Мемлекет және құқық теориясының пәні мен әдістері. Мемлекеттің пайда болуы
1) Мемлекет және құқық теориясының анықтамасы мен ерекшеліктері
2) Мемлекет және құқық теориясының пәні
3)Мемлекет және құқық теориясының әдістері
4)Мемлекеттік кезеңге дейінгі әлеуметтік биліктің жалпы сипаты
5) Мемлекеттің пайда болу себептері
6)Мемлекеттің пайда болу нысандары
2) Мемлекет және құқық теориясының пәні
3)Мемлекет және құқық теориясының әдістері
4)Мемлекеттік кезеңге дейінгі әлеуметтік биліктің жалпы сипаты
5) Мемлекеттің пайда болу себептері
6)Мемлекеттің пайда болу нысандары
Мемлекет және құқық теориясы- бұл мемлекет пен құқықтың негізгі және жалпы заңдылықтары туралы, олардың олардың мәні туралы, қоғамдағы мақсат-міндеті мен дамуы туралы білімдердің қорытындыланған жүйесі.
Ғылым ретіндегі мемлекет және құқық теориясының ерекшеліктері мынада: біріншіден, қоғамдық ғылым болып табылады, себебі оның пәнін қоғамдық құбылыстар - мемлекет пен құқық құрайды. Мемлекет және құқық теориясының бұл ерекшелігі басқа ғылымдардан өзгешеленеді (табиғи, техникалық). Екіншіден, мемлекет саясатына, биліктік қызметінің облысына тікелей қатысты қоғамдық құбылыстарды зерттейтін саяси – заң ғылымы болып табылады Бұл ерекшелігімен ол мемлекеттік – құқықтық құрылысты тікелей зерттемейтін басқа да қоғамдық қатынастардан өзгешеленеді. Үшіншіден, мемлекет пен құқықтың негізгі және жалпы заңдылықтары мен белгілерін зерттейтін жалпы теориялық ғылым болып табылады.Бұл ерекшелігімен ол арнайы заң ғылымдарынан өзгешеленеді. Төртіншіден, әдістемелік сипаттағы ғылым болып табылады. Мемлекеттік – құқықтық құрылыстың жалпы заңдылықтарын зерттей тырып, ол мемлекеттік – құқықтық құбылыстарды зерттейтін әдістерді (яғни тәсілдерді) әзірлейді.
Мемлекет және құқық теориясының пәні – бұл мемлекет және құқықтың пайда болуының, дамуының және қызмет етуінің жалпы заңдылықтары, сондай – ақ юриспруденцияның негізгі ұғымдарының жүйесі.
Мемлекет және құқық теориясының әдістері. Ғылымның әдісі -бұл соның пәнін зерттейтін тәсілдер мен амал –жолдардың жиынтығы. Мемлекет және құқық теориясының көптеген әдістерінің ішінде мыналарды атауға болады:
1. Жалпы әдістер - философиялық, дүние танудың (ойлаудың) анағұрлым жан жақты қағидаларын білдіретін дүние танымдық тәсілдер. Оларға мыналар жатады:
а) метафизика, мемлекет пен құқықты мәңгілік және өзгермейтін институттар ретінде қарастырады;
б) диалектика - материалистік және идеалистік.
Материалистік диалектика –бұл құбылыстарды қоғамдағы әлеуметтік – экономикалық өзгерістермен байланыстырады, атап айтқанда жеке меншіктің пайда болуымен және қоғамның таптарға бөлінуімен, яғни мемлекет және құқықты нақты тарихи жағдайда, дамуында және бірі – бірімен өзара байланыста қарастырады. Идеалистік диалектика өз кезегінде объективті және субъективті идеализм болып бөлінеді. Объективті идеализм мемлекет пен құқықтың пайда болу себептерін және өмір сүру фактісін құдаймен байланыстырады; субъективті идеализм – адамның санасымен.
Ғылым ретіндегі мемлекет және құқық теориясының ерекшеліктері мынада: біріншіден, қоғамдық ғылым болып табылады, себебі оның пәнін қоғамдық құбылыстар - мемлекет пен құқық құрайды. Мемлекет және құқық теориясының бұл ерекшелігі басқа ғылымдардан өзгешеленеді (табиғи, техникалық). Екіншіден, мемлекет саясатына, биліктік қызметінің облысына тікелей қатысты қоғамдық құбылыстарды зерттейтін саяси – заң ғылымы болып табылады Бұл ерекшелігімен ол мемлекеттік – құқықтық құрылысты тікелей зерттемейтін басқа да қоғамдық қатынастардан өзгешеленеді. Үшіншіден, мемлекет пен құқықтың негізгі және жалпы заңдылықтары мен белгілерін зерттейтін жалпы теориялық ғылым болып табылады.Бұл ерекшелігімен ол арнайы заң ғылымдарынан өзгешеленеді. Төртіншіден, әдістемелік сипаттағы ғылым болып табылады. Мемлекеттік – құқықтық құрылыстың жалпы заңдылықтарын зерттей тырып, ол мемлекеттік – құқықтық құбылыстарды зерттейтін әдістерді (яғни тәсілдерді) әзірлейді.
Мемлекет және құқық теориясының пәні – бұл мемлекет және құқықтың пайда болуының, дамуының және қызмет етуінің жалпы заңдылықтары, сондай – ақ юриспруденцияның негізгі ұғымдарының жүйесі.
Мемлекет және құқық теориясының әдістері. Ғылымның әдісі -бұл соның пәнін зерттейтін тәсілдер мен амал –жолдардың жиынтығы. Мемлекет және құқық теориясының көптеген әдістерінің ішінде мыналарды атауға болады:
1. Жалпы әдістер - философиялық, дүние танудың (ойлаудың) анағұрлым жан жақты қағидаларын білдіретін дүние танымдық тәсілдер. Оларға мыналар жатады:
а) метафизика, мемлекет пен құқықты мәңгілік және өзгермейтін институттар ретінде қарастырады;
б) диалектика - материалистік және идеалистік.
Материалистік диалектика –бұл құбылыстарды қоғамдағы әлеуметтік – экономикалық өзгерістермен байланыстырады, атап айтқанда жеке меншіктің пайда болуымен және қоғамның таптарға бөлінуімен, яғни мемлекет және құқықты нақты тарихи жағдайда, дамуында және бірі – бірімен өзара байланыста қарастырады. Идеалистік диалектика өз кезегінде объективті және субъективті идеализм болып бөлінеді. Объективті идеализм мемлекет пен құқықтың пайда болу себептерін және өмір сүру фактісін құдаймен байланыстырады; субъективті идеализм – адамның санасымен.
тақырып Мемлекет және құқық теориясының пәні мен әдістері. Мемлекеттің
пайда болуы
Негізгі сұрақтары
1) Мемлекет және құқық теориясының анықтамасы мен ерекшеліктері
2) Мемлекет және құқық теориясының пәні
3)Мемлекет және құқық теориясының әдістері
4)Мемлекеттік кезеңге дейінгі әлеуметтік биліктің жалпы сипаты
5) Мемлекеттің пайда болу себептері
6)Мемлекеттің пайда болу нысандары
Мемлекет және құқық теориясы- бұл мемлекет пен құқықтың негізгі және
жалпы заңдылықтары туралы, олардың олардың мәні туралы, қоғамдағы мақсат-
міндеті мен дамуы туралы білімдердің қорытындыланған жүйесі.
Ғылым ретіндегі мемлекет және құқық теориясының ерекшеліктері мынада:
біріншіден, қоғамдық ғылым болып табылады, себебі оның пәнін қоғамдық
құбылыстар - мемлекет пен құқық құрайды. Мемлекет және құқық теориясының
бұл ерекшелігі басқа ғылымдардан өзгешеленеді (табиғи, техникалық).
Екіншіден, мемлекет саясатына, биліктік қызметінің облысына тікелей
қатысты қоғамдық құбылыстарды зерттейтін саяси – заң ғылымы болып табылады
Бұл ерекшелігімен ол мемлекеттік – құқықтық құрылысты тікелей
зерттемейтін басқа да қоғамдық қатынастардан өзгешеленеді. Үшіншіден,
мемлекет пен құқықтың негізгі және жалпы заңдылықтары мен белгілерін
зерттейтін жалпы теориялық ғылым болып табылады.Бұл ерекшелігімен ол
арнайы заң ғылымдарынан өзгешеленеді. Төртіншіден, әдістемелік сипаттағы
ғылым болып табылады. Мемлекеттік – құқықтық құрылыстың жалпы заңдылықтарын
зерттей тырып, ол мемлекеттік – құқықтық құбылыстарды зерттейтін әдістерді
(яғни тәсілдерді) әзірлейді.
Мемлекет және құқық теориясының пәні – бұл мемлекет және құқықтың пайда
болуының, дамуының және қызмет етуінің жалпы заңдылықтары, сондай – ақ
юриспруденцияның негізгі ұғымдарының жүйесі.
Мемлекет және құқық теориясының әдістері. Ғылымның әдісі -бұл соның пәнін
зерттейтін тәсілдер мен амал –жолдардың жиынтығы. Мемлекет және құқық
теориясының көптеген әдістерінің ішінде мыналарды атауға болады:
1. Жалпы әдістер - философиялық, дүние танудың (ойлаудың) анағұрлым
жан жақты қағидаларын білдіретін дүние танымдық тәсілдер. Оларға мыналар
жатады:
а) метафизика, мемлекет пен құқықты мәңгілік және өзгермейтін
институттар ретінде қарастырады;
б) диалектика - материалистік және идеалистік.
Материалистік диалектика –бұл құбылыстарды қоғамдағы әлеуметтік –
экономикалық өзгерістермен байланыстырады, атап айтқанда жеке меншіктің
пайда болуымен және қоғамның таптарға бөлінуімен, яғни мемлекет және
құқықты нақты тарихи жағдайда, дамуында және бірі – бірімен өзара
байланыста қарастырады. Идеалистік диалектика өз кезегінде объективті және
субъективті идеализм болып бөлінеді. Объективті идеализм мемлекет пен
құқықтың пайда болу себептерін және өмір сүру фактісін құдаймен
байланыстырады; субъективті идеализм – адамның санасымен.
2. Жалпы ғылыми әдістер - бұл тәсілдер жалпыға ортақ әдістер сияқты
ғылыми танымды толығымен қамтымайды, тек оның жекеленген кезеңдерінде ғана
қолданылады. Оларға мыналар жатады:
а) анализ – күрделі мемлекеттік – құқықтық құбылыстарды жекеленген
бөлімдерге шартты түрде бөлу;
б) синтез - құбылыстарды оның құрамды бөліктерін шартты түрде
біріктіру жолымен зерттеу;
в) жүйелі тәсіл – объектінің тұтастығын ашуға бағытталған, ондағы
көптеген типтердің байланысын анықтауға бағытталған;
г) функционалдық тәсіл - бір әлеуметтік құбылыстардың екіншілеріне
қатысы бойынша анықтауға бағытталған;
3. Жеке ғылыми әдістер - бұл тәсілдер техника, ғылыми, және
гуманитарлық ғылымдардың жетістіктерімен мемлекет және құқық теориясын
меңгеру нәтижесі болып қатысады Оларға мыналар жатады:
а) нақты -әлеуметтік – анкеталау, интервью алу, байқаудың және т.б.
тәсілдердің көмегімен позволяет мемлекеттік – құқықтық сферадағы
субъектілердің фактілі мінез – құлықтары туралы мәліметтерді алуға
мүмкіндік береді;
б) статистикалық- қандай – да бір мемлекеттік – құқықтық
құбылыстардың сандық көрсеткіштерін алуға мүмкіндік береді;
в) кибернетикалық - ұғымдардың, заңдардың жүйесі мен кибернетиканың
техникалық құралдарының көмегімен мемлекеттік – құқықтық құбылыстарды
тануға мүмкіндік береді.
4. Жеке құқықтық әдістер, қатаң заңды болып табылады және оларға
мыналар жатады:
а) формалды - заңдық – заңды түсініктерді, олардың белгілерін
анықтауға, классификациясын жүргізуге, құқықтық ұйғарымдардың мазмұнына
түсінік беруге мүмкіндік береді;
б) салыстырмалы -құқықтық- әртүрлі құқықтық жүйелерді немесе
олардың жекеленген элементтерін олардың жалпы және арнайы қасиеттерін
айқындау мақсатында салыстыруға мүмкіндік береді.
Мемлекет және құқық теориясы гуманитарлық ғылымдар жүйесінде. Өз
жиынтығымен ғылымдар жүйесін құрайтын ғылыми пәндерді жалпы, шартты
түрде үш топқа бөлуге болады. 1) техникалық ғылымдар; 2) табиғи ғылымдар;
3) гуманитарлық ғылымдар.
Гуманитарлық ғылымдар қоғамды, адамды, әлеуметтік қатынастар мен
институттарды зерттейді. Заң ғылымдары – гуманитарлық ғылымдардың бөлігі,
себебі мемлекет және құқық әлеуметтік институттар ретінде қатысады. Заң
ғылымдарын мынадай түрлерге бөлуге болады:
- мемлекет және құқық теориясы;
- тарихи –құқықтық ғылымдар (мемлекет және құқық тарихы, саяси және
құқықтық ілімдер тарихы);
- салалық заң ғылымдары (конституциялық, азаматтық, қылмыстық және басқа да
құқық салалары);
- қолданбалы ғылымдар (криминалистика, сот медицинасы, сот психиатриясы
және т.б.).
Мемлекет және құқық теориясы гуманитарлық ғылымдар жүйесінде бола
отырып, философиямен, әлеуметтанумен, саясаттанумен тығыз байланысты.
Осылай, философияның көмегімен мемлекет және құқық теориясының дүние
танымдық позициясы әзірленеді. Өз кезегінде мемлекет және құқық теориясы
кең көлемдегі философиялық қорытындылар үшін нақты материалдар береді.
Мемлекет және құқық теориясының заң ғылымдарының жүйесіндегі орны
Мемлекет және құқық теориясының заң ғылымдары жүйесіндегі орны
туралы сұрақты оның тарихи – құқықтық ғылымдармен арақатынасы мысалында
қарасытыруға болады. Мемлекет және құқық теориясы мен тарихи – құқықтық
ғылымдардың ұқсастығы - олар мемлекет және құқықты бүтіндей
қарастыратындығында. Айырмашылықтары тарихи – құқықтық ғылымдар
мемлекеттік – құқықтық нысандардың даму процесін хронологиялық тәртіпте
зерттесе, онда теория осы процестерді қорытады, мемлекет пен құқықтың
мәнін, олардың өмір сүру заңдылықтарын зерттейтіндігінде және т.б.
көрінеді. Салалық заң ғылымдарына қатысты мемлекет және құқық теориясы
қорытындылаушы ретінде қатысады, себебі ол мемлекет пен құқықтың пайда
болуының, туындауының жалпы заңдылықтарын зерттейді. Ал кез келген салалық
ғылымның пәні қоғамдық қатынастардың нақты бір сферасымен ғана байланысты.
Сондай –ақ мемлекет және құқық теориясы барлық салалық ғылымдар ортақ
проблемаларды зерттейді, ал бұл жалпы мемлекет және құқық теориясының
ұғымдары мен институттары арқылы салалық заң ғылымдарының ұғымдары мен
институттары тұжырымдалатындығы туралы айтуға мүмкіндік береді.
Мемлекет және құқық теориясының үш негізі функциясы бар:
1. Теориялық-танымдық функция – мемлекеттік – құқықтық құбылыстарды
ғылыми тұрғыдан түсіндіреді, бұл кезде сыртқы, техникалық – заңды жағын
ғана емес, сондай –ақ олардың заңдылықтары, өздеріне тән белгілері
тұрғысынан түсіндіреді, ал бұның өзі ғылыми болжау міндеттерін шешудге,
мемлекеттік – құқықтық құбылыстардың перспективасы мен тенденциялары
туралы ғылыми болжамдарды әзірлеуге септігін тигізеді.
2. Практикалық - қолданбалы функция. Мемлекет және құқық теориясы,
барлық басқа да заң ғылымдары сияқты, практикада мемлекет қызметін
жетілдіруге, заңнаманы дамытуға және оның практикада қолданылуын арттыруға
бағытталған ұсыныстарды әзірлеуге арналған. Осы орайдағы мемлекет және
құқық теориясының ерешке міндеті ғылыми зерттеудегі бағыты болып табылады,
соның нәтижесінде алынған қорытындылар мемлекеттік шешімдер үшін,
мемлекеттік – құқықтық инстиуттардың дамуындағы ортақ бағытты дайындау
үшін ғылыми негіз болуы қажет.
3. Тәрбиелік функция - мемлекет және құқық теориясы должна құқықтық
тәрбие міндеттерін шешуге, адамдарда демократия, жеке адамның құқықтары
мен бостандықтары, заңдылық, тәртіп сияқты өзекті және күрделі сұрақтарға
ғылыми көзқарастарды қалыптастыруға ықпал етуі қажет
Мемлекеттік кезеңге дейінгі әлеуметтік биліктің тек ру шегінде ғана
таралуы, оның ғана ерік-жігерін білдіруі және қандық туысқандыққа
негізделуі; қоғамдық түрде болуы, алғашқы қауымдық демократия мен өзін -
өзі басқаруға орнатылуы, билік органдары ретінде алғашқы қауымдық қоғамның
тіршілігіндегі барлық маңызды сұрақтарды шешетін рулық жиналыстар,
ақсақалдар, көсемдер, әскер басылары және т.б. сол кездегі әлеуметтік
биліктің ерекшелігі болып табылады.
Мемлекеттің пайда болу себептері. Мемлекеттің пайда болу туралы сұрақ
даулы болып келеді, себебі этнографиялық және тарихи ғылымдар осы туралы
жаңалықтармен барған сайын толықтыруда.Мемлекеттік пайда болуы туралы
көптеген теориялар бар, соның ішінде негізгілері мыналар болып табылады:
1. Теологиялық теория (Оның авторлары 13 ғ. Фома Аквинский, қазіргі
замандағы Маритен, Мерсье). Осы теорияны жақтаушылар мемлекетті құдай
жаратты, құдайдың еркімен пайда болды және мәңгілік болған деп түсіндіреді.
Жердегі тірішілік атаулының барлығы құдайдың еркімен туындаған, олай
болса мемлекетте адамдарға жерде тәртіп орнату үшін құдайдың жіберген
құралы. Мемлекеттің, мемлекеттік биліктің пайда болуын құдаймен
байланыстыруды жақтайды. “Билік құдайдан (жаратушыдан)” деген тезисті
уағыздайды және қорғайды. Өзінің діни мазмұнына қарамастан, Ежелгі Иудейде
пайда болған бұл теория, нақты болмысты бейнелейді (көрсетеді), атап
айтқанда, алғашқы мемлекеттердің теократиялық нысандарын – абыздардың
билігін, храмның рөлін, діни және әкімшілік орталықтардың арасындағы
биліктің бөлінуін көрсетті.
2. Патриархалдық теория - мемлекеттің бүлінген, ыдыраған отбасынан
пайда болғандығын қарастырады, ал монархтың билігін отбасы мүшелеріне билік
жүргізетін әке билігінен туындатады. Ірі патриархалдық отбасының басшысы
біртіндеп мемлекеттің басшысына – монархқа айналған. Бұл теория патшаның,
монархтың шексіз билігін дәлелдеуге бағытталған теория, бұнда биліктің
қайнар көзі жаратушыдан емес, тек отбасының басшысы, патриархтың шексіз
билігі болған отбасы нысандарынан бастау алады деп түсіндіреді. Бұл теория
Грецияда туындаған, Аристотелдің еңбектерінде негізі қаланды, бірақ
ағылшын ғалымы Фильмердің еңбектерінде дамуын тапты.
3. Келісімшарттық теория – ХУП-ХУШғғ. кеңінен тарады. Голландиядағы
оның жақтаушылары Гуго Гроций және Спиноза, Англияда - Д.Локк және
Т.Гоббс, Францияда - Ж.-Ж. Руссо, Ресейде - А.Радищев болды. А. Радищевтың
айтуы бойынша билік халыққа тиесілі, бірақта олар оны монархқа берген,
соған қарамастан ол халықтың бақылауында болады деп ұйғарады. Келісімшарт
теориясы бойынша мемлекет адамдар қатысатын келісімшарттың нәтижесінде
туындайды, осыған сәйкес адамдар өз бостандықтарының, құқықтарының,
биліктерінің біраз бөлігін мемлекетке береді, ал өз кезегінде мемлекет
оларды қорғауға кепілдік береді.
4. Күштеу теориясы – мемлекеттік пайда болуының негізі күштеу, ереже
бойынша, бір халықтың екіншісін жаулап алуымен – деп түсіндіреді. Жеңімпаз
жаулап алған халықты билеу үшін, күштеп, зорлық – зомбылық жасап өзіне
бағындыру үшін мемлекет құрады. Күштеу теориясы ХІХғ. Пайда болды, оның
өкілі Л.Гумплович,К.Каутский , Е.Дюринг.
5. Психологиялық теория – мемлекеттің пайда болуын адам психикасының
сезімдерінің көрінісі: бағынуға мұқтаждық, еліктеумен, алғашқы қауымдық
қоғамның элитасынан байланыстылығын түсінумен, іс- әрекетті нақты
варианттарының әділеттілігін мойындау – деп түсіндіреді. Наиболее яркими
представителями Психологиялық теорияның аса көрнекті өкілдері
Л.Петражицкий және Г.Тард болып табылады.
6. Органикалық теория. Өкілдері Г.Спенсер, Вормс, X. Прейс – бұл
тірі организмнің мүшелері арасындағы тұрақты байланыстарға ұқсас бөлімдері
арасындағы тұрақты байланысы бар организм, яғни мемлекет – биологиялық
эволюцияның бір түрі болып табылатын әлеуметтік эволюцияның жемісі деп
санайды. Мемлекет биологиялық организмнің бір түрі бола отырып, миы
(басқарушылары) және оның шешімдерін орындайтын құралдары (бағынушылары)
болады..
7. Мемлекеттің пайда болуының ирригациялық теориясы – олардың алғашқы
деспотиялық нысандарының пайда болуын шығыс аграрлық облыстардағы ірі
суландырғыш құрылыстарын салу қажеттілігімен байланыстырады. Бұл теория
қазіргі неміс ғалымы К-А. Виттфогелдің еңбектерінде көрініс тапты.
8. Материалистік теория – мемлекеттің пада болуын әлеуметтік –
экономикалық факторлармен, яғни жеке меншіктің пайда болуымен және
қоғамның таптарға бөлінуімен байланыстырады. Бұл теорияның өкілдері — К.
Маркс, Ф. Энгельс, В. Ленин – мемлекетті бір таптың екіншісіне үстемдігін
сақтау және қолдау мақсатында, сондай –ақ қоғамның біртұтас организм
ретінде өмір сүріп және қызмет етуін қамтамасыз ету мақсатында пайда болды
деп санайды.
10.Мемлекеттің пайда болу нысандары. Мемлекеттің қалыптасуы – әр түрлі
елдерде алуан түрлі жүрген ұзақ процесс.
Шығыста “азиаттық өндіріс тәсілі” сияқты нысаны кеңінен тарады
(Египет, Вавилон, Үндістан, Қытай және т.б.). Бұл жерлерде рулық қауымның
әлеуметтік – экономикалық құрылымы - қауымдық жер, ұжымдық меншік және
т.б. тұрақты болып, ұзақ уақыт сақталды. Ежелгі Шығыста ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
пайда болуы
Негізгі сұрақтары
1) Мемлекет және құқық теориясының анықтамасы мен ерекшеліктері
2) Мемлекет және құқық теориясының пәні
3)Мемлекет және құқық теориясының әдістері
4)Мемлекеттік кезеңге дейінгі әлеуметтік биліктің жалпы сипаты
5) Мемлекеттің пайда болу себептері
6)Мемлекеттің пайда болу нысандары
Мемлекет және құқық теориясы- бұл мемлекет пен құқықтың негізгі және
жалпы заңдылықтары туралы, олардың олардың мәні туралы, қоғамдағы мақсат-
міндеті мен дамуы туралы білімдердің қорытындыланған жүйесі.
Ғылым ретіндегі мемлекет және құқық теориясының ерекшеліктері мынада:
біріншіден, қоғамдық ғылым болып табылады, себебі оның пәнін қоғамдық
құбылыстар - мемлекет пен құқық құрайды. Мемлекет және құқық теориясының
бұл ерекшелігі басқа ғылымдардан өзгешеленеді (табиғи, техникалық).
Екіншіден, мемлекет саясатына, биліктік қызметінің облысына тікелей
қатысты қоғамдық құбылыстарды зерттейтін саяси – заң ғылымы болып табылады
Бұл ерекшелігімен ол мемлекеттік – құқықтық құрылысты тікелей
зерттемейтін басқа да қоғамдық қатынастардан өзгешеленеді. Үшіншіден,
мемлекет пен құқықтың негізгі және жалпы заңдылықтары мен белгілерін
зерттейтін жалпы теориялық ғылым болып табылады.Бұл ерекшелігімен ол
арнайы заң ғылымдарынан өзгешеленеді. Төртіншіден, әдістемелік сипаттағы
ғылым болып табылады. Мемлекеттік – құқықтық құрылыстың жалпы заңдылықтарын
зерттей тырып, ол мемлекеттік – құқықтық құбылыстарды зерттейтін әдістерді
(яғни тәсілдерді) әзірлейді.
Мемлекет және құқық теориясының пәні – бұл мемлекет және құқықтың пайда
болуының, дамуының және қызмет етуінің жалпы заңдылықтары, сондай – ақ
юриспруденцияның негізгі ұғымдарының жүйесі.
Мемлекет және құқық теориясының әдістері. Ғылымның әдісі -бұл соның пәнін
зерттейтін тәсілдер мен амал –жолдардың жиынтығы. Мемлекет және құқық
теориясының көптеген әдістерінің ішінде мыналарды атауға болады:
1. Жалпы әдістер - философиялық, дүние танудың (ойлаудың) анағұрлым
жан жақты қағидаларын білдіретін дүние танымдық тәсілдер. Оларға мыналар
жатады:
а) метафизика, мемлекет пен құқықты мәңгілік және өзгермейтін
институттар ретінде қарастырады;
б) диалектика - материалистік және идеалистік.
Материалистік диалектика –бұл құбылыстарды қоғамдағы әлеуметтік –
экономикалық өзгерістермен байланыстырады, атап айтқанда жеке меншіктің
пайда болуымен және қоғамның таптарға бөлінуімен, яғни мемлекет және
құқықты нақты тарихи жағдайда, дамуында және бірі – бірімен өзара
байланыста қарастырады. Идеалистік диалектика өз кезегінде объективті және
субъективті идеализм болып бөлінеді. Объективті идеализм мемлекет пен
құқықтың пайда болу себептерін және өмір сүру фактісін құдаймен
байланыстырады; субъективті идеализм – адамның санасымен.
2. Жалпы ғылыми әдістер - бұл тәсілдер жалпыға ортақ әдістер сияқты
ғылыми танымды толығымен қамтымайды, тек оның жекеленген кезеңдерінде ғана
қолданылады. Оларға мыналар жатады:
а) анализ – күрделі мемлекеттік – құқықтық құбылыстарды жекеленген
бөлімдерге шартты түрде бөлу;
б) синтез - құбылыстарды оның құрамды бөліктерін шартты түрде
біріктіру жолымен зерттеу;
в) жүйелі тәсіл – объектінің тұтастығын ашуға бағытталған, ондағы
көптеген типтердің байланысын анықтауға бағытталған;
г) функционалдық тәсіл - бір әлеуметтік құбылыстардың екіншілеріне
қатысы бойынша анықтауға бағытталған;
3. Жеке ғылыми әдістер - бұл тәсілдер техника, ғылыми, және
гуманитарлық ғылымдардың жетістіктерімен мемлекет және құқық теориясын
меңгеру нәтижесі болып қатысады Оларға мыналар жатады:
а) нақты -әлеуметтік – анкеталау, интервью алу, байқаудың және т.б.
тәсілдердің көмегімен позволяет мемлекеттік – құқықтық сферадағы
субъектілердің фактілі мінез – құлықтары туралы мәліметтерді алуға
мүмкіндік береді;
б) статистикалық- қандай – да бір мемлекеттік – құқықтық
құбылыстардың сандық көрсеткіштерін алуға мүмкіндік береді;
в) кибернетикалық - ұғымдардың, заңдардың жүйесі мен кибернетиканың
техникалық құралдарының көмегімен мемлекеттік – құқықтық құбылыстарды
тануға мүмкіндік береді.
4. Жеке құқықтық әдістер, қатаң заңды болып табылады және оларға
мыналар жатады:
а) формалды - заңдық – заңды түсініктерді, олардың белгілерін
анықтауға, классификациясын жүргізуге, құқықтық ұйғарымдардың мазмұнына
түсінік беруге мүмкіндік береді;
б) салыстырмалы -құқықтық- әртүрлі құқықтық жүйелерді немесе
олардың жекеленген элементтерін олардың жалпы және арнайы қасиеттерін
айқындау мақсатында салыстыруға мүмкіндік береді.
Мемлекет және құқық теориясы гуманитарлық ғылымдар жүйесінде. Өз
жиынтығымен ғылымдар жүйесін құрайтын ғылыми пәндерді жалпы, шартты
түрде үш топқа бөлуге болады. 1) техникалық ғылымдар; 2) табиғи ғылымдар;
3) гуманитарлық ғылымдар.
Гуманитарлық ғылымдар қоғамды, адамды, әлеуметтік қатынастар мен
институттарды зерттейді. Заң ғылымдары – гуманитарлық ғылымдардың бөлігі,
себебі мемлекет және құқық әлеуметтік институттар ретінде қатысады. Заң
ғылымдарын мынадай түрлерге бөлуге болады:
- мемлекет және құқық теориясы;
- тарихи –құқықтық ғылымдар (мемлекет және құқық тарихы, саяси және
құқықтық ілімдер тарихы);
- салалық заң ғылымдары (конституциялық, азаматтық, қылмыстық және басқа да
құқық салалары);
- қолданбалы ғылымдар (криминалистика, сот медицинасы, сот психиатриясы
және т.б.).
Мемлекет және құқық теориясы гуманитарлық ғылымдар жүйесінде бола
отырып, философиямен, әлеуметтанумен, саясаттанумен тығыз байланысты.
Осылай, философияның көмегімен мемлекет және құқық теориясының дүние
танымдық позициясы әзірленеді. Өз кезегінде мемлекет және құқық теориясы
кең көлемдегі философиялық қорытындылар үшін нақты материалдар береді.
Мемлекет және құқық теориясының заң ғылымдарының жүйесіндегі орны
Мемлекет және құқық теориясының заң ғылымдары жүйесіндегі орны
туралы сұрақты оның тарихи – құқықтық ғылымдармен арақатынасы мысалында
қарасытыруға болады. Мемлекет және құқық теориясы мен тарихи – құқықтық
ғылымдардың ұқсастығы - олар мемлекет және құқықты бүтіндей
қарастыратындығында. Айырмашылықтары тарихи – құқықтық ғылымдар
мемлекеттік – құқықтық нысандардың даму процесін хронологиялық тәртіпте
зерттесе, онда теория осы процестерді қорытады, мемлекет пен құқықтың
мәнін, олардың өмір сүру заңдылықтарын зерттейтіндігінде және т.б.
көрінеді. Салалық заң ғылымдарына қатысты мемлекет және құқық теориясы
қорытындылаушы ретінде қатысады, себебі ол мемлекет пен құқықтың пайда
болуының, туындауының жалпы заңдылықтарын зерттейді. Ал кез келген салалық
ғылымның пәні қоғамдық қатынастардың нақты бір сферасымен ғана байланысты.
Сондай –ақ мемлекет және құқық теориясы барлық салалық ғылымдар ортақ
проблемаларды зерттейді, ал бұл жалпы мемлекет және құқық теориясының
ұғымдары мен институттары арқылы салалық заң ғылымдарының ұғымдары мен
институттары тұжырымдалатындығы туралы айтуға мүмкіндік береді.
Мемлекет және құқық теориясының үш негізі функциясы бар:
1. Теориялық-танымдық функция – мемлекеттік – құқықтық құбылыстарды
ғылыми тұрғыдан түсіндіреді, бұл кезде сыртқы, техникалық – заңды жағын
ғана емес, сондай –ақ олардың заңдылықтары, өздеріне тән белгілері
тұрғысынан түсіндіреді, ал бұның өзі ғылыми болжау міндеттерін шешудге,
мемлекеттік – құқықтық құбылыстардың перспективасы мен тенденциялары
туралы ғылыми болжамдарды әзірлеуге септігін тигізеді.
2. Практикалық - қолданбалы функция. Мемлекет және құқық теориясы,
барлық басқа да заң ғылымдары сияқты, практикада мемлекет қызметін
жетілдіруге, заңнаманы дамытуға және оның практикада қолданылуын арттыруға
бағытталған ұсыныстарды әзірлеуге арналған. Осы орайдағы мемлекет және
құқық теориясының ерешке міндеті ғылыми зерттеудегі бағыты болып табылады,
соның нәтижесінде алынған қорытындылар мемлекеттік шешімдер үшін,
мемлекеттік – құқықтық инстиуттардың дамуындағы ортақ бағытты дайындау
үшін ғылыми негіз болуы қажет.
3. Тәрбиелік функция - мемлекет және құқық теориясы должна құқықтық
тәрбие міндеттерін шешуге, адамдарда демократия, жеке адамның құқықтары
мен бостандықтары, заңдылық, тәртіп сияқты өзекті және күрделі сұрақтарға
ғылыми көзқарастарды қалыптастыруға ықпал етуі қажет
Мемлекеттік кезеңге дейінгі әлеуметтік биліктің тек ру шегінде ғана
таралуы, оның ғана ерік-жігерін білдіруі және қандық туысқандыққа
негізделуі; қоғамдық түрде болуы, алғашқы қауымдық демократия мен өзін -
өзі басқаруға орнатылуы, билік органдары ретінде алғашқы қауымдық қоғамның
тіршілігіндегі барлық маңызды сұрақтарды шешетін рулық жиналыстар,
ақсақалдар, көсемдер, әскер басылары және т.б. сол кездегі әлеуметтік
биліктің ерекшелігі болып табылады.
Мемлекеттің пайда болу себептері. Мемлекеттің пайда болу туралы сұрақ
даулы болып келеді, себебі этнографиялық және тарихи ғылымдар осы туралы
жаңалықтармен барған сайын толықтыруда.Мемлекеттік пайда болуы туралы
көптеген теориялар бар, соның ішінде негізгілері мыналар болып табылады:
1. Теологиялық теория (Оның авторлары 13 ғ. Фома Аквинский, қазіргі
замандағы Маритен, Мерсье). Осы теорияны жақтаушылар мемлекетті құдай
жаратты, құдайдың еркімен пайда болды және мәңгілік болған деп түсіндіреді.
Жердегі тірішілік атаулының барлығы құдайдың еркімен туындаған, олай
болса мемлекетте адамдарға жерде тәртіп орнату үшін құдайдың жіберген
құралы. Мемлекеттің, мемлекеттік биліктің пайда болуын құдаймен
байланыстыруды жақтайды. “Билік құдайдан (жаратушыдан)” деген тезисті
уағыздайды және қорғайды. Өзінің діни мазмұнына қарамастан, Ежелгі Иудейде
пайда болған бұл теория, нақты болмысты бейнелейді (көрсетеді), атап
айтқанда, алғашқы мемлекеттердің теократиялық нысандарын – абыздардың
билігін, храмның рөлін, діни және әкімшілік орталықтардың арасындағы
биліктің бөлінуін көрсетті.
2. Патриархалдық теория - мемлекеттің бүлінген, ыдыраған отбасынан
пайда болғандығын қарастырады, ал монархтың билігін отбасы мүшелеріне билік
жүргізетін әке билігінен туындатады. Ірі патриархалдық отбасының басшысы
біртіндеп мемлекеттің басшысына – монархқа айналған. Бұл теория патшаның,
монархтың шексіз билігін дәлелдеуге бағытталған теория, бұнда биліктің
қайнар көзі жаратушыдан емес, тек отбасының басшысы, патриархтың шексіз
билігі болған отбасы нысандарынан бастау алады деп түсіндіреді. Бұл теория
Грецияда туындаған, Аристотелдің еңбектерінде негізі қаланды, бірақ
ағылшын ғалымы Фильмердің еңбектерінде дамуын тапты.
3. Келісімшарттық теория – ХУП-ХУШғғ. кеңінен тарады. Голландиядағы
оның жақтаушылары Гуго Гроций және Спиноза, Англияда - Д.Локк және
Т.Гоббс, Францияда - Ж.-Ж. Руссо, Ресейде - А.Радищев болды. А. Радищевтың
айтуы бойынша билік халыққа тиесілі, бірақта олар оны монархқа берген,
соған қарамастан ол халықтың бақылауында болады деп ұйғарады. Келісімшарт
теориясы бойынша мемлекет адамдар қатысатын келісімшарттың нәтижесінде
туындайды, осыған сәйкес адамдар өз бостандықтарының, құқықтарының,
биліктерінің біраз бөлігін мемлекетке береді, ал өз кезегінде мемлекет
оларды қорғауға кепілдік береді.
4. Күштеу теориясы – мемлекеттік пайда болуының негізі күштеу, ереже
бойынша, бір халықтың екіншісін жаулап алуымен – деп түсіндіреді. Жеңімпаз
жаулап алған халықты билеу үшін, күштеп, зорлық – зомбылық жасап өзіне
бағындыру үшін мемлекет құрады. Күштеу теориясы ХІХғ. Пайда болды, оның
өкілі Л.Гумплович,К.Каутский , Е.Дюринг.
5. Психологиялық теория – мемлекеттің пайда болуын адам психикасының
сезімдерінің көрінісі: бағынуға мұқтаждық, еліктеумен, алғашқы қауымдық
қоғамның элитасынан байланыстылығын түсінумен, іс- әрекетті нақты
варианттарының әділеттілігін мойындау – деп түсіндіреді. Наиболее яркими
представителями Психологиялық теорияның аса көрнекті өкілдері
Л.Петражицкий және Г.Тард болып табылады.
6. Органикалық теория. Өкілдері Г.Спенсер, Вормс, X. Прейс – бұл
тірі организмнің мүшелері арасындағы тұрақты байланыстарға ұқсас бөлімдері
арасындағы тұрақты байланысы бар организм, яғни мемлекет – биологиялық
эволюцияның бір түрі болып табылатын әлеуметтік эволюцияның жемісі деп
санайды. Мемлекет биологиялық организмнің бір түрі бола отырып, миы
(басқарушылары) және оның шешімдерін орындайтын құралдары (бағынушылары)
болады..
7. Мемлекеттің пайда болуының ирригациялық теориясы – олардың алғашқы
деспотиялық нысандарының пайда болуын шығыс аграрлық облыстардағы ірі
суландырғыш құрылыстарын салу қажеттілігімен байланыстырады. Бұл теория
қазіргі неміс ғалымы К-А. Виттфогелдің еңбектерінде көрініс тапты.
8. Материалистік теория – мемлекеттің пада болуын әлеуметтік –
экономикалық факторлармен, яғни жеке меншіктің пайда болуымен және
қоғамның таптарға бөлінуімен байланыстырады. Бұл теорияның өкілдері — К.
Маркс, Ф. Энгельс, В. Ленин – мемлекетті бір таптың екіншісіне үстемдігін
сақтау және қолдау мақсатында, сондай –ақ қоғамның біртұтас организм
ретінде өмір сүріп және қызмет етуін қамтамасыз ету мақсатында пайда болды
деп санайды.
10.Мемлекеттің пайда болу нысандары. Мемлекеттің қалыптасуы – әр түрлі
елдерде алуан түрлі жүрген ұзақ процесс.
Шығыста “азиаттық өндіріс тәсілі” сияқты нысаны кеңінен тарады
(Египет, Вавилон, Үндістан, Қытай және т.б.). Бұл жерлерде рулық қауымның
әлеуметтік – экономикалық құрылымы - қауымдық жер, ұжымдық меншік және
т.б. тұрақты болып, ұзақ уақыт сақталды. Ежелгі Шығыста ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz