Психикалық дамудың қозғаушы күші мен заңдылықтары және жеке адамның онтогенезге қалыптасуы

1 Оқыту мазмұны және психикалық даму
2 Пиаженің есебі
3 Баланың психикалық дамуы
4 Шартсыз рефлекстер және олардың баланың дамуындағы маңызы.
5 Тәрбие және балалардың жас ерекшеліктері
6 Тәрбие және балалардың дербес.ерекшеліктері.

Оқыту мен тәрбиелеу процесінде балалардың психикалық дамуының, негізгі жолдары. Адамның психикалық дамуының әлеуметтік сабақтастығын түсіну, даму процесін тек білім мен дағдыларды жай жинақтауға әкеліп салуға болады дегенді білдірмейді. Адамның психикалык дамуының әлеуметтік табиғатын ескеру бұл процестің күрделілігі мен сан қырлылығын түсінуге мүмкіндік береді, өйткені осылай қарастырғанда ғана даму қайсібір жекелеген функциялардың жетілу немесе сан жағынан кебеюі түрінде емес, адамның бүтіндей дамуы, яғни жеке адамның дамуы ретінде көрінеді.
Оқыту мазмұны және психикалық даму. Балалардың дамуының оқыту процесіндегі ең басты және анықтаушы жағы білімдерді іс-әрекет әдістерін күрделендіруден тұрады. Қазіргі кезде көптеген зерттеушілер, ең алдымен орыс прихологтары, оқыту мазмұны, яғни балаға берілетін білімдерді және іс-әрекет әдістерін өзгерте отырып, баланың дамуын елеулі өзгертуге болатынын дәлеледеп берді.
Көптеген зерттеулерде (Л.А.Венгер, П.Я.Гальперин, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов) оқыту мазмұнына арнайы құралдарды (сенсорлық дамудағы форма, түс эталондар, математиканы оқытудағы түрлі үлгілер мен схемалар өлшемі) енгізу ақыл-ой дамуының мүлдем өзгермейтін және абсолюттік деп есептелеген сатыларында принціпті өзгеріс туғызатынын көрсететін деректер алынды. Мысалы, Швейцария психологы Ж.Пиаже өзі жүргізген зерттеулер негізінде жеті-сегіз жасқа дейінгі балалар есеп амалдарын толық мағынасында қолдана алмайды деді. Пиаже сипаттаған «санның сақталынбауы» деген феномен көпке мәлім. Оны мынадай тәжірибеден көруге болады. Біркелкі екі ыдысқа тең мөлшерде су кұяды. Одан кейін бала бір ыдыстағы судың басқа жіңішке биік ыдысқа ауыстырылып құйылғанын көреді. Судың көтерілуі деңгейіне қарай болжамдап бала су көбейді дейді. Алайда совет психологтарының зерттеулері көрсеткендей өлшем амалдарын пайдалануды үйреткен жағдайда мұндай феномен бес жасар балалар арасында да болмайды екен.

1. Жарықбаев Қ. «Жантану», Алматы 1996 жыл.
2. Сәбет Бап-Баба «Жантану негіздері», Алматы 2003жыл.
3. Тәжібаев Т. «Жалпы психология», Алматы 1993жыл.
4. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Педагогика және психология, Алматы мектеп 2002жыл.
5. «Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясы», А.В.Петровский, Алматы-1987жыл.
6. Алдамұратов, Рақымбетов, Іргебаева, Нығметов «Жалпы психология», Алматы-1996жыл.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Психикалық дамудың қозғаушы күші мен заңдылықтары және жеке адамның
онтогенезге қалыптасуы.

Оқыту мен тәрбиелеу процесінде балалардың психикалық дамуының, негізгі
жолдары. Адамның психикалық дамуының әлеуметтік сабақтастығын түсіну, даму
процесін тек білім мен дағдыларды жай жинақтауға әкеліп салуға болады
дегенді білдірмейді. Адамның психикалык дамуының әлеуметтік табиғатын
ескеру бұл процестің күрделілігі мен сан қырлылығын түсінуге мүмкіндік
береді, өйткені осылай қарастырғанда ғана даму қайсібір жекелеген
функциялардың жетілу немесе сан жағынан кебеюі түрінде емес, адамның
бүтіндей дамуы, яғни жеке адамның дамуы ретінде көрінеді.
Оқыту мазмұны және психикалық даму. Балалардың дамуының оқыту
процесіндегі ең басты және анықтаушы жағы білімдерді іс-әрекет әдістерін
күрделендіруден тұрады. Қазіргі кезде көптеген зерттеушілер, ең алдымен
орыс прихологтары, оқыту мазмұны, яғни балаға берілетін білімдерді және іс-
әрекет әдістерін өзгерте отырып, баланың дамуын елеулі өзгертуге болатынын
дәлеледеп берді.
Көптеген зерттеулерде (Л.А.Венгер, П.Я.Гальперин, Д.Б.Эльконин,
В.В.Давыдов) оқыту мазмұнына арнайы құралдарды (сенсорлық дамудағы форма,
түс эталондар, математиканы оқытудағы түрлі үлгілер мен схемалар өлшемі)
енгізу ақыл-ой дамуының мүлдем өзгермейтін және абсолюттік деп есептелеген
сатыларында принціпті өзгеріс туғызатынын көрсететін деректер алынды.
Мысалы, Швейцария психологы Ж.Пиаже өзі жүргізген зерттеулер негізінде жеті-
сегіз жасқа дейінгі балалар есеп амалдарын толық мағынасында қолдана
алмайды деді. Пиаже сипаттаған санның сақталынбауы деген феномен көпке
мәлім. Оны мынадай тәжірибеден көруге болады. Біркелкі екі ыдысқа тең
мөлшерде су кұяды. Одан кейін бала бір ыдыстағы судың басқа жіңішке биік
ыдысқа ауыстырылып құйылғанын көреді. Судың көтерілуі деңгейіне қарай
болжамдап бала су көбейді дейді. Алайда совет психологтарының зерттеулері
көрсеткендей өлшем амалдарын пайдалануды үйреткен жағдайда мұндай феномен
бес жасар балалар арасында да болмайды екен.
Пиаженің есебі бойынша 11-12 жасқа қарай ғана дамиды деген логикалық
операциялардың, егер оларды орындаудың арнаулы құралдарын енгізсе, мектепке
дейінгі жаста да мүмкін екендігі анықталады. Мысалы, алты-жеті жасар
балаларға заттарды арнаулы белгілері бойынша біріктіру үшін эталон-үлгі
қолдануды үйреткен жағдайда, бұл балалардың жіктеу операциясының механизмі
мен даму сатыларын елеулі өзгеріске тусірді.
Зерттеулерден алынған деректер төменгі класс, тіпті кейде мектеп жасына
дейінгі балалардын оқу пәндерінің ғылыми мазмұнын меңгере алатынын дәлелдеп
отыр. Ғылыми білімдерді игеру балалардың ойының дамуын түбегейлі қайта
құруға себепші болады.
Ғылымның белгілі бір пәніне сай келетін білімдер айрықша міндеттерді,
объектілері, операциялары бар күрделі құрылыммен сипатталады. Балалар жаңа
операцияларды олардың өздеріне тән функцияларында, яғни берілген операция
орындау кұралы болатын іс-әрекетпен байланыстырып игеруі керек. Мысалы,
арифметикалық амалдар арифметикалық есептерді шығару тәсілдері ретінде
енгізіледі. Белгілі бір есептерді орындау үшін қажетті операциялар жиынтығы
есеп шығару тәсілін құрайды.
Сөйтіп, оқытуда балалар белгілі бір есептерді және оларды шығарудың
тәсілдерін игереді. Кең көлемде есеп шығару мүмкіндігі тәсілді жалпылауға
байланысты, ал әркелкі мөлшерде жалпылау тәсілі алдымен өзінің кұрылымымен
ерекшеленеді. Мәселен, кептеген балалар 1-сыныпта арифметикалық есептерді
нақтылы амалға бағдарлай әрі одан арғы тікелей арифметикалық іс-әрекетке
көше отырып шығарады. Сондықтан да балалар есепті кері шығаруда
қателіктерге ұрынады. Мысалы, Бала досына үш қарындаш берді, өзіне бес
қарындаш қалдырды. Оның неше карындашы болды? - деген есепте балалар алу
амалын (өйткені бұл амал оларды әдеттегідей берді, қалдырды, деген
сөздермен байланыстырылды) қолданады. Демек, балалар арифметикалық амалдың
жалпылама мәнін түсінбейді. Түсінбеушілік арифметикалық есепті жалпылай
шығару тәсілінің өз құрамына теңдік-теңсіздік, бөлшек - бүтін
қатынастарын және арифметикалық амалды енгізетін құрылымның күрделілігінен
келіп шығады. Жалпылау тәсіліне үйретілген балалар тікелей және кері
есептерді бірдей оңай шығара білген. Зерттеу нәтижелері, жалпы тәсілді
игергенде еңбекте де, кәсіптік оқуда да неғұрлым жоғары нәтижені жетуге
болатынын көрсетіп отыр.
Сонымен, оқыту мазмұны, балалар игеретін білім мен іс-әрекет
тәсілдерінің ерекшеліктері, оқытудағы белгілі бірізділік балалар дамуының
негізгг қырларының бірін сипаттайды.
Баланың психикалық дамуы
Отбасы –тәрбие коллективі, ондағы түрлі балалардың жас ерекшеліктері әр
түрлі. Сондықтан әрбір ата-ананың, ересек отбасы мүшелерінің тәрбие мен
білім беру жүйесінде балалардың жас кезеңдерін еске алудың қажетті
шарттардың бірі.
Соңғы 20 жылдың ішінде бүкіл дүние жүзінің ғалымдары жас кезеңі
проблемасына аса зор көңіл бөлуде. Бұл проблема жөнінде зерттеу мәліметтері
әлі де болса бірыңғай көзқарастың жоқ екендігін көрсетеді. Жас кезеңдерінің
шекарасын ажырату толық зерттелмеген мәселелердің бірі. Бұл мәселе жөнінде
әдебиет беттерінде бірнеше талас пікірлер жазылып жүр. Мысалы, кейбір
ғалымдардың пікірі бойынша жас кезеңінің негізгі жыныс бездерінің
жетілуіне, дененің қарқынды өсуіне байланысты, ал кейбілеулер адам жасын
тіс аттарына қарап топтастырады.
Буржуазия психологтары мен физиологтарының пікірі бойынша балалардың
жас ерекшеліктерін организмдегі қайсы бір мәңгі және өзгермейтін
қасиеттермен анықтауға болатын сияқты. Бұл қасиеттері балалардың табиғатына
тән, олардың өмірі мен тәрбиесіне тәуелді емес деп түсіндіреді. Олар
баланың жасын және ерекшеліктерін абсолюттендіруге тырысады. Буржуазия
ғалымдары белгілі жас кезеңдерінде болып отыратын бойдың өсуін, дене
салмағының артуын, жыныс мүшесінің жетілуін, яғни дамудың заңдылығын осылай
дәлелдемек, бірақ, олар балалардың психикалық дамуына байланысты жас
кезеңдерінің жылжымалы шекарасын еске алмайды.
Совет ғалымдары –педагогтары балаларды тәрбие және білім беретін
мекемелердің типтері бойынша жас кезеңдеріне бөледі.
1965 жылы сәуір айында Москва қаласында бүкіл дүниежүзілік симпозиум
болды. Симпозиум жұмысына СССР, Англия, Болгария, ГДР, Польша, Чехославакия
және Швеция елдерінің белгілі ғалымдары қатысты. Бірнеше күнге созылған
жемісті талас пікірден кейін жас кезеңдерін бірізге салу мақсатымен
симпозиум шамамен 12 сатыдан тұратын схема ұсынды.
Соңғы жылдары симпозиумда қабылданған жас кезеңдерінің схемасына
өзгерістер кірді. Олар жеті сатыдан тұрады:
1. Жаңа туған бала
2. Нәрестелік шақ
3. Ерте сәбилік шақ
4. Мектепке дейінгі балалық шақ
5. Бастауыш мектеп шағы
6. Жеткіншектік шақ
7. Жасөспірімдік шақ
Жалпы білім беретін және кәсіптік мектеп реформасының Негізгі
бағыттарының (1984ж) талаптарына сай 4,5,6 және 7-ші сатылардағы жас
кезеңдері өзгереді. Мұның себебі мектепке бала алты жастан бастап
қабылданады.
Мектепке дейінгі балалық шақ балалардың сүйектері қатайып, бұлшық
еттері дамиды. Бойы 90 см-114 см –ге дейін өседі де, салмағы 14 кг-нан -22
кг-ға дейін артады. Бұл кезеңде балалар күнделікті тұрмысқа байланысты
жеңіл еңбекке қатысады. Олардың сүйегі бұлщық ет системасы ауыр еңбекті
көтермейді. Сондықтан ата-аналар балалардың күш-қуатына қарай, еңбек
тәрбиесінің түрлерін бірте-бірте үйрету арқылы жаттықтыру қажет.
Бұл жастағы балалар ертегі немесе өлеңмен жазылған қысқа әңгімелерді
тыңдауға, айтып беруге, ойыншықтармен машықтануға өте құштар болады. Үш
жастағы бала үлкендердің сөзін тыңдауға өте әуес келеді. Осыдан барып
баланың ой-өрісін өсірудің, оған тәрбие берудің алғашқы сатысы басталды Үш
жасар бала өзін-өзі күтуге қабілетті, айналасындағы адамдармен өзара қарым-
қатынас жасай алады. Мұның өзінде ол қарым-қатынастың сөздік формаларын
ғана еемес, мінез-құлықтың қарапайым формаларын да игереді. Үш жасар бала
едәуір белсенді, айналадағыларына түсінікті тәуелсіз болады. Негізгі іс-
әрекеті –ойын. Ойынның барысында баланың қабілеті айқын көріне бастайды.
Бірінші класқа келіп түскен балада кейбір ұнамды қасиеттердің бар екендігін
ата-аналардың өзі де сезе бастайды. Олар: баланың оқуға ынталығы, сөз қоры
мен тіл дамуының дәрежесі, табиғат және адамдар жөніндегі бірсыпыра
мәліметтерді білуі, дененің жетілуі т.б.
Бастауыш мекткп шағында баланың дене, психикалық дамуында кейбір
ерекшеліктер байқалады. Олардың сүйегі бекіп, бұлшық еті қалыптаса
бастайды, мидың үлкен жарты шарының функциялары дамиды. Баланың бойы 115 см-
ден 134 см-ге дейін өседі, ал салмағы 32-35 кг шамасында болады.
Бұл жастағы балалардың іс-әрекеті –оқу. Осы оқу арқылы олардың таным
процесі дамиды.
Н.К.Крупская және А.С.Макаренко 7-12 жастағы балалар үшін әсіресе
коллективтік ойындардың маңызын атап көрсетті. Олардың айтуы бойынша ойын
балаларды еріктілікке, ұйымшылдыққа,батылдыққа тәрбиелеп қана қоймайды, ол
жолдастық сезімге, коллетив мүддесі үшін әрекет жасауға тәрбиелейді. Бұл
жастағы балалар үшін еңбектің тәрбиелік мәні өте зор.
Жеткіншек шақта балалардың юойының ұзындығы 134-155 см, денесі тез
өседі, әсіресі ер балалардың бұлшық ет тканьдары тез жетіліп оның салмағы
дене салмағының 44 процентіне жетеді; сөйтіп бұлшық еттерінің күші едәуір
артады. Өткінші кезеңдегі бұл кезеңнің барысында баланың жағдайына көшу.
Бұл жастағыларды қиын жастағы балалар деп атаудың өзі де кездейсоқ мәселе
емес. Н.К.Крупская бұл ең тынышсыз, ең қиын, ең қызба жас екенін атап
айтқан балатын. Балардың ішкі дүниесінде, айналамен қарым-қатынас
жасауында, үлкендер арасында өзінің алатын орнын түсінуінде елеулі
өзгерістер байқалады. Организмнің тез дамуы –бұлшық етінің жетілуі,
салмағының өсуі, оның серпімділігі мен созымдығының артуы, сананың дамуы
баланың тәуелсіз өз бетімен талаптануын тудырады.
Жеткіншек жастағы балалар намысқор болады. Үлкендердің бақылауын
сүймейдй, әкісшілік шаралар мен жекіріп сөйлеуді ұнатпайды. Сондықтан ол
бұл жағдайды үлкендердің озбырлық жасауы деп түсінеді де, өздерінше өкпелеп
наразылық білдіреді. Үлкендерге байланып, олардың мінезіндегі шындық пен
жалғандықта байқауға тырысады. Сөйтіп, үлкендер мен балалардың
қатынастарынада түсініспеушілік, салқындық туады.
Балалар сыйлы және беделді жолдастарының қасиетіне өнегелі адамдардың,
өндіріс озаттарының тамаша іс-әрекеттеріне масаттанады, өзінше бағалайды.
Жеткіншек кезеңде өзіне тән кейбір ерекшеліктерін комплексін есепке
алып, тәрбие жұмысын тиімді пайдаланған жөн.
Жасөспірімдік шақ –жыныстық толысудан басталып, ересектіктің
басталуымен аяқталатын даму стадиясы.
Бұл шақта жастар Отан, қоғам алдында тұрған әлеуметтік –саяси және
мемлекеттік міндеттерді шешудегі күреске белсене қатысады. Кәмілеттік жасқа
жеткен балалар өмір жолына көз жібереді, өздерінің келешек мамандығын
саналы түрде таңдап алуға тырысады. Олардың мамандыққа ықыласының бірте-
бірте қалыптасуы түрлі іс-әрекетіне жауапкершілігін артырады.
Бұл кезеңде балалар үшін әкімшілік шаралары өте қауіпті, өйткені олар
тәуелді балалықтан ересектіктің дербес те жауапты іс-әрекетіне көшеді. Ата-
ана немесе тәрбиеші жастар алдында беделін сақтау үшін, олардың мінез-құлық
автаномиясына қол сұқпай, өз беттерінше орындауға мүмкіншілік беру керек.
Жасөспірімдік шақ ымырасыз келеді... оларда жолдастық сезім, достық
қарым-қатынастар, өзін-өзі сыйлау функциялары ашықтық, өзара сенім,
қайырымдылық, бірін-бірі сыйлау, көмек көрсету, іс-әрекеттерін бірігіп
орындау, жолдасының кемшілігін айтып, жоюға жәрдемдесу жақсы дамиды. Мұндай
жолдастық қатынастар балаларды ұйымшылдыққа басқалармен бірге болуға
тәрбиелейді.
Сонымен мектепке дейінгі балалық шақтан жас өспірімдік шаққа дейін
балалардың бейімділігі мен қабілетін және мінез-құлқы мен темпераменттерін
қалыптастыру –оқу тәрбие жұмысының барысында мұғалім, тәрбиеші, ата-ана
үнемі еске алып, олардың дүниетанымына комплексті түрде ықпал жасауы.

Шартсыз рефлекстер және олардың баланың дамуындағы маңызы.

Дүниеге келу бала организмі үшін күрт өзгеріс болып табылады. Біршама
тұрақты ортадағы (ана организміндегі) вегетативтік, өсіп-өнушілік
тіршіліктен ол кенеттен жиі өзгеріп тұратын, сан алуан тітіркендіргіштерге
толы, ауалы ортадағы мүлдем жаңа жағдайға, яғни бұрынғы дәрменсіз тірі жан
дәрежесінен ақыл-есті адам болып өсетін дүниеге шығады.
Баланың жаңа жағдайдағы өмірін оның бойына туа біткен механнзмдер
қамтамасыз етеді. Ол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.