Несиелік серіктестіктер

Жоспар:

1. НЕСИЕЛІК СЕРІКТЕСТІКТЕР

2. ҚАРЖЫЛЫҚ КОМПАНИЯЛАР

3. ЛОМБАРДТАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІ

НЕСИЕЛІК СЕРІКТЕСТІКТЕР, ҚАРЖЫЛЫҚ КОМПАНИЯЛАР ЖӘНЕ ЛОМБАРДТАР

1. Экономиканың жекелеген салаларында қызмет ететін қаржылық институттарға несиелік серіктестіктер, ломбардтар, қаржылық компаниялар және т.б. жатады.
Қаржылық нарықта елеулі орынды белгілі бір шаруашылық субъектілерін қаржыландыру мен оларға қызмет көрсету мақсатында құрылған банк болып табылмайтын заңды тұлғаны білдіретін несиелік серіктестіктер алады. Олар өз қызметтерін ссудалық және басқа да банктік операцияларды жүргізуде елдің тиісті мемлекеттік органы берген лицензия негізінде жүзеге асырады. Мұндай мемлекеттік өкілетті орган ретінде елдің орталық банкі шығады. Жекелей алғанда, Қазақстанда мұндай орган ҚР-сының Ұлттық Банкі болып табылады. Несиелік серіктестіктер төмен пайыздар арқылы жеке тұлғаларына салымдарын тарта алады. Сонымен қатар, олар шағын бизнестің шаруашылық субъектілеріне немесе жеке тұлғаларға қысқа мерзімге үлкен емес сомаларда несие беруге мүмкіндіктері бар.
Құрылтайшылық келісім-шарт негізінде жауапкершілігі шектеулі серіктестік формасында құрылған олар өз жарғысына сәйкес қызмет етеді. Несиелік серіктестіктің қатысушыларының саны 3-тен кем болмауы керек, олар оның міндеттемелері бойынша жауап береді және олар енгізген міндетті салымдар мен қосымша жарна құны серіктестіктің қызметі мен байланысты зияндар тәуекелін көтереді.
Несиелік серіктестік өз міндеттері бойынша барлық мүлкімен жауап береді және өзінің қатысушыларының міндеттері бойынша жауап бермейді.
Ол коммерциялық ұйым бола отырып, Қазақстан Республикасының қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі Агенттігінің лицензиясы негізінде жекелеген банктік және басқа да операцияларды орындайды. Несиелік серіктестіктер мүлкіне меншік құқығы негізінде ие болады және ол оның қатысушыларының міндетті төлемдері мен қосымша жарналары, олар алған табыстар, сондай-ақ, ҚР-сының заңнамасымен тиым салынбаған басқа да көздер есебінен қалыптасады.
Несиелік серіктестіктерді мемлекеттік қолдау ауылшаруашылық өндірісін несиелеу үшін тиісті жылдың бюджеттерінде қарастырылған сома шегінде республикалық және жергілікті бюджеттердің қаражаттары есебінен жүзеге асырылуы мүмкін. Несиелік серіктестіктің құрылтайшылық құжаттары құрылтайшылық келісім-шарт және жарғы болып табылады.
Құрылтайшылық келісім-шартта ҚР-сының заң актілерімен қарастырылған мәліметтерден басқа мыналар болуы керек:
• серіктестікке кіргенде төленетін міндетті салымның ең аз шамадағы көлемі;
• қатысушылардың міндетті төлемдерді төлеу шарттары және тәртіптері;
• таза табысты бөлу тәртібі;
Жарғыда ҚР-сының заң актілерімен қарастырылған мәліметтерден басқа мыналар болуы керек:
• фирманың атауы және орналасқан жері;
• қатысушылардың міндеттері және құқықтары;
• қатысудың шарты және тәртібі;
• жарғылық капиталдың көлемі туралы мәлімет;
• қатысушылардың қосымша жарналарын төлеу шарты және тәртібі;
• несиелік серіктестіктің органдары туралы ереже, шешім қабылдау тәртібі, соның ішінде, қатысушылардың жалпы жиналысында бар және ұсынылған қатысушылардың төрттен үш бөлігінің көпшілік дауысы қажет сұрақтар бойынша ережелер;
• несиелік серіктестіктің органдары арасындағы өкілеттіктерді бөлу;
• ақшаны орналастыру тәртібі;
• жарғыға өзгертулер және толықтыруларды енгізу тәртібі;
• резервтік капиталды қолдану және қалыптастыру тәртібі.
Несиелік серіктестік Агенттікке өзінің жарғысына енгізген толықтырулар мен өзгертулер туралы оны қабылдаған күннен бастап 1 ай ішінде хабарлауы қажет.
Әлемдік тәжірибеде несиелік серіктестіктердің қызметтерінің басталуы 1900 жылдарға жатқызылады. Бұл кезеңде коммерциялық банктер жеке тұлғаларға толық қамтамасыз етілмеген аз ғана несиені беруге де аса қызығушылықтары болған жоқ. Несиелік серіктестіктер (одақтар) «клубтарң сияқты ұйымдасқан еді, онда оның қатысушылары өз жинақтарын бір пулға біріктіріп, оларды бір-біріне қарызға ұсынды. Несиелік серіктестіктер өзара несиелеу институттары болып табылады. Өздерінің аздап жинақтаған қаражат сомаларын сақтағысы келетін жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдай отырып, олар белгілі бір шарттар негізінде өз қатысушыларын несиелейді. Несиелік серіктестіктің әр мүшесі серіктестік беретін мүмкіншіліктерді қолдану, яғни директорлар кеңесінде дауыс беру және олардың көмегімен қаражаттар алу үшін бір немесе бірнеше жинақтаушы «пайларың немесе жарғы қорында үлесі болуы қажет. Несиелік серіктестіктердің міндеттері жинақтаушы және чектік шоттар (пайлар) есебінен қалыптасады. Өздерінің қаражаттарын олар ұйым мүшелеріне қысқа мерзімді тұтыну ссудасы түрінде беруі мүмкін.
Несиелік серіктестіктің қатысушылары мынадай іс-әркеттерге құқылы:
• оның қызметтерін пайдалануға;
• басқару ісіне қатысуға;
• несиелік серіктестіктердің органдарын сайлау және сайланбалы болуға;
• серіктестіктің қызметінен табыс алуға;
• құрылтайшылық құжаттар және қолданыстағы Заңға сәйкес несиелік серіктестіктерден табыс алуға;
• қолданыстағы Заңмен және несиелік қатынастың жарғысымен қарастырылған тәртіпке қатысуға тиым салуға;

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Ысқақов У.М., Боқаев Д.Т., Рузиева Э.А.
Қаржы нарығы және делдалдары: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2006. – 298 бет.