Тәрбие басы- тал бесік туралы ақпарат

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І. Кіріспе

1. 1. Тәрбие басы- тал бесік

1. 2. Ұлттық бастаулары

ІІ. Негізгі бөлім

2. 1. Имандылық -қастерлі қасиет

2. 2. Бала тәрбиесі бесіктен

2. 3. Үйелмен тәрбиесіндегі әдет-ғұрыптар мен салт-дәстүрлер

ІІІ. Қорытынды

IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Тәрбие басы- тал бесік

Халқымыздың сан ғасырлық тыныс-тіршілігінің өзіндік ерекшеліктерінен туындаған ұлттық тәлім-тәрбиеге, қатысты салт-дәстүр, әдет-ғұрыптары да мол. Олардың дені қазіргі этика, педагогика, психология ғылымдары тұжырымдарымен қиюласа, астарласып жатады. Осы саладағы рухани мұрамызды осы күнгі ғылым деңгейіне, оның теңірегіне топтастыртып, жүйе-жүйесімен талдауға алсақ, бұлардың өзіндік сыр-сипаты айқындала түседі. «Атадан бала тусайшы, ата жолын кусайшы» деген дей, атадан балаға мұра болып келе жатқан жақсы қасиеттерді келер ұрпақтың бойына сіңіріп, ізгілікке тәрбиелеуді арман етіп: «шыншыл, әділетті, иманды болу сонау ата-бабамыздан келе жатқан дәстүріміз», - дейді де, жұрт сол дәстүрді бұзғандарға ат-шапан айып тартқызып, кейінгі ұрпақтың ата салтын мықтап ұстауын талап еткен. Мәселен, атасы немересін, алдымен, елінің құтты қонысымен таныстырған. Жылдың әр мезгілінде елдің қайда, қалай көшетінің, суды қайдан ішетінін, жеті атасын, олардың зираттарын, елдегі даңқты адамдарының ерлік хиқаяларын, ауыл-аймақтағы жер-су атауларын ерінбей-жалықпай баласының санасына сіңіре білген.

Бала атаулының айналаны қабылдағыш, зейінді кезі үш пеп бес жасаралығы. Қазіргі педагогика мен психология ғылымдары бұл жайтқа айрықша назар аударып, бұларға «жүз мың сұрақ неліктен деп сауал қоятын кезең» деп айдар тағып жүр. Осы ерекшелікті әлімеақтан анғарған ата-бабаларымыз - төкпе ақындық пен сұңғыла жыршылық, айыр көмей шешендік пен төгілдірген күйшілік секілді киелі өнерлеріміздің ірге тасы бала санасында сәби шақта қаланатынын ерекше ескеріп осы, наү балдәурен балалық кезеңге айрықша мән берген. Сондықтан да бүлдіршін мен балдырғанға жоғарыда айтқанымыздай елі, жері, суы туралы, ата тегі, төрт түлік мал, жан-жануарлар мен өсімдіктер дүниесі, аспан денелері, табиғат құбылыстары, ауа райы т. б. жөнінде оның түсінігіне лайық, қысқа да нұсқа, жүйелі мағлұматтарды әр түрлі әдіспен жеткізіп отырған. «Бір бала бар - жасық туады, бір бала бар - әкесінен асып туады» деп, халық «жасық туған» баланыда жұрт қатарлы азамат болуға, «асып туған» баланың іс-әрекетін қуаттап, оны үлгі ретінде уағыздайды. Қазақ дәстүрінде ата-анаға қызмет ету - борыш, ата салтын орындау-парыз, анасының ақ сүтін, әке еңбегін ақтау-қарыз. Жеке адамның адамгершілігі де, кісілік имандылығы да осы борыш, парыз, қарыз өтемімен айқындалады.

Көшпенді ата-бабаларымыз ұрпақ тәрбиесіне қатысты жайттарды топтастырғанда да ғылым үшін аса маңызды жүйелілік принципіне ерекше мән берген. Осы айтылғанға орай жас буын тәрбиесін бесіктен (тіпті, құрсақта жатқан кезден) бастап бұларды ақыл-ой, имандылық, еңбек, көркемдік, сымбаттылық секілді сан салаға жұптастырған. М. Әуезовтың: «Ел болу үшін бесігіңді түзе» деген сөзінің мән-мағынасына ой салсақ, тәлім-тәрбие ісі жас ұрпақ дүниеге келгеннен басталады екен. Баланың жарық дүниеге келген осы жайтын ескере келіп, мұндағы ұлттық рәсімдер мен тәлімдік тәсілдерін рет-ретімен жүйелі қолдана білу абзал.

Шілдехана - бала дүниеге келгеннен кейін, оның құрметіпе жасалатын кішігірім той. Мұны халқымыз кейде «шілде күзет» деп те атайды. Қазақ ұғымындағы жаңа туған нәрестені үш күнге дейін жын-періден қорғап, күзетпесе болмайды. Шілдеханаға көбінде жастар жиналады. Олар баланың алдымен анасынан ардақтап, ән салып, күй тартады, сөйтіп, түнді қуаныш-қызықпен өткізеді. Тойға үлкендер жағы қатыспайды, жас нәрестелі жебеп-желеу, жын-шайтан, перілердің салқынынан қорғап, күзету - жастардың міндеті. Шілдехананың көздейтіні ана мен баланы тіл-көзден сақтау.

Жаңа босанған әйел әлденіп, өзіне келген кезде тағы да той жасалады. Бұған жұрт түгел шақырылады, той-думан күндіз өткізіледі. Осы тойда құтты болсын айтылады, бата беріледі. Халық салтында бұл тойда ішімдікке жол беру - әрі обал, әрі күнә, әрі қылмыс қазақ салтында шілдеханамен қосақтаса жүретін тағы бір рәсім бар. Ол - кіндік шеше болу салты. Кіндік шеше- нәрестенің кіндігін кескен әйел. Оған сол отбасының нағыз жанашырлары- такуа, таза, мейірманды жандар меңзеледі. Ондай кісі өмірден көрген-түйгені мол, тәжірибелі адам болу керек. Кіндік шеше дәрет алып, жуынып-шәйініп, таза киініп, кіндік кесетін жабдықтарын күні бұрын даярлайды. Кіндік шеше баланы жергөкке орап алып, әке-шешесінен көрімдік сұрайды. Босанған әйел әбден әл-қуатын жинап кеткенше сол үйдің шаруасына қарап, ана мен балаға қамқоршы болады. Кейін балаға ит көйлек тігіп әкеліп, оның әке-шешесінен сый-сияпат көріп, қалағанын алады, Кіндік шеше-нәрестенің екінші анасы, сондықтан ол баланың «ит жейдесін» кигізуден бастап, оның бесігің түзеп, киімінің бүтін, таза болуына үнемі қамқорлық жасап жүреді.

Алғашқы күндері нәрестені түбіттеп тоқыған шәліге орайды, ол бала денесіне жабысып, умаждала бастағанда қайтадан қанжылымдай тұзды суға түсіреді. Бұл іс бала қырқынан шыққанша күн ара қайталанады. Былбыраған нәрестенің еті тұзды суға әбден піссе, есейгенде мығым, жарақатқа төзімді, тез жазылғыш болып бекиді. Шомылған баланы ақ бәтеске орап, денедегі су құрғасымен-ақ қалампырға қойдың майын қосып, сылайды. Бұл денеге суық тигізбеске себепші болады.

Бесікке салу. Алты аптадан кейін баланы қырқынан шығарып, бесікке салады. Бесікке бөлеу оның біршама өсіп, бөбек бола бастағандығының көрінісі. Бұған ет жақын ағайындары, абысын-ажындары жиылып, баланың қарын шашын, тырнағын алады, оған іш киім кигізеді Бесіктің құрылысы қазақ баласына таныс. Ағаш бесіктің орта тұсында бала несебіне арналған ойық жасалып, оған түбек қойылады, Төсенішке жұмеақ көрпеше не жабағы төселеді. Баланың денесін бес елідей белдеушемен (аяқ бау, қол бау) екі жерден орап таңады.

Қазақ халқы өз ұрпағын бесікке салғаннан бастап, оның ақыл-ойын ойдағыдай қалыптастырып, ойлау-сөйлеу жүйесін дамыту жолында өзіндік әдіс-тәсілдерді (ертегі, аңыз, жұмбақ, айтыс, терме т. б. ) шебер пайдаланып отырған. Халық осы мақсатқа орай мақал-мәтелдерді де, кісіні ойлантып, толғантатын даналық сөздермен уағыздарды, жаңылтпаш, санамақтарды, шешендік толғаныстарды ұтымды пайдаланған. «Білекті бірді жығады, білімді мыңды жығады», «Білімдіге дүние жарық, білімеіздің күні кәріп» дегендей, көшпенді халық болса да, ғылым-білімді дәріптеп, ақыл-ой тәрбиесінің негіз- терең ойлау мен пайымдау екендігін ұрпаққа жан-жақты ұғындырып отырған, әр отбасы өз баласының ойлау жүйесін дамыту үшін санамақтар мен жұмбақтардың, түрлі аңыз-әңгімелер мен тақпақтардың, өсиет сөздердің тәрбиелік мәнін әр кез қатты ескерген.

Жаңылтпаштар. Тілі енді шығып, сөздік қоры қорлана, молыға бастаған кезде сәби кейбір дыбыстарды айта алмай қиналады. Мұндайда оның тілін мүкістендірмей, мүдірмей сөйлету үшін үлкендер бала қиналып айтатын дыбыстары бар сөздерді жиі-жиі жаңылыстырмай айтып, жаттықтырса, кейіннен ол мүдірмей сөйлейтін, өз ойын толық, дұрыс әрі иақтылап жеткізе алатын болады. Жаңылтпаштарды жаттап, жаттығу арқылы бала ана тілін ардақтап өседі, онда сөз қадірін білу сезімі қалыптасып, ой-қиялы дамып жетіледі. Тілі жаңа шыққан бөбектер көбінесе «р» дыбысымен «и» дыбысын, «ш» дыбысын «с» дыбысымен шатастырады. Әсіресе, тілдің алдынғы (тілалды) дірілмен айтылатын «р» дыбысын айту көптеген бөбектерге қиын соғады. Сондықтан, жаңылтпаштар көбінде сол «р», «и» дыбыстарын қатар айтуына құрылған.

Ертегі . Баланың ақыл-ой тәрбиесінде оның алатын орны ерекше зор. Қазақ ертегілерінің түрі көп.

Ертегілердің ішіндегі баланың, қиялын шарықтатын балалық шақтың болашағын елестететін, келешекке сеніммен қарауға тәрбиелейтін ең әсерлі ертегілер - қиял-ғажайып ертегілері. Ертеде «Үшқыш кілем» ойлап шығарған халық енді «зымыранның» өмірде бар екенін тілге тиек етіп, жұлдыздар мен планеталарды еркін аралайтын алыптар туралы ертегілер (фантастика) шығарды. Мұндай ертегілер балалардың таным-түсініктерін өрістетуде ерекше маңызды.

Баланың жасы өскен- сайын оларға айтылатын ертегілердің мазмұны да күрделілеме түседі. Ертек - бала таным-тіршілігін, ақыл-ойын дамытуда тамаша құрал екендігін естен шығармағанымыз абзал.

Имандылық - қастерлі қасиет

Ұлы Абай: «Иман сақтауға қорықпас жүрек, айнымас көңіл, босамас буын керек», - дейді. Иман араб тілінен алынған сөз, төл тілімізде «сенім» деген ұғымды білдіреді. Имандылық Алланың хақ екендігіне, ал Мұхаммед пайғамбар Алланың елшісі екендігіне сеніп, Алла жолын, пайғамбар ұсынған парыздарды мүлтіксіз орындау, яғни адамгершіліктің биік мақсаттарын сөзсіз атқару, адамдықты асқан кісілікпен ақтаудың көрінісі. Адамгершілігі аса жоғары кісіні халық иманды деп құрметтейді, адамгершілік қалыпты бұзғам адамды «имансыз» деп, одан түңіледі. Имансыз қылық жасағандар, яғни адамгершілік міндетке женіл-желпі қарап, оны бұзғандар әрі кінәлі, әрі күнәлі болып, ерте ме, кеш пе, әйтеуір жазасын тартатын болады. Адамгершілігі, ар-ұяты бар адамның бет бейнесі, иман жүзділігі жарқын, биязы, өзі парасатты келеді. Ондай адамды халық «иман-жүзді кісі» деп құрметтейді. Қазақ халқының ата-баба дәстүрінде имандылық тек діни сенім емес, ол сондай-ақ, ұлттык, психологиялық салтқа, халықтық ерекшелікке айналған құбылыс.

Отан сүйгіштік

Бұл - кісінің бойындағы күш қуатын, білімі мен өмір тәжірибесін халық мүддесінің игілігіне, кір жуып, кіндік кескен жеріне деген ыстық махаббаты, оның кісілігін танытатын ерекше асқақ сезім. Әр заман ғұламалары адамның осынау қасиетін қастерлеп, сөздерінің небір дәмді ой түйіндерін осы қасиетіне арнаған.

« . . . Біздің басты мақсатымыз - Қазақстанның егемендігі мен территориялық тұтастығын сақтау»- (Н. Назарбаев) . Қарулы күшіміздің болуының алдынғы санында ер-азаматтардың, әсіресе, қазақ жастарының тұруы, олардың бір кісідей ынтымақтыкпен топтасуы - Ата Заңымызда көрсетілгендей қасиетті борыш, перзенттік парыз екендігін ешқашан да естен шығаруға болмайды. Отанымызға, атамекенге деген сүйіспепшіліктің негізгі мазмұн-мәні имандылық пен кісіліктің негізгі белгісі, басты өлшемі.

Мақсаткерлік

Бұл адамның өз мінез-құлқын көздеген мақсатына алаңсыз бағыштауы, мұны өзінің ұстанған бағыт-бағдар, позициясына, танымы мен сеніміне, асыл арманына бағындыра алуы. Алдағы мақсатыман ауытқу, бос белбеулікке салыну - ар-намыс пен ужданға сыйыспайтын қасиет. Мақсаткерліқ- тек бір іспен өне бойы шұғылдану, онымен ылғи да әуре болып жүру емес. Бұл оны қайткен күнде де орындап шығуға бел шешіп берілу, бір істі нәтижелі етіп тындыру. Мұндай қасиеті бар кісі өзіне жүктелген тапсырманы да мүлтіксіз, саналы етіп орындап шығуды жан-жақты ойластырады, осы жолда үлкен белсенділік көрсетеді, әрбір ісін түпкі көздеген мақсатымен байланыстырып отырады.

Есте жоқ ерте замандардан-ақ адамзат мақсатсыз жандарды кісі қатарына санамаған. «Мақсатсыз өмір сүрген адам неткен бейшара» депті орыс жазушысы И. С. Тургенев. «Адамдарды алдына қойған мақсатына қарай бағалау керек» дегенғой белгілі саяхатшы Миклухо-Маклай.

Мақсаткерлік асыл арман, зор үмітпен тығыз байланысты. Арманмен ойнауға болмайды, ол күйресе бақытсыздыққа душар етуі мүмкім. Үміті мен арманы шындыққа сәйкес келген адам ғана келешектің құшағында өмір суре алады. Арман мен үміт жүректі қуанышқа толтырады. «Үміт өрге тартады, үмітсіздік көрге тартады, үмітін жоғалтқан жан - ешқашан үміттеніп көрмеген жан», -дейді батыр ағамыз Б. Момышұлы. Адамның мақсаткерлік қуаты, үміт-арманы, алға қарай ілгерілеу" талабы неғұрлым биік болса, оның қабілет: таланты да тез, өміршең болып келеді.

Ақылдылық

Бұл жан-жақты жетілген білімді, салмақты да байсалды, қарапайым да кішіпейіл, аса ізетті адам. Мұндай кісі әр кез ойлап сөйлейді, мәселеге жан-жақтан қарайды, оны ақыл таразысына салып, яғна «жеті рет өлшеп, бір рет пішеді». Өз болжамын қашан да кесімді пікір деп айтпайды. Өз пікірінен сын көтермейтін лайықсыз пікірді алып тастайды. Ақылды адам - қиялы бай, жүйрік, ақыл-парасатты, тәртіпті, мәселені ескі, таптаурын, үйреншікті жолмен шеше салмай, оның талап-тілегіне, шартына лайық жаңа әдістерін іздестіріп, оны тапқанша дамыл таппайтын кісі. Бұрын бір рет сыналып, қате деп табылған әдісті қайталамайды. Ол мәселені тұтас, бүтіндей қамту жағына ерекше көңіл қояды, бірақ оның ұсақ бөліктері мен штрихтарын да естен шығармайды. Мәселен, аса күрделі математиқалық есептерді шығаруда кездесетін қиыншылықтар мен қателердің бәрі-бәрін жан-жағынан қарастырады, ойы үшқыр, қажетті жағдайда оның барлық күшін бір бағытқа жұмылдыра алады. Ойдың ұшқырлығы мәселенің, барлық жағын көре білуге мүмкіндік беретін оның кеңдігіне, ақылды икемділігіне де, түрлі жорамалдарды (гипотеза) тез таразылап, олардың жарамеыздарын алып тастауға мүмкіндік беретін сыншылдық қаситеттің ерекше дамуын қажет етеді.

Ақылды кісіні халқымыз ежелден ерекше қастерлегғен. Мәселен, бұдан мың жыл бұрын қазақ жерінің ұлы ойшылы Жүсіп Баласағұни: «Ақылды қанша, қараңғы болса да алысты көреді. Ақылды адамға екі дүниеде де жол ашық» деген болса, қазақ мақал-мәтелдерінде де кісіліктің осы жағына ерекше мән берген («ақылдының айналасы - гүлетап», «ақылды кісі азбайды», «ақылды адам ақымақтан да бірдеңе үйренеді», «ақылдының сөзі қысқа», «ақылды арын қорғайды», «ақылды айттырмай біледі», «ақылдының сөзі - ақ дарияның өзі» т. б. ) .

Борыш пен жауапкершілік

Бұл адамның үй-іші, әке-шеше, тума-туыстарына қатысты перзенттік парызынан туындайтын касиет. Мұның негізінде өзін әлпештеп, адам етіп өсіргендердің алдындағы жауапкершілігін бар санасымен терең аңғара алып, түсіну, сондай-ақ, осы арадағы өз парызы мен қарызын қалай ақтау жолын ойластыру жатады. Бұл екеуі кісіліктің басты белгісі, терең және күшті сана-сезімді қасиет ететін қасисттер. Борыш пен жауапкершілікті түсіне білуден адамның имандылығы мен адамгершілігінің дәрежесі байқалады, оның қылықтарын жаман, жақсы, иманды, имансыз деп бағалау туады. Борышты сезіну, оны орындау ми мен жүректің бірлескен жұмысын қажет етеді. Оны ақыл мен сезім тұрғысынан жақсы, жаман деп бағалау ар мен ұятқа келіп тіреледі. Өз қылығының дұрыс-бұрыстығын тусіне білу - адамға үлкен қуаныш, шабыт-жігер, қанағат әкеледі. Кісінің өзіне орынсыз тағылған жала, өсек-өтіріктің бекерлігіне қарсы күресу; сезімі артады. Адам өзінің борышы мен жауапкершілігіне үйлеспейтін қолайсыз қылық көрсетсе, мұнысы тәрбиелі кісіге мықтап батады, оның арына тиеді, тіпті ой-санасынан кетпей қояды. Мұндайда ақыл мен арды ерекше қастерлей білетін адам жіберген қателігін тез түзетуді ойластырады, қашан ары тазарғанша дегбірсізденіп, жаны тыным таппайды. Адамгершілігі жоқ, не онысы төмен кісі жаман қылығынан қайтпай, қатесін түзету былай тұрсын, оны мойнына да алмай жүре беререді. Мұндайларды арсыз, «ары таза емес» деп жұрт, ұнатпайды. Арсыз адамдарды ұлы Абай, Шәкәрімдер кезінде іремей сойғаны белгілі. Мұндайлар қазіргі қазақ қоғамында да аз кездеспейді. Әрине, олардың жауапкершілік, борыш сияқты қастерлі сезімдері отбасында, балалық шақта дұрыс бағытта қалыптаспауы да ықтимал. Мұндай «қасиет» әке-шеше, туыстардың да кінәсынан болуы ғажап емес. Ер жетіп, есейген адамның борыш сезімі оның тілек-қалауымен үйлесе бермейтіні, оның психологиялық көніл-күйіне ауыр жүк, зіл түсіретіні сөзсіз.

Халқымыз «малым - жанымның садағасы, жаным- арымның садағасы» - деп, арды жаннан да қымбат қасиет деп есептейді.

Ұят - адамгершілікті сақтай білудің, имандылықтың жотасы. Ұят нышандары сәбилік шақтан қалыптаса бастайды. Бұл жан толғаныстары арқылы бет бейнеден, инабатты іс-әрекеттен байқалады. «Қазаннан қақпақ кетсе, иттен ұят кетеді» деп халық ұятсыздықтың негізі - қанағатсыздық, ұрлық, мақтаншақтық, өтірік айту т. б. адамгершілік қалыпты бұзу деп есептейді. Ұялшақтық - адамгершілік іс-әрекетке қателік жасаудан мықтап сескенген жасқаншақтык белгісі. Халық ұяла біл, бірақ ынжық болма деп үйретеді. Ал ұятсыздық ел ұғымында адамгершілік қалыпты бұзудың ең дөрекі түрі. Имансыздықтың бір көрінісі. Ол арсыздықпен астарласып жатыр. Арсыз адам- халыққа қасірет, ұлттық намысқа дақ салатын, кісілігі жоқ, адамдық қасиеттен жұрдай бірдеңе. Осындайларды кемеңгер Абай: «Ұятсыз, арсыз салтынан, қалғып кетер артынан»- деп, жеріне жеткізе шенеп-мінеп, арсыз адам - адамгершілікті білмейтін, кісілігі жоқ, адамдығы төмен, барып тұрған кесапат жан деп түйіндеген.

Мейірімділік епн ізгілік

Егіз қозыдай осы екі қасиет басқаларға (әке-шеше, ағайын-туыс, таныс т. б. ) көніл бөлу, олардың сеніміне ие болу, айналадағылармен өзара дұрыс қарым-қатынас жасау, адамға эмоциялық жағынан тиімді, кісінің, шат-шадыман тіршілігі үшін маңызды, «Мейірімділік, -деп жазды К. Бови, мылқаулар сөйлей алатып, кереңдер ести, алатын тіл». Өте тауып айтылған. Адам кішкентайынан басқаларды өзімен қарым-қатынасқа қызықтыра білгенге не жетсін. Ол үшін өзің білетін адамдардың жан-дүниесінің ерекшелігіне көңіл бөліп, оның талап-тілегіне, талғамы мен қамына қөңіл аударып, оның қуанышы мен күйзелісіне аса сезімталдықпен қарауға машықтанған абзал. Кімде-кім өзгелердің табиғи ұмтылысың байсалдылықпен ескере отырып, басқаның ақыл-ойы мен мүдде-тілегін дұрыс сезініп, оған шамасы келгенше көмектессе, сол адамды демеп-жебесе, мұндай кісі - инабатты да сүйкімді. Кісіге адал ісі мен жетістіктерін орынды жерінде байыптылықпен айтып отыру оған игі әсер етеді. Тіпті сол адамның ерекше абырой беделі болмаса да, оның жақсылық нышанын, ізгі қадам жасауға ұмтылыс-талпынысын ескеріп отыру бір ғанибет. Олай болса, біз өз бойымызға кішкентайымыздан осы абзал қасиеттерді дарыта түсуді естсн шығармайық. «Адамда қалай да болса, қашан да болса, пайда келтіретін оймен ісі - ізгілік деп аталады. Ізгілікке ұмтылу, жауыздықтан безу адамның жаратылысының өзінде бар нәрсе» (М. Жұмабаев) . Үйде де, түзде де кісіге ізгілік, имандылық пен қарап, оның қамың ойлау, оған мейірімділік пен мейірбандық білдіру, жан ашырлық пен қамқорлық жасай білу - кісіліктің, ұнамды мінездің көрінісі. Ізгілік -адам біткенді сүйе білу секілді күйректік, көңілшек сезіммен ешбір тоқайласпайды. Нағыз гуманист үлкен мейірбандықпен қатар қоғамдық прогреске кесірін тигізетін кертартпа, жаңалық атаулыға жаны қас адамдарға өшпенділігін жасыра алмайды. Ізгілікті адам жұрт мүддесіне қайшы келетін, адамзаттың бақытты болашаққа жетуіне бағытталған асыл арманына бөгет жасаушылармен ымырасыз күресіп отырады. Халқымыздың сан ғасырлық тарихында бүкіл өмірін халық бақыты үшін сарп еткен біртуар перзенттер аз болмаған (әл-Фараби, Асан-Қайғы, Сырым батыр, Махамбет, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, Ш. Құдайбердіұлы т. б. ) .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.