Топографиялық карта бойынша есептерді шешу

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ...3
1.Топографиялық карта бойынша есептерді шешу ... ..4
2.Карта бойынша жердің профилін жасау ... ... ... ..8
3. Топографиялық карталардың жол.жол сызығы ... ..14
4.Топографиялық карталардың мазмұны және шартты белгілері ... ... ... ... ... ... ...16
Қорытынды ... ... ... ... ... .20
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... 21

Топографиялық картаның беті солтүстік және октүстік жағынан параллельдермен, ал батыс және шығыс жағынан меридиандармен шектелген. Кескінделген заттар мен жергілікті жердің контурларының географиялық координаталарын анықтау мүмкіндігі болу үшін картада градус рамкасы болады; ол карта бетінің ішкі және сыртқы рамкаларының аралығында орналасқан. Градус рамкасы шығыс пен батыс қабырғаларындағы ендіктің минуты мен солтүстік пен онтүстік қабырғаларындағы бойлықтың минуты кезектесіп отыратын қара және ақ шашкалармен белгіленген. Әр ендік пен бойлықтың минуты (шашка) алты тең бөлікке бөлінген. Осы белгіленген нүктелердің ара қа-шықтығы 10"-ке тең. Градус рамкасының жол-жол сызықтарын пайдаланып карта бетінде градус торын жүргізуге болады; олар картада нүктелердің географиялық координаталарын анықтауға мүмкіндік береді.
Картаға градус торынан басқа тікбұрышты зональды координаталар схемасының квадратты координаталар торы салынады. Осы торлардың квадратының қабырғасы әдетте километрлердін толық санымен белгіленеді, сондықтан да оны километрлік деп атайды.[4]

1.Грюнберг А.В. Картография с основами топографии – Москва 1990 г.
2.Андреев Н. В.Основы топографии и картографии – Москва
1972 г.-39с.
3.Қалыбеков С. Топография негіздері – Алматы 1993 ж. -37б.
4.Бахрамелев А. Картография –Москва 1986 г.-42с.
5.Дүйсенов С. Қ. Географиялық белдеулер –ХБГ, 2001, N 4.-42б.
6.Полярлық координаттар. – Физика және география. 2005, N 6.-38б.
7.Госпадинов В. Г. Топография – Москва 1974 г.-14с.
8.Түсіпбекова Г. Географиялық карта туралы жалпы мәліметтер.-
География және табиғат –2006,N 2.
11.Коринский В.А. , Щенев В. А. , Душина И. В. – Материктер мен мұхиттар географиясы. Алматы,2001.-64б.
12.Төкенов Б.Географияны оқыту әдістері –География және табиғат. 2003, N 6 . -52б.
13.Сейсенов А. Географиялық карталарды оқыту. География окружающая среда 2005 , N 3 .-13б.
14.Топографиялық карталар.- География және табиғат . 2004, N 6.-43б.

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1.Топографиялық карта бойынша есептерді
шешу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
2.Карта бойынша жердің профилін
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
3. Топографиялық карталардың жол-жол
сызығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...14
4.Топографиялық карталардың мазмұны және шартты
белгілері ... ... ... ... ... ... .. .16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21

Кіріспе

Топографиялық картаның беті солтүстік және октүстік жағынан
параллельдермен, ал батыс және шығыс жағынан меридиандармен шектелген.
Кескінделген заттар мен жергілікті жердің контурларының географиялық
координаталарын анықтау мүмкіндігі болу үшін картада градус рамкасы болады;
ол карта бетінің ішкі және сыртқы рамкаларының аралығында орналасқан.
Градус рамкасы шығыс пен батыс қабырғаларындағы ендіктің минуты мен
солтүстік пен онтүстік қабырғаларындағы бойлықтың минуты кезектесіп
отыратын қара және ақ шашкалармен белгіленген. Әр ендік пен бойлықтың
минуты (шашка) алты тең бөлікке бөлінген. Осы белгіленген нүктелердің ара
қа-шықтығы 10"-ке тең. Градус рамкасының жол-жол сызықтарын пайдаланып
карта бетінде градус торын жүргізуге болады; олар картада нүктелердің
географиялық координаталарын анықтауға мүмкіндік береді.
Картаға градус торынан басқа тікбұрышты зональды координаталар
схемасының квадратты координаталар торы салынады. Осы торлардың квадратының
қабырғасы әдетте километрлердін толық санымен белгіленеді, сондықтан да оны
километрлік деп атайды.[4]
Карта бетінің градус рамкасының сыртында безендіру рамкасы сызылады.
Осы рамканың сыртында орналасқан жазулар және графиктер шектік безендіруге
жатады. Әрбір топографиялық картаның үстіңгі жағында беттің номенклатурасы
көрсетіледі. Рамканың төменгі жағында мыналар орналасады: 1) осы карта
бетіне тән магнит тілінің орташа бурылуы және меридианлардың жақындасуы
туралы мәліметтер; 2) сандық және сызыктық масштабтары; 3) жер бедері
кимасының биіктігі туралы мәліметтер (тұтас горизонтальдардың қанша метр
сайын жүртізілгендігі туралы); 4) табан графигі; 5) түсірілген және
жанартылған жылы; мұның өзі картадағы кескіннің дұрыстығы туралы тұжырым
жасауға мүмкіндік береді.
Шектік безендіруге тағы да көрші беттердің номенклатурасының жазуы
жатады; олар градус және безендіру рамкаларының үзілген әр қабырғасының
ортасында жазылады, сонымен қатар жиынтықтағы беттердін орналасу схемасы
және басқа да түсіндірме жазулар кіреді.

1.Топографиялық карта бойынша есептерді шешу

Топографиялық карталар мен пландар жоспарлармен, барлау және кұрылыс
жұмыстарымен байланысты бірсыпыра есептерді шешуге мүмкікдік береді. Оларға
мына есептер жатады: 1) нүктелердің биіктігін анықтау; 2) беткейдін кұлама
тік-тігін анықтау және сызықтың көлбеулігін анықтау; 3) карта бойынша
жердің профилін жасау; 4) трассаны берілген еңістікпен жобалау; 5) су
жиналу ауданының шегін анықтау; 6) су жинылу шегін анықтау; 7) нүктелер
арасыңдағы көріну мүмкіндігін анықтау; 8) шартты белгілерді оқып-білу т. с.
с. Нүктелердің биіктігін анықтау. Карталар мен пландарды колданғанда
көбінесе жергілікті жердегі нүктелердің биіктік белгісін анықтауға тура
келеді. Осы есепті шешуде үш түрлі жағдай кездесуі мүмкін.
Нүкте горизонтальда орналасқан. Осы жағдайда нүктенің биіктігі горизонталь
белгісіне тең болады.[5]
М нүктесі әр түрлі Нк және НN (1-сурет) горизонтальдарынын, арасында
орналасқан. Осы жағдайда нүктенің биіктігін интерполяциялаудың бірнеше
әдістері арқылы анықтайды. Бұл үшін сызғыштың көмегімен М нүктесінен ең
таяу жатқан горизонтальдарға дейінгі d1 және d2 қашықтықтар-ды өлшейді. М

1-сурет .
нүктесінін Нм биіктік белгісін жердің төмендеу бағытына байланысты екі рет
табуға болады, мұндағы НN , Нк — горизонтальдардың биіктік белгісі, м; d1
және d2—М нүктесінен горизонтальдарға дейінгі ара қашық-тықтар, мм; һ — жер
бедерінің кима биіктігі, м.

Егер де биіктік белгілері Н1 және Н2 көршілес горизонтальдар арасында
орналасқан А нүктесіндегі (1-сурет) бұрғылау скважина аузының биіктік
белгісін НА анықтау керек болса, онда А нүктесі арқылы горизонтальдарға
дейінгі ара қашықтықтарға нормаль сызығын жүргізіп, с және d кесінділерін
өлшейміз. Сонда бұрғылау скважннасының ізделіп отырған биіктік белгісі
мынадай болады: НА = Н1 + с \d (Н2- Н1).

2- сурет .

Нүкте тұйық горизонтальдың ішінде орналасқан. Мысалы, Р нүктесі (2-
сурет) тұйық горизонтальдың ішінде орналасқан, әрі төбенің ұшар басы болып
табылады. Әрине, осы нүктенің Нр биіктігі нүктенің маңындағы горизонтальдың
биіктік белгісінен, жер бедері кимасының биіктігінін шамасынан кем екені
белгілі. Сондықтан Р нүктесінін Нр биіктік белгісі шамамен көршілес
горизонтальдың биіктік белгісіне жер бедері қимасы биіктігінің жартысын
косқан кезде шығатын санға тең деп алуға болады, яғни Нр =151,25 м. Егер
нүкте қазан шұңқырдың түбінде орналасса, онда оның биіктік белгісі көршілес
горизонтальдың биіктігінен жер бедері қимасы биіктігінің жарты шамасын
алған кезде шығатын санға тең деуге болады

3-сурет

Горизонтальдар арқылы орташа ойлы-қырлы жердегі нүктелердің биіктік
белгісін анықтау дәлдігі шамамен жер бедері қимасы биіктігінің 1\3-іне тең
болады. Беткейдің құлама тіктігін анықтау. Беткейдің құлама тіктігі ν
және сызықтың еңістігі (3-сурет) беткей нүктелерінің биіктік айырымынын
табанына қатынасына тең болады және мына формула бойынша анықталады:

i =tgv=h\d

мұндары h - жер бедері қимасының биіктігі, м; d — табаны, м. Беткейдің
тіктігі мен еңістігін картадан немесе планнан анықтау кезінде есептерді
женілдету үшін табан графиктері деп аталатын арнайы графиктер қолданылады.
Беткейдің еңістіктері бұрыштың шамамен немесе көлбеулілік арқылы (ондық бөл-
шекпен, процентпен немесе профильмен) берілуі мүмкін.[6]
Табан графигін салу үшін горизонталь сызықты кез келген сызықтын тең
кесіндісіне бөледі, содан соң кесінділердің шетіне көлбеудін бұрыштық мәнін
ЗО'-тан бастап жазады. График шкаласының бұрыштарының ең сонғы мәні
берілген карта мен планда кескінделген беткейлердің максималь тіктігіне
байланысты белгіленеді. Бұдан кейін жер бедері қимасының қабылданған
биіктігіне және көлбеу бұрышының әрбір мәніне сәйкес табандарды мына
формуламен есептейді: d = h\ tgv.
Табанның карта (план) масштабында анықталған шамаларын горизонталь
оське тұрғызылған перпендикулярларға қарсы көлбеу бұрыштарына сәйкес етіп
салады. Алынған осы нүктелерін косып табан графигің аламыз, ал бұл беткей
графигін береді
(4--сурет)

4-сурет

Егер горизонталь сызығы бөліктерінің нүктелерінде көлбеу бұрыштарының
орнына бұрыштардың мәндері жазылған болса, және перпендикулярларда
тиісінше табандар салынса, онда еңістер графигі алынады (5-сурет).

5-сурет.
Беткейдің құлама тіктігін және келбеулігін планнан анықтау үшін
циркульмен көршілес жатқан негізгі горизонтальдардың ара қашыктығын өлшеп,
оны төсеу графигіне тақал ұстап шкаланың табанынан градус санын окиды.
Картаның безендіру рамкасының сыртында көрсетілген табан графиктері
жер бедері қимасының және берілген картаның немесе планнын, масштабына
сәйкес есептеліп жасалатының ұмытпау керек.Карта бойынша жердің профилін
жасау.
2.Карта бойынша жердің профилін жасау
Топографиялық картада немесе планда АВ сызығы бойынша жердін, профилін
салу керек болсын. Профильді кез келген берілген масштабта, демек карта
масштабында да салуға болады.[8]

6-сурет

Жергілікті жердін профилін салу үшін берілген бағытқа жол-жол
миллиметрлік қағазды салады. Оған шығып тұрған барлық горизонтальдарды, жер
бетінің кедір-будырындағы және беткейлердегі нуктелерді, мысалы, АВ сызығын
және 1, 2, ,..., 11 нүктелерді (6-сурет) белгілейді. Содан соң жол-жол ка-
ғазды горизонталь қашыктықтар графасына көшіріп олардың мәндерін жазады.
Осымен қатар биіктік белгісі графасына профиль сызығының
горизонтальдарымен қиылысқан нүктелерінің биіктік белгісінін мәндері
жазылып қойылады.
Профиль нүктелерін биіктік белгісі арқылы тұрғызу шартты горизонттың
сызығынан салынады. Көрнекілік үшін профильдің вертикаль масштабы
горфонталь масштабымен салыстырғанда 10 есе үлкейтіп алынады, бірақ
масштабтардың қатынасы басқаша да болуы мүмкін. Шартты горизонттың биіктік
белгісін ең кіші биіктік белгісі бар нүктеде берілген сызықтан 1 см жо-
ғарырақ орналасатындай етіп таңдайды. Шартты горизонттық сызығынан әрбір
нүктеге перпендңкулярлар тұрғызылып, оларға таңдалған масштабта шартты
горизонт сызығы мен нүктелердің биіктік белгілерінің айырымы салынады.
Перпендикулярлардың ұштарын қисық сызыкпен қосып, жергілікті жердің
профилін кескіндейді.
Трассаны берілген еңістікпен жобалау. Топографиялық карталарда темір және
автомобиль жолдарын, каналдарды және тағы басқа да созылыңқы объектілерді
жобалауға тура келеді. Осындай келешектегі жобалау кұрылыстарының трассасын
белгілі шектік еңістікпен белгілейді (трассаның көлбеу бұрышы берілген
шамадан, мысалы, 1,5°-тан артық болмауы тиіс). Айталық, картада осындай
келешектегі трассаны А және В нүктелерінің арасында белгілеп, оны жүргізу
керек (12-сурет) болсын. Картадағы табан графигі бойынша берілген көлбеу
бурышқа (1,5°) сәйкес шаманы табамыз да оны өлшеуіштің ашасына аламыз.
Берілген А нүктесінен осы өлшеуіштің шасымен келесі горнзонтальды басып
өтіп жобаланатын сызықтың б нүктесін табамыз,сонда Аб сызығының еңістігі
берілген 1,5° көлбеу бұрышқа тең болады. Одан кейін өлшеуіштің бір ашасын
табылған б нүктесінде ұстап тұрып, келесі горизонтальды белгілеп алып, b
нүктесін табамыз.) Сөйтіп жобаланатын сызықтың келесі bг, гd және dе
кесінділерін табамыз. е нуктесінен В нүктесіне дейін тұзу сызық жүргізуге
болады, өйткені осы учаскедегі еңістік берілген шекті еңістіктен аз болады.

Бұл берілген есепті шешу кезінде трассаның әр түрлі варианттарын табуға

7 – сурет .
болатының, солардың ішінен техникалық-экономинкалық тұрғыдан ең. қолайлысы
тандап алынатынын тап айтқан жөн. Су жиналу ауданының шегін анықтау. Жер
бедерінің жағдайына байланысты су белгілі бір суағарға (өзен, қойнау және
т. с. с.) ағып жиналуға тиіс; жер бетінің осы учаскесің су жиналу ауданы
немесе бассейн деп атайды. Су жиналу ауданың контурлау жергілікті жердің
жер бедерін есепке ала отырып картадағы горизонтальдар арқылы жасалынады.
Горизонтальдарды тік бұрышпен қиып өтетін суайрық, сызықтары су жиналу
ауданының шегі болып саналады. Су жиналу ауданын, жауын-шашынның жылдық
орташа мөлшерін, жердегі ылғалдық булану және сіңу жағдайын біле отырып су
ағынының күш-қуатын есептеп шығаруға болады; ал мұнын, өзі көпірлердін,
бөгендердің және тағы басқа гидротехникалық ірі құрылыстардың, аудандарын
есептеуге қажет.[9]
Су жайылу шегін анықтау. Өзен аңғарына плотиналар мен бөгендер салу
кезінде картада немесе планда су жайылу учаскесінін шегін анықтау қажеті
туады. Осындай шекті түсіру үшін болашақ құрылыстын орнын және оның
айналасындағы судың жобадағы барынша көп деңгейін білу керек.
Картаға белгіленіп отырған гидротехникалық ірі құрылыстың, осі түзу
сызықпен сызылады. Құрылыс осінің ұштары горизонтальда немесе жобадағы су
деңгейіне тек биіктік белгілсрі бар горизонтальдардың аралығында жатуы
тиіс.
Одан әрі жобаланған кұрылыс осінің ұштарынаң жобадағы су деңгейінін
биіктік белгілерін бойлай жылжып, горнзонтальдарды пайдалана отырып, тұйық
сызықты — су жайылу шегін табуға болады. Су жайылу ауданын штрихтап қояды.
Нүктелердің арасындағы көріну мүмкіндігін анықтау. Картада берілген
екі нүктелердін арасындағы көріну мұмкінін анықтау қажеттігі жиі туып
жатады. Егер нүктелердің арасында көріну мүмкіндігі болмаса, ал кейбір
жағдайларда олардың болуы үшін осы нуктелерде канша метр жоғары көтерілу
керек екендігін анықтау талап етіледі. Мұндай есептерді, мысалы, әр турлі
кластағы триангуляция мен полигонометрияны жобалауда және рекогносцировка
жасауда шешуге тура келеді.

Бірсыпыра жағдайларда нүктелердің арасында көріну мүмкіндігі бар-жоғын
картадағы немесе пландағы кескінделген жер бедеріне зер сала қарай отырып
анықтауға болады, мәселен, егер берілген нүктелер ашық жерде, суайрықтардың
қарама-қарсы бетінде, немесе анғарлардың беткейлерінде орналасқан болса,
онда нүктелердің арасындағы көріну мүмкіндігі күмән туғызбайды. Алайда көп
жағдайларда нүктелер арасындағы көріну мүмкіндігіне қатысты күдік немесе
оның жоқтығы туралы пікір тууы да мумкін

8-сурет.

Көріну мүмкіндігінің бар екені туралы мәселеге толық сеніммен жауап
беру үшін осы нүктелер арасындағы сызықтын бойымен қысқартылған профильді
салады. Қысқартылған профильді салу кезінде барлық горизонтальдар мен
биіктік белгілері пайлаланылмайды, тек иілімдердің ең сипатты нүктелерін
бейнелейтіндері ғана қолданылады. Осы нүктелерді профильде түзу сызықпен
қосқанда, егер ол түзу профиль сызығының еш жерін киып өтпесе, онда олардың
арасында көріну мүмкіндігі бар болғандығы. Егер ізделіп отырған нүктелерді
қосатын сызық профиль сызығын қиып өтетін болса, онда нүктелердің арасында
көріну мүмкіндігі болу үшін осы нүктелерде немесе біреуінде қанша метрге
көтерілу керек екендігі графикалық жолмен анықталады. Бірақ осы жағдай тек
нүктелердің ара қашықтығы 4—5 км-ден аспаған кезде бүгілген жерлерде,
кедергілерде, ағаштар және құрылыстар болмаған кезде дұрыс болады.
Нүктелердің ара қашықтығы едәуір болғанда жердің қисықтығы мен рефракция
үшін екі нүктеде бірлескен түзету жасалатынын

Егер ықтимал кедергілерде ағаш, буталар, құрылыс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.