Табиғи талшықтарға түсінік

Табиғи талшықтарға түсінік
№ 1 Лабораториялық жұмыс
Ауаның температурасы мен салыстырмалы ылғалдылығын психрометрлерде анықтау
Лабораториялық жұмыс №2
Тоқыма материалдардың ылғалдылығын кептіру аппаратында және электрлі ылғал өлшегіште анықтау.
№ 3 ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫС
Химиялық талшықтардың микроскопиясы
№4 ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫС
Химялық талшық түрлерін танып білу
№5 Лабораториялық жұмыс
Химиялық талшықтардың ассортиментін және сапасын бағалау
№6 Лабораториялық жұмыс
Мыс.аммиакты талшықты алу және оны қалыптау режимінің жіптер қасиетіне әсерін зерттеу
№7 Лабораториялық жүмыс
Тоқыма өндірісінің қалдық суларын зерттеу кейбір әдістерін зерттеу
Әдебиеттер

Органикалық табиғи және синтетикалық полимерлерден алынатын талшықтар химиялық талшықтар деп аталады.Бастапқы шикізаттардың түріне байланысты химиялық талшықтар синтетикалық (синтетикалық полимерлерден алынған) және жасанды (табиғи полимерлерден алынған) талшыұтар болып бөлінеді. Кейде химиялық талшықтарға бейорганикалық қосылыстардан (шыны, металдық, базальтт, кварцты) алынған талшықтар да жатқызылады. Химиялық талшықтарды өнеркәсіпте келесі түрлерде шығарады: 1) моноталшық (үлкен ұзындығы біреулік талшықтар); 2) штапельді талшықтар (жұқа талшықтардың қысқа кесінділері); 3) филаментті талшықтар (жұқа және жуан талшықтардың үлкен шумағынан тұратын талшықтар). Филаментті жіптер арналуына байланысты тоқыма және техникалық болып бөлінеді, немесе кордтық жіптерге бөлінуі мүмкін (жоғары беріктікке және бұралу жоғары дәрежесіне ие жіптер).
Тарихи анықтамалар. Әртүрлі заттардан (желімдер, шайырлар) химиялық талшықтарды алу мүмкіндігі 17 және 18 ғасырлардан белгілі, бірақ тек 1853 жылы ғана ағылшын Аудемарс бірінші рет спирттің эфирмен қоспасында нитроцеллюлоза ерітіндісінен шексіз ұзын жіптерді алуды, ал 1891 жылы француз инженері Иде Шародонне бірінші рет өндірістік масштабта осыған ұқсас жіптердің шығарылу әдісін ұсынды. Осы уақыттан бастап химиялық талшықтар өндірісінің өте жедел дамуы жүзеге асырылды. 1896 жылы сулы аммиак және мыс гидроксиді қоспасында мысаммиакты талшықты алу өндірісі іске асырылды. 1893 жылы ағылшындар Крос, Бивен және Бидл целлюлоза ксантеогенатының сулы сілтілі ерітіндісінен вискозды талшықтарды өндірудің әдісін жасап шығарып және 1905 жылы өндірістік масштабта жүзеге асырды. 1918-1920 жылдар аралығында ацетонда жартылай сабындалған ацетилцеллюлоза ерітіндісінен ацетатты талшықты өндіру әдісі жасалды, ал 1935 жылы сүтті казеиндерден ақуызды талшықтарды өндіру өндірісі жүзеге асырылды. Синтетикалық талшықтардың өндірісі 1932 жылы поливинил-хлоридті талшықты өндіруден бастап басталды (Германия). 1940 жылы өндірістік масштабта анағұрлым белгілі синтетикалық талшық – полиамидті талшық (АҚШ) өндірілді. Полиэфирлі, полиакрилонитрильді және полиолефинді синтетикалық талшықтардың өндірістік масштабтағы өндірісі 1954-1960 жылдар аралығында жүзеге асырылды.
Қасиеттері. Химиялық талшықтар көп жағдайда жоғары үзу күшіне ие (1200 Мн/м2 (120 кгс/мм2)), яғни жоғары ұзаруға, жақсы қалыпұстағыштыққа, босаңсымаушылыққа, көп ретті және үздікті күштер әсеріне төзімділікке, жарықтар, ылғал, күлдер, бактериялардың әсеріне төзімділікке, хемо- және термо төзімділікке ие болып келеді. Физика-механикалық және физика-химиялық қасиеттерін химиялық талшықтарда қалыптау, керу, безендіру және жылулық өңдеу процестерінде өзгертуге, сонымен қатар бастапқы шикізатты (полимерді) және талшықты модификациялау арқылы өзгертуге болады. Бұл тіпті бір бастапқы полимерден алынған химиялық талшықтарды әртүрлі қасиеттерге және әртүрлі техникалық қасиеттерге ие етіп алуға мүмкіндік береді. Химиялық талшықтарды сапасын жоғарылату және сыртқы түрлерінің көрінісін жақсарта отырып, тоқыма бұйымдарының жаңа ассортименттерін дайындауда табиғи талшықтармен қоса отырып пайдалануға болады.

1. Зазулина З.А., Дружинина Т.В., Конкин А.А. Основы технологии химических
волокон. М.: Химия, 1986 г.
2. Роговин З.А. Основы химии и технологии химических волокон. 5-е издание, М.:
Химия, 1984 г.
3. Стрепихеев А.А., Деревицкая В.А. Основы химии высокомолекулярных соединений. М.: Химия, 1986 г.
4. Папков С.П. Физико-химические основы производства искусственных и синтетических волокон. М.: Химия, 1982 г.
5. Перепелкин К.Е. Физико-химические основы процессов формования химических волокон. М.: Химия, 1988 г.
6. Серков А.Т. Вискозные волокна. М.: Химия, 1991 г.
7. Петухов Б.В. Полиэфирные волокна. М.: Химия, 1986 г.
8. Кудрявцев Г.И., Носов М.П., Волохина А.В. Полиамидные волокна. М.: Химия, 1986 г.
9. Фишман К.Е., Хрузин Н.А. Производство волокна капрон. М.: Химия, 1986 г.
10. Термо-, жаростойкие и негорючие волокна. / Под.ред. А.А.Конкина, М.: Химия, 1988 г.
11. Волокна с особыми свойствами. / Под.ред. Л.А.Вольфа М.: Химия,
1990 г.
12. Ряузов А.Н. и др. Технология производства химических волокон. М.: Химия, 1990 г.
13. Исмаилов Ф.А. и др. Химические волокна. М.: Химия, 1978 г.
Қосымша әдебиеттер
1. Ряузов А.Н. и др. Технология производства химических волокон. М.: Химия, 1990 г.
2. Исмаилов Ф.А. и др. Химические волокна. М.: Химия, 1978 г.
3. Папикян М., Ложкин В.Е. Химические волокна. М.: Химия, 1978 г.
4. Михайлов Н.В., Смирнова В.Н., Нессонова Г.Д. Химические волокна. М.: Химия, 1971 г.
5. Перепечкин Л.П., Лысякова Н.С. Химические волокна. М.: Химия,1979 г.

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Табиғи талшықтарға түсінік
Органикалық табиғи және синтетикалық полимерлерден алынатын талшықтар
химиялық талшықтар деп аталады.Бастапқы шикізаттардың түріне байланысты
химиялық талшықтар синтетикалық (синтетикалық полимерлерден алынған) және
жасанды (табиғи полимерлерден алынған) талшыұтар болып бөлінеді. Кейде
химиялық талшықтарға бейорганикалық қосылыстардан (шыны, металдық,
базальтт, кварцты) алынған талшықтар да жатқызылады. Химиялық талшықтарды
өнеркәсіпте келесі түрлерде шығарады: 1) моноталшық (үлкен ұзындығы
біреулік талшықтар); 2) штапельді талшықтар (жұқа талшықтардың қысқа
кесінділері); 3) филаментті талшықтар (жұқа және жуан талшықтардың үлкен
шумағынан тұратын талшықтар). Филаментті жіптер арналуына байланысты тоқыма
және техникалық болып бөлінеді, немесе кордтық жіптерге бөлінуі мүмкін
(жоғары беріктікке және бұралу жоғары дәрежесіне ие жіптер).
Тарихи анықтамалар. Әртүрлі заттардан (желімдер, шайырлар) химиялық
талшықтарды алу мүмкіндігі 17 және 18 ғасырлардан белгілі, бірақ тек 1853
жылы ғана ағылшын Аудемарс бірінші рет спирттің эфирмен қоспасында
нитроцеллюлоза ерітіндісінен шексіз ұзын жіптерді алуды, ал 1891 жылы
француз инженері Иде Шародонне бірінші рет өндірістік масштабта осыған
ұқсас жіптердің шығарылу әдісін ұсынды. Осы уақыттан бастап химиялық
талшықтар өндірісінің өте жедел дамуы жүзеге асырылды. 1896 жылы сулы
аммиак және мыс гидроксиді қоспасында мысаммиакты талшықты алу өндірісі
іске асырылды. 1893 жылы ағылшындар Крос, Бивен және Бидл целлюлоза
ксантеогенатының сулы сілтілі ерітіндісінен вискозды талшықтарды өндірудің
әдісін жасап шығарып және 1905 жылы өндірістік масштабта жүзеге асырды.
1918-1920 жылдар аралығында ацетонда жартылай сабындалған ацетилцеллюлоза
ерітіндісінен ацетатты талшықты өндіру әдісі жасалды, ал 1935 жылы сүтті
казеиндерден ақуызды талшықтарды өндіру өндірісі жүзеге асырылды.
Синтетикалық талшықтардың өндірісі 1932 жылы поливинил-хлоридті талшықты
өндіруден бастап басталды (Германия). 1940 жылы өндірістік масштабта
анағұрлым белгілі синтетикалық талшық – полиамидті талшық (АҚШ) өндірілді.
Полиэфирлі, полиакрилонитрильді және полиолефинді синтетикалық талшықтардың
өндірістік масштабтағы өндірісі 1954-1960 жылдар аралығында жүзеге
асырылды.
Қасиеттері. Химиялық талшықтар көп жағдайда жоғары үзу күшіне ие (1200
Мнм2 (120 кгсмм2)), яғни жоғары ұзаруға, жақсы қалыпұстағыштыққа,
босаңсымаушылыққа, көп ретті және үздікті күштер әсеріне төзімділікке,
жарықтар, ылғал, күлдер, бактериялардың әсеріне төзімділікке, хемо- және
термо төзімділікке ие болып келеді. Физика-механикалық және физика-химиялық
қасиеттерін химиялық талшықтарда қалыптау, керу, безендіру және жылулық
өңдеу процестерінде өзгертуге, сонымен қатар бастапқы шикізатты (полимерді)
және талшықты модификациялау арқылы өзгертуге болады. Бұл тіпті бір
бастапқы полимерден алынған химиялық талшықтарды әртүрлі қасиеттерге және
әртүрлі техникалық қасиеттерге ие етіп алуға мүмкіндік береді. Химиялық
талшықтарды сапасын жоғарылату және сыртқы түрлерінің көрінісін жақсарта
отырып, тоқыма бұйымдарының жаңа ассортименттерін дайындауда табиғи
талшықтармен қоса отырып пайдалануға болады.
Өндірісі. Химиялық талшықтар өндірісі үшін бастапқы шикізаттар ретінде
қазірде бар полимерлер ішінен ток, иілімді және ұзын тізбекті
макромолекулалардан тұратын, әлсіз тармақталған, ыдыраусыз балқуға
қабілетті және арзан еріткіштерде еруге қабілеттілерін ғана пайдаланады.
Ондай полимерлерді негізінен талшық түзетін полимерлер деп атайды.
Полимерлердің талшық түзу процесі келесі операциялардан тұрады:
1) иіру ерітінділерін немесе балқымаларын дайындау;
2) қалыптау;
3) қалыптанған талшықты безендіру.
Иіру ерітінділерін (балқымаларын) дайындауды бастапқы полимерді тұтқыр
аққыш жағдайға (ерітінділерге немесе балқымаларға) өткізуден бастайды.
Одан соң ерітіндіні (балқыманы) механикалық қоспалардан және ауа
көбіршіктерінен тазалайды және оған талшықтарды термо- немесе жарыққа
тұрақтандырушы ететін үстемелерді және т.б. қосады. Дайындалған ерітінді
(балқыма) талшықтарға қалыптану үшін иіріу машиналарына беріледі.
Талшықтарды қалыптау иіру ерітіндісін (балқыманы) фильераның ұсақ
тесіктері арқылы жұқа талшықтар түрінде полимердің қатаюын тудыратын ортаға
сығып өткізуден тұрады.
Арналуы және қалыптанушы талшықтың қалыңдығына байланысты фильерадағы
тесіктер саны және диаметрі әртүрлі болуы мүмкін. Химиялық талшықтарды
полимерлер ерітінділерінен (балқымаларынан) қалыптау кезінде полимердің
қатаюын тудыратын орта ретінде ауа қолданылады, мысалы полиамидті
талшықтарды қалыптау кезінде. Егер қалыптауды ұшқыш еріткіштегі полимер
ерітіндісінен (мысалы, ацетатты талшықтар үшін), мұндай орта ретінде
еріткіш буланып кететін ыстық ауа қолданылады. Ұшқыш емес еріткіштердегі
полимерлер ерітінділерінен талшықтарды қалыптау кезінде (мысалы, вискозды
талшықтарды) жіптер арнайы затворға түсе отырып фильерадан кейін
қатайтылады, ол жерде әртүрлі реагенттболады, регагенттер арнайы астаушаға
салынады (сулы қалыптау). Балқымалардан қалыптау жылдамдығы талшықтың
қызметі және қалыңдығына, сонымен қатар қалыптау әдістеріне байланысты
болады. Балқымалардан қалыптау кезінде қалыптау жылдамдығы 600-1200 ммин
дейін жетуі мүмкін, ал сулы әдіспен қалыптау кезінде 300-600 ммин дейін,
ал құрғақ қалыптау әдісінде 30-130 ммин дейін жетуі мүмкін.
Иіру ерітіндісі (балқымасы) тұтқыр сұйыктыктардан жұка талшыктарға
алмастырылу кезінде, сонымен катар бір мезгілде ол керілуге ұшырайды
(фильералы керу) . Кейбір жағдайларда талшықтар косымша иіру машинасынан
шығу орнында керілуге ұшырайды (пластификациялық керу), ол химиялық
талшыктардың беріктігінін жоғарылауына және токыма қасиеттерінің жақсаруына
алып келеді.
Химиялық талшықтарды безендіру жанадан қалыптанған талшықтарды әртүрлі
реагенттермен өңдеуден тұрады. Безендіру операцияларының сипаты қалыптау
шартына және талшық түріне байланысты болады. Мұнда талшықтан төмен
молекулалы қосылыстар (мысалы, полиамидті талшықтардан), кышқылдар, тұздар
және баска да талшықпен бірге тұндыру астауларынан талшықтарға еріп
жүретін заттар жуылады. Талшықтарға жұмсақтық, жоғары сырғығыштық, жеке
жіптердің беттік жабысқақтығын және т.б. касиеттерін беру үшін талшықтарды
жуу және тазалаудан сон авиаважды өңдеуге немесе майлауға тартады. Одан соң
талшықтарды кептіргіш роликтерде, цилиндрлерде немесе кептіргіш камераларда
кептіреді. Безендіру және кептіруден соң химиялық талшықтар қосымша жылулық
өңдеуге – термофиксациялауға (әдетте керілген жағдайда 100-1800С
температурада) тартылады, сол операция нәтижесінде иірім жіптің пішіні
тұрақтандырылып, сонымен қатар талшықтардың және одан жасалатын бұйымдардың
құрғақ және сулы жоғары температураларда өңделу кезіндегі шөккіштігі
төмендейді.
Химиялық талшықтардың әлемдік өндірісі жылдам өте тез қарқынмен дамып
келеді. Бұл бірінші кезекте экономикалық себептермен (еңбекті кіші
шығындары және капиталды салымдардың аздығы) және табиғи талшықтармен
салыстырғанда химиялық талшықтардың сапасының жоғарылығымен түсіндіріледі.
Химиялық талшықтар өнеркәсіптің әртүрлі салаларында едәуір дәрежеде табиғи
жібекті, ленді және тіпті жүнді ығыстырып келеді.
Жасанды талшықтар.
Жасанды талшықтар бұл табиғи органикалық полимерлерден алынатын
химиялық талшықтар болып табылады. Жасанды талшықтарға вискозды талшықтар,
мыс-аммиакты талшықтар, ацетатты талшықтар, ақуызды жасанды талшықтар
жатады. Гидратцеллюлозадан тұратын вискозды және мыс-аммиакты талшықтар
гидратцеллюлозалы талшықтар деп аталады. Вискозды, мыс-аммиакты және
ацетатты талшықтар өндірісі үшін шикізат ретінде ағаштан бөлінетін
целлюлоза есептеледі, мыс-аммиакты және ацетатты талшықтарды көп жағдайда
мақталы целлюлозалардан (мақта үкісі және ұлпасы) алынады. Ақуызды
талшықтарды өндіру үшін өсімдік және жануарлық табиғатты ақуыздарды
(мысалы, зеин және казеин) пайдаланады. Жасанды талшықтарды полимерлердің
ерітінділерінен құрғақ немесе сулы әдістермен қалыптау жолымен алады, және
тоқыма немесе кордты жіптер түрінде, штапелді талшықтар түрінде алады.
Вискозды, мыс-аммиакты және ақуызды талшықтардың кемшілігі болып сулы
жағдайда берктігін едәуір жоғалтуы және жоғалтуы және жеңіл босаңсушылығы
есептеледі. Бірақ жақсы гигиеналық қасиеттерінің арқасында және арзандығы,
сонымен бірге бастапқы шикізаттарды табудың оңайлығының арқасында вискозды
талшықтар өндірісі әлі күнге жалғасуда. Сонымен бірге бағалы қасиеттер
кешеніне ие ацеттаты талшықтардың өндірісі де әлі күнге жалғасуда. Ақуызды
талшықтар аздаған мөлшерде шығарылады және олардың шығарылуы уақыт өткен
сайын азайып келеді. Жасанды талшықтарды алғаш рет өндіру өндірістік
масштабта 1891 жылы Францияда құрылған.
Синтетикалық талшықтар.
Синтеикалық талшықтар бұл синтетикалық полимерлерден алынатын химиялық
талшықтар болып табылады. Синтетикалық талшықтарды не полимерлердің
балқымаларынан (полиамидтер, полиэфирлер, полиолефиндер) қалыптайды, не
болмаса полимерлердің ерітінділерінен (полиакрилонитрил, поливинилхлорид,
поливинилспирт) құрғақ немесе сулы әдістер бойынша қалыптайды.
Синтетикалық талшықтар тоқыма және кордты жіптер, моноталшықтар,
сонымен қатар штапелді талшықтар түрінде шығарылады. Бастапқы синтетикалық
полимерлердің қасиеттерінің әртүрлілігі әртүрлі қасиеттерге ие синтетикалық
талшықтарды алуға мүмкіндік береді, ал жасанды талшықтар қасиеттерін
түрлендіру шекті болып табылады, себебі оларіс жүзінде тек бір полимерден
(целююлоза немесе оның туындыларынан) ғана қалыптайды. Синтетикалық
талшықтар жоғары беріктігімен, суға төзімділігімен, тозуға төзімділігімен,
созымдылығымен және химиялық реагенттер әсеріне төзімділігімен сипатталады.
Синтетикалық талшықтар өндірісі жасанды талшықтар өндірісіне қарағанда
өте жоғары қарқынмен дамып келеді. Бұл бастапқы шикізаттардың
арзандылығымен және шикізаттар базасының тез дамуымен, өндірістік
процестердің еңбек сыйымдылығының аздығымен және әсіресе қасиеттерінің
әртүрлілігімен және синтетикалық талшықтардың сапасының жоғарылығымен
байланысты.
Осыған байланысты синтетикалық талшықтар баяу тек табиғи талшықтарды
ғана емес, сонымен бірге жасанды талшықтарды да халық тұтынатын кейбір
тауарлар түрлері бойынша және тоқыма бұйымдарының кейбір түрлерін дайындау
бойынша ығыстыруда.

№ 1 Лабораториялық жұмыс
Ауаның температурасы мен салыстырмалы ылғалдылығын психрометрлерде
анықтау
Жұмыстың мақсаты: Психрометрлердің жұмыс істеу принциптерімен танысу,
сонымен қатар психрометірлермен ауаның салыстырмалы ылғалдылығы
температурасын анықтауды үйрену.
Теориялық бөлім
Салыстырмалы ылғалдылық ( (%), су буымен ауаның сіңірілу
дәрежесімен сипатталады. Ол мына өрнек бойынша анықталады:
( = 100 рd р t , (1.1(
мұндағы рd – tс температурада атмосферадағы су буының қысымы, Па;
рt - tc температурада сіңірілген су буының қысымы,
Па.
Ауаның температурасы мен салыстырмалы ылғалдылықты тіркеу және
өлшеу үшін төмендегілерді қолданады:
- аспирациялық психрометр - термометрдің жанынан өтетін ауаның
қозғалысы 2 мс төмен емес жылдамдығымен қамтамасыз етілген;
- қарапайым психрометр (термометр төңірегіндегі ауаның қозғалу
жылдамдығы кататермометрмен немесе аспирациялық психометрдің
көрсеткіштерін салыстыру арқылы анықталады);
- тіркеу приборлары – гидрограф және термограф.
Тіркеу приборлары мен қарапайым психрометрдің көрсеткішінің
дұрыстығын мерзімді аспирациялық психрометрмен тексеріп отырады, тәулігіне
бір рет.

Аспирациялық және қарапайым психрометр (1 сурет) екі бірдей
термометрлерден құралған (1) және (2). Термометр (1) ауаның
температурасын көрсетеді. Термометрдің кішкене шарына (2) беттік
тығыздығы 50-60 гм2 тең жіңішке қабатты толық өңделмеген мақта –
қағазды матаны орайды. Аспирациялық психрометрде әрбір өлшеу алдында
мата бір минут шамасында дистилденген суға дымқылдандырады, ал
қарапайым психрометрде ол үнемі су ыдысының түбіне дейін
батырылады. Су булана отырып термометрді (2) суытады, сондықтан оның
көрсеткіші құрғақ термометрдің (1) көрсеткішінен төмен болады. Ауа
неғұрлым құрғақ және оның салыстырмалы ылғалдылығы төмен болған
сайын судың булануы интенсивті болады, және құрғақ және ылғал
термометрлердің (tк – tы ) көрсеткіштерінің психрометриялық айырмашылығы
жоғары болады.
Судың булану интенсивтілігі ауаның жылдамдығына тәуелді болады,
қарапайым психрометрмен ауаның салыстырмалы ылғалдылығын анықта
кезіндеескеру қажет.
Аспирациялық психрометрде ауа желдеткішпен (6) сіңіріледі (1.1
сурет, а) және (3) пен (4) құбырлардан өтіп, (5) құбырдан 1 және
2 термометрдің жанынан өтеді. Тұрақты жылдамдық 2 мс төмен
болмайды. Желдеткіш (6) айналуды сағат бағытын сәйкес механизімде
(7) немесе үлкен емес электрлі двигательді жүзеге асырады.
Ауаның сіңіруінің тұрақты жылдамдығы желдеткіштің белгілі бір
жылдамдығымен қамтамасыз етіледі, оны шағын терезе (8) арқылы барабанда
бір айналым уақыты бойынша бақылап отырады. Ол прибордын паспортында
көрсетілген.
Ауаның салыстырмалы ылғалдылығын өлшеу алдында міндетті түрде,
қрапайым психрометрдегі мата ылғалдылығын тексеру керек, ал
аспирациялық психрометрде матаны дистилденген сумен пипетка арқылы 1
минут шамасында 20 ( 20С температурада сулау қажет.
3-5 минут өткенен кейін ылғал термометрдің ең төмен температурасына
жеткен кезде термометрдің tn температурасын анықтайды, ал содан кейін
құрғақ термометрдің tқ температурасын 0,10С қателігімен анықтайды.
Ылғал термометрдің ең төмен температурасының орнына 1 минут
шамасында өзгермеген мәнін қабылдайды. Қарапайым психрометрдің екі
термометірінің көрсеткіштерін көзге көрінетіндей арақашықтықта
есептейді.
Алдымен жылдам түрде градустың ондық үлесін есептейді содан
кейін толық градусты қамтиды.
1.1 кесте бойынша құрғақ және ылғалды термометрлерінің
температураларына байланысты ауаның салыстырмалы ылғалдылығын анықтауды
дәлірек ету мақсатында паскальда қаныққан су буының қысымын рt және рb
сәйкес мәндерін анықтайды.

Аспирационды психрометр үшін алдымен tқ температурасы кезінде
атмосфераның су буының қысымын есептейді, Па:

pd ( pb 0,5 (tc tb) B ⁄ 7,55, (1.2)

мұндағы pb - tbтемпературасы кезінде қаныққан су буының қысымы, Па;
(tc tb) – психрометриялық айырма, 0С;
B – зерттеу кезінде бөлмеде өлшенген атмосфералық қысым,
гПа;
Содан кейн (1) формула бойнша ауаның салыстырмалы ылғалдылығын ( (%)
формула бойынша есептейді:
( = 100 [рb AB (tc tB)] рt ,
(1.3(
мұндағы А – ауа жылдамдығына тәуелді коэфициент
А = 0,001 (65+6,750(, , (1.4(

Бақылау сұрақтары:
1. Қарапайым психрометрлердің сипаттамасын және жұмыс істеу принциптерін
сипаттаңыз?
2. Аспирационды психрометрлердің сипаттамасын және жұмыс істеу
принциптерін түсіндірініз?
3. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы қалай анықталады?
4. (1.1(, (1.2( формулаларды түсіндіріп, мысал келтірініз.
5. (1.1( кестеден не есептейді?

Лабораториялық жұмыс №2
Тоқыма материалдардың ылғалдылығын кептіру аппаратында және электрлі ылғал
өлшегіште анықтау.

Жұмыстың мақсаты: Электрлі ылғал өлшегіш приборын қолдану арқылы
талшықтардың ылғалдылығын анықтау әдістерін үйрену.

Қажетті материалдар мен приборлар: 200-300г салмаққа ие әртүрлі
талшықтардың үлгілері;
- 50г салмақтағы вискоза талшығының үлгісі;
- кептіру аппараты;
- техникалық таразы және оларға түрлі жүктеулер;
- электрлі ылғал өлшегіш;

Жұмысты орындау реті:
1. Кептіру аппаратында ылғалдылықты анықтау;
Кептіру аппаратының құрылғысы мен оның жұмысы бойынша нұсқаулармен
танысу;
Аппаратты жұмыс істеуге дайындау.
Электр желісін (220В) қосамыз, 105-110С температураға дейін
қыздырамыз, сыналатын материалды торлы (корзинаға) кәрзенкеге саламыз,
үлгіні кептіргенге дейінгі бастапқы салмағын анықтаймыз, прибордың
жоғарыдағы қақпағын жабамыз, желдеткішті қосамыз;
Кептірудің бастапқы уақытын жазып аламыз және әр 10-15мин. Сайын
материалды өлшеп отырамыз, оны екеуінің нәтижелерінің расындағы айырмашылық
100мг аз болғанша жалғастырамыз.
Ескерту. Материалдың салмағын өлшеу кезінде (уақытысында) аппаратты
сөндіру қажет.
Сынақ нәтижелерін жазудың реті (түрі(:
Салмақты өлшеудіңУақыт, (сағ., Салмақ, г Аппараттағы
реттейтін нөмері мин.( температура, оС
1.
2.

Кептіргенге дейінгі сыналатын материалдың салмағы G((г(;
Сынаманы (үлгіні( кептіргеннен кейін салмағы Gс((г(;
Талшықтың ылғалдылығын пайызда есептеу.
2. Электрлі ылғал өлшегіште (ТЭВ-1) ылғалдылықты анықтау:
- электрлі ылғал өлшегіштің құрылғысы мен жұмыс істеуі бойынша нұсқаумен
танысу;
- аппаратты жұмыс істеуге дайындау: ылғалдылықтыи көрсететін бағдаршаны 0-
ге қоямыз, ауыстырып қосқыш шкаланы эталонға келтіреміз;
- приборды электр желісіне (220В) қосамыз және (3-5мин дейін) қыздырамыз;
- приборды күйіне келтіреміз: өлшеу кнопкасын басамыз және микроамперметр
бағдаршасын нөлге келтіреміз;
- тұрақты сиымдылықтағы конденсаторға сыналатын үлгілерді саламыз
(вискозды талшық), сәйкес шкалаларды ауыстырып қосқыш шкаласын
реттейміз;
- өлшеу кнопкасын басамыз және ылғалдылықты көрсететін бағдаршаны айналдыра
отырып, микроамперметр бағдарламасын 0-ге қайта келтіреміз. Ылғалдылық
көрсеткіштерін шкала бойынша оқып, жазып алып аламыз. Өлшеуді вискоза
талшығы үшін 3 рет қайталаймыз.
-
Өлшеу нәтижелерін жазудың түрі:

Талшық Мысаммиакты талшық Вискозді штапельді талшық
Өлшеулер 1-ші 2-ші 3-ші орташа 1-ші 2-ші 3-ші орташа
Ылғалдылықтың
көрсеткіші, (

3.1. сурет ТЭВ-1 типті электрлі ылғал өлшегіш приборы

1- тұрақты сиымдылықтағы конденсатор;
2- айналмалы сиымдылықтағы конденсатор;
3- өлшегіш бағдарша;
4- шкалалар;
5- микроамперметр;
6- өлшегіш шкалалы қайта қосқыш;
7- өлшеу кнопкасы;
8- қоректендіргіш сөндіргіш;
9- реттейтін тұтқа (регулятор(;
10- корректор;
11- приборды электр сымын ұстатқыш арқылы жерге қосу;
12- дыбысты лампа (ақ немесе жасыл түсті( прибордың алдыңғы қабырғасында
немесе кейде үстіңгі қабырғасында орналасады.
Зауыт паспорты бойынша ТЭВ-1 электр ылғал өлшегіш келесі сипаттарға
ие: ылғалдылықты өлшеу шегі 8-21% дейн (қызыл шкала бойынша –
штапельді вискозды талшық үшін(; ылғалдылықты өлшеу қателігі (үш
сынамадан( 0,6-0,8 % аралығында болады.
Қазіргі уақытта аспаптың жетістігі өлшем жылдамдығы болып
табылады.

Есеп беруді дайындау:
- кептіру аппартында және электр ылғал өлшегіште зерттеу әдістерін сипаттап
өткізу;
- кептіру аппаратының жұмыс схемасын суреттеу;
- электрылғалөлшегіштің және оның негізгі бөлшектерінің спецификациясына
нұсқаулврмен аспап панелінің жұмыс схемасын суреттеу;
- жұмыс жоспарында көрсетілген барлық есептерді шешу;
- жұмыс бойынша қорытынды жасау.

Бақылау сұрақтары:
1. Салыстырмалы ылғалдылық дегенімз не?
2. Тоқыма материалдарының ылғалдылығын анықтау үшін сынау? зертханаларында
ГОСТ бойынша ауаның қандай парметрлерін қолданады?
3. Ауаның салыстырмалы ылғалдығы неге тең?
4. Материал ылғалдылығы неге тең ?
5. Материал ылғалдылығы деп нені айтады?
6. Кондиционды ылғалдылықты негізгі ылғалдылықтан қалай ажыратады?
7. Электрылғалөлшегіштің жұмыс істеу принципі?

№ 3 ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫС
Химиялық талшықтардың микроскопиясы
Жұмыстың мақсаты: Талшықтардың құрылысын микроскоп арқылы көріп-білу.
Керекті материалдар мен приборлар:
- жасанды талшықтар (вискозды, мыс-аммиакты, ацетатты), синтетикалық
талшықтар (капрон, нитрон, лавсан, хлорин);
- микроскоп;
- заттық және жабынды әйнек;
- препараттаушы инелер;
- қайшылар;
Жұмыстың реті:
Микроскоппен жұмыс істеуге қойылған ережелермен танысу;
Микроскоп құрылғысын танысып, алдын-ала дайындауды үйрену;
Көлдеңінен қиылған талшық түріндегі препараттарды дайындау;
Дайындалған препараттарды микроскоппен қарап, олардың әрбір түрінің суретін
алу;

4.1 сурет - МБИ микроскопы

Теориялық бөлімі

Микроскоп micro –ұсақ, кіші, scopus – көремін - оптикалық құрал. Ол
негізгі үш бөліктен тұрады: механикалық, жарық және оптикалық.
Механикалық бөлігі немесе штатив микроскоп табанынан, тубустан,
тубусұстағыштан, заттық үстелшеден және винттерден тұрады. Табан – таға
тәрізді, тіректік қызмет атқарады. Тубус -микроскоптың көру түтігі (2).
Тубустың жоғарғы жағына – окуляр (3), төменгі жағына өз осінде айналатын
револьвер (4) орналасады. Револьверге - объективтер орналастырады.
Тубус ұстағыш (1) – доға тәрізді. Ол микроскоптың бір орыннан екінші орынға
тасымалдау үшін ұстағыш ретінде қолданылады. Заттық үстелше (6) –
зерттелетін препаратты орналастыру үшін қажет. Препараттар заттық үстелшеге
қысқыштар немесе клеммалар (8) арқылы бекітіледі. Заттық үстелше ортасында
саңылау орналасқан. Ол жарық сәулесін өткізу үшін қажет. Винттер (7) –
макрометрлік және микрометрлік болып бөлінеді. Винттер арқылы тубусты
жоғары және төмен қарай қозғалтуға болады.
Жарық бөлігі – заттық үстелшенің астында орналасқан. Ол айнадан және
конденсордан тұрады. Айна (13) – конденсор бағытына қарай жарық сәулелерін
өткізеді. Конденсор (11) – препаратты жарықпен қамтамасыз етеді. Ол айнадан
шағылысқан жарық сәулелерін жннап, заттық үстелшедегі саңылау арқылы
препаратқа бағыттайды.
Крис-диафрагма (12) – конденсор астында орналасқан, оның көмегімен
конденсорға түсетінжарық саулелерінің саны реттеледі.

Оптикалық бөлігі – объективтер мен окулярдан тұрады. Объектив (5)
линзалар жүйесінен тұрады. Әр объективтің шетінде ұлғайту сандары
көрсетілген 8,15,20,40,90. Окуляр (3) – екі линзадан тұрады. Жоғарғы
линза – көру, ал төменгі – жинағыш қызметтерін атқарады. Окулярда да
ұлғайтқыш көрсеткіштері көрсетілген 7,10,15.
Объектінің жалпы ұлғайту көрсеткіші – объектив пен окулярдың ұлғайту
көрсеткішіне тең.
Микроскоппен жұмыс істеу ережелері:
1. Микроскопты қораптан алғанда бір жағы штативтен, екінші жағын
штативтің табанынан ұстау қажет. Микроскопты жан-жаққа шайқауға
болмайды, окуляр тубустан түсіп, сыныу мүмкін;
2. Микроскопты жұмыс үстелінің шетінен 3-5 см арақашықтықта
орналастырады. Жұмыс істеу алдында құрғақ, жұмсақ шүберекпен
микроскоптың механикалық және оптикалық бөлігіндегі шаңды сүрту қажет;
3. Микроскоптың көру аймағындағы жарықты дұрыс орналастыру қажет. Ол үшін
окулярға қарап айнаға түскен жарық сәулелерінің объективке бағыттайды.
4. Заттық үстелшеге зерттелетін препараттарды орналастырып, клеммалармен
қысу қажет.
5. Алдымен препаратты 8 объективімен көреді, сонан соң қажетті
көрсеткішке дейін ұлғайтады;
6. Қажетті жарық дәрежесін конденсорды жоғары немесе төмен түсіру арқылы
алады;
7. Заттық үстелшеде орналасқан бүйірлік винттерді қозғау арқылы алады;
8. жұмыс аяқталған соң препаратты заттық үстелшеден алып, конденсорды
түсіріп, микроскопты қайта қорабына салу қажет.

Есеп беруді даярлау:
❖ Микроскопты жұмысқа алдын-ала дайыдау әдістерін жазу және оның негізгі
сипаттамаларын (объективпен окулярдың үлкеюі, жалпы үлкеюі, сандық
апертура, микроскоп пен окулярдан көрінетін диаметр) өлшемдерін беру
қажет;
❖ әрбір талшықтардың көлдеңен қимасы мен бойлай түсірілген түрлерін
қатарластырып орналастыру қажет;
❖ суреттердің түрлерімен түсіндіріп көрсете білу;
❖ суреттегі талшықтардың құрылысы мен ерекшіліктерін түсіндіріп беру қажет
(қабырғалары мен каналдары);
❖ жұмыс бойынша қорытынды жазу;

4.2 сурет Кейбір химиялық талшықтардың көлденең қималары

Қосымша нұсқаулар
Химиялық талшықтарды қарастырғанда олардың беттік күйіне көңіл бөлген
жөн, вискозды талшық бойлай жолақтық суретпен сипаттайды, ал қалған
химиялық талшықтардың беті тегіс болып келеді.
Талшықты 280-300 рет үлкейту арқылы құрылысын көре отырып суретін
салу қажет. Сонымен қатар бойлай, көлдеңен қималарын өзара сай келетін
жағдайға жеткенше пропорцияны сақтау арқылы, талшықтың суретін бейнелеп
салу керек.

Бақылау сұрақтары:
1. Микроскоптың механикалық бөлігі;
2. Микроскоптың оптикалық бөлігі;
3. Микроскоптың жарық бөлігі;
4. Микроскоппен жұмыс істеу ережесі;
5. Вискозды талшықтың көлдеңінен қимасының көрінісі;
6. Лавсанды талшықтың көлдеңінен қимасының көрінісі;
7. Нитронды талшықтың көлдеңінен қимасының көрінісі;
8. Ацетаттытты талшықтың көлдеңінен қимасының көрінісі;

№4 ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫС
Химялық талшық түрлерін танып білу

Жұмыстың мақсаты: Тоқыма талшықтар түрін танып білудің негізгі әдістерін
меңгеру және оларды қоспадағы сандық құрамы арқылы анықтау.
Тапсырма:
1. Талшықтардың жану сипаты бойынша оларды танып білу әдістерін үйрену.
Ерекше жанатын талшықтың негізгі түрлерімен танысу.
2. Әр-түрлі реактивтерде олардың ерігіштігі бойынша талшықтарды танып білу
әдістерін үйрену. Маңызды талшықтарға әр-түрлі реактивтер әсерімен танысу.
3. Қоспадағы талшықтарды танып білу әдістерін қолдана отырып, матаның
талшықты құрамын анықтау.
4. Қоспадағы талшықтың сандық құрамын бағалау әдістерін үйрену. Аралас
иірілген жіпті талшықтың сандық құрамын анықтау.

Жұмысты жүргізу әдісі:
Талшықтарды жағу (жандыру) арқылы, оларды танып білу әдісенде, ең
алдымен зерттелетін талшықты қысқышпен қысып оттыққа 2-3 секунд ұстаймыз.
Нәтижесінде, зерттеленген талшықтың жану сипатына, қалган қадыққа, иісіне
мұқият көңіл аударамыз.
Әртүрлі реактивтер арқылы талшықтардың ерігіштігін танып білу үшін,
кішкене буда талшықты таза әйнекке қойып, пипетка арқылы реактивтерді
тамызамызда арнайы инені қолдана отырып талшықтың ерігіштігін анықтаймыз.
Алынған нәтижені 5.2. кесте бойынша анықтап, 5.3 кестені толтырамыз.

Негізгі мағлұматтар
Химиялық талшықтар өндірісі жыл сайын жоғары қарқынды өсуде. Химиялық
талшықтардың таза түрін және табиғи талшықпен қоспасын қазіргі заманда
кеңінен қолданылады. Әрбір компоненттің қоспасы бұйымға спецификалық қасиет
береді. Сондықтан, бұйымды шығару алдында тапсырылған қасиетті сақтау
мақсатында әр-түрлі талшықтар қоспасының сандық ара-қатынасын міндетті
түрде сақтауды қадағалау қажет.
Қазіргі кезде талшықтар қоспасын танып, айырып білудің әр-түрлі
әдістері көптеп жасалуда. Талшықтарды танып білудің негізгі және қарапайым
әдістері арқылы яғни сыртқы түрінен, жану сипатынан, әр-түрлі реактивтерде
еруінен, боялуынан анықтап отырады. Сонымен қатар талшықтарды танып білуге
арналған арнайы зерттеу - балқу температурасы.
Жандыру арқылы талшықтарды танып білу арнайы аппараттарды қажет
етпейтін өте қарапайым әдіс. Алайда анализ барысы бір компонентті қоспаны
қолдану керек. Кейбір жағдайларда бұл әдісті екі компонентті қоспада
жүргізуді талап етеді. Целлюлозды және блокты талшық түзетін заттарды,
сонымен қатар жанбайтын талшықтарды (асбест, шыны талшығы) жандыру арқылы
талшықтарды дәл танып біле аламыз. Осы жол арқылы қатесіз синтетикалық
талшықтарды тануға болады, бірақ талшықтарды жеке түрлеріне бөлу қиынға
соғады.
Сынаманы (үлгіні) зерттеу барысында талшықтың жану сипаты мен қалдық
түріне ерекше мән беру қажет, яғни сынаманы жандырғанда түзілген затты
сипаттау керек.
Кейбір химялық талшықтардың жану ерекшеліктеріне қысқаша мәлімет 5.1
кестеде келтірілген.

5.1 кесте
Талшық түрі Жану сипаты Жанғаннан кейін қалған Иісі
қалдық
Вискозды, Жалындап жылдам жанадыСұр, жұқа (селдір) Күйген
мыс-аммиакты ыдырайтын күл қағаз
Ацетатты Жалындап жанады жән Дөңгелекті, өте сынғыш Сірке
бір уақытта (біркелкі)саңылаулаушы қышқылы
балқиды
Полиамидті Жалынсыз балқиды, Ұйыған шыны тәрізді қатты Сургуч
(капрон, нейлон жанбайды балқыма
т.б.)
Полиэфирлі Жалынсыз балқиды, Қатқан балқыма Иісі жоқ
(лавсан, териленжанбайды
және т.б.)
ПолиакрилонитрилБастапқыда қоңыр Қатқан балқыма Иісі жоқ
(нитрон, ореон бояуға айналады, ары
және т.б.) қарай балқып жанады
Шыны Қызарады және балқиды,Қатқан (ұйыған) балқыма Иісі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.