Турбо Паскаль тілінде программалау

Кіріспе

1.Турбо Паскаль программалау тілі ... ... ... ...4
2. Турбо Паскаль программадағы негізгі бөлімдері..
3. Турбо Паскаль тілінің операторлары ... .
4.Ендіру.шығару функциялары.
5.Цикл операторы ... .
6.Массив сипаттамалары.
7.есептің берілгені ... .
8.Есептің блок.схемасы..
9.Есептің нәтижесі..
10.Программаны жұмыста қолдану нұсқасы ...
11.Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Бағдарламалау тілі дегеніміз – адам мен компьютердің (ЭЕМ) өзара байланыс жасасу құралы. Бағдарламалау тілі екі топқа бөлінеді: таза машиналық кодпен, не белгілі бір машина кодына арналып ассамблерде жазылған тіл- төменгі дәрежедегі және жоғарғы дәрежедегі адам тіліне жақындатылған Basic, Qbasic, Ci, Turbo Pascal т.б. көптеген бағдарламалау тілдері. Мемлекеттік бағдарлама бойынша осы тілдерден Basic, Turbo Pascal, Visual Basic тілдерінің бірін меңгеру ұсынылған. Паскаль бағдарламалау тілі француз математигі Блез Паскаль құрметіне аталған. Ол 1968-1971 жылдарда Никлаус Вирттің Цюрихтағы Жоғарғы Техникалық мектепте оқыту тілінің бірі ретінде жазылған. Кең қолдана бастауы 1984 жыл, себебі осы жылдары қарапайым қолдануға ыңғайлы Турбо Паскаль компиляторы пайда болады. Ол Borland International компаниясында жасалды. Компилятор дегеніміз транслятордың бір түрі, ал транслятор дегеніміз белгілі бір компьютер мен бағдарламалау тілі түріне арналып жазылғанбағдарлама, оның міндеті жазылған бағдарламаны машиналық кодқа айналдыру.
Турбо Паскаль тілінің негізі Turbo.exe және Turbo.tpl файлдары арқылы берілген. Turbo.exe файлында компилятор, экран редакторы, жүйелегіш орналасса, Turbo.tpl файлында арнайы қойылған функциялар мен процедуралар (көмекші бағдарламалар) кітапханасы жазылған. Қазір жетілдіріле келе мынадай артықшылықтарымен ерекшеленеді:
• Құрылымдық бағдарламалау. Өзінше бөлек блок арқылы тұйық жұмыс істей алатын функциялар мен процедуралар жазып, оны қажет кезінде шақырып пайдалану нәтижесінде бағдарламаның түсініктілігі, қатесін түзету мүмкіндігі молаяды.
• Жоғарыдан төмен біртіндеп құру. Бағдарламашы алдын ала өзіне қажетті міндетті шешу үшін оны бірнеше бөліктерге бөліп, соңында оны іске асыра алады.
• Обьектілі бағдарланған бағдарламалар жасай алу. Бұл мүмкіндік Паскаль тілінің аясын кеңітті, жақсы жақтарын алып басқа бағдарламалау тілдерінде пайдалануға мүмкіндік берді, яғни олармен байланысты арттырды.

1. Фаранов В.В. Программирование на персональных ЭВМ в среде Турбо Паскаль. М., 1991.
2. Фаранов В.В. Программирование на Турбо Паскаль. М., 2007.
3. В.С. Новичков, Н.И. Парфилова, А.Н. Пылькин, Паскаль М., 1994.
4. Г.Л. Семашко, А.И. Салтыков, Программирование на языке паскаль. М., 1988.
5. В.Ф. Шангин, Л.М. Поддубная. Программирование на языке паскаль. М, 1991.
6. А.И. Гусева. Учимся программировать: PASCAL 7.0 V,1998.
7. Гланский Я.Н., Анохин В.Е., Ряжская В.А., Turbo Pascal 7.0. Учебное пособие.-М,2001.
8. Қ.С. Әбдиева, М.Ж. Бекпатшаев. Алгоритмдеу негіздері. Алматы, 1998.
9. Алексеев Е. Р. "Турбо Паскаль 7.0" Идеалный учебный курс. Численные методы. Москва - 2006.
10. Немнюгин С. А. "Turbo Pascal" учебник. Санк-Петербург - 2002.
11. Б. Бөрібаев. Б. Нақысбеков Т. Мадиярова. "Инфарматика және есептеуіш техника негіздері". Алматы – 2002.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Курстық жобалауды орындау графигі

Кіріспе

1.Турбо Паскаль программалау
тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2. Турбо Паскаль программадағы негізгі
бөлімдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
3. Турбо Паскаль тілінің
операторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.Ендіру-шығару
функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
5.Цикл
операторы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .
6.Массив
сипаттамалары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .
7.есептің
берілгені ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .
8.Есептің блок-
схемасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .
9.Есептің
нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
10.Программаны жұмыста қолдану
нұсқасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
11.Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

КІРІСПЕ

Бағдарламалау тілі дегеніміз – адам мен компьютердің (ЭЕМ) өзара
байланыс жасасу құралы. Бағдарламалау тілі екі топқа бөлінеді: таза
машиналық кодпен, не белгілі бір машина кодына арналып ассамблерде жазылған
тіл- төменгі дәрежедегі және жоғарғы дәрежедегі адам тіліне жақындатылған
Basic, Qbasic, Ci, Turbo Pascal т.б. көптеген бағдарламалау тілдері.
Мемлекеттік бағдарлама бойынша осы тілдерден Basic, Turbo Pascal, Visual
Basic тілдерінің бірін меңгеру ұсынылған. Паскаль бағдарламалау тілі
француз математигі Блез Паскаль құрметіне аталған. Ол 1968-1971 жылдарда
Никлаус Вирттің Цюрихтағы Жоғарғы Техникалық мектепте оқыту тілінің бірі
ретінде жазылған. Кең қолдана бастауы 1984 жыл, себебі осы жылдары
қарапайым қолдануға ыңғайлы Турбо Паскаль компиляторы пайда болады. Ол
Borland International компаниясында жасалды. Компилятор дегеніміз
транслятордың бір түрі, ал транслятор дегеніміз белгілі бір компьютер мен
бағдарламалау тілі түріне арналып жазылғанбағдарлама, оның міндеті жазылған
бағдарламаны машиналық кодқа айналдыру.
Турбо Паскаль тілінің негізі Turbo.exe және Turbo.tpl файлдары арқылы
берілген. Turbo.exe файлында компилятор, экран редакторы, жүйелегіш
орналасса, Turbo.tpl файлында арнайы қойылған функциялар мен процедуралар
(көмекші бағдарламалар) кітапханасы жазылған. Қазір жетілдіріле келе
мынадай артықшылықтарымен ерекшеленеді:
• Құрылымдық бағдарламалау. Өзінше бөлек блок арқылы тұйық жұмыс
істей алатын функциялар мен процедуралар жазып, оны қажет кезінде
шақырып пайдалану нәтижесінде бағдарламаның түсініктілігі, қатесін
түзету мүмкіндігі молаяды.
• Жоғарыдан төмен біртіндеп құру. Бағдарламашы алдын ала өзіне
қажетті міндетті шешу үшін оны бірнеше бөліктерге бөліп, соңында
оны іске асыра алады.
• Обьектілі бағдарланған бағдарламалар жасай алу. Бұл мүмкіндік
Паскаль тілінің аясын кеңітті, жақсы жақтарын алып басқа
бағдарламалау тілдерінде пайдалануға мүмкіндік берді, яғни олармен
байланысты арттырды.

Сондықтан да қазіргі кезде Паскаль тілі кез келген саладағы
күрделі есептерді шешу үшін пайдалануға болатын , кеңінен таралған
стандартты программалау тіліне айналды.

Турбо Паскаль программалау тілі

Паскаль - программалау тiлi.
Паскаль тiлiн 1968 - 1971 жылдары швейцариялык. ғалым Никлаус Вирт оқып
- үйренуге қолайлы программалау тілі ретінде ұсынған болатын. Бұл тілдің
стандарты кейiнiрек бекiтiлдi, ол сол кездері кең таралған АЛГОЛ, ФОРТРАН,
БЕЙСИК тiлдерiне қарағанда жетiлдiрiлген, жұмыс iстeyгe ыңғайлы тiл болды.
Паскаль тiлi өзінің қарапайымдылығының және тиiмдiлiгiнің арқасында дүние
жүзіне тез таралды. Қазiргi кезде барлық дербес компьютерлер осы тілде
жұмыс iстей алады. Паскаль тiлiнде жазылған программаның дұрыстығын
компьютерде тексеру және жiберiлген қатенi тузету оңай.
Бұл тілде жазылған программа компьютерде орындалу барысында алдымен
трансляцияланады (машина тiлiне аударылады), объектiк программаға
түрлендіріледі де содан кейiн ғана орындалады. Осы сәтте компьютерде
программаның екі нұсқacы болады, оның бiрiншiсi - алгоритмдiк тiлдегi
алғашқы түпнұсқасы, ал екiншiсi - объектiк кодтағы жазылған программа. Есеп
нәтижесін машиналық кодта жазылған программа арқылы аламыз, ал программаны
түзету қажет болғанда, оның алгоритмдiк тiлде жазылған алғашқы нұcқacы
өңделеді.
Қазiргi кезде Паскаль кез келген күрдлі есептерді шығара алатын, кең
таралған стандартты оқу тіліне айналды.
Паскаль тілінде алгоритмдік тіл тәрізді қосалқы программаның екі түрі
пайдаланылады. Олар: процедура және функция.
Бір программада бір немесе бірнеше процедура және функция пайдаланылуы
мүмкін.
Паскаль тілінде процедуралар мен функциялар программаның басында
айнымалылар белгіленіп болғаннан кейін жазылады.
Жоғарыда ескертілгендей, негізгі және қосалқы программада бір айнымалы,
мысалы, К қатар пайдаланылуы мүмкін, бірақ әр программада пайдаланылғанда
К-ның физикалық мағынасы бірдей болуы шартты түрде емес. Атау берілген
операторлар тізбегін Турбо Паскаль бағдарламалау тілінде процедура дейді.
Әр қосалқы программаның процедураның немесе функцияның атауы, аты болады,
қосалқы программа сол атауы бойынша шақырылады.
.

Турбо Паскаль программадағы негізгі бөлімдері

Программалар белгілі бір мәселені, есепті шешуге арналған. Есеп шығару
барысында компьютерге бастапқы мәліметтер енгізіледі, оларды қалай
өңделетіндігі көрсетіледі және нәтиже қандай түрде, қандай құрылғыға
шығарылатыны айтылады.
Паскаль тілінде программа жеке - жеке жолдардан тұрады. Оларды теру,
түзету арнайы мәтіндік редакторлар атқарылады. Программа алдындағы азат жол
немесе бос орын саны өз қалауымызша алынады. Бір қатарда бірнеше команда
немесе оператор орналаса алады, олар бір - бірімен нүктелі үтір (;) арқылы
ажыратылып жазылады, бірақ бір жолда бір ғана оператор тұрғаны дұрыс, ол
түзету жеңіл, әрі оқуға ыңғайлы.
Паскаль тілінде программа үш бөліктен тұрады: тақырып, сипаттау бөлімі
және операторлар бөлімі.
Кез келген программаның алғашқы жолы PROGRAM сөзінен басталатын оның
тақырыбынан тұрады. Одан кейін программаның ішкі объектілерінің сипаттау
бөлімі жазылады. Бұл бөлім программадағы айнымалылар, тұрақтылар тәрізді
объектілердің жалпы қасиеттерін алдын ала анықтап алуға көмектеседі.
Сипаттау бөлімі бірнеші бөліктерден тұрады, бірақ программаның
күрделілігіне байланысты көбінесе ол бір немесе екі ғана бөліктен тұруы
мүмкін.
Программаның соңғы және негізгі бөлімі операторлар бөлімі – болып
табылады. Орындалатын іс - әрекеттер, командалар осы бөлімде орналасады. Ол
begin түйінді сөзінен басталып, бірақ атқарылатын операторлар (командалар)
тізбегі жеке - жеке жолдарға жазылып біткен соң end түйінді сөзімен
аяқталады.
Операторлар бөлімінде командалар ретімен орналасады. Олардың кейбірі
шартқа байланысты атқарылса, ал кейбір қайталанатын цикл немесе қосымша
программа түрінде орындалады. Операторлар бөлімінде орнатылатын негізгі
әрекеттерді қарастырайық.
Деректер - сан мәндері мен мәтін түріндегі сөз тіркесін мән ретінде
қабылдай алатын тұрақтылар, айнымалылар тF
Дерек енгізу - бастапқы деректерді пернетақтадан, дискіден немесе
еңгізу - шығару порттарынан еңгізу арқылы жүзеге асады.
Операциялар немесе амалдар - берілген және есептелген мәндердің
меншіктеу, соларды өңдеу, салыстыру операцияларын орындайды.
Шартты түрде атқарьшу белгілі бір көрсетілген шарттың орындалуына
байланысты, командалар жиыны атқарылады, әйтпесе олар аттап өтіледі немесе
басқа командалар жиыны орындалады.
Цикл - белгілі бір шарттар орындалған жағдайда көрсетілген командалар
жиынын бірнеше рет қайталанып атқарылады. Қайталау саны бүтін санмен
беріледі.
Көмекші программа - алдын ала қандай да бір атаумен атымен атымен
аталған командалар тобы. Олар программаның кез келген жерінен оның атауын
көрсету арқылы шақырылып атқарыла береді.
Түсініктеме - программа жолдары соңында немесе оның түйінді сөздері
арасында қазақша (орысша) түсінік беретін пішінді жақшаға алынып жазылған
сөз тіркесітері. Олар программа операторларының орындалуына ешқандай әсер
етпейді.
Процедура Турбо паскальдың ең маңызды бөлігі және программаны жақсы
жазуга мүмкіндік береді.Көбінесе процедураның құрылымы программаға ұқсас
жазылады.Олардың басы,бейнелеу және операторлар бөліктері болады. PROCEDURE
аты (формальды параметрлер тізімі);
Label ...; (белгілерді сипаттау бөлімі);
Const...; (тұрақтыларды сипаттау бөлімі);
Type...; (типтерді сипаттау бөлімі);
Var...; (айнымалыларды сипаттау бөлімі);
Procedure...; (процедураны сипаттау бөлімі);
Function...; (функцияны сиппаттау бөлімі);

BEGIN

Операторлар бөлімі
END; (процедураның соңы)
Процедураны параметірсіз де пайдалануға болады. Екі процедуралық
программа схемасы төмендегідей болады:
PROGRAM P;
Ортақ берілгендерді бейнелеу бөлігі
PROCEDURE P1;
P1 процедурасының бейнелеу бөлігі
BEGIN
P1 процедурасының операторлар бөлігі
END;
PROCEDURE P2;
P2 процедурасының бейнелеу бөлігі
BEGIN
P2 процедурасының операторлар бөлігі
END;
BEGIN
Негізгі программаның операторлар бөлігі
END.
Программаның орындалуы негізгі программаның операторларының

орындалуынан басталады . Негізгі программада әрқашан
процедураның орындалуы қажет болғанда ғана процедураға көшеді. Бұл
жағдайда берілгендер негізгі программадан процедураға (енетін параметрлер)
беріледі. Процедура орындалып болған соң оның нәтижесі (шығаратын
параметрлер), процедураға негізгі программадан қай жерден көшті, сол жерге
береді .Одан кейін негізгі программа орындала бастайды.
Процедура қандай да бір әрекеттер тізбегін орындайды да жұмыс
нәтижесін негізгі программаға бермейді. Программаның орындалуы негізгі
программаның операторларының орындалуынан басталады. Негізгі программада
әр қашан процедуралар орындалуы қажет болғанда процедураға көшеді.Бұл
жағдайда берілгендер –негізгі программадан процедураға беріледі. Процедура
орындалған соң оның нәтижесі шығатын параметрлер процедураға негізгі
программадан қай жерден көшті,сол жерге береді.Ал ары қарай программа
орындала береді.
Procedure процедураның аты (формальді параметрлер
тізімі);
Процедуралармен жұмыс істеген кезде, біз READ,READLN,WRITE, WRITELN
деген сөздерімен және басқа да функцияларды қолдана отырып жұмыс істейміз.
Процедура Турбо паскальдың ең маңызды бөлігі және программаны жақсы
жазуга мүмкіндік береді.Көбінесе процедураның құрылымы программаға ұқсас
жазылады.Олардың басы,бейнелеу және операторлар бөліктері болады. PROCEDURE
аты (формальды параметрлер тізімі);
Label ...;(белгілерді сипаттау бөлімі);
Const...;(тұрақтыларды сипаттау бөлімі);
Type...;(типтерді сипаттау бөлімі);
Var...;(айнымалыларды сипаттау бөлімі);
Procedure...;(процедураны сипаттау бөлімі);
BEGIN

Процедура Турбо паскальдың ең маңызды бөлігі және программаны жақсы
жазуга мүмкіндік береді.Көбінесе процедураның құрылымы программаға ұқсас
жазылады.Олардың басы,бейнелеу және операторлар бөліктері болады. PROCEDURE
аты (формальды параметрлер тізімі);
Label ...;(белгілерді сипаттау бөлімі);
Const...;(тұрақтыларды сипаттау бөлімі);
Type...;(типтерді сипаттау бөлімі);
Var...;(айнымалыларды сипаттау бөлімі);
Procedure...;(процедураны сипаттау бөлімі);
BEGIN

Turbo Pascal- дағы енгізу және шығару операторлары

Сандық мәліметтерді енгізу операторы.
Берілген мәндерді айнымалыға беру ушін меншіктеу операторы пайдалануға
болады. Мысалы, А:= -15; ВЕС:=16,4; тағы басқалар. Бірақ бұл жағдайда
программада жалпылық қасиет болмайды, яғни ол тек көрсетілген мәндер үшін
ғана есептеу жұмысын жүргізіп, қалған кез - келген мәндер үшін дұрыс нәтиже
бермейді. Программаны дұрыс әрі әмбебап етіп жасay үшін айнымалылардың
мәндері өзгерілетін түрде жасалып oлap пернетақтадан енгізілуі қажет,
мұндайда программа айнымалының әр түрлі мәндері үшін дұрыс жұмыс атқара
алады.
Паскаль тілінде мәліметтерді енгізу және шығару үшін, яғни адам мен
компьютер арасында мәлімет алмасу мақсатында алдын ала анықталған Input,
Output файлдары қолданылады. Программа берілген мәндерді Input файлынан
алады да, алынған нәтижені Output файлына орналастырады. Стандартты енгізу
файлы болып пернетақта, ал шығару файлы болып дисплей экраны саналады. Ол
үшін енгізу операторы пайдаланылады.
Паскаль тілінде мәлімет енгізетін READ ( READ - ағылшынша оқy )
операторының жалпы турі (пішімі) төмендегідей:
READ (а1, а2 ... ап);
READLN (а1, а2, ... , ап);
READLN;
Мұндағы а1, а2, ..., аn - айнымалы атаулары, оларды енгізу операторының
параметрлері деп те атайды. Алғашқы оператор көрсетілген айнымалылардың
мәндері пернелер арқылы араларына бір бос орын қалдыру арқылы енгізілген
соң, курсорды келесі қатарға көшірмейді. Ал readln ( read lіnе - қатарды
оқу деген сөздің қысқартылуы) алдыңғы оператордағыдай пернетақтадан мәндер
енгізілгеннен кейін курсорды келесі қатарға көшіріп жібереді. Соңғы қатарда
жазылған параметрсіз оператор ешбір мән енгізбей, тек курсорды келесі
қатарға көшіруді ғана атқарады.
Енгізілетін айнымалылардың мәндері integer, reаl, f"char немесе
stгіпg (сөз тіркесі) типтеріне жатуы мүмкін. Логикалық айнымалылардын
мәндері өз типтеріне сәйкес Паскаль тілінің ережесі бойынша енгізіледі.
Егер ол шарт бұзылса (мысалы, а1 типі integer болса, ал енгізгенде сhаг
типтес мән терілсе), онда экранға енгізу-шығару қатесі шығады, оның пішімі
мынадай болып келеді:
ІО error ХХ, мұндағы ХХ - бүтін сан түріндегі қaтенің сипатына сәйкес
коды.
READ операторы орындалtанда параметрлер өздеріне сәйкес мәндері
қабылдайды, бұл міндет INPUT енгізу файлы арқылы жүзеге асырылады.
Параметрлер жаңа мән қабылдағанда, оларда бұрын орналасқан (жазылған) ескі
мән өшіріліп, орнына жаңа мәндер жазылып отырылады да, прогрaмма
параметрдің жаңа мәні бойынша жұмыс атқарады.

Мысал.
var
І: real;
J: integer;
К: cҺar;
begin
Read (І, J, К);
...
Программаға мынадай бастапқы мәндер енгізіледі 212.5 38 ‘п’. Осыдан
кейінгі келесі мәндер енгізілсін: 'л' 121.35 25.
Алғашқы нұсқасында мәлімет енгізу дұрыс орындалады, өйткені енгізілетін
мәндер өз ретімен орналасқан айнымалылар типтеріне (І, J. К) сәйкес келіп
тұр. Екінші нұсқа коды 10 болып келетін қате бар екенін айтады, себебі real
типтес 1 айнымалысы үшін char типіндегі мән енгізіліп отыр.
Егер енгізу пернетақта арқылы емес, дискіден немесе файлдан жүзеге
асырылса, онда жақша ішіне алдымен файл аты жазылады.
READ (FN, аl, а2 ... ап);
READLN (FN, аl, а2, ... , ап);
READLN (FN);
Мұндағы FN - енігізілетін мәндер жазылған дискідегі файлдың аты; а1-
айнымалылар идентификаторлары, файлдарда да мәндер бір қатардан немесе
келесі қатардан оқыла береді, сол себепті мұнда да жоғарыда көрсетілген
операторлардың үш түрі қолданылады. Файлдағы мәліметтер де бір-бірінен бос
орын немесе енгізу пернесін басу арқылы бөлінуі тиіс, яғни файлға
енгізілгеннен кейін _, ал енгізу соңында Enter пернесі басылады.
Файлдардан мәлімет енгізу мысалдары кейінірек қарастырылады.
READ операторы кез келген сандармен, символдармен және сөз
тіркестерімен жұмыс атқара алады.
Сонымен, параметрлердің сандық мәндері бір - бірінен бос орын арқылы
ажыратылып жазылады. Мәндерді беріп болдық дегенді білдіру үшін Enter
(енгізу) пернесі басылады. Мысалы, енгізу операторы READ (А,В,С); түрінде
берілсе, парметрлерге мәндер былай беріледі: 5 _ 6.2 _ 4.5 Enter. Бұл
жағдайда
А=5, В=6.2, С=4.5 мәндер қабылдайды. Осы мәндер арқылы программа
орындалып болған соң, басқа мәндер үшін программаны қайталау FONT
қажет болса, онда программа басынан бастап қайта орындау қажет.
Символдық мәліметтерді енгізу операторы.
Символдық деректерді пернетақтадан енгізу READ (READLN) операторы
арқылы жүргізіледі, оларды енгізудің төмендегідей ерекшеліктері бар.
1. Бос орын таңбасы - '_' Паскаль тілінде символ орнына жүретіндіктен,
символдық айнымалылардың мәндері (символдар) бос орынсыз жазылады.
2. Бір айнымалыға бір ғана символ меншіктеледі. Мысал ретінде төмендегі
программа үзіндісін қарастырайық:
... ... ... ... ... ..
VAR А, В, С: CHAR;
... ... ... ... ... ...
READ (А, В, С);
... ... ... ... ... ...
Бұл мысалдағы READ операторы орындаларда пернетақтадан мынадай мәндер
SNR енгізсек, онда айнымалылар өз орындарына сәйкес: A='S', B='N', C='R'
мәндерін қабылдайды. Егер мәндерді S_N_R түрінде берсек, онда айнымалылар
орындарына сәйкес A='S', В='_', С=' N' мәндерін қабылдайды да, соңғы екі
таңба ешқайда енгізілмейді.
3. Символдық айнымалыларды енгізудің тағы бір ерекшелігі - тек Eпter
пернесі басылса да, оны READ операторы бос орын символы ретіндe
қабылдайды. Мысалы, айнымалыларға: А=3, В=4, C='W', D='F' ,мәндерін
меншіктеп, оны экранға шығару қажет болса, онда оған мынадай программа жазу
керек:
VARA, В: INTEGER;
С, D: CНAR;
BEGIN
WRlTELN (' А, В, С, D мәндерін енгізіндер :');
READ (А, В);
READ (С, D);
WRlTELN (А, В, С, D);
END.
Бұл программа орындалу кезінде пернетақтадан мынадай мәндер енгізілген
болса:
3 4
WF
онда А = 3, В = 4, С=' " D = 'W' болады, себебі 4 санынан соң басылған
Enter пернесі бос символ ретінде меншіктеледі де, соңғы F символы ешқайда
енгізілмейді. Программадағы айнымалылар мәнді дұрыс қабылдауы үшін екі
оператордың арасына параметрсіз және бір енгізу операторын мына түрде жазу
қажет:
Palign="JUSTIFY" lang="kk-KZ" style="margin-bottom: 0cm; line-height:
100%;"
READ (А, В);
READLN;
READ (С, D);
4. Символдық және сандық мәндерді енгізгенде, көбінесе EOLN (еnd of
linе - жол соңы) стандартты функциясын пайдалану қолайлы болады. Бұл
Функция мәні "жолдың соңы болды " немесе "мәндер беріліп болды" дегенді
білдіретін Enter пернесі басылғанда ғана ақиқат (TRUE) болады да,қалған
жайғдайлардың барлығында жалған (FALSE) болады. Бұл Функция көбінесе
циклдік операторларда пайдаланылады.
Мәліметтерді шығару операторы.
Паскаль тілінде нәтижені экранға шығару үшін WRITE (жазу) операторы
(процедурасы деп те айтылады) қолданылады:
WRІTE (аl, а2, ... ,an);
Мұндағы жақша ішінде жай айнымалылар немесе апострофтармен қоршалған
символдар тобы болуы мүмкін. Мысалы, егер B=17.15. болып, мына команда
орындалғанда:
WRlTE ('В мәні=', В);
экранда
В мәні = 1.715Е+Оl
деген сөз тіркесі көрінеді.
Шығарлатын мәндердің түрі айнымалылардың типі арқылы анықталады, олар
iпteger, real, Вооlеап (true, false), char, striпg сияқты типтер түрінде
беріле береді.
Шығарылатын параметрлер бір-бірімен үтір арқылы ажыратылыn, WRITE
түйінді сөзінен соң жай жақша ішіне жазылады.
Шығару операторында жақша ішінде қағазға немесе экранға шығарлатын
мәнінің пішімін- оның алатын орнын, яғни енін толық көрсетуге болады. Бүтін
санды оның енін көрсете отырып экранға шығаруға болады, мысалы: b
айнымалысының бүтін түрдегі мәнін көрсету

Ендіру – шығару функциялары

Функцияны қолдану. Тurbo Pascal программалау тілінде функцияның жалпы
құрылымы:
Function fune_name(a1, a2, ...: type_1): type_2;
[Процедурада қолданылатын айнымалыларды сипаттау бөлімі]
Begin
Процедураның негізгі бөлігі;
End;
Мұндағы:
fune_name – функция атауы. Функция атауында бос орын белгісі
қолданылмай символдар тізбегінен құралады. Функция атауы әріптен басталуы
тиісті (мысалы: sum, pr1, user2 және т.б.);
a1, a2 – қосалқы программада қолданылатын айнымалылар тізбегі. Негізгі
программамен байланыс ретінде қолданылатын айнымалылар сипатталады;
type_1 – айнымалылар типі (мысалы: x: integer; y: real және т.б.);
type_2 – функция типі;
Begin – функцияның басы;
End – функцияның соңы.
Begin
End;
Мысалы:
Функцияларда рекурсия қолдануға болады. Мұндай программаларды
рекурсивті программалар деп те атайды. Рекурсия дегеніміз – ол қосалқы
программаның өзін өзі шақыруы. Егер қосалқы программада рекурсия аяқтауды
білдіретін шарт қарастырылмаса, онда функция өз-өзін тоқтаусыз шақыра
береді.
Басқа да тілдер тәрізді Паскаль тілінде де функцияны арнайы программа
ретінде жеке жазуға болады, сондықтан оны көмекші программа ретінде қарауға
болады.
Функция – программаның процедура – программадан ерекшелігі мынада:
- функция бір ғана белгілі мән қабылдайды, функция – программадан
алынатын нәтиже біреу;
- нәтиже функция аты арқылы алынады да, негізгі программада
пайдаланылады.
Функция шынайы параметрлердің мәндері белгіленгеннен кейін өз аты
арқылы шақырылады. Онымен қатар функцияны тікелей өрнектің ішіне шақыруға
болады.
Бірнеше команданы бір біріне жалғастырып, оларды келісімді атпен атауға
және оларға осы атау бойынша қатынауға болады.
Мұндай конструкция шарасы немесе функция деп талады, көмекші алгоритм,
алгоритм – функция. Процедураны немесе функцияны орындау бұйрығын
процедураны шақыру деп атамыз.
Процедураның аргументтер мен нәтижелерге бөлінетін параметрлері болады.
Процедураның жұмысы барысында аргументтің өзгеруіне тыйым салынады.
ЭЕМ әдетте жеке процедураны емес, бірнеше процедуралар мен
функциялардан тұратын программаны орындайды.
Процедура мен функция айырмашылығын мына төмендегі екі санның
қосындысын табу бағдарламысынан түсініп көреміз:
PROGRAM EKI;
USES GRT;
VAR
CAN ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.