Орта азия мемлекеттерінің саясатындағы ислам мәселесі

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ 37. 014. 52. 256

Орта Азия мемлекеттерінің саясатындағы ислам мәселесі.

Таубаева М. Е.

Ф. ғ. к., доцент

М. Әуезов атындағы

Оңтүстік Қазақстан

Мемлекеттік университеті

Кеңестер Одағының ыдырауы жахандық саяси жүйесіне терең өзгерістер алып келді. Еуразиялық континеттің орталығында бес жаңа тәуелсіз мемлекеттердің: Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікістан, Түркіменстан және Өзбекстанның пайда болуы жаңа халықаралық- саяси аймақ -Орталық Азияның қалыптасуына бастама болды.

Бұл күнде Орталық Азияға деген қызығушылықтың астарында не жатыр?

Біріншіден, Орталық Азия өңірі Еуразияның кіндігінде орналасуы. Екіншіден, осы аймақтарда тұрақтылық пен ұлттық қауіпсіздікке кеңінен ықпал ететін саяси стратегиялық маңызға ие болып отыр. Үшіншіден, әрбір мемлекетті саяси эканомикалық жағынан дамытуға бағытталған сыртқы ықпал құрлық кеңесіндегі күштер арасалмағын бұзуы ықтимал. Төртіншіден, осы өңірде дүниежүзілік мәні бар минералдық ресурстар қорына бай болуы мен қатар энергия көздеріне деген қажеттілік еселеп артып отыр.

Оларды игеруге әлемдік державалар АҚШ, Қытай, Ресей Европалық Одақпен қатар ірі мемлекеттер тізіміндегі Туркия, Жапония, Пәкістанда иемеруін танытып отыр. Соңғы жылдары орта Азияны өзінің геостратегиялық нысаны деп санайтын мемлекеттер мен бірлестіктерін аймақ елдерінің ішкі, сыртқы саясатына, олардың арасындағы халықаралық қатынастар жүйесіне тигізіп отырған әсері діни- ахуал болып табылады. Сонымен бірге, Орталық Азия аймағында демократия мен азаматтық қоғамның қалыптасуына жағдай жасау мақсаты қойылған.

Орта Азия мемлекетінің саясатындағы ислам мәселесіне тоқталайық. Дін қоғамдық құбылыстардың ішіндегі ең күрделісі, қаншама ғасырлар бойы адамзат баласы мән - мағынасын ашып көрсетуге талпынып, қаншама ұлағатты, азаматтық істер атқарды.

Дін - адамдарды толғандырған сұрақтарға жауап ретінде қалыптасқан құбылыс. Дін - адам жанының жемісі адам жанын реттеуші қасиетке ие асыл құбылыс, адам тәртібін тәртіптеуші, адамдар арасындағы қатынастарды реттейді.

Барлық діндерге ортақ мүдде-адамдардың беибіт қатар өмір сүруі, жанжалсыз өмір сүру, беибіт тыныш тіршілік ету.

Тоталитарлық кеңестік жүйенің ыдырауы, орнына демократиялы қоғамның орнығуыны қадам басуы енсені басқан езу, тынысты тарлытқан Теңсіздікті жойып, ашық қоғам ненмесе азаматтық қоғам қалыптасады.

Азаматтық қоғамдағы діни құндылық бағдарларының жарасымды жақтарын айта отырып. Сонымен бірге дінді, адамзат тіршілігінің барлық мәслелін шешетін абсалютті, әмбебапты тиетін дегеннің де қисыны жоқ. Еркін қоғамда өмір сүру құқығына тек діни сенім ғана емес, оған қоса діни қағидалар күмандану, секуляризм және тіпті, атеизмге де тиім салуға негіз жоқ.

Ислам - кемелденген монотистік дін, араб тілінде берілу мойынсұну бейбітшілік деген, мағынананы білдіреді. Бұл діне сенген, бой ұсынып көңіл бергендерді мұсылман, муслим деп атайды.

Ислам әлемінің ғалымдары ислам діні бүкіл адамзатқа берілген ең соңғы, кемел, білім мен бейбітшілік және адам баласының өмірлік ұстамына негізделген, адам Атадан Мұхаммед (с. ғ. с. ) пайғамбарымызға дейінгі пайғамбарлар уағыздаған дін деп саналады. Ислам діні өзіне дейінгі адамдар тарапынан енгізілген бұрмалаушылық және жақсақтықтарды түзеткен. Ал енді дүние жүзіне ислам дінінің ұстанушылардың саны 1, 5 миллиардқа жуық, ал кейбір деректер бойынша 2 миллиард. Ислам діні әлемнің 120 дан астам елдерінде тарлаған. Ислам дініне сеніушілер әлемінің 35 мемлекеті халқының басым бөлігін құрайды. Әлемнің 28 елінде, атап айтсақ Сауд Арабисы, Мысыр, Иран, Пәксітан, Мавритания және тағы басқа елдерде ислам діні ресми дін болып жарияланды. ХХ ғасырдың 70 - 80 жылдарында халықаралық істерде, халықаралық ислам ұйымдарында бұл дін белсенді рөл атқара бастады. 1962 жылы Мекеде ислам әлемі Лигасы, 1966 жылы Ислам конференциясы ұйымы 1973 жылы Европаның Ислам Кеңесі құрылды.

Ғасырлар бойы ата - бабаларымыз ислам өркениеті мен мәдениеті аясында өмір сүріп, ислам дінін ұстанып келеді. ҮІІ ғасырда Қазақстан және Орта Азия жерінде ислам дінін тарату үшін арабтар жорықтар жүргізді. Атақты Күнтенбел ибн Муслим Мауренахр жеріне кірді. 714 жылы Шаш (Ташкент) және Фарабты (Отырар) бағындырды. 751 жылы шілде айында мұсылман әскері талас манында Атылақ деген жерде Таң империясының әскерін жойып соғыста жеңіп шыққан. Талас жеңісінен кейін ислам діні Қазақстан жеріне біржола орнықты. Бұл жеңіс орталық Азия елдерінің діни болмысы мен тұрпатын анықтап берді. Ислам дінінің кеуі мен қала мәдениеті, ғылым, білім, сауда, өнер жедел дами бастады. Оңтүстік Қазақстан және Жетісу жерінде мешіттер, медреселер, қалалар бой көтерді. Қарахан мемлекеті Исламды мемлекеттік дін ретінде қабылдаған мемлекет болып саналады. Қазақ даласына Ислам дінінің келуі және орнығуымен қатар бүкіл ислам әлемінің жарық жұлдыздары Әбу насыр әл - Фараби, Әбу Ибрахим Исхақ әл - Фараби, Ғаламаддин әл - Жауһари, Қожа Ахмет Игунеки, Қожа Ахмет Ясауи, Ахмет Игуники. Хуссам Аддин, Ас - Сығанақи сынды ғұлама ғалымдары ислам мәдениеті мен ғылымын әлемге паш етті.

Қазақ елінің ұлт қалыптасуы мен мемлекеттік тарихында ислам діні мен құндылықтарының алатын орыны орасан.

Ислам діні жөнінде қысқаша мәлімет

Ислам діні әлемдегі

нәтижесі.

2003 - 2006 жылдары қыркүйек айында Астана қаласында өткен Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері І - ІІ съездерінің негізгі тақырыбы да татулық пен бейбітшілікке, ұлтаралық, дінараралық, достық мәселелеріне арналды. Ол съезді, еліміздің тыныштығы, халқымыздың амандығы жолында жасалып отырған кезекті игі қадам ретінде түсінуіміз керек.

Сандаған ғасыр бойы адам баласы жасаған өркениеттерді әрі қарай дамытатын сара да негізгі жолдардың бірі - мәдениеттер мен діндердің өзара үн қатысып, тілдесу екенін бүгін ешкім де жоққа шығара алмайды. Мәдениеттердің бір - біріне еткен игі әсері, өзара тоғысуы және имандылық пен парастылық тектілік пен зиялылық арқылы ғана мәдениттер байып өркендейді. Осы арқылы адам зат өркениеттерінің мақаласы қалыптасады. Сол себептіде тек мәденйеттермен діндер арасындағы диалогпен өзара түсіністік қана, біздіңшше ұлттармен ұлыстарқақтығысы болмаудың негізгіде басты құралы бола алады. Осы ретте VIV ғасырдан бері адам балаын ізгілікпен қайрымдылыққа, ынтымақпен бірлікке шақырып келе жатқан ислам діні - рухани тазалық, адалдық, ізгілік достық, ұлттармен ұлыстар арасындағы қарым-қатынас туралы дейді? Осы тұрғыдан жұрттын көкейінде жүрген кейбір мәселелерді де ортаға салсақ дейміз.

Ислам діні әлемге шуақ шашып, нұрын тарата бастағанпн бері жұртшылықты татулыққа, достыққа, әділдікке шақырумен келеді.

Бұхаралық ақпарат құралдарының мәліметтеріне қарағанда, қазір өзге діни секталарға кірген қазақтардың саны 500 мыңға жеткен. Бір ұлттық бірнеше дінге бөліне бастауы әрі қарай осылай жалғаса берсе қиын. Ливанда алыңыз, негізгі халқы араптар, тіліде мәдинетіде біреу, бірақ діні екеу. Олар XX ғасырдың 70-шы жылдары қолдарына қару алып 10 жылдан астам бірі-бірі қырды. әрең тоқтатылды. Міне бір ұлттың бірнеше бөлінуінің осындай қауіп, қатері бар.

Мысалы алатын болсақ бізде 10-15 жылдың мөлшерінде әрекет етіп жатқан, орталығы АҚШ-тың Лос-Анжелес қаласында орнпласқан Евангелие сектасына қарайтын «Благодать» шіркеуінің қаламызға тиген орыс тіліндегі бағдарламасына көз жүгіртейікші. Оның мақсаты тіптіде сұмдық, мақсат-қазақ өзбек, қырғыз, ұйғыр т. б мұсылмандарды өз дініне кіргізіп, Орта Азияда исламды мүлдем жойып жіберу.

12 - 14 қыркүйек 2006жылы әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің ІІ съезі жұмысын бастады.

Осы съезде елбасы Н. Назарбаев мынандай игі бастаманы ұсынды. «Халықаралық мәдениеттер мен діндер орталығын құру туралы бастаманы хабарлағым келеді». Мұндай Орталықтың маңызды міндеті - халықаралық шараларды өткізу және түрлі елдердің діни қайраткерлер мен саяси дегдарларының арасындағы байланыстар мен өзара түсінікке жәрдемдесу, кітаптар шығару»

Әртүрлі өркениеті дамыту жолдарын ұстанғанмен, түпкі мақсаты халқын тойындырып, елін өркендетіп, гүлдендіру болып табылатын Орталық Азия мемлекеттері мен Қазақстандада тұрақсыздықтың уын шашуға мүдделігін тераристі топтар өз әрекеттерн жандандыра бастады. Дей тұрғанымен, тераристік-ланкестік, діни-Экстремистік топтардың Орталық Азия мемлекеттері мен Қазақстан аумағына келе бастауын тек қана олардың түпкі мақсат-мүдделерінің тереңдігінен залымдығынан іздестіру аз. Олардың бұл аймаққа ендей бастауының обьективті де, субьективті де себептері баршылық. Олар мыналар:

1. Кедейшілік, өндіріс ошақтарының жаппай тоқтап тұруына байланысты аймақтың барлық елдерінде орын алып отырғаннан жұмыссыздық, әлеуметтік теңсіздік;

2. Билік басындағылар мен бұқара көпшілік арасындағы айырмашылық, мүлік бөлісіндегі әділетсіздік, адам құқықтарының аяққа тапталуы;

3. Өмірден жеріну, жатсыну, қорғансыздық рухани жұтаңдық, білім деңгейінің төмендігі, саяси мәдениеттің жоқтығы, ұлтаралық араздың, діни бөлінушілік, мемлекеттік емес қоғамдық ұйымдар жұмыстарының жетімсіздігі және әлсіздігі.

4. Билік басындағылардың сыбайлас жемқорлығы, бұқара халықтың мұң-мұқтаждықтарын елемеуі, бюрократиялық жүгенсіздік, теңсіздік т. б.

Орта Азия мемлекеттерінде орын алып отырған осындай келеңсіз объективті және субъективті факторлар мен себепші жағдайларғада байланысты дүниежүзілік көлемде лаңкестік әрекеттерімен танылған террористік және діни-экстремистік топтар отрядтары Орталық Азия мен Қазқстанның оңтүстігіне де біртіндеп ене бастады. Бүгінгі танда Орталық Азия мемлекеттері мен Қазақстанда діни - экстремистің топтардың ондаған бөлімшелері жұмыс істейтіндегі - құқықтық органдар мен қауіпсіздік комитеттері мәліметтерге сүйене отырып жазылған мерзімдік баспа сөз ақпараттарында кеңінен кездеседі.

Мысалы; Оңтүстік Қазақстан облысының « Оңтүстік Қазақстан газетінде діни - экстремистік» « Хизбут тахир » ұйымы мүшелерінің әрекеттері, шекара бойындағы шиеленіскенжағдайлар, еліміздің ұлттық, эканомикалық қауіппсіздігін қорғау мәселелері, есірткі тасымалы, заңсыз көшіп- қону, контрабандалық тауарларға және лаңкестік әрекеттерге үндейтін әдебиеттерге тосқауыл қою шаралары туралы хабарлар соңғы жылдары ай сайын жарияланып келеді. Жарияланған мәліметтерге қарғанда облыс аумағында «Хизбут тахрир» діни бірлестігінің идиалогиясын насихаттайтын баспа өнімдерін тарату күрт өскен. 2003 жылы осындай 27 оқиғаға тіркелген «Хизбут» мүшелері ашықтан - ашық таратып жүрген 1285 үндеу парақшалары тәркіленген. Ал 2004 жылдың үш айында ғана «Хизбут» мүшелерінен 1086 парақша алынды.

Жауаптардың нысқау

лары.

Қазақтар

Орыстар

Басқалар

Оңтүс

тік

Солтүс

тік

Оңтүс

тік

Солтүс

тік

Оңтүстік

Солтүстік

Жер

гілікте

Орыс

тілдері

Жауаптардың нысқаулары.: Дінге сенемін, қауымдастыққа мүшемін және дәстүрлерді, талаптарды орындаймын

Қазақтар: 14

Орыстар: 10

Басқалар: 6, 2

4, 3

Жауаптардың нысқаулары.: Мен деінге сенемін, бірақ дінге өмірге қатысым жоқ.

Қазақтар: 51

Орыстар: 47

Басқалар: 46

Жауаптардың нысқаулары.: Дінге сенебеймін, бірақ талаптарды дәстүр бойынша ұстанамын.

Қазақтар: 14

Орыстар: 23

Басқалар: 19

Жауаптардың нысқаулары.: Дінге сенбеймін, діни өмірге қатыспаймын, бірақ басқа сенушілердің діни сезімдерін сыйлаймын.

Қазақтар: 13

Орыстар: 10

Басқалар: 20

Жауаптардың нысқаулары.: Дін мәселесіне селсоқпын.

Қазақтар: 5

Орыстар: 4, 8

Басқалар: 7, 1

8, 9

6, 6

4, 8

Жауаптардың нысқаулары.: Дінге сенбеймін, дінге қарсымын.

Қазақтар: 1, 2

Орыстар: 1, 0

Басқалар: 1, 8

1, 0

2, 1

Бұл арада, сөз жоқ, саяси және экономикалық мүдделер ескерілмей қоймайды. Екіншіден, діни факторлар қоғамның зайырлы, дүниеауи құрылымдарына тікелей қатысып, саяси партиялардың тіпті халықаралық қызметтің де бағыт-бағдарына әсер етеді. Үшіншіден, ең бастысы - ол адамға, оның жеке басына ұдайы ықпал етіп отырады. 2003 жылы Астана қаласында әлемдік дәстүрлі діндер басшыларының бірінші құрылтай өткені белгілі. Оның басты мақсаты әлемдік және дәстүрлі діндердің бүкіладамзатқа ортақ бағытын іздестіру болатын осы съезде елбасы Н. Назарбаев әлемдік және дәстүрлі лидерлеріне өз ойын былай жеткізді:

«Біз қарапайым, алайда бір сөзсіз ақиқатты түсінуге тиіпсіз-бүгінгі дүниеде біздің бәріміз өзара тәуелдіміз және бұл өзара тәуелділік кез келген жәйт пен тербелісті сезінетін шетік те сезімтал тетік болып табылады» деді.

Ал, әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің бірінші съезінде қатысушыдардың жабылуында декларация қабыылданды:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.