Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясы

Жоспар
Кіріспе

1 КІРІСПЕ
2 ЕВРАЗИЯ
3 СОЛТҮСТІК АМЕРИКА
4 АФРИКА
5 ОҢТҮСТІК АМЕРИКА
6 АВСТРАЛИЯ
7 АНТАРКТИДА
8 ДҮНИЕЖҮЗІЛІК МҰХИТ

Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясынан практикалық сабақтар студенттерге аймақтық география бойынша теориялық және ғылыми-әдістемелік мәселелерді меңгеруге көмектеседі.
Бұл сабақтардың мақсаты – студенттерді картографиялық және графикалық материалдарды талдай білуге, табиғат компоненттері арасындағы байланыстарды анықтауға, ландшафттардың генетикалық ерекшеліктерін, олардың кеңістіктегі таралуын зерттеуге үйрету. Практикалық сабақтарда студенттер тақырыптық карталарды оқи білуге, олардан алынған ақпараттардан кестелер, графиктер, схемалар, кешенді физикалық-географиялық сипаттамалар құрастыруға дағдыланады.
Практикалық жұмыстардың ішінде топтық жұмыстармен бірге жеке тапсырмалар да бар. Ол жұмыстар көбінесе студенттердің дайындық деңгейі мен қызығушылықтарына қарай бөлініп беріледі. Жеке тапсырмалардың көпшілігі аудиториялық сабақтан тыс уақыттарда, монографияларды, мерзімдік баспасөз материалдарын, атластар мен карталарды пайдалана отырып, орындауға арналған.
Жалпы оқу құралында берілген тапсырмаларды орындау түрлері әр алуан: географиялық заңдылықтарды анықтау үшін карталарға, атластарға, кестелер мен графиктерге талдау жасау, карта-схемалар мен қималар салу, семинар сабақтары.
Қолданылып жүрген практикумдарда (Ерамов Р.А. Практикум по физической географии материков. – М.: Просвещение, 1987; Власова Т.В., Велеско М.В. Практикум по физической географии материков. – М.: Просвещение, 1978 т.б.) практикалық жұмыстар тек материктерге ғана арналған, мұхиттар бойынша тапсырмалар жоқ.
Сонымен қатар, бұл ұсынылып отырған «Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясы бойынша практикалық жұмыстар» оқу-әдістемелік құралы мемлекеттік тілде оқитын студенттер үшін өте қажетті құрал болып табылады.
Оқу-әдістемелік құрал Мемлекттік білім беру стандартына сәйкес,
Әл-Фараби атындағы қазақ Ұлттық Университетінде жарық көрген типтік бағдарлама негізінде жазылды.
Қосымша ретінде «Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясы» пәнінен курстық жұмыстар тақырыптары мен қажетті әдебиеттер тізбесі, географиялық номенклатура және практикалық сабақтарға қажетті кестелер мен анықтамалар берілген.

Пән: География
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ
Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясынан практикалық
сабақтар студенттерге аймақтық география бойынша теориялық және ғылыми-
әдістемелік мәселелерді меңгеруге көмектеседі.
Бұл сабақтардың мақсаты – студенттерді картографиялық және графикалық
материалдарды талдай білуге, табиғат компоненттері арасындағы байланыстарды
анықтауға, ландшафттардың генетикалық ерекшеліктерін, олардың кеңістіктегі
таралуын зерттеуге үйрету. Практикалық сабақтарда студенттер тақырыптық
карталарды оқи білуге, олардан алынған ақпараттардан кестелер, графиктер,
схемалар, кешенді физикалық-географиялық сипаттамалар құрастыруға
дағдыланады.
Практикалық жұмыстардың ішінде топтық жұмыстармен бірге жеке
тапсырмалар да бар. Ол жұмыстар көбінесе студенттердің дайындық деңгейі мен
қызығушылықтарына қарай бөлініп беріледі. Жеке тапсырмалардың көпшілігі
аудиториялық сабақтан тыс уақыттарда, монографияларды, мерзімдік баспасөз
материалдарын, атластар мен карталарды пайдалана отырып, орындауға
арналған.
Жалпы оқу құралында берілген тапсырмаларды орындау түрлері әр алуан:
географиялық заңдылықтарды анықтау үшін карталарға, атластарға, кестелер
мен графиктерге талдау жасау, карта-схемалар мен қималар салу, семинар
сабақтары.
Қолданылып жүрген практикумдарда (Ерамов Р.А. Практикум по физической
географии материков. – М.: Просвещение, 1987; Власова Т.В., Велеско М.В.
Практикум по физической географии материков. – М.: Просвещение, 1978 т.б.)
практикалық жұмыстар тек материктерге ғана арналған, мұхиттар бойынша
тапсырмалар жоқ.
Сонымен қатар, бұл ұсынылып отырған Материктер мен мұхиттардың
физикалық географиясы бойынша практикалық жұмыстар оқу-әдістемелік құралы
мемлекеттік тілде оқитын студенттер үшін өте қажетті құрал болып табылады.
Оқу-әдістемелік құрал Мемлекттік білім беру стандартына сәйкес,
Әл-Фараби атындағы қазақ Ұлттық Университетінде жарық көрген типтік
бағдарлама негізінде жазылды.
Қосымша ретінде Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясы
пәнінен курстық жұмыстар тақырыптары мен қажетті әдебиеттер тізбесі,
географиялық номенклатура және практикалық сабақтарға қажетті кестелер мен
анықтамалар берілген.
Автор әдістемелік құралды жазу барысында берілген ақыл-кеңестерге
алғысын білдіреді.
ЕВРАЗИЯ

Қысқаша анықтама

Евразия біздің планетамыздағы ең үлкен материк. Жердің құрылық
бөлігінің 13 бөлігін құрайды. Бұл материкте жер шары халқының 34 бөлігі
мекендейді.
Евразия – ежелгі өркениеттің бесігі. Мұнда Жердің ең биік шыңы-
Джомолунгма (8848м), құрылықтың ең төменгі ойысы – Өлі теңіз (400 м)
орналасқан. Сонымен қатар Евразияда халқының саны ең көп мемлекет-Қытай
(1,2 млрд. адам) және жер көлемі ең үлкен мемлекет – Ресей (17 млн шаршы
метр) орналасқан.
Евразия арктикалық белдеуден экваторлық белдеуге дейінгі барлық
климаттық белдеулерде орналасқан жалғыз материк.

Географиялық орны және оның географиялық салдарлары

географиялық карталарға талдау жасау арқылы, Евразияның географиялық
жағдайының, ауданы мен сыртқы бейнесінің, оның табиғатының қалыптасуы мен
табиғи территориялық кешендерінің әр алуан болуына әсерін анықтау.

Жер бедері мен тектоникалық құрылымының негізгі ерекшеліктері.

1. Евразияның ірі жазықтары мен тау жүйелерінің орналасу
ерекшеліктерін, олардың табиғи-территориялық кешендердің басқа құрамдас
бөліктерінің кеңістікте таралып орналасуына тигізетін әсерін анықтау.
2. Евразияның тектоникалық, геологиялық, физикалық карталарын салыстыра
отырып, оның тектоникалық құрылымы және жер бедерін қалыптастырушы ролін
оқып-зерттеу.
ә) Евразиядағы географиялық тосқауыл ролін атқаратын қандай таулар?
Оларды тақырыптық карталар арқылы дәлелде.
б) Евразиядағы негізгі өзен ағыстарының Солтүстік Мұзды мұхитқа
бағытталуы неліктен?
в) Евразияның Дүниежүзілік мұхитқа құятын өзен ағысы жоқ аудандарын
ата, ол жерлердің жер бедері қандай?
2-тапсырма. Евразияның тектоникалық құрылымы
1. Евразияның тектоникалық, геологиялық, физикалық карталарына біртұтас
шолу жасау: ежелгі платформалары, жас (палеозой фундаменттері)
платформалар, палеозой, мезозой, кайнозой тау жасалу құрылымдары, Альпі-
Гималай белдеуі. Оларды құрайтын тау жыныстарын анықтау.
2. Контур картаға Евразияның оротектоникалық схемасын түсіру.
Батыс Европаның оротектоникалық сызбасы.
1. Европаның контур картасына ежелгі Шығыс Европа платформасын түсіру,
платформа аумағында Фенно- Скандинавия және Украин қалқандарын көрсету.
2. Каледондық тау жүйелерін түсіру(Рz1):
а) Скандинавия таулары;
б) Шотландия таулары қыраты;
в) Пеннин таулары
г) Кембрий таулары
е) Данегол
3. Герциндік тау жүйелерін түсіру(Рz2):
а) Керри таулары;
б) Корнуэлл, Бретань, Нормандия түбектерінің таулы қыраттары;
в) Арден таулары
г) Гарц, Тюрингия орманы, Шумава, Чех орманы, Кенді таулар, Судет,
Вогез, Шварцвальд таулары;
д) Орталық француз массиві
ж) Кантабрия таулары;
з) Сьерра- Морена, Орталық Кордильер
4. Альпілік тау жүйелерін түсіру(Кz):
а) Андалуз таулары
б) Каталон, Иберия, Пиреней, Юра таулары
в) Альпі, Карпат таулары
г) Стара- Планина, Родоп, Динар, Пинд, Апеннин таулары.
Азияның оротектоникалық сызбасы
1. Азияның контур картасына ежелгі платформаларды түсіру:
а) Аравия
б) Үнді
в) Қытай
г) Сібір платформалары
Қытай платформасының бөліктері:
а) Ордос
б) Тарим массиві
в) Тибет массиві
г) Корей- Шандунь массиві
д) Қытай платформасының негізгі бөлігі,
е) Индо-Синий массиві.
2. Байкалдық тау жүйелерін түсіру:
а) Янь-Шань
б) Инь- шань
в) Бэйшань
г) Алтынтаг тауларының солтүстік бөлігі.
3. Каледондық тау жүйелерін түсіру(Рz1)
а) Танну-Ола
б) Хангай
в) Джиде тау жотасы
г) Нань- Шань
д) Нань- Линь
е) Алтынгаг (оңтүстік бөлігі).
4. Герциндік-каледондық тау жүйелерін түсіру( Рz1+Рz2)
а) Тянь- Шань
б) Моңғол Алтайы
5. Герциндік тау жүйелерін түсіру;
а) Кунь-Лунь
б) Цинь- Линь
в) Үлкен және Кіші Хинган таулары
г) Хэнпэй
д) Гоби Алтайы
6. Мезозойлық тау жүйелерін түсіру:
а) Трансгималай таулары
б) Кукушили
в) Орыс географиялық қоғамы жотасы
г) Баян- Хара- Ула
д) Тибет таулары
е) Шань тау жотасы
ж) Аннам тауларының солтүстік бөлігі
з) Тайлында
7. Альпілік тау жүйелерін түсіру
а) Понтий таулары
б) Эльбурс, Түркімен- Хорасан таулары;
в) Парапамиз, Гиндукуш, Қарақорым таулары;
г) Тавр таулары
д) Загрос, Макран; Сүлеймен таулары
е) Гималай таулары
ж) Аракан, Пегу таулары.
Әдістемелік нұсқау:

Оротектоникалық сызбаны контур картаға түсірген кезде әрбір
тектоникалық құрылымдар мен тау жасалу жүйелері белгілі бір бояу түстерімен
түсіріледі:
- Ежелгі платформалар шекаралары- қызғылт бояумен;
- Қалқандар- ашық қызыл;
- Байкалдық тау жүйелері- сұр;
- Каледондық тау жүйелері – күлгін;
- Герциндік тау жүйелері – қоңыр
- Мезозойлық тау жүйелері – жасыл, немесе көк;
- Альпілік тау жүйелері – сары түспен.
Евразияның оротектоникалық сызбасына талдау жасау.
3-тапсырма. Шетелдік Евразияны морфологиялық аудандастыру.
Контур картаға Евразияның морфологиялық құрылымдарын штриховкалық
шартты белгілермен түсіру.
Негізгі морфоқұрылымдар:
1. Жазық Фенноскандия
2. Орта европа жазығы
3. Фенноскандия және Британ аралдары таулары
4. Исландия
5. Герциндік Европаның орта биіктікті таулары мен жазықтары.
6. Альпі- Гималай тау белдеулері
7. Тибет тау жоталары
8. Жазық Орталық Азия
9. Таулы Орталық Азия
10. Материктік Шығыс Азия
11. Шығыс және Оңтүстік- Шығыс Азияның таулы аралдық доғалары.
12. Үндістанның таулары мен жазықтары
13. Аравияның жазықтары мен таулары
Жеке тапсырмалар:

1-тапсырма. Шетелдік Евразия территориясы бойынша геоморфологиялық қима
тұрғызу және оған талдау жасау.

1. Берілген аудан бойынша физикалық және тектоникалық карталардың
көмегімен негізгі орографиялық бірліктерді қиып өтетіндей етіп
геоморфологиялық қиманың бағытын анықтау.
2. Берілген бағытта бойынша көлденең және тігінен масштабтарды анықтап
алып, гипсометриялық қима сызу. Қима сызығы кесіп өтетін орографиялық
бірліктер мен өзендердің аттарын жазу.
3. Гипсометриялық қима бойында ол кесіп өтетін морфоқұрылымдар мен
тектоникалық құрылымдарды түстермен көрсету.
Мына аудандар бойынша гипсометриялық қималар түсіруге болады:
Фенноскандия, Пиреней түбегі, Орта Европа жазығы, Иран таулы қыраты,
Тибет, Аравия түбегі, Үнді- Ганг ойпаты, Үндіқытай түбегі.
2. Контур картаға атластың пайдалы қазбалар картасын пайдалана отырып
отын- энергетика, металл, бейнеметалл, минералдық ресурстарының ең ірі кен
орындарын түсіру.

3-тақырып. Евразияның климаты

Сабақтың мақсаты: Материк аумағындағы климаттық жағдайлар мен климат
ерекшеліктерінің қалыптасу заңдылықтарын анықтау; тақырыптық
климатологиялық карталармен, кестелермен, диаграммалар мен жұмыс істей білу
дағдысын қалыптастыру.
Қолданылатын құралдар.
1. Географиялық атлас (орта мектеп мұғалімдеріне арналған). – М.: ГУГК,
1980-1986.
2. Дүние жүзінің физикалық географиялық атласы. – М.: ГУГК, 1964.
3. Власова Т.В. Физическая география материков . М.:Просвещение, 1986. – 1-
2 том.
4. Физическая география материков и океанов. Под ряд. А.М. Рябчикова. –
М.: Высшая школа, 1988.
1-тапсырма. Атластардағы тақырыптық климаттық карталарды пайдалана
отырып, Евразия климатының қалыптасу ерекшеліктеріне, климаттың құрамдас
бөліктерінің жылдық және маусымдық көрсеткіштеріне талдау жасау.
1. Климаттық белдеулер бойынша радиациялық баланстың өзгеруі мен
өзгеріс бағыттарына талдау жасау.
2. Қысқы және жазғы маусымдардағы атмосфералық қысым өзгерісін анықтау.
Жыл маусымдары бойынша қалыптасатын жоғары және төменгі қысым
орталықтарының әсерін зерттеу.
3. Маусымдық жауын-шашынның таралу картасы бойынша материктегі жауын-
шашынның әр аймақтар бойынша жылдық орташа көрсеткіштерін анықтау.
4. Атлант мұхиты жағалауы, материктің ішкі бөлігі және Тынық мұхит
жағалауы бойынша тропиктік және қоңыржай белдеулердегі орташа
температураның өзгерісіне талдау жасау.
2-тапсырма. Евразияның контур картасында климаттық белдеулер мен
облыстардың шекараларын көрсету. Климаттық белдеулер мен облыстар
картасының мазмұнын ашып көрсету мақсатында материктің климаттық кестесін
құрастыру. Кесте құрамына мынандай бағандар енгізу қажет: 1- климаттық
белдеудің атауы; 2-жылдық радиациялық баланс; 3-жазғы және қысқы
маусымдардағы негізгі ауа массалары; 4-жаз айларының орташа температурасы;
5- қыс айларының орташа температурасы; 6- жылдық жауын- шашын мөлшері; 7-
жылдық булану мөлшері; 8- аязсыз күндер саны; 9- климаттық белдеулер
аумағындағы климат типтері.
Жеке тапсырмалар:
1. Төмендегі метеостанциялардың климаттық көрсеткіштеріне салыстырмалы
талдау жасау: Берген, Париж, Лиссабон, Куопио, Варшава, Афины,
Абасири, Харбин, Нанкин, Ханой, Джакарта.
2. Мына бағыттардың бірі бойынша климаттық қима түсіру: 900 ш.б.
меридианы, Париж- Варшава- Москва; Ұлан- Батор- Харбин- Абасири.
Бұл тапсырманы орындаған кезде алдымен берілген бағыт бойынша
горизонтальдық және вертикалдық масштабтарды анықтап алып, гипсометриялық
қима түсіру қажет. Гипсометриялық қиманың үстіңгі жағына қызыл түспен
шілденің, көк түспен қаңтардың орташа температурасын көрсететін сызықтар
салынады. Оның үстіне изогиеталар бойынша жылдық жауын-шашын мөлшерін
көрсететін сызық жүргізіледі. Қима бойында климаттық белдеулер мен
облыстарды көрсету керек.
3. Төмендегі тақырыптар бойынша баяндамалар даярлау:
а) Шығыс және Оңтүстік- Шығыс Азияның муссондық климат типтері.
б) Шығыс және Оңтүстік- Шығыс Азияның тайфундары.
в) Евразияның құрғақшылық аудандарының климаты.
г) Евразияның биік таулары аймақтарындағы климат типтері.
д) Евразия материгінің агро климаттық ресурстары.

4-тақырып. Евразияның ішкі сулары

Сабақтың мақсаты: Евразияның өзен жүйелерінің гидрологиялық режимінің
табиғи жағдайларға байланыстылығын анықтау; көл қазаншұңқырларын
генетикалық классификациялау және ірі көлдерге сипаттама беру;
Қолданылатын құралдар:
1. Географиялық атлас (орта мектеп мұғалімдеріне арналған). – М.: ГУГК,
1980-1986.
2. Географический энциклопедический словарь. Понятия и термины. – М.:
Советская энциклопедия, 1988.
3. Дүние жүзінің физикалық географиялық атласы. – М.: ГУГК, 1964.
1 тапсырма. Евразияның контур картасына ішкі ағыс бассейндерін,
континеттік су айрық жоталарын түсіру. Евразияның физикалық картасы бойынша
өзен торы жиі және сирек аймақтарды анықтап, олардың себептерін түсіндіру.
2-тапсырма. Евразияның ірі өзендерінің кестесін құрастыру. Кестедегі
бағандар: 1) өзеннің аты;2) км. алынған ұзындығы;3) өзен бассейнінің
ауданы;4) бастауы;5) құяр сағасы;6) негізгі салалары;7) орташа жылдық су
шығыны;8) гидротехникалық құрылыстар;9) өзен бойындағы негізгі елді
мекендер.
Кестеге мына өзендерді енгізуге болады: Янцызы, Хуанхэ, Меконг, Инд,
Брахмапутра, Дунай, Ганг, Евфрат, Иравади, Тарим, Тигр, Годовари, Ляохэ,
Рейн, Эльба, Висла, Тахо.
3-тапсырма. Евразияның ірі көлдерінің кестесін құрастыру. Кестеге
мынандай бағандар енгізіледі: 1) көлдің атауы; 2) орналасқан жері; 3) теңіз
деңгейінен биіктігі; 4) ауданы; 5) ең үлкен тереңдегі; 6) суының тұздылығы
7) шаруашылықтағы маңызы; 8) маңындағы негізгі елді мекендер.
Кестедегі мына көлдерді енгізу қажет: Дунтинху, Урмия, Венерн, Кукунор,
Ван, Поянху, Хубсугул, Тұз, Веттерн, Сайма, Меларен, Инари, Өлі теңіз.
4-тапсырма. Физикалық картаны пайдаланып, контур картаға шетелдік
Евразиядағы ірі мұздықтарды түсіру.(көк сызықтармен)... Кестені пайдаланып
контур картаға тау жоталары мен олардағы мұздықтардың атауларын жазу.
1-кесте
Шет елдік Евразиядағы тау жүйелерінде орналасқан мұздықтар
Тау жүйесі Мздықтардың ауданы, мың км2Жеке мздықтардың атаулары
Скандинавия таулары3,1 Юстедальсбре, Свартисен
Исландия 11,8 Ватнайекюдль, Ховсиекюдль
Альпі 2,9 Алечский, Горнер,
Мер-де-Глас
Гималай 33,1 Ганготри, Зему,
Канчен-джанга
Гиндукуш 6,2 Үлантар, Тирич
Каракорум 16,3 Сначен, Бальторо
Кунь-Лунь 11,6
Тибет тау жоталары 32,1

5. Жеке тапсырмалар:
1. Шетелдік Евразияның өзендерінің біріне сипаттама құрастыру.
Сипаттамаға мына пункттер енгізіледі: географиялық жағдайы мен
бассейн ауданы; негізгі салалары, бассейнінің әр бөліктеріндегі
климаттық жағдай, қоректену көздері мен ағыс мөлшері,өзен бойындағы
гидротехникалық құрылыстар мен су қоймалары., Шаруашылықта
пайдалану,елді мекендер.
2. Шет елдік Евразияның көлдерінің біріне сипаттама құрастыру.
Сипаттамаға мынандай мәліметтерді енгізу; көлдің географиялық орыны,
жағалау сызықтарының сипаты; өзен қазаншұңқырының генезисі мен
сыртқы бейнесі, ең үлкен тереңдігі; көлдің ағындылығы мен
қоректенуі, көлдегі су балансы, жылдық су деңгейінің өзгерісі,
шаруашылық маңызы. Сипаттама беру үшін мына көлдерді алуға болады:
Женева, Охрид, Балатон, Ван, Өлі теңіз, Кукунор.
3. Өзендер және көлдер бойынша библиография құрастыру.

5-тақырып. Шет елдік Евразияның өсімдігі және топырағы

Сабақтың мақсаты: Евразиядағы топырақтар мен өсімдіктердің зоналық
типтерінің таралу заңдылықтарын анықтау; олардың жылу мен ылғалдылыққа
тәуелділігін түсіндіру
Қолданылатын құралдар:
1. Географиялық атлас (орта мектеп мұғалімдеріне арналған). – М.: ГУГК,
1980-1986.
2. Власова Т.В. Физическая география материков. – М.: Просвещение, 1986. –
ч.1.2
3. Воронова А.Г., Дроздов Н.Н., Мяло Е.Г. Биогеография мира. – М.: Высшая.
школа, 1985
4. Кари- Линдал К. Европа. – М.: Прогресс, 1981
5. Пфеффер П. Азия. – М.: Прогресс, 1982.
1-тапсырма. Географиялық атластағы өсімдік картасы бойынша Евразия
территориясындағы өсімдіктердің таралу заңдылықтарына талдау жасау.
2-тапсырма. Жер бетін биогеографиялық аудандастыру картасы бойынша
Евразияның ондағы орынын анықтау. Өсімдіктердің таралуындағы зоналық
заңдылықтар Евразияның қай бөлігінде анық байқалатындығын, керісінше,
жергілікті факторларға байланысты (мысалы, жер бедері) қай жерлерде мұндай
заңдылықтар сақталмайтындығын анықтау.
3-тапсырма. Қосымшада берілген Өсімдік жамылғысы сипатының ылғалдану
дәрежесіне байланыстылығы (Н.Н. Иванов бойынша) және Географиялық
зоналық (А.А. Григорьев, М.И. Будыко бойынша) кестелеріне талдау жасау.
4 тапсырма. Арктикалық, субарктикалық, қоңыржай, субтропиктік,
тропиктік, субэкваторлық, экваторлық климаттық белдеулердегі негізгі
топырақ түрлерінің территориялық таралу сипаттамасын беру.
Бұл жұмысты мынандай кесте түрінде орындауға болады:
2-кесте
Топырақ түрі Климаттық белдеу және Өсімдік жамылғысының
климат типі негізгі түрлері

6-тақырып. Географиялық белдеулер мен зоналар

Сабақтың мақсаты: Евразиядағы ендік зоналылығы мен биіктік
белдеулігінің қалыптасу заңдылықтарын, географиялық белдеулер құрылымын
анықтау.
Қолданылатын көрнекіліктер:
1. Географиялық атлас (орта мектеп мұғалімдеріне арналған). – М.: ГУГК,
1980-1986.
2. Дүние жүзінің физикалық-географиялық атласы. – М.: ГУГК, 1964.
3. Воронова А.Г., Дроздов Н.Н., Мяло Е.Г. Биография мира. - М.: Высшая
школа, 1985.
4. Ерамов Р.А. Физическая география зарубежной Европы. – М, Мысль, 1973
5. Пфеффер П. Азия. – М.: Прогресс, 1982
1-тапсырма. Географиялық атластардағы географиялық белдеулер мен
зоналар картасына талдау жасау.
Қосымшадан берілген Жер құрылығындағы географиялық белдеулері мен
зоналардың ауданы кестесіндегі мәліметтерді пайдаланып, бағандық немесе
шеңберлік диаграмма сызу. Диаграммаға талдау жасау.
2-тапсырма. Евразия материгіндегі таулардың биіктік белдеулік
құрылымындағы айырмашылықтарды анықтау. Мысал ретінде Скандинавия, Альпі,
Загрос, Кавказ, Тянь- Шань, Гималай тауларын алуға болады. Әрбір тау
жүйелерінің биіктік белдеулер спектрін атап, олардың мазмұнына сипаттама
беру.
3-тапсырма. Евразияның географиялық зоналарының сипаттамасын таблица
түрінде беру. Бұл таблицаға мынындай мәліметтер енгізуге болады: география
белдеу атауы; географиялық зона атауы; зонаның климаты; геоморфологиялық
процестер мен морфомүсіндер, өзен жүйелерінің қоректену мен режимі; негізгі
өсімдіктер түрлері; жануарлар дүниесі; зонаның ауылшаруашылығында
пайдаланылуы.

7-тақырып. Евразия материгін физикалық-географиялық аудандастыру.

Сабақтың мақсаты: Әр түрлі табиғи факторлардың Евразия табиғатының
кеңістікте таралуындағы ролін анықтау; материктің физикалық-географиялық
аудандастыру картасын оқып-үйрену; жекелеген физикалық-географиялық
аудандарға сипаттама беру.
Қолданылатын құралдар:
1. Географиялық атлас (орта мектеп мұғалімдеріне арналған). – М.: ГУГК,
1980-1986.
2. Дүниежүзінің физикалық-географиялық атласы. – М.: ГУГК, 1964 (76, 96,
116-беттер).
3. Страны и народы в 20 томах. – М.: Мысль, 1976-1985.
4. Физическая география материков и океанов. Под общей редакцией А.М.
Рябчикова. – М. Высшая школа, 1989.
5. Власова Т.В. Физическая география материков. – М.: Просвещение, 1986.
–ч1 и 2.
1-тапсырма. Евразия табиғатының кеңістіктегі таралуы Т.В. Власованың
Физическая география материков оқулығындағы Евразия территориясын
физикалық-географиялық аудандастыру картасына талдау жасау:
а) Евразия табиғатының кеңістікте таралуындағы жер бедерінің ролі;
б) Евразия ірі табиғи аудандарға бөлінуіне биоклиматтық факторлардың
әсері;
в) Евразия территориясындағы субконтиненттер мен физикалық географиялық
аудандардың шекарасы қандай факторларға байланысты жүргізілген?
2-тапсырма. Евразияны физикалық-географиялық аудандастыру
1. Материктің контур картасына Евразияның физикалық-географиялық
субконтинентінің шекарасын қызыл сызықтармен түсіру. Әрбір физикалық-
географиялық субконтиненттің аумағына оның индексін, физикалық
географиялық формуласын қызыл түспен жазу.
2. Аудандастыру картасына физикалық-географиялық формулалардың мәнін
жазу арқылы түсіндірме даярлау.Мысалы:
1. А – Фенноскандия – формуласы, мәні
Жеке тапсырмалар.
Евразияның жеке субконтинеттеріне кешенді физикалық-географиялық
сиаттамалар құрастыру.
Субконтинеттер:
Исландия, Ренноскандия, Герциндік Европа және Британ аралдары,
Жерортатеңіздік Европа, Альпі- Карпат, Иран таулы қыраты, Гималай, Аравия
түбегі, Үндістан, Үндіқытай, Малай-Филиппин архипелагы, Жапон аралдары,
Орталық Азия, Шығыс Қытай т.б.
Физикалық-географиялық сипаттамада: материктің аумағындағы географиялық
жағдайы; территориялық құрамы мен шекаралары; субконтиненттің табиғи
бірлігін сақтайтын факторлар; геологиялық құрылымы мен жер бедерінің
ерекшеліктері; климаты; ішкі сулары; өсімдік және топырақ жамылғылары;
жануарлар дүниесі; табиғи ресурстары және экологиялық мәселелері беріледі.
СОЛТҮСТІК АМЕРИКА

Қысқаша анықтама

Дүние жүзінде жер көлемі жөнінен Евразия мен Африкадан кейінгі 3-
материк, жалпы жер көлемі 24,2 млн км2 . Халқының саны 380 милионнан
астам, оның 20 милиондайын жергілікті халықтар – үндістер құрайды. Материк
табиғатына өзіндік сипат беретін жағдайлар – оның батысында солтүстіктен
оңтүстікке қарай биік Кордильер тау жоталарының созылып жатуы, солтүстік-
шығыс және шығыс бөлігінде жазықтар мен қыраттардың, аласа таулардың
орналасуы.
Солтүстік Америка табиғатындағы негізгі ерекшеліктің бірі – табиғат
зоналарының меридиан бойымен бағытталып келуі.

8-тақырып. Солтүстік Американың Евразия материгімен салыстыра алғандағы
географиялық жағдайы.

Сабақтың мақсаты. Солтүстік жарты шардағы материктердің географиялық
жағдайларының ұқсастықтарын және Солтүстік Американың өзіндік
ерекшеліктерін анықтау
Қолданылатын құралдар:
1. Географиялық атлас (орта мектеп мұғалімдеріне арналған). – М., ГУГК,
1980-1986.
2. Дүние жүзінің физикалық географиялық атласы. – М.: ГУГК, 1964.
3. Будникова Т.И., Науменко А.А. Природа Северной Америки. Методическая
разработка. – Алматы, КазГУ, 1997.
1-тапсырма. Төмендегі жоспар бойынша Солтүстік Америка материгінің
географиялық жағдайына ауызша немесе жазбаша сипаттама беру:
1. Солтүстік Америка мен оған жататын аралдардың ендік бойынша
орналасуын Евразияның ендік бойынша орналасуымен салыстыру.
2. Материктердің Атлант, Тынық және Солтүстік Мұзды мұхиттарға қатысты
алғандағы орналасу жағдайы, аталған мұхиттардың Солтүстік Америка мен
Евразияның табиғат жағдайларына тигізетін әсері.
3. Солтүстік Американың жағалауы аймақтарының географиялық
номенклатурасын оқып үйрену.
2-тапсырма. Солтүстік Американың ашылу тарихы мен табиғатын
зерттеушілері туралы баяндамалар даярлау.

9-тақырып. Солтүстік Американың жер бедері мен гипсометриялық
жағдайлары, тектоникасы.

Сабақтың мақсаты: Солтүстік Америка материгінің тектоникалық
құрылымының жер бедерімен байланыстылығын анықтау; материкті
геоморфологиялық аудандастыруды оқып-үйрену.
Қолданылатын құралдар:
1. Географиялық атлас (орта мектеп мұғалімдеріне арналған). – М.: ГУГК,
1980-1986.
2. Дүние жүзінің физикалық- географиялық атласы. – М.: ГУГК, 1964.
3. Игнатьева Г.М. Северная Америка. – М.: Просвешение, 1965.
4. Сандерсен И: Северная Америка. – М, Прогресс, 1979.
1-тапсырма. Физикалық карта бойынша Солтүстік Американың құрылық және
аралдық бөліктеріндегі таулар мен жазықтардың орналасу жағдайына талдау
жасау, оларды Евразия материгімен салыстыру.
Солтүстік Американың орографиялық және гипсометриялық ерекшеліктерін
көрнекі түрде бейнелеу үшін 40 параллель бойынша орогипсометриялы қима
түсіру. Қима сызығы қиып өтетін ірі орографиялық бірліктер мен ірі
өзендердің атауларын жазу. Қимаға талдау жасау.
2-тапсырма. Солтүстік Америка материгінің оротектоникалық схемасын
сызу.
1. Ең алдымен тектоникалық картаға ауызша талдау жасау, ірі
таксономиялық деңгейдегі тектоникалық құрылымдардың өзара орналасуы
мен олардың түрлерін анықтау.
2. Контур картаға материктің шығысында орналасқан тектоникалық
құрылымдарды түсіру:
1. Солтүстік Америка платформасының Канада қалқаны мен Миссисипи
плитасын көрсету;
2. Каледон тау жасалу кезеңінде пайда болған техтоникалық құрылымдарды
түсіру.
Гренландия аралының солтүстік шығысы, Канада арктикалық архипелагының
солтүстігі және Аппалач тауларының солтүстік бөлігі мен Ньюфаундленд аралы.
3. Герцин тау жасалуында пайда болған тектоникалық құрылымдар: Аппалач
тауларының оңтүстігі, Уошито, Бостон платолары.
4. Контур картаға Кордильер Орталық Америка мен Вест-Индия құрамындағы
тау жоталарын түсіру.
а) Кордильер тауларының шығысындағы ларамий фазасында (бор+ палеоген)
жататын тау жоталарын жасыл түсті сызықтармен түсіру. Олар: Брукс тауы,
Маккензи тауы, Канаданың және АҚШ-тың орқаш таулары және Шығыс Сьерра-
Мадре;
б) бұлардан батысқа қарай жасыл және көк түсті штрих сызықтармен
ларамий және невада фазаларына жататын (юра+бор) ішкі тау қыраттары мен
платоларды, таулы бұйраттарды түсіру. Олар: Колорадо, Фрейзер, Колумбия
платолары, Юкон таулы қыраты, Үлкен Бассейн, Мексика таулы қыратының ішкі
бөліктері;
в) одан әрі батыста Невада фазасына жататын қатпарлы құрылымдарды көк
түсті сызықтарменн көрсету: Аляска тау жотасы, Канаданың Жағалау жоталары,
Каскад таулары, Сьерра-Невада, Батыс Сьерра-Мадре, Көлденең Вулкандық
Сьерра.
г) ең шеткі тау жоталарының альпілік белдеуін сары түсті сызықтармен
түсіру. Олар: Алеут тау жоталары, Чугач тауы, Әулие Илья таулары,
жағалауындағы аралдар таулары, АҚШ-тың жағалау таулары, Калифорния
түбегінің таулары.
Солтүстік Американың Шығыс бөлігінің техтоникалық құрылымы мен
Кордильер тауларының оротектоникалық белдеулерін физикалық карта бойынша
көрсете білуге дағдылану.
3-тапсырма. Солтүстік Американың геоморфологиялық облыстарын контур
картаға түсіру.
Материктің негізгі геоморфологиялық аудандары:
1) платформалық облыстың жазықтары мен қыраттары (материктің орталық,
солтүстік және оңтүстік бөліктері);
2) ежелгі және жас платформалардағы қайта көтерілген таулар (Гренландия
мен Канада Арктикалық архипелагының солтүстігі);
3) палеозой фундаментіндегі жаңарған таулар (Аппалач таулары);
4) мезо-кайнозой қатпарлану аймағындағы жас таулар (Кордильер).
Бұл тапсырманы орындаған кезде атластағы физикалық, тектоникалық,
геологиялық және геоморфологиялық карталарды пайдалану қажет.
Геоморфологиялық аудандар әр түрлі штрих сызықтар арқылы белгіленеді.
4-тапсырма. Солтүстік Американың геоморфологиялық аудандарының
Евразиядағы аналогтарын (ұқсастарын) табу. Мына аудандар бойынша:.
Лаврентий қыратының солтүстігі. 2. Орталық жазықтың солтүстік бөлігі.
3. Үлкен бассейн. 4. Канаданың жағалау таулары. 5. Гудзон ойпаты.
6. Колумбия платосы. 7. Үлкен Антиль аралдары.
5-тапсырма. Географиялық атластардың көмегімен Солтүстік Американың
орографиялық номенклатурасын оқып-үйрену

10-тақырып. Солтүстік Американың климаты

Сабақтың мақсаты: Солтүстік Американың климатының қалыптасу
ерекшеліктерін, климаттық аудандастырылуын меңгеру, Евразияның климатына
ұқсастықтарын мен өзгешеліктерін анықтау.
Қолданылатын құралдар:
1. Географиялық атлас (орта мектеп мұғалімдеріне арналған). –М.: ГУГК,
1980-1986.
2. Дүние жүзінің физикалық- географиялық атласы. – М.: ГУГК, 1964.
3. Игнатьев Г.М. Северная Америка. – М.: Просвещение,1965.
4. Хромов С.П. Метеорология и климатология для географических
факультетов.-М.: Гидрометео издат, 1983.
5. Климатический справочник Северной Америки.ч.1-2.Л.; Гидрометео
издат,1985 447-бет
1-тапсырма. Солтүстік Американың климаттық карталары бойынша климаттың
құрамдас бөліктерінің (радиациялық баланс, ауа температурасы, жауын-шашын,
ауа массаларының циркуляциясы т.б.) жыл маусымдары бойынша өзгерісіне
талдау жасау. Климаттық карталармен бірге Солтүстік Американың климаттық
анықтамалығын және кестелерді қолдану қажет.
(447-бет),.
2-тапсырма. Солтүстік Американың климаттық аудандастырылуы.
1. Б.П. Алисовтың климаттық аудандастыру схемасына талдау жасау.
1 және 2 тапсырмаларды бекіту мақсатында Солтүстік Американың климаттық
кестесін толтыруды ұсынуға болады. (Евразия материгі бойынша дайындалған
кестенің бағаналарын қараңыз).
2. Евразия мен Солтүстік Американың климаттық таблицаларын пайдалана
отырып, бірдей климаттық белдеулер мен климат типтерінде орналасқан
метеостанциялардың климаттық жағдайларына салыстырмалы түрде талдау
жасау: Кадьяк-Берген; Ванкувер-Париж; Сан-Франциско- Лиссабон; Балтимор-
Токио; Антикости- Абасири. Климатының ұқсастықтары мен өзгешеліктеріне
қорытынды жасау.
Жеке тапсырмалар:
1. Мына бағыттар бойынша ороклиматтық қималар салу: а) 350 с.е.; б) 550
с.е; в) 1000 б.б; г) 1500 б.б.
Ең алдымен орографиялық қима салып, оның бойында ірі орографиялық
бірліктер мен су бөліктерін көрсету. Орографиялық қиманың үстіңгі жағына
қара және қызыл түсті сызықтармен қаңтар мен шілденің орташа температурасын
түсіру. Оның үстіңгі жағына ылғалдану балансы оң аудандарды жасыл, ал
ылғалдану балансы теріс аудандарды сары түсті сызықтармен көрсету қажет.
Қима бойында вертикалды сызықтармен климаттық белдеулердің шекарасын
көрсету қажет. Масштабты студенттер өз қалауынша таңдап алуына болады.
Қимаға талдау жасау.
2. Солтүстік Американың төмендегі аудандарының біріне климаттық сипаттама
беру бұл жұмысты жазбаша немесе ауызша орындауға болады: Орталық Америка,
Үлкен Антиль аралдары, Калифорния түбегі, Греландия, Аляска, Аппалач
таулары, Үлкен Бассейн және Сьерра-Невада, Әулие Лаврентий өзенінің
бассейні, Юкатан түбегі.

11-тақырып. Солтүстік Американың ішкі сулары

Сабақтың мақсаты: материктің ішкі суларының территориялық таралу
заңдылықтарын анықтау; өзендер мен көлдерге сипаттама беру.
Қолданылатын құралдар:
1. Географиялық атлас (орта мектеп мұғалімдеріне арналған). – М.: ГУГК,
1980-1986.
2. Дүние жүзінің физикалық географиялық атласы. – М.: ГУГК, 1964.
3. Географический энциклопедический словарь; Географические названия. –
М.: Советская энциклопедия, 1983.
4. Игнатьев Г.М. Северная Америка. – М.: Просвешение, 1965.
5. Тимашев И.Е. Американские проекты перераспределения речного стока
(Гидротехника и мелиорация), 1985. – №8.
6. Қосымшадағы “Өзендердің су режимінің түрлері” кестесі.
1-тапсырма. Географиялық атластарды пайдаланып, материктегі Солтүстік
Мұзды мұхитқа, Тынық мұхитына, Атлант мұхитына құятын өзендердің
бассейндерін бөліп жатқан су айрық жоталарын анықтау.
2-тапсырма. Евразия өзендері бойынша құрастылған кестенің мазмұнын
негізге алып, Солтүстік Американың ірі өзендерінің кестесін құрастыру.
Кестеге мына өзендерді енгізу керек: Миссисипи, Миссури, Арканзас, Огайо,
Юкон, Рио-Гранде, Колорадо, Колумбия, Маккензи.
3-тапсырма. Картографиялық және басқа құралдары пайдаланып Миссисипи
өзеніне сипаттама құрастыру. Сипаттамада: өзеннің бассейнінің орналасқан
жерін, жер бедерін, климатын, қоректену түрін, ағыс мөлшерін, Миссисипидің
Огайо өзені келіп құйғаннан кейінгі аңғарының морфологиясын, шаруашылықтағы
маңызын көрсету қажет.
4-тапсырма. Солтүстік Американың көлдері.
Кестелерді, картографиялық және географиялық әдебиеттерді пайдалана
отырып, Ұлы Көлдерге сипаттама беру. Сипаттамада: көл жүйелерінің
географиялық жағдайын, өлшемдерін, жағалауының жер бедерін, деңгейінің
биіктік жағдайын, көлдер арасындағы байланысты, энергетикалық және
транспорттық маңызын, жағалауындағы елді мекендер мен ірі өнеркәсіп
орындарын, ластануы мен қорғау мәселелерін беру қажет.
5-тапсырма. Солтүстік Америка материгіндегі өзендер мен көлдердің
номенклатурасын қосымшадағы тізімді пайдаланып, оқып- үйрену

12-тақырып. Солтүстік Американың өсімдік жамылғысы мен топырақ қабаты

Сабақтың мақсаты: Солтүстік Америка материгіндегі негізгі өсімдік
түрлерінің таралу заңдылықтарын Евразия материгімен салыстыра отырып
анықтау; топырақ қабатының территориялық құрамына сипаттама беру.
Қолданылатын құралдар:
1. Географиялық атлас (орта мектеп мұғалімдеріне арналған). – М.: ГУГК,
1980-1986.
2. Воронцов А.Г., Дроздов Н.Н., Мяло Е.Г. Биогеография мира. – М.: Высшая
школа, 1985.
3. Букштынов А.Д., Грошев Б.И., Крылов Г.В. Леса. – М.: Мысль, 1984.
4. Сандерсен И. Северная Америка. – М.: Прогресс, 1981.
5. Воронов А.Г. Биогеография с основами экологии. – М, 1987.
6. Лобова Е.В., Хабаров А.В. Почвы. Природа мира. – М.: Мысль, 1983.
1-тапсырма. Солтүстік Американың өсімдік картасына және топырақ
карталарына ауызша шолу жасау, Солтүстік Америка мен Евразия материгіндегі
өсімдік және топырақ түрлерінің ауысу заңдылықтарын, олардағы ұқсастықтар
мен айырмашылықтарды анықтау.
2-тапсырма. Зоналар бойынша өсімдік түрлері мен топырақ типтерінің
өзгерісін кесте түрінде көрсету:
3-кесте
Зонаның атауы Топырақ және топырақ Өсімдік жамылғысының
қалыптастырушы зоналық типтері, және
процестердің зоналық негізгі өкілдері
түрлері

Бұл кестені құрастыру кезінде Г.М. Игнатьевтің Солтүстік Америка
оқулығын пайдалану ұсынылады (59-91 беттер).
3-тапсырма. Орман ресурстары.
Солтүстік Американың жекелеген мемлекеттері мен мемлекеттер топтарының
орман ресурстарымен қамтасыз етілуін көрсететін бағандық немесе шеңберлік
диаграммалар сызу. Диаграммалар сызған кезде мына кестедегі мәліметтерді
пайдалану ұсынылады.
Диаграммадағы ормандар ауданын жасыл түспен бояп, ормансыз бөлігін ақ
түспен қалдыру қажет. Сонымен қатар, диаграммада тік штрих сызықтар мен
қылқанды ормандар үлесін, ал көлденең штрих сызықпен жалпақ жапырақты орман
үлесін белгілеу керек.
Кестеге талдау жасау.
4-кесте
Солтүстік Американың орман ресурстары
Мемлекеттер Ауданы, мыңОрмандар Оның ішінде %-бен алғанда
км2 ауданы, мың
км2
Қылқан Жалпақ
жапырақты жапырақты
орман орман
Канада 9976 3222 79 21
АҚШ 9364 3080 67 33
Мексика 1972 300 50 50
Орталық Америка 768 318 17 83
және Вест-Индия
мемлекеттері

Жеке тапсырмалар:
1. Солтүстік Американың мына өсімдіктері туралы ауызша сипатталар
жасау: алып туя; ситхин шыршасы, банке және веймут қарағайлары; бальзам
самырсыны; псевдотсуга (дуглас самырсыны); Хикори (гикори, кария);
мәңгіжасыл секвойя және мамонт ағашы; мескит бұтасы; креозон бұтасы.
Сипаттаманың мазмұны: аталған өсімдік түрлерінің морфологиясы мен
физиологиясы, экологиялық жағдайлары, Солтүстік Америка мен басқа құрылық
бөліктеріндегі ареалдары(таралу аймақтары); адамзаттың шаруашылықта
пайдалануы. Баяндамаларға қосымша ретінде картиналар, фотосуреттер, тақтаға
сызған суреттер қолдануға болады.

13-тақырып. Солтүстік Американың табиғат зоналары мен физикалық-
географиялық аудандастырылуы.

Сабақтың мақсаты: 1) Солтүстік Америкадағы географиялық зоналықтың
құрылымын оқып-үйрену, оны Евразия материгімен салыстыру, жеке табиғат
зоналарына сипаттама беру. 2) Солтүстік Американың физикалық аудандастыру
схемасына талдау жасау.
Қолданылатын құралдар:
1. Географиялық атлас (орта мектеп мұғалімдеріне арналған). – М.: ГУГК,
1980-1986.
2. Игнатьев Г.М. Северная Америка. – М., Просвещение, 1965.
3. Дүние жүзінің физикалық атласы. – М.: ГУГК, 1964.
1-тапсырма. Солтүстік Америкадағы табиғат зоналарының құрылымы.
1.Атластарды пайдаланып, Солтүстік Американың табиғат белдеулері мен
зоналарының сипаттама құрастыру.
Олардың құрылымы мен орналасуын Евразия материгімен салыстыру.
1. Қосымшада берілген Жер құрылығының табиғат белдеулері мен
зоналарының аудандары кестесін пайдаланып, Солтүстік Американың
географиялық белдеулері мен зоналарының аудандарының бағандық немесе
шеңберлік диаграммаларын салу.
2. Кордильер тау жүйесіндегі биіктік белдеулігінің түрлерін анықтау,
және сипаттау.
2-тапсырма. Физикалық- географиялық аудандастырылуы.
1. Дүниежүзінің физикалық-географиялық атласындағы Солтүстік Американың
физикалық-географиялық аудандастырылуы картасына талдау жасау.
2. Контур картаға қызыл түсті сызықтармен субконтинеттердің шекарасын,
олардың ішіне физикалық-географиялық формулаларын да қызыл түспен
жазу. Формулаларының мәнін картаға қосымша бетте жазып көрсету.
Картаға түсірілетін субконтинеттер: Гренландия, Канада Арктикалық
архипелагы, Лаврентий қыраты, Орталық жазықтар, Ұлы Жазықтар,
Аппалач таулары, Жағалау ойпаттары, Аляска Кордильері, Канада
Кордильері, Оңтүстік Кордильер, Мексика таулы қыраттары, Орталық
Америка және Вест-Индия.
3. Физикалық-географиялық аудандастыру картасына қосымша ретінде
табиғат ресурстарының кестесін толтыру, оған мынандай бағандар
енгізу: физикалық-географиялық субконтинентің атауы; минералдық
ресурстары; агроклиматтық ресустары, гидротехникалық ресурстары,
жерде пайдаланудың түрлері; негізгі ауыл шаруашылық салалары.
Жеке тапсырмалар:
1. Картографиялық және оқулық материалдарын пайдаланып, Солтүстік
Американың жеке табиғи аудандарына кешенді физикалық-географиялық
сипаттама беру: Гренландия, Аппалач тауларына, Атлант бойы ойпатына,
Сьерра-Невада және Калифорния аңғары, Флорида түбегі Юкотан түбегі; Куба
аралдары, Колумбия платосы; Канаданың жақпарлы таулары.
АФРИКА

Материк туралы қысқаша мәліметтер

Африка-Атлант және Үнді мұхиттары жағалауына шайып жатқан жалғыз
материк. Экватор сызығы тура ортасын кесіп өтеді. Жер көлемі жағынан
Евразиядан кейінгі материк (30,3 млн.км).1869 жыл Суэцк каналы қазылғанға
дейін Евразия мен Африка құрылыстың тұтас бөлігін құрады. Африкада
дүниедегі ең ұзын өзен (Нил, 6671 км), ең ірі шөл (Сахара), ең биік вулкан
(Килиманджаро, 5895 м) және дүние жүзіндегі ең ірі алмаз кен орындары
орналасқан.
Африка территориясында 50-ден астам мемлекеттер бар, халық саны
мөлшермен 60 миллиондай. Халықтың өсімі жағынан Африка Әлемнің басқа
елдерінің алдында келеді.

14-тақырып. Африканың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.