері үшін
мәліметтер жинау;
2. Гистограмману құрастыру;
3. Гистограмманы талдау:
- мәліметтерді тарату типін анықтау (қалыпты, симметриялы емес,
бимодальды және т.б.);
- процестің вариабельдлігін анықтау;
- қажет болған жағдайда математикалық аппарат көмегімен қалыпты
таралуына талдауды жүзеге асыру.
4. Не үшін таралу дәл осылай және бұл нені білдіреді? деген сұраққа
жауап беру.
Нәтижелері: жинлған мәліметтер әртүрлі статикалық әдістерді пайдалана
отырып талдаулар жүргізуге және процестер сапасын жоғарылату бойынша
шаралар қабылдауда ақпараттар көзі болып саналады.
Артықшылықтары: көрнекілігі, қолдану және игерудегі қарапайымдылығы.
Пікірлер емес, фактілер көмегімен басқару мүмкіндігі. Вариабельділікті,
процеске тән ерекшеліктерді жақсы түсінуге мүмкіндік береді, проблемаға
тереңінен үгіліп қарауға және оны шешу жолдарын жеңіл табуға көмектеседі.
Кемшліктері: гистограмманың иентерпретациясы, яғни сынамалар аз
болғандықтан дұрыс қорытындылар жасауға мүмкіндік бермейді.
Гистограммаларды тұрғызу тәртібі:
1. Мәліметтер жинап, максималды және минимальды мәндерін айқындап және
гистограмма диапазонын анықтауға мүмкіндік береді.
2. Алынған диапазонды интервалдарға бөліп және олардың санын (әдетте
көрсеткіштерге байланысты 15-20 арасында болады) және интервал еніні
анықтап алу қажет.
3. Барлық мәліметтерді интервалдар бойынша өсу тәртібімен бөліп
шығамыз: бірінші интервалдың сол жақ шекарасы бар мәндерден кіші болуы
қажет.
4. Әрбір интервалдың жиілігін санау қажет.
5. Әрбір интервалдарда мәліметтердің құлауының салыстырмалы жиіліктерін
есептеу қажет.
6. Алынған мәліметтер бойынша гистограмманы құрастыру қажет – бағаналық
диаграмманы, бұл диаграммада бағаналар биіктігі әрбір интервалдардағы
мәліметтердің құлау жиіліктеріне сай келеді.
- горизонтальды өс жүргізіліп, масштабы таңдалып және сәйкес
интервалдар салынады;
- вертикальды өс түсіріліп, және оған да жиіліктердің сәйкес мәндеріне
масштаб таңдалады.
Ескертулер:
1. Вариация құрылымын мәндер гистоограммалар түрінде өрнектелген кезде
қою оңай болады;.
2. Гистограммалар нәтижелері бойынша қорытындылар жасаудан алдын мәндер
процестің сәйкес шарттары үшін айқынды өрнектеледі.
3. Аз сынамалар негізінде негізінде алынған мәліметтерге сүйеніп
қорытынды жасауға болмайды. Сынамалар көлемі неғұрлым көп болса, солғұрлым
гистограммалар параметрлеріне сенімді болуға болады, ені және формасы -
барлық процесс үшін немесе өнімдер тобы үшін ұсынылған.
4. Вариацияның әрбір құрылымы үшін (таралу түрлері үшін) өз
интерпретациялары бар
5. Гистограмманың интерпретациясы – бұл тек теория және қосымша
талдаулармен және талданатын процесті тікелей бақылаумен толықтырылуы тиіс.
Паретто диаграммасы туындайтын мүмкін болдатын мәселелерді шешу үшін
күштерді таратуға мүмкіндік береді және бірінші кезекте ликвидациялау қажет
сұрақтарды айқындап көрсете алады.
Паретто диаграммасын тұрғызу үшін белгілі бір уақытта зерттелетін
материал бойынша жеткілікті статикалық материал жинау қажет.
Парето диаграммасы сонымен қатар белгілі біл проблема бойынша
жүргізілген шаралар тиімділігін бағалау үшін пайдаланылады, мысалы
өндірілетін шаралар тиімділігн бағалуға мүмкіндік береді. Диаграммаларды
және кумуляторлы қисықтарды салыстыра отырып олардың мақсаттылығы және
таңдалып алынған жұмыс бағытының дұрыстығын анықтауға болады.
Парето диаграммасы көмегімен талдаулар негізінде өнім сапасын
жақсарту бойынша жұмыстарды жоспарлауды сапаның төмендеуі салдарынан
болатын экономикалық шығындарды талдау көзқарасынан маңызда деп танылған
параметрлердің дәрежесін зерттеуден соң жүргізген дұрыс. 2 кестеде
рекламация және ақшалай шығындардың себептері келтірілген.
Кесте 2
Рекламация себептері Рекламация Өсу Өсу Барлығы
бойынша тәртібінде, тәртібінде,
айыппұл мың теңге мың теңге
сомасы
Бекітілген үлгі эталонға 40,0 40,0 53,0 53,0
сәйкес еместік
Маркілеу және бумалау 20,0 60,0 26,6 80,0
ережесінің бұзылуы
Маталардың сыртқы түрлерінің10,0 70,0 13,3 93,3
ақаулары
Төмен физика – механикалық 4,0 74,0 5,4 98,7
көрсеткіштер
Басқалар 1,0 75,0 1,3 100
Парето диаграммасының қарапайымдылығы және көрнекілігі олардың
инженерлі-техникалық жұмысшылармен жәнге сонымен қатар негізгі
жұмысшылардың кеңінен пайдалануына мүмкіндік береді.
Исикава диаграммасы қазіргі уақытта әртүрлі елдерде өнім сапасын
қамтамасыз ету және басқару бойынша әртүрлі жұмыстар жүргізуде
пайдаланылады.
Исикава диаграммасын тұрғызудың мәні қандай да бір проблеманы
шешудің соңғы нәтижелеріне әрекет ететін әртүрлі факторларды біріктіруден
және оларды белгілі бір тізбектілікте жүйелеуден тұрады. Бұл схемалар өте
күрделі өзара байланысты зерттелуші сипаттамалар мен мүмкін болатын барлық
факторларды графикалық талдауға мүмкіндік береді.
Исикава диаграммалары келесі сұрақтарды шешу бойынша өнім сапасын басқару
және қамтамасыз ету бойынша жұмыстарда жақсы эффектілер береді деп
саналады:
- ақаулар жағдайларын және рекламация сандарын азайтады;
- еңбек өнімділігін көтереді;
- жабдықтардың жұмыс істеу тиімділігін арттырады;
- жұмысшылар еңбектерінің сапаларын арттырады;
- өндірісті ұйымдастыру және мәдениетін жетелдіреді;
- технологиялық процестерді унификациялау және типтерге қарай
реттейді;
- өнімдерді массалық өндіріске қою мәселелерін орындайды;
- стандарттарды жасау және енгізуге көмегін тигізеді.
Барлық факторлар бір бірімен байланысқан векторлар түрінде
өрнектеледі. Векторлардың орналасуы және олардың еңкею бұрыштары шамаланып
таңдалады. Нәтижесінде тармақталған ағашқа немесе үлкен және кіші
тармақтары бар өзендерге ұқсас схема алынады.
Есеп:
Стандартты шамалар берілмеген
Бірқалыптылық мәліметтері үшін бақылау карталары
Мәліметтер. 1 –кесте бірқалыптылық санның өлшеу нәтижелері көрсетілген.
Әр сағат сайын 4 өлшеу жүргізіледі, олардан 25 үлгі алынды. Топшалардың
орташалары және құлаштары да 1- кестеде келтірілген. Бірқалыптылық
мәліметтер төменде келтірілген.
Мақсат – процесс көрсеткіштерін анықтау және ол орнатылған талаптарға
сәйкес келетіндей оларды құру және олардың жағдайын анықтау
k – топша саны
UCL – жоғарғы бақылау сызығы
LCL – төменгі бақылау сызығы
n – топша көлемі, топшадағы таңдаулы бақылаулар саны
R – топша сілтемі
X – сапаның өлшенетін сипаттамасы
– топша үшін орташа шама
– топшаның орташа мәнінің орташасы
– барлық топшалар үшін R орташа мәні
Бірінші қадам: R картасын құру және ол бойынша процесс жағдайын анықтау
R КАРТА
R карта үшін n=4 болғанда 2 – кестеден D4=2,282 D3=0 (D3=0 себебі
n7, онда LCL жоқ.
1 – кесте таспаның бірқалыптылық индексін анықтау үшін өндірістік
мәліметтер
Топ номері х1 х2 х3 х4
құлаш
82,9 82,1 82,2 83 0,9 0,74
82 82,7 82,5 82,4 0,7
82,7 82,9 82,8 82,1 0,8
83 82,7 82,9 83 0,3
82,6 82,9 82,1 82 0,9
82,4 82,7 82,5 83 0,6
82,1 82,5 82,7 82 0,7
82,5 82,6 82,7 82,5 0,2
82,9 82,5 82,7 82,5 0,4
82,1 82,5 82,3 82,8 0,7
82,5 82,1 82,1 83 0,9
82 82,5 82,7 82,9 0,9
83 82,1 82,5 82 1
82,9 82,5 82,6 82,5 0,4
82,5 82 83 82,6 1
82 82,5 82,9 82,6 0,9
83 82,1 82,6 82,7 0,9
83 82,5 82,5 82,2 0,7
82,2 82,6 82,7 82,5 0,5
82 83 82 82 1
83 82,5 82,7 82,6 0,5
82 82,7 82,5 82,7 0,7
82,6 83 82 82,5 1
82,7 82,8 82 83 1
82,8 82,7 82,9 82 0,9
-карта
шамасы 1 – кестеде бақылау шектерінің ішінде болғандықтан R карта
статистикалық жағдайда көрсетеді
шамасы ортаның бақылау шектік картасын есептеу үшін
пайдалануы мүмкін
КАРТА
Орталық болғандықтан 2 – кестеден А2 =0,729
Топ номері х1 х2 х3 х4 орташа
82,9 82,1 82,2 83 82,55 82,53
82 82,7 82,5 82,4 82,4
82,7 82,9 82,8 82,1 82,62
83 82,7 82,9 83 82,9
82,6 82,9 82,1 82 82,4
82,4 82,7 82,5 83 82,65
82,1 82,5 82,7 82 82,32
82,5 82,6 82,7 82,5 82,57
82,9 82,5 82,7 82,5 82,65
82,1 82,5 82,3 82,8 82,42
82,5 82,1 82,1 83 82,42
82 82,5 82,7 82,9 82,52
83 82,1 82,5 82 82,4
82,9 82,5 82,6 82,5 82,62
82,5 82 83 82,6 82,52
82 82,5 82,9 82,6 82,5
83 82,1 82,6 82,7 82,6
83 82,5 82,5 82,2 82,55
82,2 82,6 82,7 82,5 82,5
82 83 82 82 82,25
83 82,5 82,7 82,6 82,7
82 82,7 82,5 82,7 82,47
82,6 83 82 82,5 82,52
82,7 82,8 82 83 82,62
82,8 82,7 82,9 82 82,6
-карта
9. Өнім сапасын басқару
Халықаралық стандартта ИСО 9000:2000 сапа терминіне келесі
анықтамалар берілген: Өнім сапасы - бұл меншікті қасиеттер жиынтығының
талаптарды орындау дәрежесі болып табылады.
Осыған ұқсас трактовка материалдың жарамдылығы сияқты жиынтықты табу
маңыздылығын көрсетеді. Аталып отырған жағдай, әрине, маңызды болып
саналады, себебі көптеген жағдайларда, мысалы маталар, трикотажды бұйымдар,
мата емес бұйымдар үшін сапа қазіргі уақытта үзілу күшімен және ұзаруымен,
тығыздығымын, көрінетін ақаулардың мөлшерімен, бояудың тұрақтылығымен және
кейбір, өзінің жиынтығы бойынша бұйымның әртүрлі эксплуатациялау
шарттарында бет алысын анықтамайтын көрсеткіштер бойынша бағаланады.
Бірақ тіпті материалдың қасиеттер жиынтығы табылмаған жағдайда, оның
жарамдылығын жеткілікті сипаттау әруақта дұрыс бола бермейді, олай болс,
барлық өз қасиеттерінің белгілі бір мәндеріне ие кез – келген материал бір
және тек бір ғана сапалық бағалауға ие болуы қажет. Себебі свол бір
материалға кейде оның жеке қасиеттері және қасиеттері жиынтығы бойынша
әртүрлі талаптар қойылатын жағдайлар да кездесуі мүмкін. Кейбір,
пайдаланудың кейбір шарттарында нашар болып саналған материалдар,
эксплуатациялаудың басқа шарттарында жақсы көрсеткіштерге ие болуы мүмкін.
Материал сапасы – ол оның қасиеттерінің тұтынушылар талаптарына
сәйкестігі болып табылады. Бірақ мұнда йанықтамада сапа дегеніміз –
материалдың арналуы бойынша, егер оның қасиеттеріне – сапа көрсеткіштеріне,
яғни материал жарамдылығын анықтайтын көрсеткштеріне талаптар қойылатын
болса, ол материалдың арналуы бойынша қолдануға жарамдылығын білдіреді.
Сондықтан материал сапасы деп – ол оның қасиеттерінің өңдеу және арналуы
бойынша пайдалануға жарамдылығын анықтайтын қасиеттерінің талаптарға
сәйкестігі деп атаған дұрыс болар еді.
Осы анықтамаға сай сапаны бағалау нәтижелері қазірдің өзінде екі
параметрге байланысты болады: олар біріншіден, материалдың қасиеттері
деңгейіне және екіншіден – талаптар деңгейіне. Сондықтан материалдың жеке
қасиеттерінің деңгейі анағұрлым жоғары болса, яғни талаптар деңгейі
неғұрлым жоғары болатын болса материал сапасын бағалау нәтижелері де жоғары
болады.
ГОСТ 15467 бойынша өнім сапасының көрсеткіші – бұл құру және
эксплуатациялау немесе тұтынудың белгілі бір шарттарына қолдануға
қарастырылатын, сапа құрамына кіретін өнім қасиеттері сандық сипаттамалары
болып табылады.
Егер сапа көрсеткішінің сандық мәні материал сапасының жоғарялауымен
артатын болса, онда оларды позитивті деп атайды, ал егер төмендейтін болса
– негативті деп атайды.
Материалдардың сапа көрсеткіштерін анықтаудың әртүрлі әдістері бар.
Сапаны экспериментальды әдістер бойынша анықтау қасиеттерді өлшеу жолымен
(инструментальды әдіс) немесе ақаулар санын немесе ақауланған бұйымдарды
(сұрыптау) есептеу және байқау негізінде жүзеге асырылады.
Органолептикалық әдіс – бұл әдіс сезіну органдарымен байқауға
негізделген; мұнда зерттелетін материалды эталонмен салыстыруға сүйенеді.
Мұндай жолмен жүргізілетін әдістің дұрыстығы жинақталған тәжірибеге және
бағалауды беретін мамандар біліктілігіне байланысты болады.
Эксперттік әдіс - 7 – 12 мамандар – эксперттерден тұратын алдыңғы екі
әдісті пайдалануға негізделген топтамаларды тіркеуге негізделген әдіс.
Бағалаудың субъективтілігін төмендету үшін эксперттерді сұрауды келесі
тәртіпте жүргізген дұрыс. Эксперттер бастапқыда бір біріне тәуелсіз түрде
фиксациялайды, одан соң әрбір эксперт өз пікірін бірлесіп талқылаған соң
екіншісі жүргізіледі, ал одан соң үшіншіде эксперттер жаңа бағалауларды
сұрау барысында қалқылайтын болады.
Әлеуметтік әдіс - өнімнің мүмкін болатын тұтынушыларынан
пікірлер алып оны жинау және талдаудан тұрады. Мұнда ақпараттар көздерін
дұрыс таңдау өте маңызды болып табылады және айтылған пікірлдерді келісу
әдістері де әсерін тигізеді.
Есептік әдіс – материалдың сапа көрсеткіштерін оның құрылымының,
технологиялық процестің, соынмен қатар бастапқы шикізат қасиеттеріне
байланысты әртүрлі параметрлеріне байланысты есептеуді қарастырады.
Аталған өнім сапасы көрсеткіштерін анықтау әдістерін пайдалану оның
қорытындыларын шығарудың әртүрлі тәсілдерімен аяқталады, оларды
дифференциалды, кешенді және комбинирленген деп бөлуге болады.
Тарау үшін материалдың сапасын бағалаудың классифкациясының схемасы
Сапаны дифференциальды бағалау – жеке көрсеткіштері бойынша счапаны
бағалау болып табылады, мысалыға, ақа бұйымдар үлесі бойынша, өлшемсіз
көрсеткіштері бойынша – жеке және кешенді және комбинирленегн сапаны
бағалауда пайдаланыладжы. Бірнші жағдайда – сапаның кейбір көрсеткіштері
бойынша өлшемсіз бағаламалар немесе бірнеше бөліну көрсеткіштері бойынша
бағалау жүргізіледі. Екінші жағдайда сапа көрсеткіштерінің жиынтығы бойынша
сорттарын, кластарын, топтарын және басқа да сапалық градацияларын
анықтайды, сонымен қатар қосынды индекстерді, сапа коэффициенттерін немесе
көрсеткіштерін есептейді.
Өнімнің қасиеті – бұйымды құру, эксплуатациялау немесе тұтыну кезінде
көрінетін объективті ерекшелігі болып табылады.
Өнім сапасының көрсеткіші – құру, эксплуатациялау және тұтыну белгілі
бір шарттарына қолдануға қарастырылатын сапаны құраушы өнімнің бір немесе
бірнеше қасиеттерінің сандық сипаттамасы.
Өнім сапасының көрсеткіштерінің номенклатурасы өнімнің арналуына
байланысты болады және сапа деңгейін бағалау мүмкіндігін қамтамасыз ететін
өзінің қасиеттерінің сандық сипаттамаларымен анықталады. Сапа көрсеткіштері
атауларға және сандық мәндерге ие болады.
Тек қасиеттерінің біріне қатысты болып келетін өнім сапасының
көрсеткіші бірлік көрсеткіш деп аталады, ал егер ол бірнеше қасиеттерге
қатысты болатын болса, онда – кешенді көрсеткіш деп аталады.
Өнімнің сапасын бағалау кезінде шешімдер қабылданатын қасиеттер
жиынтығы немесе қандай да бір қасиетке қатысты өнім сапасының көрсеткіші
анықтаушы көрсеткіш деп аталады.
Интегралды көрсеткіштер өнімді эксплуатациялаудан келетін пайдалы
қосынды эффектілердң оның құру және эксплуатациялау үшін жұмсалған қосынды
шығындарға қатынасын көрсетеді.
Сапа көрсеткіштерін диффренециальды бағалаудың екі әдісін ажыратып
көрсеткен жөн: салыстырмалы – нормативті таңдамалы салыстыру
сипаттамаларымен салыстыру арқылы жүргізіледі, және ықтималдылық
(интервалды), ол нормалармен сипаттамалар бас сипаттамалары интервалдарын
салыстыру кезінде алынады. Мұнда жеткізіп берушінің тәуекелділігін, яғни аз
ғ,ана ықтималдылықты материалдың жарамды партиясын алу бойынша ескереді, ал
тұтынушының тәуекелділігі материалдың нашар партиясын жақсы бағалап
қоюынджа болады.
Мұндағы жеткізіп беруші және тұтынушы тәуекелділіктері шегі 5 – 10
пайыз аралығында жатады. Материалдың сапасын сапаның позитивті көрсеткіші
орта шамасы бойынша бағалауды қарастырайық. Тәждірибелерден осы көрсеткіш
нормасын N анықтаймыз және басмты генералды орта мән М барлық партия үшін
жақсы деп счаналады, яғни N нормасына тең немесе одан жоғары, яғни өнім
жақсы деп саналады, ал егер МгN болатын болса, онда материал партиясына
ақауға шығарады.
Өнімнің сапасын бағалау жеткізіп берушінің және тұтынушының төмен
тәуекелділігімен жүзеге асырылуы үшін, жақсы өнім үшін МrN , яғнми жақсы
партия үшін бірінші таңдамада келесіні аламыз:
Мв N+b
ал нашар өнім – партиясы үшін
M в ≥ N - b, (2.)
болады
мұндағы b= t 1в √n – нормаға мүмкін болатын қосымша;
t 1 = 1.65 – ықтималдылық М в от М г n ≥ 30 ауытқуында қалыпты
таралуда 1- = 1 – β = 0,95 болғандағы ауытқуды біржақты нормалау мәні;
в – сынаманың орташа квадраттық ауытқуы;
n – сапа көрсеткішін өлшеулер саны.
Сапаны кешенді бағалау. Материалддарды жеке қасиеттері бойынша бағалау
әдістерімен қатар кей жағдайларда бір көрсеткіште бұйымның материалдың
негізгі қасиеттерінің кешені біріктірілген кездерде кешенді бағалаулар да
қолданылады.
Олардың мәнділігіне байланысты сапаны кешенді бағалау реалды және
шартты болып бөлінеді.
Нақты кешенді бағалау – белгілі бір физикалық маңызға ие; оларды, жеке
алыпқараған тарау, тарау және байланысу қабілеттіліі, бұйымның қызмет ету
мерзімі сияқты көрсеткіштермен өрнектейді.
Кешенді бағалауларды анықтауға сапа көрсеткіштерінуң келтіріліп өткен
таңдамалары, олардың мәнділігін анықтау, сонымен қатар өлшемдік
көрсеткіштер ретінде бағалау және жеке өлшеу, өлшемсіз баллдар және
рангілер кедергі болады. Өнім сапасының деңгейін бағалаудың дифференциалды
әдісі дегеніміз өнім сапасының бірлік көрсеткішінің жиынтық мәндеріне
сәйкес базалық көрсеткіштер жиынтық мәндерімен салыстыру.
Дифференциалды әдіс бойынша өнім сапасы көрсеткішінің
салыстырмалы мәндері келесідегідей теңдеумен анықталады:
Q=PPb
Мұндағы Р-зерттелуші өнім сапасы көрсеткішінің мәні.
Pb-көрсеткішінің базалық мәні.
Сақталушылық көрсеткіштері. Сақталушылық уақыттың белгісі кезеңі ішінде
берілген жағдайдан кезінде бекітілген шектерді берілген сапа көрсеткіштерін
пайдалануға үзіліссіз сақтау қасиеті.
Сақтаушылықтың басты ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz