Мұхтар әуезов дүниетанымындағы құндылықтық талғамдар

1 Мұхтар Әуезов дүниетанымындағы құндылықтық талғамдар
Пайдаланылған әдебиеттер:

Ежелгі дүниетаным өздігінше құндылықтарды сарапқа салған. Адамзат тарихи эволюциялық жолдарда табиғаттың өзгеріп түлеп келе жатқанын басыныан өткерді. Ай мен күнге, жер анаға тәңіріге табынған ұрпақтар сенімі сан алмасып құндылықтар реті де өзгере берді. Бірақ, арды биік ұстаған қазақ халқы үшін жер мен анаға деген құрмет өзгерместен сақталып қала берді. Әйел заты тағдыр тезіне мойымай, ұрпақ жалғастығын салт-санамызбен үлкен тәрбиелікке мән бере отырып жалғастырғаны ел келешегі емей немене дей отырып мақаланы Платон суреттеген асыл аналарға, Гегел сомдаған аруларға, Шота Руставелли сиппаттаған сұлуларға арнап, қазақы дүниетанымда жатқан құрмет пен махаббат философиясындағы құндылықтар ретін анықтау.
Адамзат ұлт-ұлтқа бөлініп жер бетінде қай кезден бастап тіршілік ете бастағаннан бұрынғы мен қазіргі мүмкін болашақтағы аналар тарих сахынасында өз тұлғалық кейпін жоғалтпады. Пайғамбар хадистерінде ананы ұлықтайтын керемет сөз бар «Анаңды үш рет Меккеге арқалап алып барсаңда, қарызыңнан құтылмайсың »-деген.
Қазақ ұлтының құндылықтарын кеңес заманының өзінде анықтап көпшлік назарына ұсына білген Мұхтар Әуезов өз шығармаларында қазақ әйелдерінің болмысын ашуға барынша тырысқан. Оның ұлт тағдырын әйел болмысымен тікелей байланыстыруының өзі, атақты романы «Абай жолы» эпофеясындағы басты кейіпкер Абайдың болмысына барлық жақсылықты құя білген әйелдер қауымы болғандақтан шығар деп ойламын деген тұжырымынан орын алған. Мұхтар Әуезовтың сол дәуірдегі асыл аналардың, қаракөз қарындастардың тағдырын ашып көрсететін талай туындыларды жарыққа шығарғанын бүгінгі ұлт жақсы біледі, бірақ түсінеді деп айтуға келмейтін шығар
Мәселен, «Қорғансыздың күні» (1922), «Кім кінәлі?» (1923), «Ескілік көлеңкесінде» (1925) т.б. әңгімелеріне назар аударғанымыз дұрыс. Әсіресе, «Қорғансыздың күні» тынысы кең әңгіме. Онда адам бақытына, еркіне тұсау болатын ескі ауылдың сіреспе, артта қалған әдет-ғұрыптары әшкереленеді. Әңгімеде бес кейіпкер бар - ол болыс Ақан, оның жандайшабы Қалтай сол қатыгездіктен жаралғандай, ал сексендегі кемпір, оның соқыр келіні және немересі Ғазиза сол надандарға ар - инабаттылық жағынан қарсы тұр. Жесір әйелдер мен қыздың күші бұлшық еттерінде емес, олардың күші рухани тазалығында.
Осыдан келіп жанынан арын жоғары бағалаған, қазақтың дәстүрін қиын-қыстау заманда да қанына сіңіре білген қазақ ұлтының ерекше құндылыұтарына еріксіз назар аударасың.
Бүгінгі таңда ғылыми техникалық революция адам санасына өз әсерін аямай беруде. Әлеуметтік орта заманынан алшақтатып, Батысқа еліктеп өмірдегі қиындықтарға тап болуға итермелейді. Дәстүрлі қазақ ортасындағы салт-санадан, рухани байлықтан ада болған кез-келген қазақ баласы бірден жамандыққа тап болады. Тәрбие орталығында атқарып жатқан жұмыстарымыздың көпшілігі де ұлттық рухты оятуға бағытталған. Басқа теріс болған діни секталардың жемтігіне айналудан, рухани бостықта қалудан, білімнен мақұрым болып мәңгүрттікке бой алдырудан, қоғамда өз орнын анықтай алмай кезбелікке барудан арашалайтын дәстүрлі көзқарастар аясында жұмыстар жүргізу. Кешегі ана-әжелеріміз заманында ерлерін асқақтата қадірлегенінің арқасында, Абайдай дана туылып, Қабанбайдай батырлар жетіліп, ұлан байтақ жерімізді бүгінгі күнге жеткізген деп айтсақ әсте қателеспейміз.