Бүкіл саяси қызмет

Жоспар
Кіріспе

1. Билік — қоғамдық құбылыс.
2. Саяси биліктің мәні
3. Билік феномені көп қырлы
4. Биліктің өзекті тұжырымдамаларының негізгі ережелері
5. Атқарушы билік

Бүкіл саяси қызметтің мақсаты — адамдардың өз мүдделерін қорғау үшін билікті иемденуі және пайдалануы болып табылады. Кез келген қоғамның өмір сүруі үшін оны белгілі бір теңдестікте ұстап тұру қажет емес. Бұған билік арқылы қол жеткізіледі. Экономикада ақша қандай орын иеленсе, билік те саясатта сондай орынға ие (Т. Парсонс). «Билік» ұғымының мәнін түсінуде, біздің ойымызша, тағы бір батыс оқымыстысының анықтамасы қызықты. Ол «билік махаббат секілді - күнделікті әңгімеде жиі қолданылатын, түйсікпен ұғынылатын және аныкталуы қиын сөз» деп тұжырымдайды. Биліктің қоғамда, қоғамның саяси өмірінде алатын аса маңызды рөлі кратология секілді тылымның пайда болуына жағдай жасады.
«Билік» ұғымы әдеттегі өмірде және ғылыми әдебиетте әр түрлі мағынада қодданылады. Философтар биліктің мәнін қоғамның объектизті заңдарымен, социологтар әлеуметтік билік туралы, экономистер - шаруашылық билік туралы, заңгерлер - мемлекеттік билік туралы, саясаттанушылар -саяси билік туралы, табиғат зерттеушілері - табиғатқа билік ету туралы, психологтар — адамның өзін-өзі билеуі туралы, ата-аналар — отбасы билігі туралы, діндарлар - Құдайдың билігі туралы және т.б. пайымдайды.

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Билік — қоғамдық құбылыс. Саяси биліктің мәні

Бүкіл саяси қызметтің мақсаты — адамдардың өз мүдделерін қорғау үшін
билікті иемденуі және пайдалануы болып табылады. Кез келген қоғамның өмір
сүруі үшін оны белгілі бір теңдестікте ұстап тұру қажет емес. Бұған билік
арқылы қол жеткізіледі. Экономикада ақша қандай орын иеленсе, билік те
саясатта сондай орынға ие (Т. Парсонс). Билік ұғымының мәнін түсінуде,
біздің ойымызша, тағы бір батыс оқымыстысының анықтамасы қызықты. Ол билік
махаббат секілді - күнделікті әңгімеде жиі қолданылатын, түйсікпен
ұғынылатын және аныкталуы қиын сөз деп тұжырымдайды. Биліктің қоғамда,
қоғамның саяси өмірінде алатын аса маңызды рөлі кратология секілді тылымның
пайда болуына жағдай жасады.
Билік ұғымы әдеттегі өмірде және ғылыми әдебиетте әр түрлі мағынада
қодданылады. Философтар биліктің мәнін қоғамның объектизті заңдарымен,
социологтар әлеуметтік билік туралы, экономистер - шаруашылық билік туралы,
заңгерлер - мемлекеттік билік туралы, саясаттанушылар -саяси билік туралы,
табиғат зерттеушілері - табиғатқа билік ету туралы, психологтар — адамның
өзін-өзі билеуі туралы, ата-аналар — отбасы билігі туралы, діндарлар -
Құдайдың билігі туралы және т.б. пайымдайды.
Билік адамзат қоғамының тууымен бірге пайда болған және оның дамуына
ықпал жасайды. Таптар мен мемлеыкеттер пайда болғанға дейін бйлік қоғамдық
сипат йеленді: қоғамнан жоғары тұратын аппарат, ерекше мәжбүрлеу мекемелері
болған жоқ. Алғашқы қауымдық қоғамда билікті ақсақал сайлау арқылы бүкіл ру
жүзеге асырды.
Таптар мен мемлекеттер пайда болғаннан кейін қандас рулық
байланыстардың іргесі ыдырады, ақсақалдың моральдық беделінің орнын
көпшілік биліктің беделі басты, ол қоғамнан бөлініп, одан жоғары тұрды .
Билік феномені көп қырлы. Билік барлық жерде болады, барлығын қамтиды.
Сонымен бірге оның құрылымына үнемі үстемдік — яғни біреудің басқаньщ
үстінен билік құру ұғымы кіреді. Осы құқықтың неге негізделгені туралы
мәселе әр кезендегі зерттеушілерден түбегейлі жауап ала алмай келеді.
Мысалы, антик философтары үстемдікті еңбек бөлінісін ұйымдастыратын құрал
ретінде қарайды (үстемдігі, пайдалылығы осында), орта ғасырда үстемдікті
адамзат күнәсіне өтеу ретінде қарайды, биліктің ешкімге түсініксіз қандай
да бір құдайлық әдолдікті орындаушы ретінде, тіпті ауа жайылған әрекеттері
үшін де бағыныштылық, шыдамдылық және көнгіш құлақ асушылық рухъі
сіңіріліен болатын (әрине бұл жердегілердің әрекетімен).
Үстемдіктің қосарлы сипаты: ол бір жағынан, тәртіп орнататын билікке
қатысты борыш ретінде, екінші жағынан, бағыныштылардың берілгеңдігі ретінде
ұғынылады. Билік ұстаушылар мұны бағыныштыларға сіңіруге үмтылады, осындай
мойын ұсынушылық ізгі мінез-құлық үлгісі ретінде әспеттелді. Үстемдік етуші
қауымның өкілдері осындай мақсатты тұжырымдай отырып, оларды өздерінің
жоғары санасының жемісі және іске асуы ретіңде қарады және осы негізде олар
барлығының мүдделері мен талпыныстарын білдіреміз деп есептеді.
Үстемдік бағындыру принципі ретіңде адамға оның саналы тіршілік иесі
екеңдігін, сондай-ақ құқықтық қатынаста еркін екендігін түсіндіріп, сіңіре
бастаған кезден бастап, тіпті осы билеуші теологиялық тұрғыдан
заңдастырылса да немесе қандай да бір құқыққа ие болса да оның ешкімді
өзінің мырзасы деп танымауын санасына құйылған кезден бастап тұрақты
сынның объектісіне айналды.
Ақыр соңында үстемдік ұғымы мемлекетпен астастырылды, ол бейтарап
функция атқаратын бірнәрсе ретінде танылды; мемлекет болса өз кезегінде
саяси және әлеуметтік жүйенің агентімен (әрекет ететін тұлғасы)
теңестірілді.
Макс Вебер (1864-1920 жж.) Жаңа дәуір басталған сәттен сол жағдайдан
барынша радикалды тұжырым жасады, деперсонификация және есіп бара жатқан
анонимділік барысында нақты үстемдікке қатысты, тіпті үстемдік ұғымының өзі
ғылыми абстракция болды. Үстемдік пен билік арасындағы қарым-қатынасты
үстемдікті авторитарлық өміршілдік жүйе ретінде оған қатысты кез келген
қарсылыкты жұмсарту арқылы анықтай отырып, Макс Вебер өз теориясында
цезарлық шешімді қодданып қана қоймайды. Сонымен бірге ол түпкілікті
бихевиористік типтегі үстемдікті ықпал ету және әсер ету теориясын құрды.
Сөйтіл, үстемдік ретінде буйрық беретін және буйрықты орындайтын қоғамдагы
жүйе ұғынылады. Үстемдік басқалардың мінез-қүлқын анықтау, ал билік —
адамдар мен әлеуметтік топтардың мінез-құлқына ықпал ету. Осыдан шығарып
саясаттың өзі үстемдікке негізделген қоғамдық өмірді жалпылама реттеу және
қалыптастыру ретінде қарастырылады.
Билік феноменін нақтырақ анықтау үшін кратологияның әртүрлі теориясына
жүгінуге болады, мысалы, интеграция теориясына, онда барлық кезеңде билік
амбивалентті (екі жақты, екіүшты) қарастырылған: бір жағынан билік —
біреудің екінші біреудің үстінен еркін білдіруі; бұл А-ның Б-ны өзге
жағдайда істемейтінін істетуге мәжбүрлеу. Бұл билікті жағымсыз тұрғыдан
түсіну. Бірақ билікті тек осы магынада және бір ғана қара түсте түсіну және
көру, демек, билікті бүкіл тіршілік иелері үшін қүбыжық деп тану деген сөз.
Бұл билік тануда барынша тар ауқымды және бір жақшзсөзқарас. Биліктің
мақсаты - қоғамдық тәртіпті қамтймасыз ету. Интеграцияға қол жеткізу,;
қоғамдық күштерді біріктіру, қоғамды тәртіпке келтіру элементтері – бүгін
биліктің, оның ғана күші жетті.
Қоғамдық тәртіптің негізгі элементтері: үлттар, тап, таптык топтар,
мудделері бойынша қауымдар, конфессиялық (діни) аумақтық қауымдар.
Биліктің жоғары мақсаты - қоғамдық тәртіптің осы элементтерінің
интеграциясы.
Интеграцияның негізгі құралдары:
1. адамзат тұрағының ережелері мен рәсімдерін (құқығын) әзірлеу;
2. ұжымдық қызметті ұйымдастыру және қоғамды бірлесіп басқару;
3. азаматтарды басқару (жалпы және саяси модениет) ретінде биліктің осындай
әдістерін пайдалану;
4. насихат.
Осылайша билік позитивті валентгілік те (валенттіліктің тап осы түрі
қоғамдық тәртіпті ұстап тұрады), сол секілді теріс валентгілікке де ие
(валенттіліктің бұл түрі белгіленген төртіпті бұзғаны үшін жазапайды).
Билік өз функциясын табысты жүзеге асыруы үшін ол қоғамның көптеген
болігінің мүдделерін міндетті түрде ескеруі тиіс, олай болмаса ол көп
үзамай қоғамды әлеуметтік жарылысқа өкеледі.
Қоғамда билік барлық деңгейде көрініс табады: макродеңгейде (бүкіл
қоғам ауқымында), мезодеңгейде (белгілі бір қауым ауқымында) және
микродеңгейде (ұйым, ұжым, шағын топ, отбасы шсңберінде).
Қазіргі заманғы француз социологы Морис Дюверженің (1917 ж.) пікірі
бойынша: Екі жүзді Янус бейнесі билік туралы дұрыс түсінік болып табылады.
Бір жағынан, бұл бір топтың өз пайдасы үшін басқаларға зиян келтіре
отырып, басқалардың үстінен үстемдік ету құралы.
Екінші жағынан — бірқатар әлеуметтік тәртіпті, көпшіліктің игілігі
үшін барлығын ұжымға бірқатар интеграциялауды сақтау тәсілі. Осы және басқа
тараптың тендестігі кезеңге, жағдайга және елге орай барынша әр алуан,
бірақ биліктің осы екі жағы үнемі өмір сүреді.
Поляк ғалымы Ежи Вятр билікті жіктеудің бірнеше тәсілін беліп
керсетеді. Оған сөйкес тіршілік иелерінің үстінен билік мыналарға қарай
бөлінзді:

1. Билікті жүзеге асыру үшін пайдаланылатын құралдар:
а) тікелей куш корсету арқылы жасалатын билік;
ә) үйыту (қамшы мен бал арқылы, яғни жазалау және котермелеу
арқылы);
б) пікірге әсер ету арқылы, яғни кең мағынасындағы насихат арқылы
немесе көптеген қайталаулар және жаттығулар (мысалы, әскерде) нәтижесінде.
Биліктің осында келтірілген түрлерінің әрқайсысынан билік
субъектісінің озін байқауға болады.
А) тармағы бойынша:
— мұнда әскер мен полиция күш көрсету билігін іске асыру субъектісі
болып табылады.
Ә) тармағы бойынша:
— жазалау және көтермелеу тәсілдерін, мысалы,
экономикалық институттар пайдаланады.
Б) тармақ бойынша: — көптеген қайталаулар арқылы пікірге әсер етуді
мектептер шіркеулер, мешіттер және саяси партиялар пайдалануға үмтылады.
Бұл ретте бүндай тәсілдің шартты екендігін ескерген жөн, ойткені биліктің
осы субъектілерінің әрқайсысы басқа да құралдарды пайдаланады.
2. Билік субъектісіне қарай:
а) ұйым билігі;
ә) жеке адамның табиғатқа және басқа адамдарға билігі; Оған қол
жеткізу адамның билікке және даңққа табиғи талпынысы, психологиялық
ерекшеліктері ретінде кәрінеді. Адамның билікке ұмтылуы қоғамдық
қатынастардағы қызметінің негізі болып табылады. Осы фактілерді түйсіне
отырып. Бертран Рассел адамзат тарихын түсінуге және түсіндіруге болады деп
есептейді. Осылайша биліктің мәні биліктің осы а және ә нысандарының
тоғысуы ретінде көрінеді.
Саясаттанушылар биліктің мәнін анықтаумен айналыса отырып, оны
түсіндірудегі әр түрлілікті ескереді:
1. Биліктің козі мен мазмұны — белгілі бір нормалар жүйесі бар, мысалы
құқықтық (заң немесе Құдай белгілі бір адамдардың қолына билік береді).
2. Биліқ жалпыға ортақ функцияны атқарады, ол барлығы үшін қызмет етеді,
оған барлығы да тендей мүдделі (функционалдық, ортақшыл тәсілдер).
3. Биліктің негізі мен мәні адамдардың туа бітті
үстемдікке бейімдігі, басшылыққа немесе игіліктерді жинақтауға деген
түйсігі, ерекше типтегі индивидтердің озін өзі көрсету нысаны (субъективтік-
психологиялық тәсіл).
4. Билік — шарт нәтижесі, жекелеген мүдделердің ойыны, біреулердің
еркіндігі мен басқаларды шектеу арасындағы қарама-қайшылық (индивидуалистік-
социологияльш; тәсіл).
5. Билік таптық қоғамда таптық сипат иеленеді, таптық үстемдікті қамтамасыз
ету функциясын, сол секідді жалпыга ортақ мүдделерді іске асыру функциясын
орындайды (марксистік тәсіл).
Жоғарыда айтылгандарды қорыта келе, билікке сөздің жалпы мағынасында:
билік адамдардың әрекетіне, мінез-құлқына ерік, бедел, құқық, күштеу
секідді құралдар арқылы белгілі бір өсер ету қабілеті және мүмкіндігі деп
анықтама беруге болады.
Саяси билік — биліктің күрделі түрі, биліктің басқа түрлерін де
қамтиды және ешқашан таза күйінде кездеспейді. Саяси билік биліктің нақты
нысандары арқылы іске асырылады және ең алдымен, мемлекеттік, соңдай-ақ
идеологиялық, экономикалық, әлеуметтік нысандар арқылы іске асырылады.
Саяси биліктің мәні оның функцияларынан көрінеді:
1. Қоғамның нақты саяси жүйелерін ұйымдастыру.
2. Бүкіл қоғамның істерін әр түрлі деңгейде басқару.
Билік органдарына, қоғамдағы саяси (саяси емес) процестерге билік.
Қоғамдагы саяси (саяси емес) қатынастарға бақылау жасау.
Осылайша, саяси билік — қоғамдағы билік органдарын, саяси (саяси емес)
процестерді нақты басқару және қоғам өміріне бақылау жасау мүмкіндігі.

Биліктің өзекті тұжырымдамаларының негізгі ережелері

Егер көптеген ежелгі халықтардың саяси ойлары билік туралы мифтік
түсшіктерге барып тірелсе, ал Ежелгі Грекия және Ежелгі Рим ойшылдары
билікті дәстүрлі-теологиялық түсіндіруден іргесін аулақ салады. Мысалы,
Цицерон үш түрлі басқару нысанын корсетеді (билеушілердің санына қарай):
патшалық билік, оптиматтар билігі және халық билігі: Жоғарғы билік бір
адамда болған кезде біз оны жалғыз патша, ал мемлекеттік құрылымды —
патшалық билік деп атаймыз. Ол сайланушыларда болса, онда бұл азаматтык
қауым оптиматтар еркімен басқарылады деп айтады. Халықтық деген... барлығы
халықтың қолында болатын қауым болып табылады. Осы нысандардың әрбіреуінің
артықшылықтары мен кемшіліктері бар... Озінің жарылқауымен, — деп атап
көрсетеді Цицерон, бізді патшалар, даналығымен — оптиматтар, бостандығымен
— халықтык қызыктырады.
Цицерон биліктің аралас нысанын — зұлымдығы аз нысан ретіңде қолдады.
Ол патшалық билік жалғыз дара билеушінің шексіз бетімен кетушілігімен
тиранияға оңай айналады, ал билік ішіндегі үздік оптиматтардың билігі
(даналығы мен айбындылығы бойынша) байлар мен атақтылардың (олигархтардың)
үстемдігіне айналады деп есептеді. Оның ойынша, іс жүзінде бай адамдар ең
жақсы болып саналатын басқару нысанынан асқан нашар билік жоқ. Тиісінше
халықтың толық билік етуі, оның ойынша, тобырдың топастығы мен бетімен
кетушілігі салдарынан оны тираниялық билікке (охлократия) апатқа
үшырауға алып келеді. Цицерон құқықтың маңызды принципін тұжырымдады:
Барлығы да заңың ықпал аясында қамтылуы тиіс. Құқықтың негізінде
табиғатқа тен жалпы табиғаттың және адам табиғатының мәңгілік, озгермейтін
және ажыратқысыз қасиеті ретінде әділдік жатады.
Аралас басқару нысаны финципн алғаш рет Рим саяси жүйесі іске асырды.
Мұнда демократия құлағанға дейін консулдық билік (патша билігі), сенат
(оптиматтар, аристократтар), халық трибунаты (халық билігі - демократия)
бірге қолданылды. Рим саяси жүйесінің символы жаңа деңгейде көптеген елде
өркендеді.
Саясаттанушылар саяси биліктің мемлекеттік билік және оның үш тармағы:
заң шығару, атқару және сот билігі секілді нысандарының маңызын атап
көрсетеді. Осыған байланысты мемлекеттік биліктің үш тармағын бөлу принципі
тұжырымдамасы өзекті болып табылады, оның мәні осы үш биліктің тәуелсіз
әрекет етуінде.
Бұл тұжырымдаманьщ негізін қалаушы XVIII ғасырдагы француз ғалымы
Шарль Монтескье болып табылады, ол бұл проблемаға Зандардың рухы туралы.
XI кітап деген арнайы еңбегін арнаған. Мұнда ол осы маңызды принцип саяси
бостандықты қамтамасыз етуге бағытталған, мемлекеттік биліктің қызметін,
әрекетін дұрыс және табысты ұйымдастыруға мүмкіндік береді деп атап
көрсеткен.
Монтескьенің пікірі бойынша, бостандық не істегің келсе соны істеу
емес, заң мүмкіндік берген нәрсенің барлыгын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.