Таным процесiнде категориялары

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Таным процесі
2. Күрделi құбылыстар жүйесі
3. Таным процесiнде категориялары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кез-келген құбылыс, әрбiр объект егер белгiлi бiр тәсiлмен өзара байланысты және өзара әрекет етушi бөлiктерге, немесе жай жүйеге бөлiнсе, онда ол жүйе болып табылады. Жай жүйелер, өз кезегiнде екiншi деңгейдегi жай жүйеге бөлiнедi және т.б., осылайша өзара байланысты және өзара әрекет етушi элементтердiң деңгейiне жеткенге дейiн бөлуге болады. Осы жерде жаңа ұғымдардың артықшылығы байқалады. Бiрiншiден, “жүйе” ұғымында жай жүйелер мен элементтер арасындағы байланыстар мен өзара әрекеттердiң маңыздылығы айқын көрiнедi. Байланыстар мен өзара әрекеттер бүтiндi бөлiктерге механикалық түрде ыдыратқанда жойылып кеткен құпия “нәрсенiң” өзi едi. Шындығында, дәл осы байланыстар мен өзара әрекеттердi зерттеу ғана күрделi жүйелердiң құпиясын ашып бере алады екен. Байланысты танудың арқасында ғана адам тiрi ағзаның, адамзат қоғамының мәнiн, осы немесе өзге мәдениеттiң ерекшелiктерiн, ақырында ойлау процесiнiң өзiнiң мәнiн ұғына алады. Екiншiден, күрделi жүйенi бөлiктерге бөлiп, оларды ажыратып сипаттай отырып және сипаттамаларды жай ғана жинақтай отырып, бүтiн туралы дұрыс түсiнiк алу мүмкiн еместiгi белгiлi болды, өйткенi ондай жағдайда iшкi байланыстар мен өзара әрекеттер туралы ақпарат жоғалады. Үшiншiден, “элемент” және “элементарлық” деңгей ұғымдарын енгiзу маңызды жаңалық болды. Элемент ұғымы әлемнiң алуантүрлiлiгiн әкелiп тiрейтiн түпнегiздi белгiлеу үшiн ерте кезден-ақ қолданыла бастаған. Элемент қазiргi ұғымында абсолюттi нәрсе болып табылмайды. Ол тек берiлген жүйеде ғана бөлiнбейдi, берiлген талдау тәсiлiнде ғана пайдаланудың шетi, түбi болып табылады. Ал басқа жағдайда берiлген құбылыс (немесе процесс) элементарлық белгiлерiнен айрылады, өйткенi өзi күрделi жүйе болуы мүмкiн. Транспорттық тасымалдау жүйесiнде жеке автомобиль элемент ретiнде құрастырылады. Ал өз кезегiнде автомобильдiң өзi конструктор үшiн жүйе болады да, ал оның жекелеген блоктары мен бөлшектерi – элементтер болып табылады. Дәл осы сияқты атомдар немесе иондар молекуланың элементтерi ретiнде, ал молекулалар кристалдың элементтерi ретiнде қарастырыла алады. Алайда әлемдегi физикалық “майдаланудың” ең шеткi түпнегiздерi ретiнде ұзақ уақыт бойы қабылданылып келген элементарлық бөлшектердiң өзiнiң бүгiнгi күнi күрделi жүйе екендiгi белгiлi болды. Мұның бәрi бүтiн және бөлiктiң арасындағы немесе, дәлiрек айтқанда, жүйенiң, жай жүйенiң және элементтiң арасындағы шекара метафизиктер ойлағандай абсолюттi емес, керiсiнше шартты, салыстырмалы, қозғалмалы, диалектикалы екендiгiн дәлелдейдi. Ол объективтi өмiр сүредi, еркiн талдаудың немесе шешiмнiң нәтижесi болып табылмайды. Төртiншiден, бұл жаңа ұғымдардың маңызды жетiстiгi, оларды тек тұрақты және өзгермейтiн болмыстарға ғана емес, сонымен қатар қозғалмалы, өзгермелi құбылыстарға да қолдануға болатындығында.

1. www.google.kz
2. www.referats.kz
3. www.bankreferatov.kz

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Таным процесі
2. Күрделi құбылыстар жүйесі
3. Таным процесiнде категориялары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Таным процесі
Кез-келген құбылыс, әрбiр объект егер белгiлi бiр тәсiлмен өзара
байланысты және өзара әрекет етушi бөлiктерге, немесе жай жүйеге бөлiнсе,
онда ол жүйе болып табылады. Жай жүйелер, өз кезегiнде екiншi деңгейдегi
жай жүйеге бөлiнедi және т.б., осылайша өзара байланысты және өзара әрекет
етушi элементтердiң деңгейiне жеткенге дейiн бөлуге болады. Осы жерде жаңа
ұғымдардың артықшылығы байқалады. Бiрiншiден, “жүйе” ұғымында жай жүйелер
мен элементтер арасындағы байланыстар мен өзара әрекеттердiң маңыздылығы
айқын көрiнедi. Байланыстар мен өзара әрекеттер бүтiндi бөлiктерге
механикалық түрде ыдыратқанда жойылып кеткен құпия “нәрсенiң” өзi едi.
Шындығында, дәл осы байланыстар мен өзара әрекеттердi зерттеу ғана күрделi
жүйелердiң құпиясын ашып бере алады екен. Байланысты танудың арқасында ғана
адам тiрi ағзаның, адамзат қоғамының мәнiн, осы немесе өзге мәдениеттiң
ерекшелiктерiн, ақырында ойлау процесiнiң өзiнiң мәнiн ұғына алады.
Екiншiден, күрделi жүйенi бөлiктерге бөлiп, оларды ажыратып сипаттай отырып
және сипаттамаларды жай ғана жинақтай отырып, бүтiн туралы дұрыс түсiнiк
алу мүмкiн еместiгi белгiлi болды, өйткенi ондай жағдайда iшкi байланыстар
мен өзара әрекеттер туралы ақпарат жоғалады. Үшiншiден, “элемент” және
“элементарлық” деңгей ұғымдарын енгiзу маңызды жаңалық болды. Элемент ұғымы
әлемнiң алуантүрлiлiгiн әкелiп тiрейтiн түпнегiздi белгiлеу үшiн ерте
кезден-ақ қолданыла бастаған. Элемент қазiргi ұғымында абсолюттi нәрсе
болып табылмайды. Ол тек берiлген жүйеде ғана бөлiнбейдi, берiлген талдау
тәсiлiнде ғана пайдаланудың шетi, түбi болып табылады. Ал басқа жағдайда
берiлген құбылыс (немесе процесс) элементарлық белгiлерiнен айрылады,
өйткенi өзi күрделi жүйе болуы мүмкiн. Транспорттық тасымалдау жүйесiнде
жеке автомобиль элемент ретiнде құрастырылады. Ал өз кезегiнде
автомобильдiң өзi конструктор үшiн жүйе болады да, ал оның жекелеген
блоктары мен бөлшектерi – элементтер болып табылады. Дәл осы сияқты
атомдар немесе иондар молекуланың элементтерi ретiнде, ал молекулалар
кристалдың элементтерi ретiнде қарастырыла алады. Алайда әлемдегi физикалық
“майдаланудың” ең шеткi түпнегiздерi ретiнде ұзақ уақыт бойы қабылданылып
келген элементарлық бөлшектердiң өзiнiң бүгiнгi күнi күрделi жүйе екендiгi
белгiлi болды. Мұның бәрi бүтiн және бөлiктiң арасындағы немесе, дәлiрек
айтқанда, жүйенiң, жай жүйенiң және элементтiң арасындағы шекара
метафизиктер ойлағандай абсолюттi емес, керiсiнше шартты, салыстырмалы,
қозғалмалы, диалектикалы екендiгiн дәлелдейдi. Ол объективтi өмiр сүредi,
еркiн талдаудың немесе шешiмнiң нәтижесi болып табылмайды. Төртiншiден, бұл
жаңа ұғымдардың маңызды жетiстiгi, оларды тек тұрақты және өзгермейтiн
болмыстарға ғана емес, сонымен қатар қозғалмалы, өзгермелi құбылыстарға да
қолдануға болатындығында.
Жүйенi негiзгi үш түрге бөлу қабылданған: тұрақты, қызметтiк және
дамушы. Жүйенiң бiрiншi түрiнде жай жүйелер мен элементтерiнiң саны үнемi
тұрақты болады, оларды бiрiктiретiн байланыстар тұрақты және уақыттың үлкен
интервалдарында өзгермейдi. Мұндай жүйенiң мысал ретiнде тұрғын үйдi алуға
болады. Оның жай жүйелерi қатарына пәтерлер, элементтерiне бөлмелер,
технологиялық коммуникация және т.б. байланыстың тұрақты жиынтығын құрайтын
нәрселер жатады. Екiншi түрдегi жүйелерге де жай жүйелер мен элементтердiң
тұрақты жиынтығы тән, бiрақ олардың арасындағы байланыс пен өзара әрекет
өзгерiп отырады, олардың өздерi қозғалыста болады, ал бұл қозғалыс
циклдердiң қайталануы режимiнде жүзеге асады. Қызмет етушi жүйелерге мысал
ретiнде қол сағаттарын, адамды, күнбағысты жатқызуға болады. Олардың
органдары немесе жай жүйелерi бiр тәулiктiң iшiнде әртүрлi әрекет пен
қозғалыс жасап келесi тәулiктiк циклдiң басына дейiн бастапқы жағдайына
қайта оралады. Ал үшiншi түрi динамикалық жүйелер үнемi даму үстiнде
болады, оның iшiнде жекелеген элементтер мен бүкiл жай жүйелер, әртүрлi
байланыстар мен өзара әрекеттер жойылып кетiп, қайта пайда болып отырады.
Олардың қатарына бiз бақылап отыратын Ғалам, Адамзат қоғамы, жекелеген
халықтардың мәдениетi және тәулiктiк циклде емес, үлкен уақыт интервалында
алғандағы әрбiр жеке адамды жатқызуға болады.

Күрделi құбылыстар жүйесі
Күрделi құбылыстар көбiне тұрақты да, қызмет етушi де, дамушы да
жүйелердiң қасиеттерiне бiрдей ие бола алады. Кез-келген жануар өз өмiрiнiң
ауқымында өседi. Түрiн өзгертедi, қартаяды, яғни динамикалық жүйе болып
табылады; оның органдары тәулiктiк циклде өз функцияларын қайталайды
(қызмет етушi жүйенiң белгiсi) ; ақырында, оның клеткаларында өмiр қамын
реттеп және тұқым қуалаушылық белгiлердi жеткiзiп отыратын тұрақты,
өзгерiске түсе қоймайтын ДНК молекулалары болады (тұрақты жүйе).
Осылайша “жүйе” ұғымының “бүтiн” ұғымымен салыстырғанда қандай
артықшылықтары бар екенiн аңғаруға болады. Ол бөлiктермен қатар элементтер
арасындағы байланыстар мен өзара әрекеттердi де қамтиды. Жүйелерде әртүрлi
қозғалыстар, өзгерiстер, даму, жаңа элементтердiң, жай жүйелердiң және
олардың арасындағы байланыстардың пайда болуы мен ескiлердiң өлуi жүзеге
асып жатады. “Жүйе” ұғымы “бүтiн” ұғымының жалғасы және күрделiленуi болды.
Жүйе ұғымы арнайы салаларда – техникада, математикада, механикада,
биологияда пайда болып, тез арада жалпығылыми, кейiнiрек философиялық
ұғымға, яғни категорияға айналды. Сонымен қатар ол зерттелетiн құбылыстар
мен процестердiң iшiндегi өзара ауыс-түйiстердi, байланыстарды, өзара
әрекеттердi зерттеудiң аса маңыздылығын бiлдiретiн ерекше методологиялық
функцияны да атқарады. Оны табысты түрде Ғаламды және жекелеген
микроорганизмдердi, физикалық атомдар мен адамзат қоғамын зерттеуге
қолдануға болатыны анықталды.
Сонымен “жүйе”, “байланыс”, “элемент” ұғымдары алуан түрлi әлемнiң
бiрлiгi туралы, олардың iшкi өзара байланысы мен өзара әрекеттерi туралы
бiздiң көзқарасымызды тереңдетуге мүмкiндiк бередi, бiрақ бұл бағытта одан
әрi қарай жүру үшiн “қатынас”, “құрылым”, “форма” және “мазмұн”
категорияларын қарастыру қажет. Олар “жүйе” ұғымымен тығыз байланыста.
Кез келген жүйенi талдай отырып, олардың элементтерi мен жай жүйелерi
арасында пайда болатын және өмiр сүретiн көп немесе аз тұрақты қатынастарды
аңғаруға болады. Мысалы, қарапайым реттiк сандардың арасында “артық” немесе
“кем” қатынастар болады – әрбiр кейiнгi сан алдындағысынан бiреуге артық,
ал алдыңғы сан кейiнгiден бiреуге кем. Бойымен қатарға тұрған
денешынықтырушылардың арасында “биiк” қатынасы, ал қатты заттардың арасында
(алмаз, рубин, қорғасын, графит) “қатты” қатынасы болады. Мұндай
қатынастар, олардың арасындағы ұқсас қасиеттерге қарамастан сандар, адамдар
және минералдар жүйелерiне белгiлi бiр тәртiп енгiзедi. Сондықтан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.