Сөйлеу тілінің даму кезеңдері

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Бала тәрбиесі. Қ. Өмірбекова

XIX ғасырдың аяғы XX ғасырдың басында сөйлеу тілінің онтогенезіне зерттеу нәтижелері көптеген психологиялық әдебиеттер қарастырыла бастады. Оған өз балаларының сөйлеу тілінің дамуына бақылау барысында жазылған. Тәннің «Баланың сөйлеу тілін меңгеруін бақылау (1876), В. Прейердің «Бала жаны» (1882), И. А. Сикорскийдің «Бала жаны» (1880) басылымдары зор әсер тигізді. XX ғасырдың басында Россияда орыс балаларының сөйлеу тілінің даму проблемаларымен шұғылданған бірнеше мекемедер ашыла бастады. 1912 жылы Б. П. Кистерманның «Балалардың

сөйлеу тілінің дамуын бақылау жобасы» жары көрген. Баланың сөйлеу тілінің даму кезеңдері бойынша мағұлымат жинауға, сөйлеу тілінің жеке жақтарын сипаттауға, балалар мен ересектердің сөйлеу тілінің ерекшеліктері мен айырмашылықтарын ажыратуға мүмкіндік туғызды.

Орыс тілін менгеруге арналған зертеу жұмыстарының кемшіліктерін талдай отырып А. Н. Гвоздев 1921-1929 жж. өз ұлының сөйлеу тілін күнделікті бақылап жазып отыруға бағытталған жұмыс жүргізеді, соның нәтижесін қазіргі кезеңде баланың сөйлеу тілін зерттеушілер кеңінен қолданады. Зерттеу нәтижесінде жиналған мағлұматтарды Н. Гвоздев мынандай үш бағытта талдады: фонетика, синтаксис пен морфология, сөз қоры. А. Н. Гвоздевтің зеріттеуінің ғылыми маңызы-баланың сөйлеу тілінің дамуымен алдымен лингвистикалық тұрғыдан қарастырылуы болып табылады.

Осы кезеңде баланын ана тіпін меңгеруін алғаш сөилеу тілінің даму кезеңдерін сипаттауға әрекет жасалған көптеген жұмыстар шыға бастады. Ең алғашқы сөйлеу тілінің кезеңдері ( периодизация) В. Штернің орыс тілінде шыққан жұмысында толық қарастырылған 1914 жылы шыққан «ерте жастағыдан 6 жасқа дейінгі балалар психологиясы» жұмысында В. Штерн былай бөледі: алғашқы саты (1 жас), бұл кезеңдег балалар былдырлап сөйлеп, дыбыстарды екіктеп, қарапайым сөйлемді түсіне бастайды, содан соң (4 кезең) .

Бірінші кезең (1 жас-1жас 6 ай) біз сөзден тұратын сөйлем деп қарастыруға болатын, мазмұны бар дыбыстың реакцияларымен сипатталады.

Екінші кезең (1 жас 6 ай- 2 жас) сөз қоры өседі. Сөйлем бірнеше сөздерден тұрады. Сөз топтары туралы түсінік пайда бола бастайды.

Үшінші кезең (2 жас- 2 жас 6 ай ) жалғау жұрнақтар арқылы сөз өзгерту. Сұраулы, лепті, хабарлы сөйлемдер.

Төртінші кезең (2 жас 6 ай- 4-5 жас) сөйлемнің түрлерін сөз жасам дағдыларын менгере бастайды.

Н. А. Рыбрикованың, А. Н. Гвоздевтің сөйлеу тілінің генезисі туралы мағұлыматтары әр түрлі жаңа құрылымдарының пайда болуы мерзімдерін анықтауға, баланың ана тілін менгеруін сипаттап толықтыруға мүмкіндік береді. А. Н. Гвоздев, В. Штерн жұмыстарында 1 жас 6 айдан 2 жасқа дейінгі уақытша балалар заттың атына байланысты (бұл не?) сұрақ қою кезеңі.

Байқайды, соған байланысты сөз қоры молая бастайды деп көрсетеді. 3 жаста драматикалық формалар байқалады, ал септік жалғауларды толық игеру кешірек болады. 4-5 жас көп сөзді фразалармен, сөйлемнің күрделенуімен «неліктен», «неге» денен сұрақ қоюмен сипатталады. Көптеген зерттеулер бойынша (Н. А. Рыбрикова, Д. Б. Эльконин, А. Б. Запорожец) сөз қорының ең белсенді дамуы 2 жастан 5 жасқа дейінгі кезеңде байқалады.

Қазіргі кезеңде зеріттеушілер сөлеу тілінің дамуын әртүрлі кезеңге бөліп әртүрлі атйды. Мысалы, А. Н. Гвоздев бірнеше кезеңге бөлсе Г. Л. Розенгарт-Пупко екі денгейге бөледі ( дайындық және өз бетімен сөйлеу) . Ең жиі қолданылатын классификатция А. Н. Леонтьевтің классификатциясы ( топтастыруы) болып саналады. Ол баланың сөйлеу тілінің дамуын 4 кезенге бөледі

І кезең -дайындық 1 жасқа шейін;

ІІ кезең-мектеп алды, тілді алғаш меңгеру (3 жасқа дейін)

ІІІ кезең- мектепке дейінгі (7 жасқа дейін)

ІV кезең-мектеп (7-17 жасқа дейін) .

Осы кезеңдерді толығырақ қарастырайық.

Сөйлеу тілінің даму схемасы

Баланың жасы

Сөйлеу тілінің дамуы

Баланың жасы: 0-1айға дейін

: айғай

Сөйлеу тілінің дамуы: Туғандағы жылауы (айғайы), қысқа дем шығару мен ұзақ дем алумен қатар таза айқайлап жылау. Үлкендер балаға қарағанда, сөйлеген баланың «айқайға көңіл бөлу» реакциясы: тынышталу, ернін алға қарай жылжытуы, езуін жымитып күлуі, баланың көңіл - күйіне байланысты айғайдың тональды өзгеруі.

Баланың жасы: 1-2 айға дейін

Сөйлеу тілінің дамуы: Жылаудың ырғақтылығы. Алғашқы гуілдеудің байқалуы, жылағанда у-у, а-а, э (жымию) . Дауысты дыбысты тыңдауы. Үлкендер қатынвс жасағанда шаттану, серпу: көзін тоқтату, жымиып күлу, гуілдеу, ұзақ көз алмай қару.

Баланың жасы: 2-3 айға дейін

: гуілдеу

Сөйлеу тілінің дамуы:

Әртүрлі ырғақпен айқайлауы (көңілді, көңілсіз, шаттану, риза болу) алғашқы қарым - қатынас функциясының қалыптаса бастағанын көрсетеді. Айналғанда аяқ пен қол қимылдары күшейе түседі. Тіл дыбыстарын тыңдап, іздеп, сөйлеген адамға басын бұра бастайды. Үлкен адамның бет пішініне, ернін зейін қоя бастайды.

Дауыспен (э, ы, у, н) дауысын (и, м, б) дыбыстарына ұқсас өлеңдей кеп гуілдеу пайда бола бастайды.

Баланың жасы: 3-4 айға дейін

Сөйлеу тілінің дамуы: Үлкендердің айтқан дыбыстарына еліктей бастайды. Өзі айтқан дыбыстарды естіп, оларды қайталайды. Белсенді қарым - қатынас жасай бастайды: таныс - жақын адамдарын көргенде белсенді гуілдеп күледі, дауысының ырғағына қарай реакция жасайды. Анасы жақындағанда, уатып өлең айтқанда көңіл - күйін білдіріп дауыс шығарады.

Баланың жасы: 4-5 айға дейін

: Былдырау

Сөйлеу тілінің дамуы: Буын құрастыру белгілері пайда болады гуілдеген дыбыстар буынға айнала бастайды (ге-го, го-го, ға-ға) . Жеке дыбыстарды (а, ғ, у, и) және дыбыстарды қосып (агу, нга) өзімен өзі «сөйлесіп» айта бастайды. Үлкендермен қарым - қатынас кезінде гуілдеп жауап бере бастайды. Дауыстың көңілді көңілсіз ырғақтығын айыра бастайды.

Баланың жасы: 5-6 айға дейін

: Былдырлап

Сөйлеу тілінің дамуы: Буындарды (та-та-та, ба-ба-ба, ға-ға-ға) ырғақты қайталайды. Үлкендердің дауысын тыңдап өзі айтатын буындарды былдырлап қайталайды. Үлкендердің ырғақтылығын қайталайды. Дауыс шығару белсендігі күшейеді. «Өздігінен» күтпеген дауыс шығару белсенділігі, есты және сөйлеу қимыл анлизаторының байланысын күшейтіп бекітуге мүмкіндігін арттырады.

Баланың жасы: 6-7 айға дейін

Сөйлеу тілінің дамуы: Ұзақ былдырлап сөйлейді (ба-ба, да-да) . Заттармен іс- әрекет асағанда былдырлап сөйлейді. Үлкендердің дауыс ырғағын, ымдағанын еліктейді. Атын атағанда бұрылады. »Қайда» деген сұраққа өзі білетін заттарға қарайды. Дауысты созып айтады. Үлкендердің айтқан дыбыс- буындарын қайталайды. Былдырлап сөйлегенде ана тіліндегі фонемаларды анық айта бастайды. Үлкендер балаға таныс өлеңайтқанда былдырлай бастайды.

Баланың жасы: 7-8 айға дейін

Сөйлеу тілінің дамуы: Бірінші буындарды былдырлап айту (ма-ла-ла), қайталау, бер, қайда, ал деген нұсқауларды түсінеді. Бет қимылын, ымды түсінеді, қайталайды. «Қайда» деген сұраққа дұрыс іс - әрекет жасайды. Үлкендермен қарым - қатынас жасағанда бет қимылдарды, ымды, әртүрлі, дыбыс жиынтықтарын қолданады. Үлкендер өлең айтқанда былдырлап қосылады.

Сөз түсінуі

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.