Социалитік қоғам құруды аяқтау және коммунизм құруды өрістету дәуіріндегі совет мектебі және педагогика (1937—1980 жылдар)

Жоспар
Кіріспе

Ұлы Отан соғысы қарсақындағы және соғыс жылдарындағы совет мектебі (1937—1945 жылдар)
Михаил Иванович Калинин коммунистік тәрбие туралы
Ұлы Отан соғысынан кейінгі жылдардағы мектеп пен педагогика
(1946—1956 жылдар)
1958—1970 жылдардағы совет мектебі мен педагогиканың дамуы.
Дамыған социализм дәуіріндегі педагогика және мектеп
Социалистпік елдердегі мектеп және оқу.ағарту ісі

Екінші бесжылдықтық (1933—1937) аяғында СССР-де социалистік қоғам негізінен құрылып, еліміз өзінің дамуында жаңа — социализм құру дәуірін аяқтау және коммунизмге бірте-бірте өту дәуіріне аяқ басты. 1939 жылдың март айында болған партияның XVIII съезі еңбекшілерге коммунистік тәрбие берудің, адамдар санасындағы капитализмнің қалдықтарын жоюдың шешуші мәнін ерекше атап өтті.
1939 жылы ВКП(б)-ның XVIII съезі өз қарарларында еліміздегі социалистік құрылыстық барлық салаларындағы зор табыстарын қорытты, социалистік қоғам құруды аяқтау және бірте-бірте коммунизмге өтудегі міндетті анықтады. Съездегі есепті баяндамада екінші бесжылдық кезеңінде елімізде шын мәнінде мәдени революция жүзеге асырылғандығы аталып көрсетілді. СССР халықтарының барлық тілдерінде жаппай бастауыш білім беру жүзеге асырылды. Мектептің және онда оқитын оқушылардың саны едәуір көбейді, жоғары оқу орнын бітірушілердің саны артты, жаңа совет интеллигенциясы қалыптасты.
Съезде қабылданған үшінші бесжылдық жоспар елімізде іске асырылатын мәдени құрылыстық программасын белгіледі, қалада жаппай орта білім беруді, селолық жерлерде жаппай жеті жылдық оқуды жүзеге асыруды аяқтау міндеті белгіленді. Орта мектепті бітірушілердің ерекше көбеюіне байланысты, олардың белгілі бөлімі тікелей еңбекке араласатындықтан, келешек жұмысқа даярлау мәселесі күн тәртібіне қойылып отырғаны съезде аталып өтті.
Съезд қарарлары мектептің барлық жұмыс сапасын жақсартуды батыл талап етті. Оқушыларды ғылым негізімен қаруландыруда совет мұғалімдері едәуір табыстарға ие болды. Мұғалімдердің талабының артуына қарамастан, оқушылардың сабақ үлгірімі жақсарды, клласта екі жыл қалып қоюшылардың саны азайды, балалардың сауатын жақсартуға көп көңіл бөлінді.
Сонымен қатар мектеп жұмысында елеулі кемшіліктер орын алып келді: оқушылардың қоғамдық пайдалы жұмыстарға араласуы әлсіреді, оқытуда көбінесе кітапқа, съезге негізделген әдістер басым орын алды, оқушылардың білімінің өмірмен байланысына аз көңіл бөлінді, политехнизм мен еңбек тәрбиесі нашарлады.
1940—1941 оқу жылында совет мектебінде жаңа оқу жоспары енгізілді. Бұл алғашқы қала және ауыл мектептеріне де бірдей міндетті жоспар еді. 1940 жылы мектепте жаппай оқытуға жататын балалардың толық есебі алынды, олардың мектепте оқуына қатаң бақылау қойылды. Еліміздің ауыл шаруашылығын коллективтендіру үшін күресу жылдарында (1930—1934) социалистік қоғам құруды аяқтау және коммунизмге бірте-бірте өту дәуіріндегі (1935—1941) коммунистік партияның негізгі көңіл бөлгені жас ұрпаққа коммунистік тәрбие беру, мектеп жүйесін кеңіту және мектеп жұмысының сапасын жақсарту болды.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Социалитік қоғам құруды аяқтау және коммунизм құруды өрістету дәуіріндегі
совет мектебі және педагогика
(1937—1980 жылдар)
Ұлы Отан соғысы қарсақындағы және соғыс жылдарындағы совет мектебі
(1937—1945 жылдар)
Екінші бесжылдықтық (1933—1937) аяғында СССР-де социалистік қоғам
негізінен құрылып, еліміз өзінің дамуында жаңа — социализм құру дәуірін
аяқтау және коммунизмге бірте-бірте өту дәуіріне аяқ басты. 1939 жылдың
март айында болған партияның XVIII съезі еңбекшілерге коммунистік тәрбие
берудің, адамдар санасындағы капитализмнің қалдықтарын жоюдың шешуші мәнін
ерекше атап өтті.
1939 жылы ВКП(б)-ның XVIII съезі өз қарарларында еліміздегі социалистік
құрылыстық барлық салаларындағы зор табыстарын қорытты, социалистік қоғам
құруды аяқтау және бірте-бірте коммунизмге өтудегі міндетті анықтады.
Съездегі есепті баяндамада екінші бесжылдық кезеңінде елімізде шын мәнінде
мәдени революция жүзеге асырылғандығы аталып көрсетілді. СССР халықтарының
барлық тілдерінде жаппай бастауыш білім беру жүзеге асырылды. Мектептің
және онда оқитын оқушылардың саны едәуір көбейді, жоғары оқу орнын
бітірушілердің саны артты, жаңа совет интеллигенциясы қалыптасты.
Съезде қабылданған үшінші бесжылдық жоспар елімізде іске асырылатын
мәдени құрылыстық программасын белгіледі, қалада жаппай орта білім беруді,
селолық жерлерде жаппай жеті жылдық оқуды жүзеге асыруды аяқтау міндеті
белгіленді. Орта мектепті бітірушілердің ерекше көбеюіне байланысты,
олардың белгілі бөлімі тікелей еңбекке араласатындықтан, келешек жұмысқа
даярлау мәселесі күн тәртібіне қойылып отырғаны съезде аталып өтті.
Съезд қарарлары мектептің барлық жұмыс сапасын жақсартуды батыл талап
етті. Оқушыларды ғылым негізімен қаруландыруда совет мұғалімдері едәуір
табыстарға ие болды. Мұғалімдердің талабының артуына қарамастан,
оқушылардың сабақ үлгірімі жақсарды, клласта екі жыл қалып қоюшылардың саны
азайды, балалардың сауатын жақсартуға көп көңіл бөлінді.
Сонымен қатар мектеп жұмысында елеулі кемшіліктер орын алып келді:
оқушылардың қоғамдық пайдалы жұмыстарға араласуы әлсіреді, оқытуда көбінесе
кітапқа, съезге негізделген әдістер басым орын алды, оқушылардың білімінің
өмірмен байланысына аз көңіл бөлінді, политехнизм мен еңбек тәрбиесі
нашарлады.
1940—1941 оқу жылында совет мектебінде жаңа оқу жоспары енгізілді. Бұл
алғашқы қала және ауыл мектептеріне де бірдей міндетті жоспар еді. 1940
жылы мектепте жаппай оқытуға жататын балалардың толық есебі алынды, олардың
мектепте оқуына қатаң бақылау қойылды. Еліміздің ауыл шаруашылығын
коллективтендіру үшін күресу жылдарында (1930—1934) социалистік қоғам
құруды аяқтау және коммунизмге бірте-бірте өту дәуіріндегі (1935—1941)
коммунистік партияның негізгі көңіл бөлгені жас ұрпаққа коммунистік тәрбие
беру, мектеп жүйесін кеңіту және мектеп жұмысының сапасын жақсарту болды.
Мектеп жөніндегі партия съездерінің қарарлары, партия Орталық Комитеті
мен Совет өкіметінің қаулылары мектеп жұмысының жақсаруына, педагогика
ғылымының дамуына игілікті әсер етті. Педагогтың институттар үшін
педагогикадан оқулық даярланып, басылып шықты. Бұл оқулық совет педагогика
курсының мазмұнын белгіледі. Дидактика мәселелеріне арналған бірнеше
жұмыстар жарық көрді. Совет дидактикасы бірнеше дидактикалық принциптерді
белгіледі (саналылық, көрнекілік, жүйелілік, теорияның практикамен
байланыста беріктігі, оқушылардың белсенділігі). Сабақтың түрлері
белгіленді. Оқушылардың білімін күнделікті есепке алу, бағалау жүйесі
енгізілді, оқушылардың білімін тексерудің және баға қоюдың нормасы
белгіленді.
Бұл дәуірдегі педагогика саласындағы зерттеу жұмыстарында дидактика
мәселесіне көп көңіл бөлінді және бұл салада көп жұмыстар істелінді. Ал
аз зерттелінген мәселе мектептегі тәрбие жұмысы болды. Бұл салада Н. К.
Крупскаяның Пионерлерге хат деген жинағының мәні өте зор. Жинақта
коммунистік тәрбиенің негізгі мәселелері қамтылды. Осымен қатар А. С.
Макаренконың әдеби-педагогикалық және теориялық еңбектерінің де ролі ете
күшті болды. Бұл еңбектер тәрбие мәселелеріне, соның ішінде коллективте
тәрбиелеу, еңбек арқылы тәрбиелеу және семьядағы тәрбие проблемаларына
арналған. Әсіресе А. С. Макаренконың Ата-аналар кітабы жарыққа
шыққаннан кейін, семья тәрбиесіне ерекше көңіл бөліне бастады, бұл
мәселе женінде бірнеше еңбектер пайда болды, конференциялар еткізілді.
Әсіресе тәртіптілікке тәрбиелеу мәселесіне бұл дәуірде көп көңіл
бөлінді. 30-жылдық аяғындағы зерттеулерде политехникалық оқыту және еңбек
тәрбиесі мәселелеріне назар аударылды.
Қаралып отырған дәуірдегі совет педагогикасының ірі жетістігі -
мектепке дейінгі тәрбие жүйесінің теориялық жағынан қалыптасуы еді.
Педагогика тарихының мәселелері де кең зерттелді. Педагогика және оның
тарихынан оқулықтар мен оқу құралдары жазылуымен қатар, педагогика мен
мектептің даму тарихы жөнінде бірнеше монографиялар жарық көрді. Бірнеше
методикалық журналдар (Русский язык в школе,
Математика в школе, Естествознание в школе т. б.) шыға бастады. Мұндай
журналдар орта мектепте оқытылатын барлық негізгі пәндер бойынша шығарылды.
1937 жылдан бастап ай сайын ғылыми-педагогикалық журнал — Советская
педагогика шығарылды. Педагогика ғылымының қайраткерлері мен мектеп
мұғалімдерінің арасында байланыс нығайды. Бұл байланыс теориялық
педагогикалық ойдың дамуымен қатар, мектептің практикалық жұмысының
жақсаруына да тікелей әсер етті. 1939 - 1941 жылдары педагогикалық
ғылымдардан бірнеше ғылыми конференциялар және мәжілістер өткізілді.
Елімізде жаппай бастауыш оқуды жүзеге асыруға байланысты педагогикалық
училищелердің саны өте тез өсті. Оларда оқитын оқушылардың саны 1930 және
1933 жылдардың арасында 2,5 есе өсті. 1934—1935 оқу жылында елімізде
772 педучилище болды. 115 педагогтың институтта 67 мың студент оқыды. Жеті
жылдық және он жылдық мектептердің санының өсуіне байланысты, 1933 жылдан
бастап екі жылдық оқытушылар институттары ашыла бастады.
Педагогтық оқу орындарының өсуінің қарқыны жаппай бастауыш білім беруді
жүзеге асырудың даму талабын қамтамасыз ете алмады. Сондықтан 1930 жылдан
бастап бастауыш мектепке мұғалімдер даярлайтын мыңдаған қысқа мерзімді
курстар ұйымдастырылды. Жұмыс істеп жүрген мұғалімдердің білімін көтеру
үшін педагогикалық оқу орындарының жанынан сырттан оқитын бөлімдер ашылды.
Мұғалімдердің білімін жетілдіруде облыс орталықтарында ашылған білім
жетілдіру институттарының ролі зор болды.
Жүргізілген шаралардың нәтижесінде елімізде 10 жылда (1930—1939)
мұғалімдердің саны 2,5 есе өсті. 1930 жылы 481 мың мұғалім болса, 1938—1939
оқу жылы 1 миллион 27 мың мұғалімге жетті. Олардың саны өсуімен қатар,
саяси саналылығы, белсенділігі, мәдени дәрежесі және педагогтық шеберлігі
де дамыды. Мұғалімдер мектепте оқу-тәрбие жұмысын жүргізіп қана қойған жоқ,
сонымен қатар қоғамдық жұмыстарға да белсене араласты (шаруаларды колхозға
тарту, жергілікті советтердің сайлауы және т. б.).
1936 жылы СССР Халық Комиссарлар Советі мен партияның Орталық Комитеті
Мұғалімдер мен мектеп қызметкерлерінің жалақысын көбейту туралы қаулы
алды. Бұл қаулыға сәйкес олардың жалақысы 1,5—2 есе өсті. 1939 жылы 4
мыңдай мұғалім орден және медальдармен наградталды. 1940 жылы еңбегі сіңген
оқытушы атағы белгіленді.
1929 және 1939 жылдардың арасында одақтас республикаларда мектептің
саны бірнеше есе өсті. Мысалы, 1928— 1929 оқу жылында Қазақстанда 2296
мектеп болса, 1938— 1939 оқу жылында олардың саны 8271-ге жетті. Сауатты
адамдардың да саны өсті. 1926 жылы РСФСР-да 9 жастан жоғары сауатты адамдар
55 процент болса, 1939 жылы 81,9 процентке жетті, Түркмен, Өзбек
республикаларында 10 - 12 проценттен 67 - 70 процентке дейін өсті.
Қазақстандағы сауатсыздықты жою мен мектеп білімін өркендетудің тарихы
- мәдени революцияның лениндік жоспары салтанатының тарихы еді. 1939 жылы
республика халқының 76,3 проценті сауаттанды. Қазақстан қысқа мерзім ішінде
сауаттылықтың Совет Одағы бойынша алғандағы орта деңгейіне жетті.
Қазақстан мектебін дамытуда қиыншылықтар да аз кездескен жоқ.
Территория жағынан шашырандылығы міндетті оқуды орындауға кедергілер
туғызды. Республика үкіметінің шешімі бойынша, интернаттар көптеп
ұйымдастырылды. Малды ауданда тұратын он мыңдаған балаларды оқуға тартуға
бұл шара мүмкіндік берді.
Республика үкіметі мен халық ағарту органдары орта мектепті дамытуға
үнемі көңіл бөліп отырды. Қазақ АССР-інің Халық Комиссарлар Советі 1935
жылдың ноябрінде Қазақстан мектептерінің структурасын реттеу және қазақ
орта мектебін дамыту туралы қаулы қабылдады.
1940 - 1941 оқу жылының аяғында Қазақ ССР-інде жалпы білім беретін
мектептің саны сегіз мыңдай болып, оларда миллионнан астам бала оқыды.
Россияның көптеген мәдени орталықтарының жоғары және орта оқу орындары
Қазақстан үшін болашақ мамандарды оқытты және даярлады. Жиырмасыншы және
отызыншы жылдарда Совет Одағының Москва, Киев, Ленинград және басқа
қалаларынан Қазақстанға жіберілген жоғары оқу орындарын бітірушілер мен
ғалымдар және басқа мамандар республикада жоғары және орта оқу орындарын
ұйымдастыруға, педагог кадрларын даярлауға көмектесті.
1938 жылы Орталық Партия Комитеті ұлт мектептерінде орыс тілін оқыту
туралы қаулы алды. Ол мектептерде орыс тілі екінші кластан бастап оқытылып,
бастауыш класс бітіргенде балалар орысша сөйлеу және жазу тілін меңгеруге
тиісті болды. 1938 жылдан бастап СССР халықтары үшін орыс тілінде әліппе
және басқа оқулықтар даярлау жұмысы қолға алынды.
Ұлт мектептеріне мұғалімдер даярлайтын педагогикалық оқу орындарының
саны өсті. 1939 жылы ұлт республикаларында 411 педагогтық училище (оларда
116 мың оқушы оқыды), 93 педагогтық институт (оларда 54 мың студент оқыды)
және 4 оқытушылар институты (оларда 15 мың студент) болды.
Совет халқының фашистік Германияға қарсы соғысы көптеген материалдың
күшті керек еттті, еңбекке жарайтын миллиондаған адамдарды бейбітшілік
еңбектен бөлді. Соғыстың ауыр зардабы еліміздегі халық ағарту ісіне, совет
мектебінің өміріне әсер етпей қойған жоқ. Сан мыңдаған жоғары класс
оқушылары, мұғалімдер мен студенттер Совет Армиясы қатарына, халық
ополчениесіне, партизандық күреске аттанды. Мұғалімдер мен оқушылар
қорғаныс жұмыстарына, ауада қорғану, колхоз бен совхоздағы ауыл шаруашылық
жұмыстарына, металл сынықтарын, дәрі-дәрмектер жию, ауруханадағы
жаралыларға дәрігерлік жәрдем беру, әскер семьяларына қамқорлық жасау
жұмыстарына белсене араласты. Мектептерде қоғамдық пайдалы еңбекке араласу
жұмысы кең өріс алды.
Соғысқа жақын жерлердегі балалар тылға көшірілді. Жергілікті жерлерде
ол балалар үшін үлкен қамқорлық жасалды. Мектеп-интернаттар ұйымдастырылды.
Немістер уақытша жаулап алған жерлерде он мыңдаған мектептер қиратылды және
талан-таражға түсірілді. Мысалы, РСФСР жерінде 17 мың, Украинада 20 мың
мектеп үйі жойылды.
Балалардың панасыздығымен және бақылаусыздығымен күрес ерекше маңызға
ие болды. Соғыс жылдарында мыңдаған бала ата-анасынан айрылды. Оларға деген
барлық қамқорлықты мемлекет өз міндетіне алды. Қазақстанның барлық
облыстарында да жаңадан балалар үйлері ашылды. Ұлы Отан соғысы
жылдарында Қазақстанның балалар үйлерінде 45 мың бала
тәрбиеленді. Соғыстың қатерлі алғашқы жылдарында шалғай тылдағы
республика ретінде Қазақстанға күнбе-күн дерлік балаларды тиеген
эшелондар келіп жатты. Бұлар Россия федерациясының, Украинаның,
Белоруссияның майдан шебіндегі аудандарының балалар үйлерінің
тәрбиеленушілері еді. Қазақстанға Москваның Совет, Пролетар, Таган
аудандарыны әкелері майданға, шешелері қорғанысқа еңбек етуге кеткен
төменгі класс оқушыларын әкелді. Олар үшін Алматы, Жамбыл және
Қызылорда облыстарында интернаттар ұйымдастырылды. Қазақстанда Польша
балалары үшін балалар үйлері ашылды. Балаларды орналастыру үшін мектептер,
әкімшілік үйлері, тұрғын үйлер дереу босатылды. Жергілікті халық келген
балаларға шын мәнінде әкелік қамқорлық көрсетті.
Біздің Отанымыздың басына түскен ауыр сын сағаттарында Қазақстанда 149
майдан шебінен келген балалар мекемелері мен оқу орындарын орналастырды,
оларды қамқорлыққа бөледі.
Бұл жылдары мыңдаған бала еңбекшілер семьяларына тәрбиеленуге берілді;
жүздеген баланы жұрт асырап алды. Халық ағарту органдары балаларға
қамқорлық көрсету, ата - анасыз қалған жас өспірімдерді жұмысқа орналастыру
мәселесімен күнбе-күн айналысты.
Мектепте мұғалімдердің және оқу құралдарының жетімсіздігіне
қарамастан, соғыс жылдарында балаларды жаппай оқуға тарту жұмыстары
тоқтатылған жоқ, жеке пәндерді оқытуда балаларды патриоттық идеяда
тәрбиелеу мәселесіне көп көңіл бөлінді, дене тәрбиесі дамытылды, жастарға
ауыл шаруашылығына араласуға қажетті агротехникалық білімдер берілді,
халық арасында жалпы отан қорғау және саяси - көпшілік жұмыстарын
жүргізуге араласу, оқушыларды қоғамдық пайдалы еңбекке қатыстыру
мәселелеріне жете көңіл бөлінді. Совет мұғалімдері бұл міндеттерді
ойдағыдай орындады. Мектепте жаппай оқытуды ұйымдастыру
мақсатымен қосымша мектептер ашылды. Тез қарқынмен мұғалімдер даярланды,
оқуға тартылатын балалардың есебі мұқият жүргізілді. Осы шаралардың
нәтижесінде мектепке тартылған балалардың саны көбейіп отырды.
1944 - 1945 оқу жылынан бастап оқушылар мектепке жеті жастан алына
бастады. Мектепті тастап, еңбекке араласқан жастар үшін 1943 жылдан бастап
кешкі мектептер ашылды. Ұлы Отан соғысы жылдарында мектеп өміріне аздаған
өзгерістер енгізілді. Бастауыш кластарда тарих, география, жаратылыс
пәндері жеке оқытылмай, оқу сабағына қосылды.
Оқушыларға саяси-идеялық тәрбие беруге тікелей қатысы бар тарих,
конституция, әдебиет сабақтарына мектепте көбірек көңіл бөлінді, сабақта
болсын, сабақтан тыс тәрбие жұұмысында болсын, балаларды советтік
патриотизм рухында тәрбиелеуге баса назар аударылды. Физика, химия,
жаратылыс сабақтарын оқытудың программасына белгілі өзгеріс енгізілді, бұл
сабақтардың өмірге байланысы күшейтілді. 1941 жылдан бастап ауыл
шаруашылығының негіздері оқытыла бастады.
1943 жылдан бастап Оқушылар ережесі енгізілді. Мұнда оқушылардың
мектеп, мұғалімдер, ата-ана және жолдастары алдындағы міндеттері, олардың
мектептегі және мектептен тыс мінез-құлқы белгіленді. Мектептің оқу-тәрбие
жұмысының жақсаруында Оқушылар ережесін енгізудің мәні өте зор болды.
Мектеп жұмысында белгілі кемшіліктер де орын алды. Оқытуда формализмге
жол берілген жағдайлар да болды. Әсіресе орыс тілін оқытуда елеулі
кемшіліктер кездесті, оқыту өмірден алшақ, мектеп бітірген жастардың
практикалық даярлығы шамалы болды. Оқытуда социалистік жарыстың орын алуы
балаларға көтерме баға қоюға әкеп соқты. Сондықтан оқу жұмысында
социалистік жарысқа тыйым салынды. 1944 жылдың январында балалардың сабақ
үлгіріміне бес балдық баға қою жүйесі енгізілді. Бұл жаңалық мұғалімдерден
баға қоюға жауапты қарауды талап етті. 1943 жылы енгізілген ер балалар мен
қыз балаларды бөлек мектептерде оқыту 1954 жылы қате шешім ретінде
өзгертілді.
1944 жылы СССР Халық Комиссарлары Советі Мектептегі оқу жұмысының
сапасын жақсарту шаралары туралы қаулы алды. Бұл қаулы бойынша
бастауыш және жеті жылдық мектепті бітірушілер мектеп бітіру
емтихандарын, ал мектепті бітірушілер кәмелеттік аттестат алу
емтихандарын тапсыруға міндеттелді. Орта мектепті үздік. бітірушілер
алтын және күміс медальдармен наградталатын болды. Бұл қаулы
мүғалімдер мен оқушылардың жауапкершілігін күшейтті.
Совет мектебі және педагогикалык; ғылымдарды дамыту мақсатымен 1943
жылы РСФСР Педагогикалық ғылымдар академиясы құрылды. Бұл академияға жалпы
және арнаулы педагогика, педагогика тарихы, психология, мектеп гигиенасы
және пәндерді оқыту методикасын зерттеу мәселелерімен шұғылдану міндеті
жүктелді.
Көптеген мұғалімдердің Совет Армиясы қатарына алынуы олардың орнына
қысқа мерзімде даярланған мұғалімдерді қызметке алуға мәжбүр етті.
Сондықтан мұғалімдердің білімін жетілдіру мәселесі ерекше көңіл бөлуді
керек етті. Бұл салада мұғалімдердің білімін жетілдіру институттары елеулі
міндет атқарды.

Михаил Иванович Калинин коммунистік тәрбие туралы
Ұлы көсеміміз В. И. Лениннің сенімді серігі М.И.Калинин өзінің бүкіл
саналы өмірін еңбекшілер бұқарасының бақыты үшін сарып етті.
Ол өз өмірін маркстік құпия ұйымдарға белсенді араласудан бастап,
лениндік жалынды революционерлер мектебінің белгілі қайраткері
болып қалыптасты.
Патша өкіметі кезінде М.И.Калинин 14 рет ұсталды, бірақ ол революциялық
ісін түрмеде отырса да тоқтатпады. Ол әр уақытта да жаңа коммунистік қоғам
үшін күрестің ең алдыңғы қатарлы сапында болды.
Михаил Иванович тверлік шаруадан, питерлік жұмысшыдан дүние жүзіндегі
ең бірінші социалистік мемлекеттің басшысы дәрежесіне дейінгі ірі және
тамаша өмірлік жолдан өтті, 27 жыл үзбестен Совет мемлекетінің жоғарғы
басшыларының бірі ретінде жұмыс істеді.
М. И. Калинин жұмысшы табы мен шаруаның одағын күшейту, көп ұлтты Совет
мемлекетін құру және бекіту жолында қажырлы түрде күресті. Міне, сондықтан
да біздің еліміздің жұмысшысы мен шаруасына да, интеллигенциясына да
М.И.Калинин жақын болды, оны жоғары қадірледі.
М.И.Калинин біздің еліміздің тарихында ірі пролетарлық революционер
және мемлекет қайраткері ғана емес, ол халық бұқарасының және жастардың
атақты тәрбиешісі болып есептеледі.
Саяси және мәдени ой-өрісі кең, өмірлік, тәжірибесі мол және бұқарамен
байланысы терең Михаил Ивановичтің сөйлеген сөздері тым әсерлі болатын.
Халық үшін қарапайым және жетімді түрде коммунистік тәрбиенің ең күрделі
мәселелерін көтеріп отырды.
М.И.Калинин өзінің артына тамаша педагогикалық мұра қалдырды. Өзінің
барлық мақалалары мен сөйлеген сөздерінде (жарыққа шыққаны 200-ге жуық)
үнемі коммунистік тәрбие мәселелеріне тоқтады. Ал көптеген мақалалары мен
сөздері жас өспірімдерді тәрбиелеу және оқыту мәселелеріне арналған.
М. И. Калининнің бұл мақалалары мен сөздерінде коммунистік тәрбиенің
міндеттері мен мазмұны, оның әдістері, совет мұғалімдерінің ролі,
комсомол және пионер ұйымдарының тәрбиелік ролі жөнінен құнды кеңестер бар.
М.И.Калинин өзінің педагогикалық ойларын марксизм-ленинизмнің
коммунистік тәрбие жөніндегі іліміне сүйене отырып құрды, бұл ілімді
социалистік құрылыстың нақты міндеттеріне қарай дамытылып отырды.
Коммунистік тәрбие біздің ұғымымызда, - деген ол, - әр уақытта нақты
болып келеді. Біздің жағдайымызда ол партия мен Совет мемлекетінің алдында
тұрған міндеттерге бағындырылуы тиіс. Михаил Ивановичтің коммунистік
тәрбие мәселелеріне бұлай қарауы жаңа адам тәрбиелеу жөніндегі оның
көзқарастарының өмірлілігін және актуалдылығын көрсетеді.
М. И. Калинин езініқ сөйлеген көптеген сөздерінде коммунистік тәрбиенің
мәнін және оның буржуазиялық тәрбиеден бүтіндей өзгешелгін анықтады. 1940
жылы 2 октябрьде Москва қаласыны партия активінің жиналысында жасаған
Коммунистік тәрбие туралы деген баяндамасында педагогиканың бұл маңызды
ұғымына мынадай анықтама берді: ...тәрбие деген сөз —
тәрбиеленушінің бойына тәрбиеші қалаған қасиеттерді егу үшін, оның
психологиясына мақсат көздеп, үнемі ықпал етіп отыру деп білемін.
Михаил Ивановичтің көрсетуінше, Коммунистік тәрбиенің мақсаты жас
өспірім ұрпаққа коммунистік көзқарас пен адамгершілікті сіңіру, ерік пен
мінездің белгілі сапаларын, әдет пен дағдыларды қалыптастыру.
Сөйтіп, М. И. Калинин тәрбиелеу дегеннің мәнісіне деген сұраққа жауап
бере келе, 1939 жылы орденді оқытушылардың кеңесінде былай деді: Тәрбиелеу
дегеннің мәнісі не? Мұның мәнісі — оқушының психикалық, моральдық бейнесіне
ықпал жасау; оған он жылдық оқу бойында белгілі бір бағытта ықпал ету, яғни
оны адам етіп шығару деген сөз.
М. И. Калинин осы қысқаша анықтамасында тәрбиені кездейсоқ оқиға деп
қарамай, жас өспірімге тәрбиеші тарапынан жүйелі түрде ықпал жүргізуді
дұрыс деп санады. Сонымен бірге тәрбие мәселесіндегі оқытушының жетекші
және шешуші ролін көрсетті.
Өзінің оқытушылар мен оқушылар және комсомол активінің алдында сөйлеген
сөздерінде М. И. Калинин марксизм-ленинизм іліміне сүйене отыра, таптық
қоғамдағы тәрбие мен моральдық таптық сипатта болатындығын, советтік қоғам
тәрбиесінің буржуазиялық қоғам тәрбиесінен бүтіндей өзгешелігін дәлелдеді.
Буржуазиялық қоғамдағы тәрбие үстем болып отырған таптық екі жүзділік озбыр
мүддесін бейнелейтіндігін, ондағы тәрбие капиталистік қоғамның
антагонизмінің салдарынан терең қайшылықта болатындығын ескертті.
Ол буржуазиялық елдердегі Шіркеудің, мектептің, өнердің, баспасөздің,
кинотеатрдың және ұйымдардың, міне, осының бәрі қалың көпшіліктің санасына
буржуазияның көзқарасын, моралын, дағдыларын сіңіретін құрал екендігін
айтты. Михаил Ивановичтің бұл ойлары қазіргі кездегі буржуазиялың қоғам
тәрбиесінің таптық мақсатын дұрыс түсінуге, империалистік елдер тәрбиесінің
реакцияшыл бағытын әшкерелей білуге көмектеседі.
М. И. Калинин коммунистік тәрбиенің буржуазиялық тәрбиеден бүтіндей тек
өзінің мақсатымен ғана емес, әдісімен де өзгеше екендігін көрсетті. Михаил
Ивановичтің сөзінше ол: Қалың көпшіліктің саяси санасын, жалпы мәдениетін
өсірумен, оның ой-өрісін жоғарылатумен тығыз байланысты.
Осыған байланысты М. И. Калинин біздің еліміздегі мәдениет революциясын
социалистік құрылыстың қажетті шартының бірі деп есептеді. Совет
мемлекетінің басшысының бірі бола отырып, ол еңбекшілердің мәдени
дәрежесінің көтерілуі жолында жұмыс істеді. М. И. Калининнің ересектер
арасындағы сауатсыздықты жоюда, жалпыға бірдей оқуды енгізуде, социалистік
өндіріске кадрлар даярлауда зор еңбегі сіңді.
Советтік педагогика ғылымы үшін М.И.Калининнің коммунистік тәрбиенің
міндеттері мен мақсаттары жөніндегі пікірлері аса құнды еңбек болып
саналады.
Өзінің сөйлеген сөздерінде М.И.Калинин Коммунистік тәрбиенің мақсаты -
жаңа қоғамның жан-жақты жетілген құрылысшыларын тәрбиелеу екенін баса
айтты.
Бізде социалистік қоғамның жаңа адамы туып келеді, - дейді М. И.
Калинин 1938 жылғы 28 декабрьдегі қала және село мектептерінің озат
мұғалімдерінің мәжілісінде сөйлеген сөзінде, - міне, осы жаңа адамдарға
адамның ең жақсы деген қасиеттерін сіңіре білуіміз керек.
Бұл жаңа адамға - социалистік қоғамның азаматына - қандай қасиеттер
сіңіру керек? Совет мектебі оларға ең алдымен қандай сапалар ендіру керек?
Бұл сұрақтарға жауап ретінде М.И.Калинин мынадай сапаларды көрсетеді:
Бұл, біріншіден, өзінің халқын сүю, еңбекші халықты сүю.. Екіншіден,
шындық... Үшіншіден, батырлық... Төртіншіден, жолдастық, ауыз бірлік...
Бесіншіден, еңбекті сүю керек. Тек қана сүйіп қоймай, еңбекке адал қарай
білу керек, егерде адам тіршілік етіп, тамақ жей отырып жұмыс істемейтін
болса, онда ол адамның кісі еңбегін жегендігі, мұны ешқашанда естен
шығармау керек.
М.И.Калинин бұл сапаларды көрсетумен ғана тынбай, балалар мен
жастарға көптеген басқа сапаларды: идеялық, тәртіптілік, жинақылық, жоғары
саналылық, мәдениеттілік сияқты сапаларды сіңіруді көздеді.
Социалистік қоғамның жаңа адамын қалыптастыру мәселесінде М. И. Калинин
коммунистік идеялық пен саяси саналылыққа ерекше мән берді. Жастарға
арнаған сөздерінде бірнеше рет оларды идеялық өмір құруға, Отанына, халқына
бір мүдделес өмір сүруге шақырды.
М.И.Калинин жастар санасында коммунистік көзқарас қалыптастыруға көп
көңіл бөлді. Бұл жайында ол Астрономға орасан зор телескоп, ал
лабораториялардағы зерттеушілерге - микроскоп қандай қажет болса, дүниеге
коммунстік көзбен қарау пролетариат революциясының күресшісі үшін дәл
сондай керек нәрсе,— дейді.
Михаил Иванович 1940 жылы 7 апрельде Москва қаласындағы Бауман
ауданының VIII, IX және X класс оқушылары алдында сөйлеген сөзінде
жастарға мүмкіндігінше ерте бастан-ақ өздерінің өмірлік жолын белгілеп,
мінезі мен сенімдерін, тұрақты көзқарасын қалыптастырып отыруға үйретті. М.
И. Калинин біздің елімізде жас өспірімдердің саяси сауатын дамытуға
толық мүмкіншіліктердің жеткілікті екендігін, бұл міндетті шешуде комсомол
және пионер ұйымдарының ерекше роль атқаратындарын ескертті. 1945
жылы 11 июльде Комсомольская правда және Пионерская правда газеттеріне
СССР ордендерін тапсырарда сөйлеген сөзінде жастар газеттерінің
тәрбиедегі ерекше міндеттерін айта келе: Бұл жұмыстың маңызы олардың,
жастардың ой-өрісін кеңейте беруде - сөйтіп, мұнымен қатар жұмысқа деген
белсенділік талабы арта беретін етуде, олар жас кезіні өзінде-ақ,
өмірден жеріп, болашағында еш нәрсе жоқ деп ойлайтын адамдар
болып қалмай, олардың белсенділігі, өмірге талпынуы, жұмысқа талпынуы
үздіксіз арта беретіндігінде болып отыр.
Жас өспірімдердің саяси санасын дамыту ісінде М.И.Калинин олардың
марксизм теориясымен қарулануына зор мән берген. Ол өзінің көптеген
сөйлеген сөздерінде жастарға марксизмді творчестволық түрде меңгерудің
қажеттілігін, оны практикалық өмірге қолданудың, басшылыққа алудың
қажеттігін ескертті.
М. И. Калининнің барлық сөйлеген сөздерінде жас өспірімдерді
коммунистік мораль рухында тәрбилеу мәселелері кең орын алған. Ол
мораль жөніндегі марксизм-ленинизм іліміне сүйене, оны дәлелдей отырып,
коммунистік мораль адам қоғамындағы моральдық жоғары түрі екендігін
көрсетті.
Коммунистік моральдық маңызды саласы, элементі, М. И. Калининнің
ойынша, социалистік Отанға деген сүйіспеншілік және оған берілгендік. Ол
совет патриотизмінің белсенді және әсерлі болатындығын, сондықтан біздің
патриотизміміз Отанға сүйіспеншілік туралы, сөз жүзінде ғана шектеліп
қоймай, өз халқына іс жүзінде қызмет ете білу екендігін айтты.
...дерексіз, платонистік сүю емес, құлшынған, белсенді, қызулы, сарқылмас
сүю, жауларға ешбір мейірім дегенді білмейтін, Отаным дегенде іркілместен
неге болса да шыдайтын сүю, - болсын деді.
Михаил Иванович советтік патриотизмге тәрбиелеу мәселелерін жастарды
советтік, ұлттық, намыс рухында тәрбиелеумен байланыстыра қарады. Совет
патриотизмін насихаттау халқымыздың басынан өткен тарихын мақтан ету,
халқымыздың дамуын ілгері бастырған аталарымыздың жемісті істерін мақтан
ету бағытында жүргізілуі тиістігін ескертті.
М. И. Калинин жастардың мораль тәрбиесінің маңызды міндетінің бірі -
еңбекке жаңа коммунистік көзқараспен қарауға тәрбиелеу, еңбекті сүюге
тәрбиелеу деп есептеген.
Ол баланы тәрбиелеудегі еңбектің ерекше маңызын көрсетті, баланы
еңбекке икемсіз етпей, дұрыс тәрбиелеуді, жастайынан еңбекке баулуды талап
етті.
Михаил Иванович әсіресе жастарды дене еңбегін сүюге шақырды, дене
еңбегін сүю пролетарлық моральдық күшті тіректерінің бірі болады деген.
Москваның Ленин ауданының жоғары класс оқушыларының алдында сөйлеген
сөзінде әрбір совет жастары дене еңбегін бағалап, қарапайым жұмыстан шет
тұрмауы тиіс, дене еңбегіне үйренген адам өмірді жақсы біледі, сондықтан
әрбір оқушы кем дегенде өзіне ең қажетті нәрселерді жасап, даярлай білуге
үйренетіндей болуға тиіс деген. М. И. Калинин біздің елімізде еңбектің
абырой әперетінін, батыр атандыратынын, даңқ шығаратынын көрсете келіп:
осы жаңа ұғым совет азаматының бойына, қанына сіңуі керек, ең алдымен бұл
өсиет комсомол мен совет жасының бойына сіңуі керек,— деген.
М. И. Калинин өзінің Колхоз құрылысы және колхозшы әйелдер туралы
деген мақаласында жалпы білім беретін орта мектеп бітірушілерді ауыл
шаруашылық жұмысына тарту мәселесін айта келіп, бұл ауыл шаруашылығынық
еңбек өнімділігін арттырар еді дейді. Михаил Ивановичтің бұл сөзінің
қазіргі кезде ерекше мәні бар. Оқуды өнімді еңбекпен байланыстыру мәселесі,
орта мектеп бітірген жастарды өндіріс пен ауыл шаруашылық еңбегіне тарту,
совет мектебінің политех никалық оқу мәселесін шешу жолындағы күрделі
міндеттердің бірі болып отыр.
М. И. Калининнің көрсетуінше, совет адамының моральдық сапаларының
маңызды бір саласы — коллективизм.
Коллектившілдік біздің әдеттеріміз бен мінез-құлқымыздың бөлінбейтін
бөлімі деп қараған. Коллектившілдік дағдыларды неғұрлым өндіріске, салтқа,
қоғам өміріне жігерлі түрде ендіре берсек, соғүрлым коммунистік құрылыстық
табыстары да жемісті болады деп үйретеді. Осы мәселеге тығыз байланысты
түрде Михаил Иванович біздің жастарымызды жолдастық және достық
қатынастарды күшейтуге шақырды. Егер совет адамдары,— деген ол,— жас
кезінен жолдастық, ауыз бірлік рухында тәрбиеленсе, СССР бұдан да күшейе
түседі. Сондықтан баланы берік жолдастық, ауыз бірлікке ерте жасынан
бастап тәрбиелеудің қажеттілігін ескертті.
М. И. Калинин жоғары моральдық сапалардың бұлардан басқа түрлері болып
есептелетін шындық пен адалдыққа тәрбиелеуді жоғары бағалаған, мұндай
сапаларды сіңіру үшін де тиімді педагогикалык, әдістерді қолдануға шақырды.
Сөйтіп, М. И. Калинин коммунистік тәрбие жөніндегі сөйлеген сөздерінде
жаңа адамды қалыптастырудың кең программасын белгілеген, оның пікірлері өте
мазмұнды және әрі салалы.
М. И. Калинин коммунистік мораль тәрбиесін калай жүргізудің негізгі
жолдарын да көрсетті. Коммунистік моральдық нормалары мен ережелерін
ендіріп, бекітудің өзара байланысы болатын ең негізгі екі жолын көрсетті.
Біріншіден, коммунистік моральдық нормалары мен ережелері мектепке дейінгі
балалар мекемелерінде, мектеп, пионер және комсомол ұйымдары арқылы
жүргізілетін адамгершілік тәрбиесі арқылы іске асады. Екіншіден, біздің
советтік құрылыс, советтік шындық совет адамдарына коммунистік,
адамгершілік принциптерінің үнемі еніп отыруына көмектеседі, сондықтан да
ол: Өмірдің өзі тәрбиеге көмектесіп отырған жерде адамдарды тәрбиелеу ісі
қандай жеңіл болмақ,— деген.
М. И. Калинин жас өспірімдерге коммунистік тәрбие беру ісінде шешуші
роль атқаратын орын жалпы білім беретін мектеп деп есептейді. Ол мектепті
коммунизм құрылысшысын қалыптастырып, жан-жақты жетілдіретін бастапқы
лаборатория деп атаған. Мектеп,— деген ол,— сіздерді бірден-бір үздіксіз
іске үйрететін орын... Мектеп көрмеген кісінің өмірі де қиын болады, оған
соңына жұмыс істеу де қиын. Бұл кемшілік, яғни жүйелі білімнің және жүйелі
жұмысқа әдеттенудің жоқтығы қалған да және қандай жұмыста болса да көзге
көрініп түрады, көлеңке ұқсап қашан да қыр соңдарыңыздан қалмайды.
М. И. Калинин жастарды ғылымды алға бастыруға, жаратылыс күштерін адам
баласы қажетіне бағындырып отыруға шақырды.
М. И. Калиниң совет мектебі оқушыларды белгілі білімдер жиынтығымен
қаруландырумен қатар, оларды өз бетінше кітаппен жұмыс істеуге, өз бетінше
ақыл-ой жұмысына үйренуді талап етті. Біздің мектебімізді бітірушілердің
басты міндеттерінің бірі олардың алған білімін іс жүзінде өмірге қолдана
білуге үйренуі деген.
М. И. Калинин мектепте әсіресе орыс тілін тиянақты меңгеруге кеңірек
тоқтады. Москва қаласының Ленин ауданындағы жоғары класс оқушыларының
алдында сөйлеген сөзінде ол: Ең алдымен сіздер орыс тілін жақсы білуіңіз
керек. Адамның жалпы жетілуінде орыс тілін білуді мен төтенше маңызды
фактор деп есептеймін,— деген.
Комсомолдың 20 жылдығына арналған Комсомолдық даңқты жолы деген
мақаласында М. И. Калинин комсомолды жастардың алдыңғы қатарлы отряды, жаңа
адамды тәрбиелеу жөніндегі партияның жауынгерлік көмекшісі деп атады.

Михаил Иванович комсомол мен жастарды қоғамдық және саяси өмірге
араластыруды, оларда коммунистік мінез-құлықтық дағдыларын тәрбиелеуді
талап етті. Ол әсіресе комсомолдық мектептегі жұмыстарына үлкен мән беріп,
мектеп комсомолының негізгі міндеті — оқушыларға саяси жағынан әсер ету,
партия мен совет үкіметіне, совет адамдарына коммунистік тәрбие беру ісіне
көмектесу деген.
М.И.Калинин пионер ұйымы туралы сөйлеген сөзінде жас пионерлер
қозғалысының баланы ерте жастан бастап-ақ пролетариаттық мүддесімен, оның
коммунизм үшін жүргізетін күресімен байланыстыратындығын айтты. Михаил
Иванович пионер ұйымының қызметкерлерін жас ұландарға ақылшы, қамқор болуға
шақырды.
Мемлекет, халық, - деді ол, - мұғалімдерге жас буынды, яғни өзінің
үмітін, өзінің болашағын өсіруді, жетілдіруді, қалыптастыруды сеніп
тапсырады. Бұл үлкен сенім, бұл сенім мұғалімдерге зор жауапкершілік
жүктейді.
Мұғалім өзінің құрметті атағын жоғары ұстау үшін, оларда коммунистік
идеялық, жоғары моральдық бедел, өз пәнін терең білу және сабақ берудегі
шеберлік, оқу-тәрбие жұмысында творчестволық инициатива көрсету, жоғары
мәдениеттілік, қоғам жұмысына белсенді қатынасу сияқты сапалардың болуын
қажет санады.
М. И. Калининнің коммунистік тәрбие жөніндегі пікірлерін оқушылар мен
халқымыз жоғары бағалайды. Сөйтіп, тәрбие жөніндегі маркстік-лениндік
ілімге негізделген М.И.Калининнің педагогикалык, идеялары коммунистік
тәрбиенің теориясы мен тәжірибесіне қосылған бағалы үлес болып есептеледі.

Ұлы Отан соғысынан кейінгі жылдардағы мектеп пен педагогика
(1946—1956 жылдар)
Ұлы Отан соғысынан кейінгі 1946—1950 жылдарда СССР Халық шаруашылығын
қалпына келтіру және дамыту туралы бесжылдық жопарда соғыс кезінде қираған
мектеп үйлерін қалпына келтірумен қатар, оны көптеп салу арқылы мектептің
санын әлдеқайда көбейту жоспарланды. Жеті жылдық жаппай міндетті оқуды
толық жүзеге асырумен қатар, орта мектептің жоғары кластарында оқитын
балалардың санын көбейту белгіленді. Мектеп үйлерін қалпына келтіруде, жаңа
мектеп үйлерін салуда мектепті шефке алушы өндіріс орындары мен колхоз,
совхоздардың ролі өте зор болды.
Осы шаралардың нәтижесінде жеті жылдық міндетті жаппай оқуды жүзеге
асыруға мүмкіндік жасалды. 1949 жылы барлық бесінші класты бітірген
оқушылардың алтыншы класқа алынуын жүзеге асыру мақсатымен алыс жерде
тұратын балаларды мектепке жеткізіп салып, алып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.