Ресей және хиуа хандығының соғысы

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Ресей және Хиуа хандығының соғысы.

Орыстар, Қоқан және Бұқара әмірлігімен болғар соғыстарда жеңілгенен кейін, І Петр уақытын жоғалтпай, Хиуа хандығын жаулуап алу жоспарын қолға алды. І Петр өлімінен алдын «Хиуа жазалануға тиісті» деген нұсқау берді.

1717 жылы Ресей ханының қалауына бас имеген Хиуаны жазалау үшін Ресей, 1717 жылдан 1873 жылға дейін 156 күтуге мәжбүр болды. Хиуаны қолға алу және қорқыту жолымен Ресей Амударияға өткел салуды қолдады. Хиуа ресейге қарсы шықты. 1839-1840 жылы нәтижесіз болған сапардан кейін 1854 жылдың көктемінде Ресей басшылығы, Петровскидің басшылығымен 17 мың әскерді Хиуаға жіберуді бұйырды. Олар Арал теңізінде жеңіліс тауып бейбітшілікті қалап кері қайты. Бірақ ресей 1856-1859 жылдары каспий теңізінің маңғыстау түбегінде Ново - Александровск атты порт салдырды және бұл жерде дайындық базасын құрды. Орыстар 1859 жылы Каспий теңізінің шығыс жағалауының картасын сызды.

1869 жылдың 5 - қарашасында Албай Столетов командасындағы орыс әскерлері Қызылсуға барды және бұл жерде теңіз күштерін жинауды жалғастырды. 1870 жылдың 18 - қаңтарында Вон Кауфман Хиуа ханына саудалық тасымалдау портын құру үшін хат жазды. Бұған берген жауапта, бұны қабылдамайтынын білдірді. Ресейліктердің Каспий теңізінің сол жағасындағы Иран да мазасызданды. Бірақ, Ресей 1869 жылдың соныңда Артек өзенін екі мемлекеттің шекарасы қылып Иранды бейтараптандырды. Қызылсуды кейіндері Хиуа хандығына және Түркмендерге қарсы әрекет базасы реттінде қолданды. Красноводск қаласының жасағанттарынан кейін Хиуа Оренбург жағынан үстіртпен, Ташкент жағынан Қызылқұмен, Каспий теңізі жағынан Краснабодскпен үш жақтан қоршап алды.

Орыстар 1869 жылдан бастап Маңғыстау және красноводсктен Хиуаның кең байтақ аудандарына ілгеріледі. 1871 жылы Сары Қамысты жаулап алды. Хиуа ханы Мұхаммед Рахым, Ресейдің алдында өзін алсіз сезінді. Хиуа алдындағы қауіп-қатерді кеш ұғынсада, қорғана алатын жағдайда емес еді.

Вон Кауфман Хиуаны Ресейге қарсы жіберуге себеп іздеді. 1871 жылы Кавказ әкімі үлкен ханзада Михайл Николаевичтің басшылығындағы орыстар Хиуа хандығына қарасты. Еркібайды жаулап алды. Ван Кафман Хиуаның Орыстардың сауда жасау үшін есіктерін ашуын қалап хат жазды. Хиуа бұларды қабылдамады. Вон Кауфман Хиуаны жвулап алу үшін Петербургта кездесу жасады.

1872 жылдың 3 желтоқсанында патша 2 Александырдың комитет хандығын жаулап Түркістан жалпы әкімі Вон Кауфманға берілді. Ресей армиясының жорығына Оренбург, Кавказ және Түркістан қатысты Англия жаулау жоспарын үйреніп Ауғанстаннан мазасызданды. Патша әскері Лондонға жіберілді. Ағылшындарға Хиуаға жорық жасалуы бірақ ұзақ жаулап алуды ойламағандарын білдірді. Хиуа хандығы осындай жорықтарға қарсы тұра алатындай Хиуаның 1500 әскері бар еді.

Үздіксіз қақтығыстардан кейін 1873 жылдың 29 мамырында Орыс әскерлері Хиуаға кірді. Қала жеғіліс тапты. Вон Кауфман 1 Петрдың туылған

куні үшін діни салттың қалпына келгенін айтты. Хиуа ханы Бахадүрхан, Кауфманның қалаған шарттарын қабылдағанын білдірді. Кафман әмірі мен 7кісілік кеңес құрылды. Бұларды үшеуі Хиуадан, төртеуі болса Ресейден болды.

Вон Кауфманның ханға бейбітшілік мағынасында қол қоюымен Амударианың сол жағындағы жерлер Ресейге берілді. Ресей қалаған жерлеріне қала құра алатын еді. Ресей әскерлері ерікті түрде жұмыс істей алатын еді. Хан болса өзінің ішкі жұмыстарын өзі жүргізуге құқұлы болды.

Ресей тарапынан алынған Амудариядағы амақтар, 1873 Амудария туы болды. 1874 жылы аймақта Тақ кеңесі болды. Хан Амудария әскери әкімшілігінің бұйрығынсыз әрекет жасай алматыт еді. Амудария 1874 жылы 9 - наурызында каспий теңізінің жағасына әскери туын тікті. 1879 жылы бұл жер уәлаят болды. Бұл уәлаят 1897 жылы Түкістан жалпы әкімдігіне біріктірілді. Хандық 1920 жылы жойылды. 1924 жылы Харезм мемелекеті де биліктен құлады . . .

Хиуа ханы Мұхаммед Рахым, Ресейдің алдында өзін алсіз сезінді. Хиуа алдындағы қауіп-қатерді кеш ұғынсада, қорғана алатын жағдайда емес еді.

Үздіксіз қақтығыстардан кейін 1873 жылдың 29 мамырында Орыс әскерлері Хиуаға кірді. Қала жеғіліс тапты. Вон Кауфман 1 Петрдың туылған куні үшін діни салттың қалпына келгенін айтты. Хиуа ханы Бахадүрхан, Кауфманның қалаған шарттарын қабылдағанын білдірді. Кауфман әмірі мен 7кісілік кеңес құрылды. Бұларды үшеуі Хиуадан, төртеуі болса Ресейден болды.

Фон Кауфманның ханға бейбітшілік мағынасында қол қоюымен Амударианың сол жағындағы жерлер Ресейге берілді. Ресей қалаған жерлеріне қала құра алатын еді. Ресей әскерлері ерікті түрде жұмыс істей алатын еді. Хан болса өзінің ішкі жұмыстарын өзі жүргізуге құқұлы болды.

Россияның Памир жорығы.

Мервтің жаулап алуынан кейін орыс бірліктері басшылықтан жалғасты. Ауғанстан мен Россия арасында бір соғыстың шығуы ақиқат болды. 1885 жылдың 18 - наурызында Ағандар мен Орыстар арасында бірінші қақтығысы Таш Көпүрүкте болды. 1887 жылы Ауғанстанмен бір шекаралық келісім жасады. Россия бұл келісімнен қанағатанбады. Сөйтіп Памирге қоныстанбақ үшін қолайлы сәтті күтті.

Россия Хоқанд хандығын ортадан жойылуынан кейін, тәуелсіз қалған Батыс Памирдегі Вахан өлкесі сияқты жерлерді қол астына алуды қалады. Алдымен ғылыми топ жіберу арқылы өлкені зерттеп білді, таныды.

1883 жылы Ауғанстан Әмірі Абдурахим ханбірліктеріне Батыс Памирге дұрыс әрекетке көшті. Шұғнан және кейбір жерлер бағындырылды. Россияның Англияға жүгінуі бұл жағдайды жиеленістірді. Ауғаныстан бұл кезде Англияның бюағынышты өлкелерінің бірі еді. Англия бұл жерлердің бадахшанға dahil болғанын білдірді. Және олардың қалауларын қабылдамады. 1891 жылдың шілдесінде Албай Яновтың бірлігі памирдің Россияға қатысты қозғалу әмірін алды. Түркістан басты губернаторы А. В. Веревский ферған губернаторы және қалың топтан өту арқылы Памирге қарай қозғаолды. 1891 жылдың желтоқсанында Ағылшындар Канжут ханзадалығын жаулап алды. Орыс басшысы 1892 жылы 12 ақпанда Памирден бас тарпайтындығы туралы қарарын берді. Орыс отарлары Үндістанға дейін жайылды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.