Депозит нарығы
Жоспар:
1. ДЕПОЗИТ НАРЫҒЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН РӨЛІ
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЕПОЗИТ НАРЫҒЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
3. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДЕПОЗИТТЕРДІ САҚТАНДЫРУ ЖҮЙЕСІ
1. ДЕПОЗИТ НАРЫҒЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН РӨЛІ
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЕПОЗИТ НАРЫҒЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
3. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДЕПОЗИТТЕРДІ САҚТАНДЫРУ ЖҮЙЕСІ
ДЕПОЗИТ НАРЫҒЫ
1. Бүгінгі таңда ҚР коммерциялық банктерінің ресурстарының негізгі көзі бос ақша қаражаттарын тартуда жатыр. Яғни, елдің ақшалай бос ақша қаражаттарын белгілі бір мерзімге банк шотына салу негізінде банк ресурстарының қоры өз айналыс сферасын кеңейтеді.
Шаруашылық жүргізуші субъекті ретінде кез келген қаржы институты өзінің жарғылық қызметін жүзеге асыру үшін қаржы ресурстарын, яғни үй-ғимаратты, техника мен технологияны сатып алу; айналыс капиталын қалыптастыру, резервтер құру, еңбекақы төлеу, бюджетке аударымдарды аудару және т.б. үшін қаражат көздерін қажет етеді. Мұндай шығындар өз қаражат есебінен де, негізгі бөлігін әр түрлі жеке және заңды тұлғалардың салым ақшалары немесе депозиттері қамтитын қарыз есебінен де қаржыландырылады.
Депозиттік операциялар бастапқыда алтын тиынды сақтаудың формалары түрінде, яғни, оларды ақша сарайларында, айырбастауларда және т.б. көбірек жинақтау мақсаттарында пайда болды. Сақталғаны үшін иесі белгілі бір сыйақы төлеуі қажет болатын. Клиенттің тілегі бойынша айырбастаушы өзіне сеніп тапсырылған тиынның нақ өзін сақтауға кепілдік беретін. Мұндай жағдайда олар алынған тиындармен ссудалық операцияларды жүзеге асыра алмайтын, олар иелеріне ақша пайызын төлейтіндей пайда ала алмайтын. Уақыт өте келе олардан тура нақ сол тиындарды қайтару талап етілмей, орналастырылған ақшаның сомасы ғана қайтарылатын. Сақтау мерзімі де ұзартылады. Егер осыған дейін айырбастаулар несиені тек өз капиталына қарай беріп келген болса, ендігі жерде несие ұсыну, ссудаға пайыз алу және ақша иелеріне өз сомасының бір бөлігін төлеу үшін қарыз қаражатын пайдаланудың мүмкіндіктеріне ие болды.
Бүгінгі таңда депозиттік операциялардың сан алуан түрлері мен формалары бар. Олар елдер бойынша айтарлықтай сараланған. Алайда, әрбір қаржы институтының артықшылықты міндеттерінің біріне — бұрынғыша несиелік ресурстардың негізгі көзі ретіндегі депозиттік базаларды кеңейтіп, салымшыларды көптеп тарту жатады.
Ақша — жинақтау функциясын атқара отырып, халықтың, шаруашылық жүргізуші субъектілердің және т.б. жинақтар секілді депозиттерге (түрлендіріледі) трансформацияланады. Клиенттердің барлық салым ақшалары депозит деп ұғылады. Оған орналастырылған қаражат көздері әр түрлі. Бұл корпорациялық клиенттердің, мемлекеттік мекемелердің және кәсіпорындардың шоттарындағы қаражат және уақытша пайдаланылмайтын жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысы.
Бүгіндері коммерциялық банктер әр түрлі депозиттің түрлерін ұсынады. Қазақстанның банктік тәжірибесінде олардың мынадай түрлері бар:
1. Талап етілгенге дейінгі депозиттер немесе чек депозиттері салымшыға міндетті өтеуге жататын чекті жазып беруіне құқық береді. Бұл түрдің қолайлығы чектердің қауіпсіз болуымен және оны жазып беру арқылы төлем орындаудағы қарапайымдылығымен (оңай болуымен) түсіндіріледі, сондай-ақ ол алғашқы талап етумен ақшаны қолма-қол өндіріп алуға мүмкіндік береді. Чек депозиттері қымбат тұратын есептік операциялар мен
1. Бүгінгі таңда ҚР коммерциялық банктерінің ресурстарының негізгі көзі бос ақша қаражаттарын тартуда жатыр. Яғни, елдің ақшалай бос ақша қаражаттарын белгілі бір мерзімге банк шотына салу негізінде банк ресурстарының қоры өз айналыс сферасын кеңейтеді.
Шаруашылық жүргізуші субъекті ретінде кез келген қаржы институты өзінің жарғылық қызметін жүзеге асыру үшін қаржы ресурстарын, яғни үй-ғимаратты, техника мен технологияны сатып алу; айналыс капиталын қалыптастыру, резервтер құру, еңбекақы төлеу, бюджетке аударымдарды аудару және т.б. үшін қаражат көздерін қажет етеді. Мұндай шығындар өз қаражат есебінен де, негізгі бөлігін әр түрлі жеке және заңды тұлғалардың салым ақшалары немесе депозиттері қамтитын қарыз есебінен де қаржыландырылады.
Депозиттік операциялар бастапқыда алтын тиынды сақтаудың формалары түрінде, яғни, оларды ақша сарайларында, айырбастауларда және т.б. көбірек жинақтау мақсаттарында пайда болды. Сақталғаны үшін иесі белгілі бір сыйақы төлеуі қажет болатын. Клиенттің тілегі бойынша айырбастаушы өзіне сеніп тапсырылған тиынның нақ өзін сақтауға кепілдік беретін. Мұндай жағдайда олар алынған тиындармен ссудалық операцияларды жүзеге асыра алмайтын, олар иелеріне ақша пайызын төлейтіндей пайда ала алмайтын. Уақыт өте келе олардан тура нақ сол тиындарды қайтару талап етілмей, орналастырылған ақшаның сомасы ғана қайтарылатын. Сақтау мерзімі де ұзартылады. Егер осыған дейін айырбастаулар несиені тек өз капиталына қарай беріп келген болса, ендігі жерде несие ұсыну, ссудаға пайыз алу және ақша иелеріне өз сомасының бір бөлігін төлеу үшін қарыз қаражатын пайдаланудың мүмкіндіктеріне ие болды.
Бүгінгі таңда депозиттік операциялардың сан алуан түрлері мен формалары бар. Олар елдер бойынша айтарлықтай сараланған. Алайда, әрбір қаржы институтының артықшылықты міндеттерінің біріне — бұрынғыша несиелік ресурстардың негізгі көзі ретіндегі депозиттік базаларды кеңейтіп, салымшыларды көптеп тарту жатады.
Ақша — жинақтау функциясын атқара отырып, халықтың, шаруашылық жүргізуші субъектілердің және т.б. жинақтар секілді депозиттерге (түрлендіріледі) трансформацияланады. Клиенттердің барлық салым ақшалары депозит деп ұғылады. Оған орналастырылған қаражат көздері әр түрлі. Бұл корпорациялық клиенттердің, мемлекеттік мекемелердің және кәсіпорындардың шоттарындағы қаражат және уақытша пайдаланылмайтын жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысы.
Бүгіндері коммерциялық банктер әр түрлі депозиттің түрлерін ұсынады. Қазақстанның банктік тәжірибесінде олардың мынадай түрлері бар:
1. Талап етілгенге дейінгі депозиттер немесе чек депозиттері салымшыға міндетті өтеуге жататын чекті жазып беруіне құқық береді. Бұл түрдің қолайлығы чектердің қауіпсіз болуымен және оны жазып беру арқылы төлем орындаудағы қарапайымдылығымен (оңай болуымен) түсіндіріледі, сондай-ақ ол алғашқы талап етумен ақшаны қолма-қол өндіріп алуға мүмкіндік береді. Чек депозиттері қымбат тұратын есептік операциялар мен
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Ысқақов У.М., Боқаев Д.Т., Рузиева Э.А.
Қаржы нарығы және делдалдары: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2006. – 298 бет.
1. Ысқақов У.М., Боқаев Д.Т., Рузиева Э.А.
Қаржы нарығы және делдалдары: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2006. – 298 бет.
Жоспар:
1. Депозит нарыҒыныҢ экономикалыҚ мӘні мен рӨлі
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЕПОЗИТ НАРЫҒЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
3. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДЕПОЗИТТЕРДІ САҚТАНДЫРУ ЖҮЙЕСІ
ДЕПОЗИТ НАРЫҒЫ
1. Бүгінгі таңда ҚР коммерциялық банктерінің ресурстарының негізгі көзі
бос ақша қаражаттарын тартуда жатыр. Яғни, елдің ақшалай бос ақша
қаражаттарын белгілі бір мерзімге банк шотына салу негізінде банк
ресурстарының қоры өз айналыс сферасын кеңейтеді.
Шаруашылық жүргізуші субъекті ретінде кез келген қаржы институты өзінің
жарғылық қызметін жүзеге асыру үшін қаржы ресурстарын, яғни үй-ғимаратты,
техника мен технологияны сатып алу; айналыс капиталын қалыптастыру,
резервтер құру, еңбекақы төлеу, бюджетке аударымдарды аудару және т.б. үшін
қаражат көздерін қажет етеді. Мұндай шығындар өз қаражат есебінен де,
негізгі бөлігін әр түрлі жеке және заңды тұлғалардың салым ақшалары немесе
депозиттері қамтитын қарыз есебінен де қаржыландырылады.
Депозиттік операциялар бастапқыда алтын тиынды сақтаудың формалары
түрінде, яғни, оларды ақша сарайларында, айырбастауларда және т.б. көбірек
жинақтау мақсаттарында пайда болды. Сақталғаны үшін иесі белгілі бір сыйақы
төлеуі қажет болатын. Клиенттің тілегі бойынша айырбастаушы өзіне сеніп
тапсырылған тиынның нақ өзін сақтауға кепілдік беретін. Мұндай жағдайда
олар алынған тиындармен ссудалық операцияларды жүзеге асыра алмайтын, олар
иелеріне ақша пайызын төлейтіндей пайда ала алмайтын. Уақыт өте келе
олардан тура нақ сол тиындарды қайтару талап етілмей, орналастырылған
ақшаның сомасы ғана қайтарылатын. Сақтау мерзімі де ұзартылады. Егер осыған
дейін айырбастаулар несиені тек өз капиталына қарай беріп келген болса,
ендігі жерде несие ұсыну, ссудаға пайыз алу және ақша иелеріне өз сомасының
бір бөлігін төлеу үшін қарыз қаражатын пайдаланудың мүмкіндіктеріне ие
болды.
Бүгінгі таңда депозиттік операциялардың сан алуан түрлері мен формалары
бар. Олар елдер бойынша айтарлықтай сараланған. Алайда, әрбір қаржы
институтының артықшылықты міндеттерінің біріне — бұрынғыша несиелік
ресурстардың негізгі көзі ретіндегі депозиттік базаларды кеңейтіп,
салымшыларды көптеп тарту жатады.
Ақша — жинақтау функциясын атқара отырып, халықтың, шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және т.б. жинақтар секілді депозиттерге (түрлендіріледі)
трансформацияланады. Клиенттердің барлық салым ақшалары депозит деп
ұғылады. Оған орналастырылған қаражат көздері әр түрлі. Бұл корпорациялық
клиенттердің, мемлекеттік мекемелердің және кәсіпорындардың шоттарындағы
қаражат және уақытша пайдаланылмайтын жұмысшылар мен қызметкерлердің
еңбекақысы.
Бүгіндері коммерциялық банктер әр түрлі депозиттің түрлерін ұсынады.
Қазақстанның банктік тәжірибесінде олардың мынадай түрлері бар:
1. Талап етілгенге дейінгі депозиттер немесе чек депозиттері салымшыға
міндетті өтеуге жататын чекті жазып беруіне құқық береді. Бұл түрдің
қолайлығы чектердің қауіпсіз болуымен және оны жазып беру арқылы төлем
орындаудағы қарапайымдылығымен (оңай болуымен) түсіндіріледі, сондай-ақ ол
алғашқы талап етумен ақшаны қолма-қол өндіріп алуға мүмкіндік береді. Чек
депозиттері қымбат тұратын есептік операциялар мен өткізбелерді жүзеге
асыруды қажет етеді, сондықтан да банктердің көбісі осы қызмет көрсетулер
үшін белгілі бір төлемді белгілейді. Оның мөлшерінің өзгеруі бір айдың
ішінде жазылған чектер санының және депозиттер мөлшерінің өзгеруімен қатар
жүреді. Алайда, банк өзінің коммерциялық мақсаты үшін, мысалы, ссуданы 60,
90, 120 күнге және контокорренттік несиені беруде пайдаланатын, олардың
көзқарасынша жеткілікті болып табылатын баланс қалдығын салымшы бір ай бойы
шотта сақтайтын болса, бұл төлемді өндіріп алудан банктер жиі бас тартады.
Чек депозитінің негізгі типтерінің біріне өз ерекшелігі бар талап
етілгенге дейінгі салым жатады:
• жарнаны және ақшаны өндіріп алу қандай да бір шектеусіз, кез келген
уақытта толықтай немесе бөлек жүзеге асырылады;
• ақша шоттан қолма-қол ақша түрінде немесе чектің көмегімен алынуы
мүмкін;
• банк комиссиялық сыйақыны пайдаланғаны үшін шот иесіне нақты бір айлық
мөлшерлемеде немесе әрбір жазылған чек үшін белгілейді;
• шот иесінің шотындағы қалдықтың бұрын ескертілген орташа мөлшерін
клиенттің қолдау шартымен шотты пайдаланғаны үшін клиенттен комиссины
өндіріп алудан бас тартудың формасында оған “жасырын” пайыз төленеді,
алайда, салымшы бұл шартты бұзатын болса, ол шотты жүргізумен және
әрбір чекті өндірумен байланысты банктің барлық операциялық шығындарын
төлейді.
• талап етілгенге дейінгі депозит бойынша банк ең аз шамадағы резервті
орталық банкте мерзімді депозиттікке қарағанда үлкен пропорцияда
сақтауға міндетті.
Банктің көптеген клиенттері депозиттердің мұндай типтеріндегі ақша
қаражатының мөлшерін ең аз шамаға жеткізуге ұмтылады, өйткені талап
етілгенге дейінгі салым ақша бойынша эксплициттік (яғни, анық тұлғаланған)
пайыз табысы төленбейді. Ең аз шамаға жеткізудің бір тәсілі — автоматты
түрде тазаланатын шоттардың мүмкіндіктерін пайдалану. Онымен ағымдағы
операцияларды жүзеге асыра отырып, банк клиентпен ескерілген ең аз шамадан
асып түсетін кез келген ақша сомасынан шотты “тазалайды” (немесе оларды
аударады). Әрі оны пайыз табысын әкелетін қаржы құралдарына, мысалы, кері
сатып алу келісіміне орналастырады. Мұндай операцияны банк әрбір жұмыс
күнінің аяғында жүзеге асырады. Бұл операцияны жүзеге асыруға қажетті төлем
чектері банкке түсетін болса, қаражат тура осы талап етілгенге дейінгі
салымға кері аударылады.
Талап етілгенге дейінгі салымдағы несие қалдығын ең аз шамаға жеткізудің
басқа да, яғни, қаражатты ATS-шотқа (automatіc transfer servіce) –
автоматты аудару шотына орналастыру болып табылатын әдісі бар. Бұл депозит
түрі — пайыз әкелетін ақша қорларын сақтаушы шоттан чектерді өтеуге
арналған чектік депозиттерге автоматты түрде аударуға мүмкіндік береді.
Банктер салымшының келісімімен несиенің артығын өтеу (овердрафт) немесе чек
шоттарындағы ең аз шамадағы балансты қолдау қажеттілігінің пайда болуына
қарай талап етілгенге дейінгі салымға пайыз әкелетін шоттарды автоматты
түрде аударуды жүзеге асырады. Мұндай тәжірибе салымшыға өте аз соманы
талап еткенге дейінгі салымда ұстауына, әрі бір мезгілде пайызды автоматтық
аудару шоты бойынша алуына мүмкіндік береді.
Талап етілгенге дейінгі депозиттердің бір түрі контокоррент болып
табылады. Контокоррент – банктің клиентпен болатын барлық операциялары
ескерілетін және клиенттің тапсырмасы бойынша шоттан алынатын барлық
төлемдер де, шотқа аударма, салым және т.б. түрінде түсетін барлық қаражат
та банк ссудасы ретінде көрініс табатын бірыңғай шот. Бұл шот қолданылуына
орай, активті-пассивті деп аталады. Контокоррент бойынша несие сальдосы
клиенттің өз қаражатына өкім етуін, ал дебеттік сальдода – айналымға
қарызға алынған қаражаттың тартылатынын және шот иесі банк борышқоры
болатынын білдіреді. Банк несие сальдосы бойынша клиенттің пайдасына пайыз
есептейді. Ал дебеттік сальдода – банк берген ссудасы үшін пайызды өз
пайдасына өндіріп алады. Шот иесінің пайдасына шешілетін пайызға қарағанда,
банк пайдасына шешілетін пайыз ең жоғары мөлшерлеме бойынша есептеледі.
Мұндай шоттар тек сенімді клиенттерге және бірінші сыныпты қарыз алушыларға
ғана айрықша сенім білдірудің белгісі ретінде ашылады. Қаражат түсімінен
шығын артып кеткен әрбір жеке жағдайда шот иесі несиені арнайы рәсімдеусіз-
ақ банкпен арадағы келісім-шартта ескертілген белгілі бір сома шегінде ала
алады.
Талап етілгенге дейінгі депозиттердің тағы бір түрі – банк пен клиент
арасындағы келісімнің негізінде қаражат қалдығының шамасынан белгілі бір
мөлшерде шот бойынша есептен шығару сомасын арттыруды ұйғартатын
овердрафтқа құрылған ағымдағы шот. Бұл да несиені қарызға алуды білдіреді.
Қарыз алудың контокоррентіне қарағанда овердрафтықта кездейсоқ-тық сипат
бар. Овердрафтты қолма-қол шоттың болуы қосымша депозит шоттарын ашуға
бөгет болмайды. Ағымдағы овердрафтпен құрылған шот жеке және заңды
тұлғалардың уақытша шығындарын өтеу мақсатында ашылады.
Көпшілік банктерде өз клиенттерінен талап етілгенге дейінгі салымның
пайыздық табыс әкелмейтін формадағы өтемақы балансын қолдауын талап ететін
жағдайлар кездесіп тұрады (бұл банктік қызмет көрсетулердің төлемі үшін
банктерге аса қажет). Бірқатар жағдайларда өтемақы балансы несиені, сондай-
ақ, банк ссудасы бойынша пайыздық төлемдердің бір бөлігін ұсыну бойынша
келісім-шартты қолдау секілді қызметтердің төлемін білдіреді.
Талап етілгенге дейінгі депозитке мыналар жатады:
• банк шотындағы заңды тұлғаның қаражаты, оның ішінде республикалық және
жергілікті мәні бар мемлекеттік бюджеттің қаражаты;
• есеп айырысудағы қаражат;
• басқа банктердің корреспонденттік шотындағы банк қаражаты.
2. Жинақ ақша салымы. Олар халықпен болатын операцияларда таралған және
өтелуі аса көп емес салымға арналған. Оның талап етілгенге дейінгі салымнан
айырмашылығы — тек төлемдерінде, ақшаны алу тәсілдерінде, пайыздарды
кезеңдік есептеуде. Кейде онда пайыз бойынша салықтық жеңілдіктер болып
тұрады немесе ол шоттан ақшаны алуды алдын-ала хабарлауды шарт етіп қоятын
аз ғана сомадағы салымды білдіреді.
Бүгінгі таңда қазақстандық банктер ұсынып отырған жинақтаушы
депозиттердің негізгі типтеріне жинақ кітапшасындағы шот, жинақ салымының
жағдайы жазылған жазуы бар шот, сондай-ақ депозит шоты жатады.
Жинақ кітапшасындағы шот – әкелген пайызды дереу өндіріп алуға болатын
чектік емес депозиттер. Олардың ерекшеліктері мынада:
• кітапшалы жинақ салымының тіркелген мерзімі болмайды;
• банктер салымшыларынан осы депозиттерден ақша қорын алатынын алдын-ала
хабарлауын талап етуге құқысы бар болса да, олар (банктер) мұны жиі
талап ете бермейді;
• жоғарғы шек мұндай шоттар бойынша әдетте шектеулі болуы ықтимал;
• шотқа ақшасын енгізу үшін немесе шоттан ақшасын алу үшін салым ақшаның
иесі жүзеге асырылған операциялардың барлық бөлшектері енгізілуі тиіс
жинақ кітапшасын ұсынуы міндетті;
• жинақ ақша кітапшасындағы шот міндетті болып табылатын ең аз шамадағы
баланс қалдығын сақтауды қажет етпейді.
Жинақ жағдайы жазылатын шот Жинақ кітапшасының шотына ұқсас. Ол бойынша
тура сондай пайыз төленеді, бұл да тура осы функцияны орындайды. Олардың
арасындағы айырмашылық мынада: ол бойынша жинақ кітапшасы жүргізілмейді, ал
жазуды жүргізу үшін оның орнына шоттың жағдайы туралы кезеңдік жазу
пайдаланылады. Бұл рәсім салымшыларды басы артық әуреге салмайды, оларды
банкке беру қажеттілігінен босатады және олармен қарым-қатынасты пошта
арқылы құруға мүмкіндік береді.
Қазақстандық депозит нарығында жинақтаушы депозиттің мынадай түрлері
ұсынылады:
• шұғыл жинақ салымы, ол бойынша не тіркелген мерзім, не салым ақша
алынбайтын мерзім белгіленеді және ол бойынша басқа жинақ салымдарымен
салыстырғанда ең жоғары пайыз есептеледі;
• қосымша жарнасы бар шұғыл депозит. Ол бойынша салым сақталатын мерзім
ішінде қосымша жарна жүргізу ұйғарылады, осылай ету арқылы оның
мөлшері арттырылады;
• қосымша жарнасы болатын жинақ салымы. Бұл шотқа кезең сайын келісім-
шартпен анықталған сома ұдайы енгізіліп отырады және белгілі бір сәтке
сомадан болатын пайыз төленеді;
• ағымдағы жинақ салымы. Ол қаражаттың еркін түсімін және еркін алынуын
ұйғарады. Әдетте олар пайызсыз болады және зейнетақы, жәрдемақы,
шәкіртақы, материалдық көмек төлеу үшін пайдаланылады;
• ұтысты, ақшалай-заттай ұтысты депозит түрі. Бұл депозит бойынша
сыйақының негізгі формасына ұдайы өткізілетін лотереядан түсетін ақша-
тауар түріндегі сыйлықтар жатады;
• жастардың сыйлық салымы.
3. Шұғыл салым – тіркелген күні бар депозит, оларды мерзімінен бұрын
жабу айыппұл төлеуге әкеп соқтырады, ал, сыйақы салымның мерзіміне және
шамасына қарай есептеледі. Салым мерзімінің шегі болуы мүмкін: бір айдан
бес жылға дейін, кейде одан да көп. Банктер мұндай қаражатты тартуға
мүдделі. Өйткені олардың сомасы тұрақты, әрі олар ұзақ мерзімді операциялар
үшін пайдаланылуы мүмкін. Салымшы үшін ұзақ мерзімді ақша салымының
мағынасы ең жоғары пайызды алу болып табылады. “Шұғыл депозиттер” атауының
өзі олардың қатаң белгіленген өтеу мерзімі барын білдіріп тұр. Міне, оның
жинақ салымынан және талап етілгенге дейінгі салымынан негізгі айырмашылығы
осында. Алайда, банктер салымшыларға шұғыл салымнан мерзімінен бұрын
қаражатты алуына мүмкіндік береді, бірақ салымшы қаражатты мерзімді
салымнан мерзімінен бұрын алғаны үшін белгілі бір мөлшерде айыппұл төлейді.
Шұғыл салымының екі негізгі түрі бар:
• алынбайтын
• алынатыны туралы алдын-ала хабарлаумен.
Алынбайтын шұғыл салым ең аз дегенде 1 айдан кем болмайтын ең ұзақ
мерзімге енгізіледі. Салымшылары басқа депозит түрлеріне қарағанда ең
жоғары пайызды алады. Салым ақша иесіне келісім-шартта бұрын белгіленіп
ескертілген күні қайтарылады. Банктің ескертілген мерзім ішінде салымға өз
қалауы бойынша толық өкімін жүргізуге құқысы бар.
Осы салым ақшалар қабылданатын мерзім мынадай негізгі топтарға бөлінеді:
• 30 күннен 89 күнге дейін;
• 90 күннен 179 күнге дейін;
• 180 күннен 359 күнге дейін;
• 360 күннен көп мерзімге.
Алдын-ала хабарландырумен шұғыл салымнан қаражатты алу үшін берілу
мерзімі келісім-шартта алдын-ала ескертілетін салымшының арнайы өтінішінің
банкке кеп түсуі қажет. Осы мерзімге сәйкес пайыз мөлшермелері белгіленеді.
Егер клиент банкке қаражатты алатыны туралы хабарлайтын болса, онда банк
алдағы өзгертулерді ескере отырып, басқа көздерден өзінің активті
операциясын қайта қаржыландырады. Қаражатты алу нақты шығындармен
байланысты болғандықтан банк клиент табысының шамасын кемітуге құқылы.
Бүгінгі таңда банк қаржы нарығында көрсетілетін қызметке қатысты өз
көзқарасын қайта қарастыруда, салымшылар өз ұсыныстарымен қашан келеді деп
тосып отыра бермейді. Қосымша ақша қаражаттарды тарту мақсатында олар
пассивпен басқарылатын, қажетті ақша қаражаттарын жылдам алуға мүмкіндік
беретін артықшылығы бар ақша құралдарының жиынтығын пайдаланады. Мысалы,
шетелдік іс-тәжірибеде басқарылатын пассив арқылы қаражатты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Депозит нарыҒыныҢ экономикалыҚ мӘні мен рӨлі
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЕПОЗИТ НАРЫҒЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
3. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДЕПОЗИТТЕРДІ САҚТАНДЫРУ ЖҮЙЕСІ
ДЕПОЗИТ НАРЫҒЫ
1. Бүгінгі таңда ҚР коммерциялық банктерінің ресурстарының негізгі көзі
бос ақша қаражаттарын тартуда жатыр. Яғни, елдің ақшалай бос ақша
қаражаттарын белгілі бір мерзімге банк шотына салу негізінде банк
ресурстарының қоры өз айналыс сферасын кеңейтеді.
Шаруашылық жүргізуші субъекті ретінде кез келген қаржы институты өзінің
жарғылық қызметін жүзеге асыру үшін қаржы ресурстарын, яғни үй-ғимаратты,
техника мен технологияны сатып алу; айналыс капиталын қалыптастыру,
резервтер құру, еңбекақы төлеу, бюджетке аударымдарды аудару және т.б. үшін
қаражат көздерін қажет етеді. Мұндай шығындар өз қаражат есебінен де,
негізгі бөлігін әр түрлі жеке және заңды тұлғалардың салым ақшалары немесе
депозиттері қамтитын қарыз есебінен де қаржыландырылады.
Депозиттік операциялар бастапқыда алтын тиынды сақтаудың формалары
түрінде, яғни, оларды ақша сарайларында, айырбастауларда және т.б. көбірек
жинақтау мақсаттарында пайда болды. Сақталғаны үшін иесі белгілі бір сыйақы
төлеуі қажет болатын. Клиенттің тілегі бойынша айырбастаушы өзіне сеніп
тапсырылған тиынның нақ өзін сақтауға кепілдік беретін. Мұндай жағдайда
олар алынған тиындармен ссудалық операцияларды жүзеге асыра алмайтын, олар
иелеріне ақша пайызын төлейтіндей пайда ала алмайтын. Уақыт өте келе
олардан тура нақ сол тиындарды қайтару талап етілмей, орналастырылған
ақшаның сомасы ғана қайтарылатын. Сақтау мерзімі де ұзартылады. Егер осыған
дейін айырбастаулар несиені тек өз капиталына қарай беріп келген болса,
ендігі жерде несие ұсыну, ссудаға пайыз алу және ақша иелеріне өз сомасының
бір бөлігін төлеу үшін қарыз қаражатын пайдаланудың мүмкіндіктеріне ие
болды.
Бүгінгі таңда депозиттік операциялардың сан алуан түрлері мен формалары
бар. Олар елдер бойынша айтарлықтай сараланған. Алайда, әрбір қаржы
институтының артықшылықты міндеттерінің біріне — бұрынғыша несиелік
ресурстардың негізгі көзі ретіндегі депозиттік базаларды кеңейтіп,
салымшыларды көптеп тарту жатады.
Ақша — жинақтау функциясын атқара отырып, халықтың, шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және т.б. жинақтар секілді депозиттерге (түрлендіріледі)
трансформацияланады. Клиенттердің барлық салым ақшалары депозит деп
ұғылады. Оған орналастырылған қаражат көздері әр түрлі. Бұл корпорациялық
клиенттердің, мемлекеттік мекемелердің және кәсіпорындардың шоттарындағы
қаражат және уақытша пайдаланылмайтын жұмысшылар мен қызметкерлердің
еңбекақысы.
Бүгіндері коммерциялық банктер әр түрлі депозиттің түрлерін ұсынады.
Қазақстанның банктік тәжірибесінде олардың мынадай түрлері бар:
1. Талап етілгенге дейінгі депозиттер немесе чек депозиттері салымшыға
міндетті өтеуге жататын чекті жазып беруіне құқық береді. Бұл түрдің
қолайлығы чектердің қауіпсіз болуымен және оны жазып беру арқылы төлем
орындаудағы қарапайымдылығымен (оңай болуымен) түсіндіріледі, сондай-ақ ол
алғашқы талап етумен ақшаны қолма-қол өндіріп алуға мүмкіндік береді. Чек
депозиттері қымбат тұратын есептік операциялар мен өткізбелерді жүзеге
асыруды қажет етеді, сондықтан да банктердің көбісі осы қызмет көрсетулер
үшін белгілі бір төлемді белгілейді. Оның мөлшерінің өзгеруі бір айдың
ішінде жазылған чектер санының және депозиттер мөлшерінің өзгеруімен қатар
жүреді. Алайда, банк өзінің коммерциялық мақсаты үшін, мысалы, ссуданы 60,
90, 120 күнге және контокорренттік несиені беруде пайдаланатын, олардың
көзқарасынша жеткілікті болып табылатын баланс қалдығын салымшы бір ай бойы
шотта сақтайтын болса, бұл төлемді өндіріп алудан банктер жиі бас тартады.
Чек депозитінің негізгі типтерінің біріне өз ерекшелігі бар талап
етілгенге дейінгі салым жатады:
• жарнаны және ақшаны өндіріп алу қандай да бір шектеусіз, кез келген
уақытта толықтай немесе бөлек жүзеге асырылады;
• ақша шоттан қолма-қол ақша түрінде немесе чектің көмегімен алынуы
мүмкін;
• банк комиссиялық сыйақыны пайдаланғаны үшін шот иесіне нақты бір айлық
мөлшерлемеде немесе әрбір жазылған чек үшін белгілейді;
• шот иесінің шотындағы қалдықтың бұрын ескертілген орташа мөлшерін
клиенттің қолдау шартымен шотты пайдаланғаны үшін клиенттен комиссины
өндіріп алудан бас тартудың формасында оған “жасырын” пайыз төленеді,
алайда, салымшы бұл шартты бұзатын болса, ол шотты жүргізумен және
әрбір чекті өндірумен байланысты банктің барлық операциялық шығындарын
төлейді.
• талап етілгенге дейінгі депозит бойынша банк ең аз шамадағы резервті
орталық банкте мерзімді депозиттікке қарағанда үлкен пропорцияда
сақтауға міндетті.
Банктің көптеген клиенттері депозиттердің мұндай типтеріндегі ақша
қаражатының мөлшерін ең аз шамаға жеткізуге ұмтылады, өйткені талап
етілгенге дейінгі салым ақша бойынша эксплициттік (яғни, анық тұлғаланған)
пайыз табысы төленбейді. Ең аз шамаға жеткізудің бір тәсілі — автоматты
түрде тазаланатын шоттардың мүмкіндіктерін пайдалану. Онымен ағымдағы
операцияларды жүзеге асыра отырып, банк клиентпен ескерілген ең аз шамадан
асып түсетін кез келген ақша сомасынан шотты “тазалайды” (немесе оларды
аударады). Әрі оны пайыз табысын әкелетін қаржы құралдарына, мысалы, кері
сатып алу келісіміне орналастырады. Мұндай операцияны банк әрбір жұмыс
күнінің аяғында жүзеге асырады. Бұл операцияны жүзеге асыруға қажетті төлем
чектері банкке түсетін болса, қаражат тура осы талап етілгенге дейінгі
салымға кері аударылады.
Талап етілгенге дейінгі салымдағы несие қалдығын ең аз шамаға жеткізудің
басқа да, яғни, қаражатты ATS-шотқа (automatіc transfer servіce) –
автоматты аудару шотына орналастыру болып табылатын әдісі бар. Бұл депозит
түрі — пайыз әкелетін ақша қорларын сақтаушы шоттан чектерді өтеуге
арналған чектік депозиттерге автоматты түрде аударуға мүмкіндік береді.
Банктер салымшының келісімімен несиенің артығын өтеу (овердрафт) немесе чек
шоттарындағы ең аз шамадағы балансты қолдау қажеттілігінің пайда болуына
қарай талап етілгенге дейінгі салымға пайыз әкелетін шоттарды автоматты
түрде аударуды жүзеге асырады. Мұндай тәжірибе салымшыға өте аз соманы
талап еткенге дейінгі салымда ұстауына, әрі бір мезгілде пайызды автоматтық
аудару шоты бойынша алуына мүмкіндік береді.
Талап етілгенге дейінгі депозиттердің бір түрі контокоррент болып
табылады. Контокоррент – банктің клиентпен болатын барлық операциялары
ескерілетін және клиенттің тапсырмасы бойынша шоттан алынатын барлық
төлемдер де, шотқа аударма, салым және т.б. түрінде түсетін барлық қаражат
та банк ссудасы ретінде көрініс табатын бірыңғай шот. Бұл шот қолданылуына
орай, активті-пассивті деп аталады. Контокоррент бойынша несие сальдосы
клиенттің өз қаражатына өкім етуін, ал дебеттік сальдода – айналымға
қарызға алынған қаражаттың тартылатынын және шот иесі банк борышқоры
болатынын білдіреді. Банк несие сальдосы бойынша клиенттің пайдасына пайыз
есептейді. Ал дебеттік сальдода – банк берген ссудасы үшін пайызды өз
пайдасына өндіріп алады. Шот иесінің пайдасына шешілетін пайызға қарағанда,
банк пайдасына шешілетін пайыз ең жоғары мөлшерлеме бойынша есептеледі.
Мұндай шоттар тек сенімді клиенттерге және бірінші сыныпты қарыз алушыларға
ғана айрықша сенім білдірудің белгісі ретінде ашылады. Қаражат түсімінен
шығын артып кеткен әрбір жеке жағдайда шот иесі несиені арнайы рәсімдеусіз-
ақ банкпен арадағы келісім-шартта ескертілген белгілі бір сома шегінде ала
алады.
Талап етілгенге дейінгі депозиттердің тағы бір түрі – банк пен клиент
арасындағы келісімнің негізінде қаражат қалдығының шамасынан белгілі бір
мөлшерде шот бойынша есептен шығару сомасын арттыруды ұйғартатын
овердрафтқа құрылған ағымдағы шот. Бұл да несиені қарызға алуды білдіреді.
Қарыз алудың контокоррентіне қарағанда овердрафтықта кездейсоқ-тық сипат
бар. Овердрафтты қолма-қол шоттың болуы қосымша депозит шоттарын ашуға
бөгет болмайды. Ағымдағы овердрафтпен құрылған шот жеке және заңды
тұлғалардың уақытша шығындарын өтеу мақсатында ашылады.
Көпшілік банктерде өз клиенттерінен талап етілгенге дейінгі салымның
пайыздық табыс әкелмейтін формадағы өтемақы балансын қолдауын талап ететін
жағдайлар кездесіп тұрады (бұл банктік қызмет көрсетулердің төлемі үшін
банктерге аса қажет). Бірқатар жағдайларда өтемақы балансы несиені, сондай-
ақ, банк ссудасы бойынша пайыздық төлемдердің бір бөлігін ұсыну бойынша
келісім-шартты қолдау секілді қызметтердің төлемін білдіреді.
Талап етілгенге дейінгі депозитке мыналар жатады:
• банк шотындағы заңды тұлғаның қаражаты, оның ішінде республикалық және
жергілікті мәні бар мемлекеттік бюджеттің қаражаты;
• есеп айырысудағы қаражат;
• басқа банктердің корреспонденттік шотындағы банк қаражаты.
2. Жинақ ақша салымы. Олар халықпен болатын операцияларда таралған және
өтелуі аса көп емес салымға арналған. Оның талап етілгенге дейінгі салымнан
айырмашылығы — тек төлемдерінде, ақшаны алу тәсілдерінде, пайыздарды
кезеңдік есептеуде. Кейде онда пайыз бойынша салықтық жеңілдіктер болып
тұрады немесе ол шоттан ақшаны алуды алдын-ала хабарлауды шарт етіп қоятын
аз ғана сомадағы салымды білдіреді.
Бүгінгі таңда қазақстандық банктер ұсынып отырған жинақтаушы
депозиттердің негізгі типтеріне жинақ кітапшасындағы шот, жинақ салымының
жағдайы жазылған жазуы бар шот, сондай-ақ депозит шоты жатады.
Жинақ кітапшасындағы шот – әкелген пайызды дереу өндіріп алуға болатын
чектік емес депозиттер. Олардың ерекшеліктері мынада:
• кітапшалы жинақ салымының тіркелген мерзімі болмайды;
• банктер салымшыларынан осы депозиттерден ақша қорын алатынын алдын-ала
хабарлауын талап етуге құқысы бар болса да, олар (банктер) мұны жиі
талап ете бермейді;
• жоғарғы шек мұндай шоттар бойынша әдетте шектеулі болуы ықтимал;
• шотқа ақшасын енгізу үшін немесе шоттан ақшасын алу үшін салым ақшаның
иесі жүзеге асырылған операциялардың барлық бөлшектері енгізілуі тиіс
жинақ кітапшасын ұсынуы міндетті;
• жинақ ақша кітапшасындағы шот міндетті болып табылатын ең аз шамадағы
баланс қалдығын сақтауды қажет етпейді.
Жинақ жағдайы жазылатын шот Жинақ кітапшасының шотына ұқсас. Ол бойынша
тура сондай пайыз төленеді, бұл да тура осы функцияны орындайды. Олардың
арасындағы айырмашылық мынада: ол бойынша жинақ кітапшасы жүргізілмейді, ал
жазуды жүргізу үшін оның орнына шоттың жағдайы туралы кезеңдік жазу
пайдаланылады. Бұл рәсім салымшыларды басы артық әуреге салмайды, оларды
банкке беру қажеттілігінен босатады және олармен қарым-қатынасты пошта
арқылы құруға мүмкіндік береді.
Қазақстандық депозит нарығында жинақтаушы депозиттің мынадай түрлері
ұсынылады:
• шұғыл жинақ салымы, ол бойынша не тіркелген мерзім, не салым ақша
алынбайтын мерзім белгіленеді және ол бойынша басқа жинақ салымдарымен
салыстырғанда ең жоғары пайыз есептеледі;
• қосымша жарнасы бар шұғыл депозит. Ол бойынша салым сақталатын мерзім
ішінде қосымша жарна жүргізу ұйғарылады, осылай ету арқылы оның
мөлшері арттырылады;
• қосымша жарнасы болатын жинақ салымы. Бұл шотқа кезең сайын келісім-
шартпен анықталған сома ұдайы енгізіліп отырады және белгілі бір сәтке
сомадан болатын пайыз төленеді;
• ағымдағы жинақ салымы. Ол қаражаттың еркін түсімін және еркін алынуын
ұйғарады. Әдетте олар пайызсыз болады және зейнетақы, жәрдемақы,
шәкіртақы, материалдық көмек төлеу үшін пайдаланылады;
• ұтысты, ақшалай-заттай ұтысты депозит түрі. Бұл депозит бойынша
сыйақының негізгі формасына ұдайы өткізілетін лотереядан түсетін ақша-
тауар түріндегі сыйлықтар жатады;
• жастардың сыйлық салымы.
3. Шұғыл салым – тіркелген күні бар депозит, оларды мерзімінен бұрын
жабу айыппұл төлеуге әкеп соқтырады, ал, сыйақы салымның мерзіміне және
шамасына қарай есептеледі. Салым мерзімінің шегі болуы мүмкін: бір айдан
бес жылға дейін, кейде одан да көп. Банктер мұндай қаражатты тартуға
мүдделі. Өйткені олардың сомасы тұрақты, әрі олар ұзақ мерзімді операциялар
үшін пайдаланылуы мүмкін. Салымшы үшін ұзақ мерзімді ақша салымының
мағынасы ең жоғары пайызды алу болып табылады. “Шұғыл депозиттер” атауының
өзі олардың қатаң белгіленген өтеу мерзімі барын білдіріп тұр. Міне, оның
жинақ салымынан және талап етілгенге дейінгі салымынан негізгі айырмашылығы
осында. Алайда, банктер салымшыларға шұғыл салымнан мерзімінен бұрын
қаражатты алуына мүмкіндік береді, бірақ салымшы қаражатты мерзімді
салымнан мерзімінен бұрын алғаны үшін белгілі бір мөлшерде айыппұл төлейді.
Шұғыл салымының екі негізгі түрі бар:
• алынбайтын
• алынатыны туралы алдын-ала хабарлаумен.
Алынбайтын шұғыл салым ең аз дегенде 1 айдан кем болмайтын ең ұзақ
мерзімге енгізіледі. Салымшылары басқа депозит түрлеріне қарағанда ең
жоғары пайызды алады. Салым ақша иесіне келісім-шартта бұрын белгіленіп
ескертілген күні қайтарылады. Банктің ескертілген мерзім ішінде салымға өз
қалауы бойынша толық өкімін жүргізуге құқысы бар.
Осы салым ақшалар қабылданатын мерзім мынадай негізгі топтарға бөлінеді:
• 30 күннен 89 күнге дейін;
• 90 күннен 179 күнге дейін;
• 180 күннен 359 күнге дейін;
• 360 күннен көп мерзімге.
Алдын-ала хабарландырумен шұғыл салымнан қаражатты алу үшін берілу
мерзімі келісім-шартта алдын-ала ескертілетін салымшының арнайы өтінішінің
банкке кеп түсуі қажет. Осы мерзімге сәйкес пайыз мөлшермелері белгіленеді.
Егер клиент банкке қаражатты алатыны туралы хабарлайтын болса, онда банк
алдағы өзгертулерді ескере отырып, басқа көздерден өзінің активті
операциясын қайта қаржыландырады. Қаражатты алу нақты шығындармен
байланысты болғандықтан банк клиент табысының шамасын кемітуге құқылы.
Бүгінгі таңда банк қаржы нарығында көрсетілетін қызметке қатысты өз
көзқарасын қайта қарастыруда, салымшылар өз ұсыныстарымен қашан келеді деп
тосып отыра бермейді. Қосымша ақша қаражаттарды тарту мақсатында олар
пассивпен басқарылатын, қажетті ақша қаражаттарын жылдам алуға мүмкіндік
беретін артықшылығы бар ақша құралдарының жиынтығын пайдаланады. Мысалы,
шетелдік іс-тәжірибеде басқарылатын пассив арқылы қаражатты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz