Сөйлеу тілінің даму кезеңдері
Сөйлеу тілінің даму кезеңдері
Сөйлеу тілінің даму схемасы
Сөйлеу тілінің даму схемасы
XIX ғасырдың аяғы XX ғасырдың басында сөйлеу тілінің онтогенезіне зерттеу нәтижелері көптеген психологиялық әдебиеттер қарастырыла бастады. Оған өз балаларының сөйлеу тілінің дамуына бақылау барысында жазылған. Тәннің «Баланың сөйлеу тілін меңгеруін бақылау (1876), В. Прейердің «Бала жаны» (1882), И.А. Сикорскийдің «Бала жаны» (1880) басылымдары зор әсер тигізді. XX ғасырдың басында Россияда орыс балаларының сөйлеу тілінің даму проблемаларымен шұғылданған бірнеше мекемедер ашыла бастады. 1912 жылы Б.П.Кистерманның «Балалардың
сөйлеу тілінің дамуын бақылау жобасы» жары көрген. Баланың сөйлеу тілінің даму кезеңдері бойынша мағұлымат жинауға, сөйлеу тілінің жеке жақтарын сипаттауға, балалар мен ересектердің сөйлеу тілінің ерекшеліктері мен айырмашылықтарын ажыратуға мүмкіндік туғызды.
Орыс тілін менгеруге арналған зертеу жұмыстарының кемшіліктерін талдай отырып А.Н. Гвоздев 1921-1929 жж. өз ұлының сөйлеу тілін күнделікті бақылап жазып отыруға бағытталған жұмыс жүргізеді, соның нәтижесін қазіргі кезеңде баланың сөйлеу тілін зерттеушілер кеңінен қолданады. Зерттеу нәтижесінде жиналған мағлұматтарды Н. Гвоздев мынандай үш бағытта талдады: фонетика, синтаксис пен морфология, сөз қоры. А.Н. Гвоздевтің зеріттеуінің ғылыми маңызы-баланың сөйлеу тілінің дамуымен алдымен лингвистикалық тұрғыдан қарастырылуы болып табылады.
Осы кезеңде баланын ана тіпін меңгеруін алғаш сөилеу тілінің даму кезеңдерін сипаттауға әрекет жасалған көптеген жұмыстар шыға бастады. Ең алғашқы сөйлеу тілінің кезеңдері ( периодизация) В.Штернің орыс тілінде шыққан жұмысында толық қарастырылған 1914 жылы шыққан «ерте жастағыдан 6 жасқа дейінгі балалар психологиясы» жұмысында В.Штерн былай бөледі: алғашқы саты (1 жас), бұл кезеңдег балалар былдырлап сөйлеп, дыбыстарды екіктеп, қарапайым сөйлемді түсіне бастайды, содан соң (4 кезең).
Бірінші кезең (1 жас-1жас 6 ай) біз сөзден тұратын сөйлем деп қарастыруға болатын, мазмұны бар дыбыстың реакцияларымен сипатталады.
Екінші кезең (1 жас 6 ай- 2 жас) сөз қоры өседі. Сөйлем бірнеше сөздерден тұрады. Сөз топтары туралы түсінік пайда бола бастайды.
Үшінші кезең (2 жас- 2 жас 6 ай )жалғау жұрнақтар арқылы сөз өзгерту. Сұраулы, лепті, хабарлы сөйлемдер.
Төртінші кезең (2 жас 6 ай- 4-5 жас) сөйлемнің түрлерін сөз жасам дағдыларын менгере бастайды.
сөйлеу тілінің дамуын бақылау жобасы» жары көрген. Баланың сөйлеу тілінің даму кезеңдері бойынша мағұлымат жинауға, сөйлеу тілінің жеке жақтарын сипаттауға, балалар мен ересектердің сөйлеу тілінің ерекшеліктері мен айырмашылықтарын ажыратуға мүмкіндік туғызды.
Орыс тілін менгеруге арналған зертеу жұмыстарының кемшіліктерін талдай отырып А.Н. Гвоздев 1921-1929 жж. өз ұлының сөйлеу тілін күнделікті бақылап жазып отыруға бағытталған жұмыс жүргізеді, соның нәтижесін қазіргі кезеңде баланың сөйлеу тілін зерттеушілер кеңінен қолданады. Зерттеу нәтижесінде жиналған мағлұматтарды Н. Гвоздев мынандай үш бағытта талдады: фонетика, синтаксис пен морфология, сөз қоры. А.Н. Гвоздевтің зеріттеуінің ғылыми маңызы-баланың сөйлеу тілінің дамуымен алдымен лингвистикалық тұрғыдан қарастырылуы болып табылады.
Осы кезеңде баланын ана тіпін меңгеруін алғаш сөилеу тілінің даму кезеңдерін сипаттауға әрекет жасалған көптеген жұмыстар шыға бастады. Ең алғашқы сөйлеу тілінің кезеңдері ( периодизация) В.Штернің орыс тілінде шыққан жұмысында толық қарастырылған 1914 жылы шыққан «ерте жастағыдан 6 жасқа дейінгі балалар психологиясы» жұмысында В.Штерн былай бөледі: алғашқы саты (1 жас), бұл кезеңдег балалар былдырлап сөйлеп, дыбыстарды екіктеп, қарапайым сөйлемді түсіне бастайды, содан соң (4 кезең).
Бірінші кезең (1 жас-1жас 6 ай) біз сөзден тұратын сөйлем деп қарастыруға болатын, мазмұны бар дыбыстың реакцияларымен сипатталады.
Екінші кезең (1 жас 6 ай- 2 жас) сөз қоры өседі. Сөйлем бірнеше сөздерден тұрады. Сөз топтары туралы түсінік пайда бола бастайды.
Үшінші кезең (2 жас- 2 жас 6 ай )жалғау жұрнақтар арқылы сөз өзгерту. Сұраулы, лепті, хабарлы сөйлемдер.
Төртінші кезең (2 жас 6 ай- 4-5 жас) сөйлемнің түрлерін сөз жасам дағдыларын менгере бастайды.
Сөйлеу тілінің даму кезеңдері
Бала тәрбиесі.Қ.Өмірбекова
XIX ғасырдың аяғы XX ғасырдың басында сөйлеу тілінің онтогенезіне зерттеу
нәтижелері көптеген психологиялық әдебиеттер қарастырыла бастады. Оған өз
балаларының сөйлеу тілінің дамуына бақылау барысында жазылған. Тәннің
Баланың сөйлеу тілін меңгеруін бақылау (1876), В. Прейердің Бала жаны
(1882), И.А. Сикорскийдің Бала жаны (1880) басылымдары зор әсер тигізді.
XX ғасырдың басында Россияда орыс балаларының сөйлеу тілінің даму
проблемаларымен шұғылданған бірнеше мекемедер ашыла бастады. 1912 жылы
Б.П.Кистерманның Балалардың
сөйлеу тілінің дамуын бақылау жобасы жары көрген. Баланың сөйлеу тілінің
даму кезеңдері бойынша мағұлымат жинауға, сөйлеу тілінің жеке жақтарын
сипаттауға, балалар мен ересектердің сөйлеу тілінің ерекшеліктері мен
айырмашылықтарын ажыратуға мүмкіндік туғызды.
Орыс тілін менгеруге арналған зертеу жұмыстарының кемшіліктерін талдай
отырып А.Н. Гвоздев 1921-1929 жж. өз ұлының сөйлеу тілін күнделікті бақылап
жазып отыруға бағытталған жұмыс жүргізеді, соның нәтижесін қазіргі кезеңде
баланың сөйлеу тілін зерттеушілер кеңінен қолданады. Зерттеу нәтижесінде
жиналған мағлұматтарды Н. Гвоздев мынандай үш бағытта талдады: фонетика,
синтаксис пен морфология, сөз қоры. А.Н. Гвоздевтің зеріттеуінің ғылыми
маңызы-баланың сөйлеу тілінің дамуымен алдымен лингвистикалық тұрғыдан
қарастырылуы болып табылады.
Осы кезеңде баланын ана тіпін меңгеруін алғаш сөилеу тілінің даму
кезеңдерін сипаттауға әрекет жасалған көптеген жұмыстар шыға бастады. Ең
алғашқы сөйлеу тілінің кезеңдері ( периодизация) В.Штернің орыс тілінде
шыққан жұмысында толық қарастырылған 1914 жылы шыққан ерте жастағыдан 6
жасқа дейінгі балалар психологиясы жұмысында В.Штерн былай бөледі:
алғашқы саты (1 жас), бұл кезеңдег балалар былдырлап сөйлеп, дыбыстарды
екіктеп, қарапайым сөйлемді түсіне бастайды, содан соң (4 кезең).
Бірінші кезең (1 жас-1жас 6 ай) біз сөзден тұратын сөйлем деп қарастыруға
болатын, мазмұны бар дыбыстың реакцияларымен сипатталады.
Екінші кезең (1 жас 6 ай- 2 жас) сөз қоры өседі. Сөйлем бірнеше сөздерден
тұрады. Сөз топтары туралы түсінік пайда бола бастайды.
Үшінші кезең (2 жас- 2 жас 6 ай )жалғау жұрнақтар арқылы сөз өзгерту.
Сұраулы, лепті, хабарлы сөйлемдер.
Төртінші кезең (2 жас 6 ай- 4-5 жас) сөйлемнің түрлерін сөз жасам
дағдыларын менгере бастайды.
Н.А. Рыбрикованың, А.Н.Гвоздевтің сөйлеу тілінің генезисі туралы
мағұлыматтары әр түрлі жаңа құрылымдарының пайда болуы мерзімдерін
анықтауға, баланың ана тілін менгеруін сипаттап толықтыруға мүмкіндік
береді. А.Н.Гвоздев, В.Штерн жұмыстарында 1 жас 6 айдан 2 жасқа дейінгі
уақытша балалар заттың атына байланысты (бұл не?) сұрақ қою кезеңі.
Байқайды, соған байланысты сөз қоры молая бастайды деп көрсетеді. 3 жаста
драматикалық формалар байқалады, ал септік жалғауларды толық игеру кешірек
болады. 4-5 жас көп сөзді фразалармен, сөйлемнің күрделенуімен неліктен,
неге денен сұрақ қоюмен сипатталады. Көптеген зерттеулер бойынша (Н.А.
Рыбрикова, Д.Б.Эльконин, А.Б. Запорожец) сөз қорының ең белсенді дамуы 2
жастан 5 жасқа дейінгі кезеңде байқалады.
Қазіргі кезеңде зеріттеушілер сөлеу тілінің дамуын әртүрлі кезеңге бөліп
әртүрлі атйды. Мысалы, А.Н.Гвоздев бірнеше кезеңге бөлсе Г.Л.Розенгарт-
Пупко екі денгейге бөледі ( дайындық және өз бетімен сөйлеу). Ең жиі
қолданылатын классификатция А.Н. Леонтьевтің классификатциясы (
топтастыруы) болып саналады. Ол баланың сөйлеу тілінің дамуын 4 кезенге
бөледі
І кезең –дайындық 1 жасқа шейін;
ІІ кезең-мектеп алды, тілді алғаш меңгеру (3 жасқа дейін)
ІІІ кезең- мектепке дейінгі (7 жасқа дейін)
ІV кезең-мектеп (7-17 жасқа дейін).
Осы кезеңдерді толығырақ қарастырайық.
Сөйлеу тілінің даму схемасы
Баланың жасы Сөйлеу тілінің дамуы
0-1айға дейін айғай Туғандағы жылауы (айғайы), қысқа дем шығару мен
ұзақ дем алумен қатар таза айқайлап жылау. Үлкендер
балаға қарағанда, сөйлеген баланың айқайға көңіл
бөлу реакциясы: тынышталу, ернін алға қарай
жылжытуы, езуін жымитып күлуі, баланың көңіл –
күйіне байланысты айғайдың тональды өзгеруі.
1-2 айға дейін Жылаудың ырғақтылығы. Алғашқы гуілдеудің байқалуы,
жылағанда у-у, а-а, э (жымию). Дауысты дыбысты
тыңдауы. Үлкендер қатынвс жасағанда шаттану, серпу:
көзін тоқтату, жымиып күлу, гуілдеу, ұзақ көз алмай
қару.
2-3 айға дейінгуілдеу Әртүрлі ырғақпен айқайлауы (көңілді, көңілсіз,
шаттану, риза болу) алғашқы қарым – қатынас
функциясының қалыптаса бастағанын көрсетеді.
Айналғанда аяқ пен қол қимылдары күшейе түседі. Тіл
дыбыстарын тыңдап, іздеп, сөйлеген адамға басын
бұра бастайды. Үлкен адамның бет пішініне, ернін
зейін қоя бастайды.
Дауыспен (э,ы,у,н) дауысын (и,м,б) дыбыстарына
ұқсас өлеңдей кеп гуілдеу пайда бола бастайды.
3-4 айға дейін Үлкендердің айтқан дыбыстарына еліктей бастайды.
Өзі айтқан дыбыстарды естіп, оларды қайталайды.
Белсенді қарым – қатынас жасай бастайды: таныс –
жақын адамдарын көргенде белсенді гуілдеп күледі,
дауысының ырғағына қарай реакция жасайды. Анасы
жақындағанда, уатып өлең айтқанда көңіл – күйін
білдіріп дауыс шығарады.
4-5 айға дейінБылдырау Буын құрастыру белгілері пайда болады гуілдеген
дыбыстар буынға айнала бастайды (ге-го, го-го,
ға-ға). Жеке дыбыстарды (а,ғ,у,и) және дыбыстарды
қосып (агу, нга) өзімен өзі сөйлесіп айта
бастайды. Үлкендермен қарым – қатынас кезінде
гуілдеп жауап бере бастайды. Дауыстың көңілді
көңілсіз ырғақтығын айыра бастайды.
5-6 айға дейінБылдырлап Буындарды (та-та-та, ба-ба-ба, ға-ға-ға) ырғақты
қайталайды. Үлкендердің дауысын тыңдап өзі айтатын
буындарды былдырлап қайталайды. Үлкендердің
ырғақтылығын қайталайды. Дауыс шығару белсендігі
күшейеді. Өздігінен күтпеген дауыс шығару
белсенділігі, есты және сөйлеу қимыл анлизаторының
байланысын күшейтіп бекітуге мүмкіндігін арттырады.
6-7 айға дейін Ұзақ былдырлап сөйлейді (ба-ба, да-да). Заттармен
іс- әрекет асағанда былдырлап сөйлейді. Үлкендердің
дауыс ырғағын, ымдағанын еліктейді. Атын атағанда
бұрылады.Қайда деген сұраққа өзі білетін заттарға
қарайды. Дауысты созып айтады. Үлкендердің айтқан
дыбыс- буындарын қайталайды.Былдырлап сөйлегенде
ана тіліндегі фонемаларды анық айта бастайды.
Үлкендер балаға таныс өлеңайтқанда былдырлай
бастайды.
7-8 айға дейін Бірінші буындарды былдырлап айту (ма-ла-ла),
қайталау, бер, қайда, ал деген нұсқауларды
түсінеді. Бет қимылын, ымды түсінеді, қайталайды.
Қайда деген сұраққа дұрыс іс - әрекет жасайды.
Үлкендермен қарым – қатынас жасағанда бет
қимылдарды, ымды, әртүрлі, дыбыс жиынтықтарын
қолданады. Үлкендер өлең айтқанда былдырлап
қосылады.
Сөз түсінуі
Жасы Сөз түсінуі Белсенді сөйлеуі
8-9айғаӨзінің атын естігенде қарайды, Үлкендердің айтқан буын және
дейін еңбектеп жақындайды. Анау қайда дыбыстарын қайталайды. Сергек,
деген сұраққа мойын бұрып сол көңілді кезінде қатты дауыстап
жаққа қарайды. Қатар тұрған былдырлайды. Мәнерлі дыбыстарды тез
3ойыншықтан аталған ойыншықты еліктейді.
табады. Бірнеше рет мынаны бер
деп қайталағаннан кейін ойыншықты
алып ұсынады. Тұр, жат,
лақтыр,ал .тб. сөздерді түсінеді.
Кейбір заттардың атын (қасық, кесе
т.б.) түсінеді. Үлкендердің сөзін
ұзақ тыңдайды, олардың ерін
қимылдарын бақылайды.
9-10айғҚарапайым (мұрның, көзің қайсы?) Былдырлап сөйлейді. Бұрын болмаған
а дейіндеген нұсқауларды түсінеді. Нұсқаубылдыр сөздерді, дыбыс жиынтықтарын
бойынша 4-5 іс-әрекетін көрсетеді.үлкендермен қарым – қатынас
Адамның бет мүшелерін көрсетеді. жасағанда қайталап, еліктеп әртүрлі
ырғақтылықпен айтады.
10-11айКейбір заттардың (затты көрсетпесе3-4 сөздерді айтады (мама, би-би
ға де), іс-қимылдың, жақын адамдардыңт.б.). Үлкендердің ырғақты
дейін аттарын түсінеді, біледі. сөйлегеніне ұқсас әртүрлі буындарды
Болмайды деген сөзді ұғады. Денеұзақ айтады.
мүшелерін көрсетеді.Нұсқау бойынша
әртүрлі іс-әрекетін жасайды.
(Қуыршақты жатқыз, тамақ бер т.б.)
11-12айОйыншықтар мен әртүрлі іс-әрекет 5-10 жеңіл сөздерді айтады. мынау
ға жасайды (жатқызу, отырғызу, не? деген сұраққа сол сөздерді
дейін сүйрету т.б.). Төрт ойыншықтан қолдананып жауап береді. Сол
таныс біреуін көрсете алады. сөздерді затпен, іс-қимылмен
Үлкендердің айтқан затын табады сәйкестендіріп, өзі айтады. Таныс
(доп) Әртүрлі нұсқауларды (қой, дыбыстарды және іс-қимылды
аш, жап т.б.) орындайды. Болады,еліктейді (жылау,өлең айту т.б.).
болмайды деген сөздерге Еліктеп телефонмен сөйлеседі. Өлең
бағынады,жакын адамдардың атын айтады. Басқа балалардың айтқан
біледі. Күнделіктіқолданылатын сөздерін еліктейді. Жаңа сөздерді
заттардың, киімнің атын біледі тез еліктейді, қайталайды. Екі
(көрсетеді). Сау бол деген сөзгеәртүрлі буыннан тұратын сөздерді
қолын бұлғайды. Үлкендердің сұрауы(бу-пи,бо-та) қайталайды. Жеңіл
бойынша алақанын шапалақтайды, өлеңдерді есте сақтап оны
біреу не істеп жатқанын көрсетеді.қайталағанда тез таниды.
1жас- Көптеген таныс ойыншық, айналадағы20 шақты жеңіл сөздерді айтады.
1жас заттар, жақын адамдардың аттарын, Сөздерді затпен, іс қамы мен
3айға киім, іс-әрекеттерді айта алады. сәйкестендіреді сөйлем мағынасын
дейін Үлкендердің сұрауы бойынша білдіретін жеке сөздер мен ымдар
адамның, ойыншықтың дене мүшелерінпайда бола бастайды. Бер ,ал . Жиі
көрсетеді. 2-3 нұсқауларды естіген сөзерді жеңіл қайталайды.
орындайды, Кітаптағы суреттерді Қуанғанда, таңқалғанда, белсенді
қызыға қарайды, кейіпкерлерді қимыл-қозғалыс кезінде,
таниды. Тақпақ, өлеңдерді еліктегенде, үлкендердін сұрауы
тыңдайды. Үлкендердің нұсқауы бойынша ойын кезінде сөздерді
бойынша іс-әрекеттерді орындайды қолданады, таныс сөздердің бірінші
(қолынды бер, көзінді жұм т.б.). буындарын айтады. Жақын адмадардың
Заттарға тән іс-қимылдарды біледі аттарын дыбыс жиынтығы түрінде
(қасықпен жейді, тарақпен шашан айтады.
тарайды т.б.).
1 жас Үлкендердін сұрауы бойынша 1-3 40-қа дейін жеңіл сөздерді айтады.
3ай-1жадене мүшелерін көрсетеді. Сөз жәнеЖеңіл атауларды іс-әрекеттерді
с 6 сөз тіркестерін түсінігі шектеулі білдерітін сөздерді айтады
айға белгілі бір артикуляцияға (1-2,бух,бер,ұқы т.б.) Бірдей екі
дейін байланысты.Күнделікті көрген танысбуыннан тұратын сөздерді айтады
заттардың, ойыншықтардың атын (мама,на-на,та-та т.б.). Сөздерді
түсінеді, суреттен таниды. Таныс сөйлем мағынасында қолданады. Жақын
іс-әрекеттерді үлкендердің сұрауы адамдардың есімдерін айтады бұл
бойынша ымсыз орындайды кім деген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бала тәрбиесі.Қ.Өмірбекова
XIX ғасырдың аяғы XX ғасырдың басында сөйлеу тілінің онтогенезіне зерттеу
нәтижелері көптеген психологиялық әдебиеттер қарастырыла бастады. Оған өз
балаларының сөйлеу тілінің дамуына бақылау барысында жазылған. Тәннің
Баланың сөйлеу тілін меңгеруін бақылау (1876), В. Прейердің Бала жаны
(1882), И.А. Сикорскийдің Бала жаны (1880) басылымдары зор әсер тигізді.
XX ғасырдың басында Россияда орыс балаларының сөйлеу тілінің даму
проблемаларымен шұғылданған бірнеше мекемедер ашыла бастады. 1912 жылы
Б.П.Кистерманның Балалардың
сөйлеу тілінің дамуын бақылау жобасы жары көрген. Баланың сөйлеу тілінің
даму кезеңдері бойынша мағұлымат жинауға, сөйлеу тілінің жеке жақтарын
сипаттауға, балалар мен ересектердің сөйлеу тілінің ерекшеліктері мен
айырмашылықтарын ажыратуға мүмкіндік туғызды.
Орыс тілін менгеруге арналған зертеу жұмыстарының кемшіліктерін талдай
отырып А.Н. Гвоздев 1921-1929 жж. өз ұлының сөйлеу тілін күнделікті бақылап
жазып отыруға бағытталған жұмыс жүргізеді, соның нәтижесін қазіргі кезеңде
баланың сөйлеу тілін зерттеушілер кеңінен қолданады. Зерттеу нәтижесінде
жиналған мағлұматтарды Н. Гвоздев мынандай үш бағытта талдады: фонетика,
синтаксис пен морфология, сөз қоры. А.Н. Гвоздевтің зеріттеуінің ғылыми
маңызы-баланың сөйлеу тілінің дамуымен алдымен лингвистикалық тұрғыдан
қарастырылуы болып табылады.
Осы кезеңде баланын ана тіпін меңгеруін алғаш сөилеу тілінің даму
кезеңдерін сипаттауға әрекет жасалған көптеген жұмыстар шыға бастады. Ең
алғашқы сөйлеу тілінің кезеңдері ( периодизация) В.Штернің орыс тілінде
шыққан жұмысында толық қарастырылған 1914 жылы шыққан ерте жастағыдан 6
жасқа дейінгі балалар психологиясы жұмысында В.Штерн былай бөледі:
алғашқы саты (1 жас), бұл кезеңдег балалар былдырлап сөйлеп, дыбыстарды
екіктеп, қарапайым сөйлемді түсіне бастайды, содан соң (4 кезең).
Бірінші кезең (1 жас-1жас 6 ай) біз сөзден тұратын сөйлем деп қарастыруға
болатын, мазмұны бар дыбыстың реакцияларымен сипатталады.
Екінші кезең (1 жас 6 ай- 2 жас) сөз қоры өседі. Сөйлем бірнеше сөздерден
тұрады. Сөз топтары туралы түсінік пайда бола бастайды.
Үшінші кезең (2 жас- 2 жас 6 ай )жалғау жұрнақтар арқылы сөз өзгерту.
Сұраулы, лепті, хабарлы сөйлемдер.
Төртінші кезең (2 жас 6 ай- 4-5 жас) сөйлемнің түрлерін сөз жасам
дағдыларын менгере бастайды.
Н.А. Рыбрикованың, А.Н.Гвоздевтің сөйлеу тілінің генезисі туралы
мағұлыматтары әр түрлі жаңа құрылымдарының пайда болуы мерзімдерін
анықтауға, баланың ана тілін менгеруін сипаттап толықтыруға мүмкіндік
береді. А.Н.Гвоздев, В.Штерн жұмыстарында 1 жас 6 айдан 2 жасқа дейінгі
уақытша балалар заттың атына байланысты (бұл не?) сұрақ қою кезеңі.
Байқайды, соған байланысты сөз қоры молая бастайды деп көрсетеді. 3 жаста
драматикалық формалар байқалады, ал септік жалғауларды толық игеру кешірек
болады. 4-5 жас көп сөзді фразалармен, сөйлемнің күрделенуімен неліктен,
неге денен сұрақ қоюмен сипатталады. Көптеген зерттеулер бойынша (Н.А.
Рыбрикова, Д.Б.Эльконин, А.Б. Запорожец) сөз қорының ең белсенді дамуы 2
жастан 5 жасқа дейінгі кезеңде байқалады.
Қазіргі кезеңде зеріттеушілер сөлеу тілінің дамуын әртүрлі кезеңге бөліп
әртүрлі атйды. Мысалы, А.Н.Гвоздев бірнеше кезеңге бөлсе Г.Л.Розенгарт-
Пупко екі денгейге бөледі ( дайындық және өз бетімен сөйлеу). Ең жиі
қолданылатын классификатция А.Н. Леонтьевтің классификатциясы (
топтастыруы) болып саналады. Ол баланың сөйлеу тілінің дамуын 4 кезенге
бөледі
І кезең –дайындық 1 жасқа шейін;
ІІ кезең-мектеп алды, тілді алғаш меңгеру (3 жасқа дейін)
ІІІ кезең- мектепке дейінгі (7 жасқа дейін)
ІV кезең-мектеп (7-17 жасқа дейін).
Осы кезеңдерді толығырақ қарастырайық.
Сөйлеу тілінің даму схемасы
Баланың жасы Сөйлеу тілінің дамуы
0-1айға дейін айғай Туғандағы жылауы (айғайы), қысқа дем шығару мен
ұзақ дем алумен қатар таза айқайлап жылау. Үлкендер
балаға қарағанда, сөйлеген баланың айқайға көңіл
бөлу реакциясы: тынышталу, ернін алға қарай
жылжытуы, езуін жымитып күлуі, баланың көңіл –
күйіне байланысты айғайдың тональды өзгеруі.
1-2 айға дейін Жылаудың ырғақтылығы. Алғашқы гуілдеудің байқалуы,
жылағанда у-у, а-а, э (жымию). Дауысты дыбысты
тыңдауы. Үлкендер қатынвс жасағанда шаттану, серпу:
көзін тоқтату, жымиып күлу, гуілдеу, ұзақ көз алмай
қару.
2-3 айға дейінгуілдеу Әртүрлі ырғақпен айқайлауы (көңілді, көңілсіз,
шаттану, риза болу) алғашқы қарым – қатынас
функциясының қалыптаса бастағанын көрсетеді.
Айналғанда аяқ пен қол қимылдары күшейе түседі. Тіл
дыбыстарын тыңдап, іздеп, сөйлеген адамға басын
бұра бастайды. Үлкен адамның бет пішініне, ернін
зейін қоя бастайды.
Дауыспен (э,ы,у,н) дауысын (и,м,б) дыбыстарына
ұқсас өлеңдей кеп гуілдеу пайда бола бастайды.
3-4 айға дейін Үлкендердің айтқан дыбыстарына еліктей бастайды.
Өзі айтқан дыбыстарды естіп, оларды қайталайды.
Белсенді қарым – қатынас жасай бастайды: таныс –
жақын адамдарын көргенде белсенді гуілдеп күледі,
дауысының ырғағына қарай реакция жасайды. Анасы
жақындағанда, уатып өлең айтқанда көңіл – күйін
білдіріп дауыс шығарады.
4-5 айға дейінБылдырау Буын құрастыру белгілері пайда болады гуілдеген
дыбыстар буынға айнала бастайды (ге-го, го-го,
ға-ға). Жеке дыбыстарды (а,ғ,у,и) және дыбыстарды
қосып (агу, нга) өзімен өзі сөйлесіп айта
бастайды. Үлкендермен қарым – қатынас кезінде
гуілдеп жауап бере бастайды. Дауыстың көңілді
көңілсіз ырғақтығын айыра бастайды.
5-6 айға дейінБылдырлап Буындарды (та-та-та, ба-ба-ба, ға-ға-ға) ырғақты
қайталайды. Үлкендердің дауысын тыңдап өзі айтатын
буындарды былдырлап қайталайды. Үлкендердің
ырғақтылығын қайталайды. Дауыс шығару белсендігі
күшейеді. Өздігінен күтпеген дауыс шығару
белсенділігі, есты және сөйлеу қимыл анлизаторының
байланысын күшейтіп бекітуге мүмкіндігін арттырады.
6-7 айға дейін Ұзақ былдырлап сөйлейді (ба-ба, да-да). Заттармен
іс- әрекет асағанда былдырлап сөйлейді. Үлкендердің
дауыс ырғағын, ымдағанын еліктейді. Атын атағанда
бұрылады.Қайда деген сұраққа өзі білетін заттарға
қарайды. Дауысты созып айтады. Үлкендердің айтқан
дыбыс- буындарын қайталайды.Былдырлап сөйлегенде
ана тіліндегі фонемаларды анық айта бастайды.
Үлкендер балаға таныс өлеңайтқанда былдырлай
бастайды.
7-8 айға дейін Бірінші буындарды былдырлап айту (ма-ла-ла),
қайталау, бер, қайда, ал деген нұсқауларды
түсінеді. Бет қимылын, ымды түсінеді, қайталайды.
Қайда деген сұраққа дұрыс іс - әрекет жасайды.
Үлкендермен қарым – қатынас жасағанда бет
қимылдарды, ымды, әртүрлі, дыбыс жиынтықтарын
қолданады. Үлкендер өлең айтқанда былдырлап
қосылады.
Сөз түсінуі
Жасы Сөз түсінуі Белсенді сөйлеуі
8-9айғаӨзінің атын естігенде қарайды, Үлкендердің айтқан буын және
дейін еңбектеп жақындайды. Анау қайда дыбыстарын қайталайды. Сергек,
деген сұраққа мойын бұрып сол көңілді кезінде қатты дауыстап
жаққа қарайды. Қатар тұрған былдырлайды. Мәнерлі дыбыстарды тез
3ойыншықтан аталған ойыншықты еліктейді.
табады. Бірнеше рет мынаны бер
деп қайталағаннан кейін ойыншықты
алып ұсынады. Тұр, жат,
лақтыр,ал .тб. сөздерді түсінеді.
Кейбір заттардың атын (қасық, кесе
т.б.) түсінеді. Үлкендердің сөзін
ұзақ тыңдайды, олардың ерін
қимылдарын бақылайды.
9-10айғҚарапайым (мұрның, көзің қайсы?) Былдырлап сөйлейді. Бұрын болмаған
а дейіндеген нұсқауларды түсінеді. Нұсқаубылдыр сөздерді, дыбыс жиынтықтарын
бойынша 4-5 іс-әрекетін көрсетеді.үлкендермен қарым – қатынас
Адамның бет мүшелерін көрсетеді. жасағанда қайталап, еліктеп әртүрлі
ырғақтылықпен айтады.
10-11айКейбір заттардың (затты көрсетпесе3-4 сөздерді айтады (мама, би-би
ға де), іс-қимылдың, жақын адамдардыңт.б.). Үлкендердің ырғақты
дейін аттарын түсінеді, біледі. сөйлегеніне ұқсас әртүрлі буындарды
Болмайды деген сөзді ұғады. Денеұзақ айтады.
мүшелерін көрсетеді.Нұсқау бойынша
әртүрлі іс-әрекетін жасайды.
(Қуыршақты жатқыз, тамақ бер т.б.)
11-12айОйыншықтар мен әртүрлі іс-әрекет 5-10 жеңіл сөздерді айтады. мынау
ға жасайды (жатқызу, отырғызу, не? деген сұраққа сол сөздерді
дейін сүйрету т.б.). Төрт ойыншықтан қолдананып жауап береді. Сол
таныс біреуін көрсете алады. сөздерді затпен, іс-қимылмен
Үлкендердің айтқан затын табады сәйкестендіріп, өзі айтады. Таныс
(доп) Әртүрлі нұсқауларды (қой, дыбыстарды және іс-қимылды
аш, жап т.б.) орындайды. Болады,еліктейді (жылау,өлең айту т.б.).
болмайды деген сөздерге Еліктеп телефонмен сөйлеседі. Өлең
бағынады,жакын адамдардың атын айтады. Басқа балалардың айтқан
біледі. Күнделіктіқолданылатын сөздерін еліктейді. Жаңа сөздерді
заттардың, киімнің атын біледі тез еліктейді, қайталайды. Екі
(көрсетеді). Сау бол деген сөзгеәртүрлі буыннан тұратын сөздерді
қолын бұлғайды. Үлкендердің сұрауы(бу-пи,бо-та) қайталайды. Жеңіл
бойынша алақанын шапалақтайды, өлеңдерді есте сақтап оны
біреу не істеп жатқанын көрсетеді.қайталағанда тез таниды.
1жас- Көптеген таныс ойыншық, айналадағы20 шақты жеңіл сөздерді айтады.
1жас заттар, жақын адамдардың аттарын, Сөздерді затпен, іс қамы мен
3айға киім, іс-әрекеттерді айта алады. сәйкестендіреді сөйлем мағынасын
дейін Үлкендердің сұрауы бойынша білдіретін жеке сөздер мен ымдар
адамның, ойыншықтың дене мүшелерінпайда бола бастайды. Бер ,ал . Жиі
көрсетеді. 2-3 нұсқауларды естіген сөзерді жеңіл қайталайды.
орындайды, Кітаптағы суреттерді Қуанғанда, таңқалғанда, белсенді
қызыға қарайды, кейіпкерлерді қимыл-қозғалыс кезінде,
таниды. Тақпақ, өлеңдерді еліктегенде, үлкендердін сұрауы
тыңдайды. Үлкендердің нұсқауы бойынша ойын кезінде сөздерді
бойынша іс-әрекеттерді орындайды қолданады, таныс сөздердің бірінші
(қолынды бер, көзінді жұм т.б.). буындарын айтады. Жақын адмадардың
Заттарға тән іс-қимылдарды біледі аттарын дыбыс жиынтығы түрінде
(қасықпен жейді, тарақпен шашан айтады.
тарайды т.б.).
1 жас Үлкендердін сұрауы бойынша 1-3 40-қа дейін жеңіл сөздерді айтады.
3ай-1жадене мүшелерін көрсетеді. Сөз жәнеЖеңіл атауларды іс-әрекеттерді
с 6 сөз тіркестерін түсінігі шектеулі білдерітін сөздерді айтады
айға белгілі бір артикуляцияға (1-2,бух,бер,ұқы т.б.) Бірдей екі
дейін байланысты.Күнделікті көрген танысбуыннан тұратын сөздерді айтады
заттардың, ойыншықтардың атын (мама,на-на,та-та т.б.). Сөздерді
түсінеді, суреттен таниды. Таныс сөйлем мағынасында қолданады. Жақын
іс-әрекеттерді үлкендердің сұрауы адамдардың есімдерін айтады бұл
бойынша ымсыз орындайды кім деген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz