Түркістан – түркі әлемінің рухани астанасы

V ғасырда көшпенділер мен отырықшы халықтың шекарасы түйісетін тұста бой көтерген Түркістан екі жақтың да өркениеті мен мәдениетінің орталығы болған. Сол күйінен бүгін де танған жоқ. Қазір бүкіл түркі әлемі Түркістанды рухани орталығы санайды.
Ұлы Жібек жолының бойында орын тепкен Түркістан қаласы ықылым заманнан мәдени, саяси шаралар өткізілетін әрі сауда-саттықтың орталығы болған. Мұнда түрлі дін тоғысып, халықтың дүниетанымына орай бірін бірі алмастырып отырды. Эллиниз, тәңірге табыну, зороастризм, буддизм мен конфуциандық, христиан мен ең соңғысы ислам діні. Шығыс пен Батыстан ағылған керуендер өңірдің тек эконикалық жағынан ғана емес мәдени өркендеуіне ықпал етті.
Асма Қалыбекова, педагогика ғылымдарының докторы:
- Иран, Сирия, Пәкістан бәрі бізді біледі, Түркістанды, оның қасиетін. Солар келген ғой Жібек жолымен, өзінің товарларын әкелді. Тек товарларын ғана емес, мәдениетін де әкелді. Сол араласқанда бәрі бізде қалды. Қайда қалды дейсіз, осы Түркістанда қалды.
ХІІ ғасырдан бастап Түркістан Орталық Азияның рухани, саяси және идеологиялық мекеніне айналды. Қазақ хандары астанасын осында орналастырды. Есімханның кезінде өзінің теңгесі басып шығарылған. Ал Абылайды халық ақ киізге отырғызып 3 жүздің ханы етіп көтерді. Қазақтың біртуар азаматтары өзін Түркістанға жерлеуді аманат еткен.
Байдулла Қонысбек, Қазақстанның құрметті журналисі:
- Абылай хан осында жатыр, Есім хан осында жатыр, Қазбек би де осында. Қаншама басқа хандар соында жерленген. Міне, осы жағынан алып қарағанда біздің Түркістан шын мәнінде қазақ үшін ең қасиетті қала екендігі, тек қазақтар үшін емес, түркі тілдес азаматтар үшін де осындай қасиетті екендігі айдан анық.
Түркістанның рухани астанаға айналуына ислам дінін уағыздаушылардың бірі Қожа Ахмет Яассауидің орны бөлек. Оның хикметтері, пәлсапалық шығармалары адамзат ойының жауһары саналады. Бүгінде Түркістанға келген адам бір сәт күнделікті күйбең тіршілікті ұмытып, тарих қойнауына бойлайды, рухани байыйды.