Мемлекеттік бюджетті қалыптастыру және оны жұмсау мәселелері

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

1 Тарау. Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мазмұны

Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен ролі . . . 5
Мемлекеттік бюджеттің құрылымы және жүйесі . . . 12

1. 3. Қазақстан Республикасында бюджет айналымы . . . 27

2 Тарау. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік бюджетті қалыптастыру жолдары

Мемлекеттік бюджет кірісінің негізгі мәселесі . . . 31

Республикалық және жергілікті бюджетті қалыптастырудағы негізгі көздері . . . 39

3 Тарау. Мемлекеттік бюджетті жұмсау бағыттары және оның тиімділік

мәселелері

Бюджет қаражатының әлеуметтік салаға бағытталуы . . . 52
Ауыл шаруашылығында түпкілікті өнім өндірісін қолдау жолдары . . . 64
Бюджет қаражатының орындалуын қадағалау және тиімділігін арттыру . . . 76

Қорытынды . . . 79

Қолданылған әдебиеттер . . . 81

КІРІСПЕ

Мемлекеттік бюджет - республикалық және жергілікті бюджеттерді біріктіретін жиынтық бюджет. Бұл Үкімет қолындағы ақша ресурстарының орталықтандырылған қоры. Ол мемлекеттің ақпаратты, Қарулы күштерді, стратегиялық маңызды салаларды дамытуға, қаржыландыруға және елдегі әлеуметтік-экономикалық салаларды дамытуда қаржыландыруға және елдегі әлеуметтік-экономикалық қызметтерді атқаруға жұмсалынады.

Қазіргі кезде әлеуметтік-экономикалық реформаларды жүргізуде халық шаруашылығының сан түрлі салаларындағы өзгерістер, дамулар экономиканың тұрақты дамуына ықпал етерліктей көрініс табуы, қажетті бағыттарда бюджеттік қаражат арқылы реттеуді жүзеге асыруға, ынталандыруда субъектілерді шоғырландыра алып қолдау, күтілетін дағдарыстың алдын алу және оған қарсы шараларды жүзеге асыруда мемлекеттік бюджет арқылы қаржыландыру маңызды құрал болып табылады.

Мемлекеттік бюджеттің негізгі көзі салықтар болып табылғандықтан оның қалыптасуында барынша салық төлеушілерге жағдай жасау, олардың өсуіне, өркендеуіне қолайлы жағдайды қалыптастыру, яғни экономиканың нақты секторының агроөнеркәсіп кешенінің шағын, орта, ірі кәсіпкершіліктің және әлеуметтік саланың түбегейлі дамуының арқасында тұрақты экономикалық өсуге қол жеткізуге болады.

Бұл жұмыста негізінен мемлекеттік бюджетті қалыптастыруда негізгі көздерді талдауға соның ішінде салықтық және салықтық емес түсімдерді анықтау, олардың үлесі әрі жылдар ойындағы өзгерісінің динамикасын талдауға көңіл аударылды. Сонымен қатар еліміздегі экономиканың шикізат секторына бағытталғандықтан, мемлекеттік бюджетке түсімдердің басым бөлігі осы салалардан келеді және мемлекеттік бюджет секторының саласынан түсетін түсімдерден қалыптасқандықтан оның әлемдік нарықтағы бағаларына тәуелділігі өте жоғары. Бұл үшін барынша тәуелділігін азайту шараларын атқару, сондай-ақ өндірісті тиімді әрі өсіре отырып осы жер қойнауын пайдаланушыларға салық салудың бұдан әрі жаңа шарттарын енгізу. Олардың табыстарының 80%-дан астамын бюджетке түсімін қалыптастыру, яғни мұнай операцияларынан кірістерді барынша көп алу.

Мемлекеттік бюджетті қалыптастырумен қатар оның тиімді бағыттарда орынды жұмсалуы қажет. Сондай-ақ шығыстар елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдықтарын көрсететін нақты бюджетті қалыптастыру мақсатында, бюджет оның есебінен мемлекеттің ағымдағы мұқтаждарын орындауға бағытталған бағдарламаларды жүзеге асырылған ағымдағы бюджет және экономикаға инвестициялық шығыстарды, яғни инфрақұрылымдарды дамытуға, ғылымды, білімді, денсаулық сақтауды дамытуға арналған шығыстарды қамтитын даму бюджеті болып бөлінеді. Жұмсау мәселесінде негізінен әлеуметтік салаға бағытталуын ондағы өзекті мәселелерді шешу және білім, денсаулық сақтау саласына бағытталуын, сонымен қатар ауылшаруашылығын барынша қаржылай сауықтыруы, техникалық жағынан қамтамасыз етуді қаржыландыруды қамтамасыз ету көзделді. Әрине ең маңыздысы бөлінген қаражаттың мақсатты жұмсалуын және игерілмей қалған қаражатты болдырмау қарастырылды.

Бұл бағытта көптеген стратегиялар, бағдарламалар жасалған және ҚР Үкіметінің фискалдық саясат туралы, орта мерзімді жоспарлары туралы қаулылары шыққан.

Тақырыптың өзектілігі нарықтық экономика жағдайында, экономиканың даму бағытының қалыптасуында, мемлекеттік бюджеттің халық шаруашылығының салаларын дамытудың кешенді жүйесін құруына септігін тигізу. Орталықтандырылған ақша ресурстарының қоры мемлекеттің өз функциясын атқаруда стратегиялық маңызды салаларды дамытуды қаржыландырудың жүйелілігі, ауқымдылығы және елдегі әлеуметтік-экономикалық реформалар барысын кешенді жүргізуді қамтамасыз ету. Сонымен қатар мемлекеттік бюджетті қалыптастыруында шикізат секторының үлесінің басымдығы әрі экономикалық шикізатқа негізделгендігі, сондықтан экономиканы әртараптандыра отырып бюджетті қалыптастыруда баламалы көздердің арақатынасын негіздеу, бюджет қаражатының әлеуметтік салаға бағытталуын және халық шаруашылығының тиімді салаларын қолдауды қажет ететін салаларды дамытуға бағыттау.

Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруге дайындық барысында отандық өндірістің өнімдері шетелдік өнімдерге бәсекеге түсе алатын дәрежеде болуы үшін жағдайлардың жасалу бағыттары айқындалған. Тәуелсіздік алған жылдары әлеуметтік-экономикалық дағдарыстың салдарынан өндіріс қирап жатты. Дағдарысқа қарсы бағытталған басқару «2030 стратегиялық бағдарламасы» аясында жүзеге асырылып келеді. Соңғы төрт жылда құлдырау тоқтап енді экономикалық өрлеу басталды. Өндірістің ішкі жалпы өнімі 9-10%-ға жетті, бірақ шикізат өндіру 60%-ға жоғары. Қазақстанда өндірілетін тауарлар өтімі төмен, бәсекеге түсуге жарамсыз. Өйткені отандық өндірістің техникалық және технологиялық жабдықталуының артта қалушылығы, кешіктірілуі қордаланып келеді. Осы себептен халыққа жолдауында Елбасы бәсекелесуге қабілетті экономиканы дамыту мақсатын жасады.

Дипломдық жұмыстың құрылымы мен құрамы : Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және он бір сурет, он кесте келтіре отырып сексен екі беттен тұрады. Алғашқы тарау «Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні», мұнда мемлекеттік бюджет туралы теориялық түсіндіріліп анықталған. Олардың жүйесі, құрылымы, қалыптастырудағы түсімдер туралы айтылады. Екінші тарау «Мемлекеттік бюджеттің қалыптасуы», яғни бюджетті қалыптастырудағы негізгі көздер туралы, оның үлесі, өзгерісі және қай секторлардан басым түсетіні баяндалады әрі талданып көрсетіледі. Соңғы тарау «Мемлекеттік бюджетті жұмсау бағыттары және оның тиімділік мәселелері». Мұнда бюджет қаражатының жұмсалып жатқан басым салалары, оның игерілуі мақсатсыз жұмсалуларды болдырмау әрі тиімді салаларға жұмсалуы туралы айтылады.

1 тарау Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мазмұны

1. 1. Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен ролі

Мемлекеттік бюджет - категория, қоғамдық-экономикалық формацияның құрылымымен ерекшеленетін, өндірістің тауарлық формасын иеленеді. Оның пайда болуы және дамуы қаржы ресурсының белгілі бір көлемінде саяси ұйымдастыру ретінде мемлекет қажеттілігіне шекті байланыстылығы. Қандай да қоғамдық құрылымның өндірістік қатынасының негізгі ерекшеліктерін мемлекет қызметінің мазмұны және үйлестіруші механизмі ретінде бюджеттің қолданылуы анықтайды. Бюджет экономикалық қатегория ретінде объективті сипаттамаға ие. Бюджет экономика, ғылым, әлеуметтік саланы және басқа мақсатты дамытуға бағытталған ұлттық табыстың белгілі бір үлесін мемлекеттің жүзеге асыруға мүмкіндік беретін, үйлестіру құралы ретінде қолданылады [1] .

Мемлекеттің бюджет қаржы жүйесінің негізгі бөлігі болып табылады. Мұнда оның ережесі негізделеді, ең әуелі оған қарсы қабілеттерімен, экономикалық қызығушылықтарының әртүрлері мемлекеттің бюджетінде шоғырландырылады - жалпы мемлекеттік, корпоративтік, топтық, жеке.

Осы кезде бюджет тапшылығы, жинақылығы, үйлесімдігі сәйкес экономикалық қызығушылықтардың түрлерінің дамуына және керісінше, экономикалық қызығушылықтар әр түрлерінің өзара қарсылықтарының себебіне бюджет қаражатының жетіспеушілігін қамтамасыз етеді.

Бір мезгілде бюджетке барлық экономикалық қызығушылықтардың қоғамдағы түрлерінің аударылуы оның қаржы жүйесінде орталық орын иеленуіне мүмкіндік береді. Қаржы жүйесінің бірде-бір бөлімі мұндай қабілеттілікті иеленбейді. Ерекше жағдайда, кәсіпорын қаржысы не жалпы мемлекеттік және коллективтік қызығушылықтар бюджетке әртүрлі төлемдер түрлерінің жарнасының маңында, не еңбектің жоғары тиімділігін ынталандыру маңындағы коллективті және жеке қызығушылықтары. Бірақ кәсіпорын қаржысы бір мезгілде жалпы мемлекеттік, ұжымдық және жеке қызығушылықты өзара ұштастыруға қабілетті емес. Бұл қаржы жүйесінің басқа бөлімдерін сипаттайды.

Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде комплексті түсіндіруді жан-жақты тоқталып өтуді талап етеді. Бұл күрделі экономикалық құбылыстың мазмұнын толық түсіну үшін мемлекеттік бюджет мәнінің барлық белгілерін барлық жағынан қарастыру қажет.

Қаржылық көзқарас бойынша мемлекеттік бюджет үш мінездемені иемденеді: біріншіден, бюджет экономикалық категория ретінде, екіншіден, бюджет мемлекеттің негізгі қаржы жоспары ретінде, үшіншіден, бюджет қаржы жүйесінің орталық бөлігі ретінде [2] .

Бюджет негізгі қаржы жоспары ретінде және қаржы жүйесінің орталық бөлігі ретінде бюджетті қолдану және бейнелейтінін экономикалық категория ретінде болып табылатынын атап өту керек.

Экономикалық категория ретінде бюджет сипаттамасы келесідей қорытындыланады: өзара мемлекетпен бір жағынан, жеке және заңды тұлғалармен, басқалармен ақша қатынасын жинақтайды. Бұл ақша қатынасы әртүрлі форманы иемденеді, бірақ барлық оның қабілеті екі жалпы белгіде: біріншіден, олар үйлестіру процесінде пайда болады, оған міндетті түрде қатысушы мемлекет болады; екіншіден, олар жалпы мемлекеттік қажеттілікті қанағаттандыруға бекітілген орталықтандырған ақша қаражаты қорын қалыптастырумен байланысты.

Бұл қатынас өзара мемлекет және басқа қатысушылармен небары ұдайы өндіріс процесінде қаржы категориясындағы спецификалық мазмұнын құрайды, бұл мемлекеттік бюджет деп аталады.

Бюджет “budget” термині ағылшын тілінен аударғанда белгілі бір кезеңдегі ақшалық табыс және шығыстың жазбасы мағынасын білдіреді. Мемлекеттік анықтамасы бұл жазбаның мемлекетке тиесілі екендігін білдіреді[3] .

Мемлекеттік бюджет қаржы категориясы ретінде өндірістік қатынастың нақты барлығын теориялық білдірілуі болады және объективті сипаттаманы иеленеді. Бұл қатынастардың спецификалық белгіленуін құрайды, ол оның көмегімен жалпы ұлттық өнім және ұлттық табыс құнын үйлестіру және қайта үйлестіруі жүзеге асырылады, нәтижесінде мемлекет қаржы ресурсын қалыптастырады.

Бюджеттік қатынаста үйлестірудің ерекше сферасының пайда болуы, ол ұлттық табыстың едәуір үлесін мемлекет өз қолында жыл сайын шоғырландыруы қажет.

Мемлекеттік бюджет кез келген басқа экономикалық категория сияқты, өндірістік қатынастарды білдіреді және оларға сәйкес келетін нақты материалдық-заттық түрінде болады: бюджет қатынастары мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорында - бюджеттік қорында затталынады. Мұның нәтижесінде қоғамда болып жатқан нақты экономикалық (бөлгіштік) процестер мемлекеттің жұмылдыратын және пайдаланатын ақша қаражаттарының ағымында өзінің көрінісін табады. Бюджеттік қор - бұл қоғамдық өнім мен ұлттық табыстың құндық бөліністің белгілі стадияларын өткен және ұлғаймалы өндіріс, халыққа әлеуметтік-мәдени қызмет көрсету, қорғаныс және басқару жөніндегі қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін мемлекетке түсетін бөлігі қозғалысының объективті шарттасылған экономикалық нысаны. Бюджеттік қордың қалыптасуы мен пайдаланылуы құнды бөлу мен қайта бөлумен байланысты оның қозғалыс процесін білдіреді.

Экономикалық категория ретінде мемлекеттік бюджет мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасау және оны ұдайы өндіріс пен қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсаттарына пайдалану жолымен қоғамдық өнімнің құнын бөлу және қайта бөлу процесінде мемлекет пен қоғамдық өндірістің басқа қатысушылары арасында пайда болатын ақша қатынастарын білдіреді[1] .

Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы категориясына сай келетін бөлу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардың іс-қимылы, мазмұны, мәні мен маңызы бюджет қатынастарының қаралған айрықшалығымен айқындалады. Сонымен бірге мемлекет қаржысының негізгі буыны ретінде мемлекеттік бюджет бөлгіштік функция шеңберінде қосалқы функцияларды, атап айтқанда: ұлттық табыс пен жалпы ішкі өнімді қайта бөлу; экономиканы мемлекеттік реттеу және ынталандыру; әлеуметтік саясатты қаржымен қамтамасыз ету; ақша қаражаттарының орталықтандырылған қорын жасау және пайдалануға бақылау жасау сияқты сипатты функцияларды орындайды.

Мемлекеттік бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық процестер бейнеленетіндіктен, сондай-ақ барлық негізгі қаржы институттары - салықтар, мемлекеттің шығыстары, мемлекеттік кредит, мемлекеттік қарыздар және т. т. өзінің шоғырланған көрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің негізгі қаржы жоспары ретінде сипатталады. Ол нақты кезеңге, әдетте, бір жылға жасалынады, бюджеттің кірістерін, шығыстарын орталықтандырылған қаржы ресурстарының шешуші бөлігінің қозғалысын анықтайды. Бюджетті негізгі қаржы жоспары деп мойындау оның ұлттық табысты қайта бөлудегі маңызды орнын, қаржы жоспарларының жүйесіндегі басымдық жағдайын, сондай-ақ қоғамдық ұдайы өндірістегі айрықша ролін айқындайды.

Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің бірі. Ол экономикаға мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасау мен пайдаланудың нысандары мен әдістерінің жиынтығы болып табылатын бюджеттік механизм арқылы ықпал етеді. Жалпы экономикаға ықпал еудің құралы ретіндегі бюджеттің рөлі осында көрінеді. Экономиканы реттеу орталықтандырылған ақша қорының сандық көлемін анықтау, оны жасау мен бөлудің нысандары мен әдістерін реттеу, бюджеттің атқарылу процесінде қаржы ресурстарын қайта бөлу жолымен жүзеге асырылады. [4]

Ақырында мемлекеттік бюджет мемлекет заңдарының бірі болып табылады (мысалы, келесі қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заң) .

Сөйтіп бюджеттің сан қырлы маңызын ескере отырып, оны осы жоғарыда айтылғандардың жиынтығы ретінде қараған жөн.

Сурет 1. 1. Ìåìëåêåòòiê áþäæåòòi» ñàïàëûº ñèïàòòàìàñû

Нарықтық механизмге көшу жағдайында мемлекеттік бюджеттің қаражаттары ең алдымен экономиканың құрылымын қайта құруды, кешенді мақсатты бюджеттік бағдарламаларды қаржыландыруға, ғылыми-техникалық әлеуетін арттыруға, әлеуметтің дамуды тездетуге және халықтың ең аз қамтылған жігін әлеуметті қорғауға бағытталуы тиіс.

Шығыстар мен салықтар арқылы бюджет экономика мен инвестицияларды реттеудің және ынталандырудың, өндіріс тиімділігін арттырудың маңызды құралы болып табылады.

Бюджет қаражаттарының әлеуметтік бағыттылығының зор маңызы бар. Әлеуметтік саясаттағы басымдықтар халықтың табысы аз жіктерін (зейнеткерлерді, мүгедектерді, аз қамтылған отбасыларды) қолдау, сондай-ақ денсаулық сақтау, білім беру және мәдениет мекемелерінің жұмыс істеп тұруына қаржылық жоспарлау процесінде бюджет ұлттық шаруашылықтың салаларына және өндірістік емес сфераның мекемелеріне айтарлықтай ықпал етеді. Мемлекеттің ақша қорын жасау және пайдаланудың негізгі қаржы жоспары бола отырып, бюджет барлық кәсіпорындармен және ұжымдармен етене байланысқан.

Бюджеттік жоспарлау мен бюджеттің атқарылуы процесінде ұлттық шаруашылықтың қаржы-шаруашылық қызметіне бақылау жасалынады. Нарықтық қатынастарға көшу жағдайында ресурстарды жұмылдыру және оларды пайдалану процесінде бюджеттік бақылаудың маңызы күшейе түсуде[4] .

Бюджет жүйесінің құрамы елдің ұлттық-мемлекеттік құрылымымен анықталады. Мемлекеттің федеративтік және унитарлық құрылымы болуы мүмкін.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік бюджет: Қазақстан Республикасының Мемлекеттік бюджет

Сурет 1. 2. ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû» áþäæåò æ¾éåñi

Федеративті мемлекеттерде бюджет жүйесі үш буыннан тұрады: мемлекеттік бюджет немесе федералдық бюджет немесе орталық мемлекеттің бюджеті [4] ;

Федерация мүшелерінің бюджеттері (АҚШ-та - штаттардың, ГФР-да - жерлердің (ландтардың), Канадада - провинциялардың, Ресейде - федерация субъктілерінің бюджеттері) ; жергілікті бюджеттер.

Унитарлық (біркелкі) мемлекеттерде екі буынды бюджет жүйесі қолданылады: орталық бюджет және толып жатқан жергілікті бюджеттер. Екі жағдайда да бюджеттердің оқшаулануы мен дербестігінің түрлі дәрежесі болуы мүмкін, бірақ әдеттегідей, әлеуметтік-экономикалық процестерді басқаруды орталықтандыру деңгейіне байланысты төмендегі бюджеттерге қатынасы бойынша белгілі бір реттеуші ролі орталық бюджетте сақталады. Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі құрылымының унитарлық типімен анықталады, өйткені Қазақстан - федералдық емес, басқарудың Президенттік нысаны және сайланатын Парламенті бар унитарлық мемлекет.

Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі экономикалық қатынастарға және тиісті құқықтық нормаларға негізделген әр түрлі деңгейлердегі бюджеттерді қамтиды.

Қазақстанда жиынтығында мемлекеттік бюджетті құрайтын республикалық бюджет пен жергілікті бюджеттер дербес жұмыс істейді (Сурет 1. 2. ) .

Қазақстан Республикасында мынадай деңгейдегі бюджеттер бекітіледі, атқарылады және дербес болып табылады:

республикалық бюджет;
облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеті;
аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджеті.

Қазақстан Республикасында Бюджет Кодексі белгілеген жағдайларда төтенше мемлекеттік бюджет әзірленуі, бекітілуі және атқарылуы мүмкін.

Қазақстан Республикасында мемлекеттік бюджеттінің басты бөлігі республикалық бюджетте шоғырланған.

Республикалық бюджет - Бюджет кодексімен айқындалған салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және орталық мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және мемлекеттік саясаттың жалпы республикалық бағыттарын іске асыруға арналған орталықтандырылған ақша қоры. Республикалық бюджет - бюджет жүйесінің дербес бөлігі; мемлекеттік бюджет жүйесінің құрамына кіреді. Жалпы республикалық маңызы бар экономикалық әлеуметтік және несиелік даму саласындағы шараларды қаржыландыруды қажетті қаражатпен қамтамасыз етеді. Облыстар мен республикалық бағыныстағы қалалардың ең аз нормативтері бойынша шығындарды өтеуге өз кірістері жеткіліксіз болған жағдайда олардың әлеуметтік мәдени дамуын қамтамасыз ету мақсатымен қаржы ресурстарының бір бөлігі субвенция мен дотация түрінде республикалық бюджет арқылы олардың арасында қайта бөлінеді [5] .

Жергілікті бюджеттер - облыстық бюджеттер, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеті, аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджеттері жатады.

Облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеті - Бюджет кодексімен айқындалған салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және облыстық деңгейдегі жергілікті мемлекеттік органдардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, оларға ведомоствалық бағынысты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен қамтамасыз ету жатады [6] .

Қаржы жылына арналған республикалық бюджет Қазақстан Республикасының заңымен, жергілікті бюджеттер мәслихаттарының шешімдерімен бекітіледі.

Бюджет жүйесінің жұмыс істеуі бюджеттердің әр түрлі деңгейлерінің өзара байланысына негізделеді және оларды әзірлеу, қарау, бекіту, атқару, бақылау тәртібімен, сондай-ақ республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы туралы есеппен қамтамасыз етіледі.

Қазақстан Республикасы бюджет жүйесі мемлекеттік бюджет жүйесіне кіретін барлық бюджеттердің бірлігі, дербестігі, толықтылығы, нақтылығы жариялығы қағидаттарына негізделеді.

Бюджеттің толықтылығы (толымдылығы) бюджетке үкіметтің барлық қаржы операцияларының, оның жинайтын барлық кірістерін және жасайтын шығыстарын шоғырландыруды, әрбір бап бойынша мемлекеттің барлық түсімдері мен шығыстары ескерілетін бюджетті жасауды білдіреді. Қазақстан Республикасының салық және бюджет заңнамаларында белгіленетін барлық түсімдердің, соның ішінде мемлекеттік акциялар пакеті бар акционерлік қоғамдардан және Республикалық мемлекеттік кәсіпорындардан алынатын түсімдердің толық тізбесінің және шығыстарының бюджеттерде міндетті және толық көрсетілуімен қамтамасыз етіледі [5] .

Сөйтіп, ол мемлекеттік билік пен басқару органдарының барлық кірістері мен шығыстарын бюджетке жинақтап, жұмылдырудың объективтік қажеттігін қамтып көрсетеді. Осыған байланысты барлық ақша түсімдерін, сондай-ақ бюджет шығыстарының көлемі мен нақтылы бағыттарын айқындау қажет.

Бюджеттің нақтылығына ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы Президенттің Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауына сәйкес оларды Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының индикативтік жоспарының, аумақтарды дамытудың экономикалық және әлеуметтік бағдарламаларының өлшемдеріне сәйкес келтіру арқылы қол жеткізіледі. Сондықтан оның көрсеткіштері көп нұсқалық есеп-қисаптармен негізделуі тиіс, бюджеттерді ақтқарылуына, ведомостволардың өткен кезеңдегі қаржы жоспарына жасалған терең талдаудың нәтижесі, болжамдық бағалау есепке алыну керек. Дүниежүзілік практика бюджет ресурстарының қозғалысын ағымдағы жылға, анағұрлым ұзақ мерзімге үлгілеуді, сондай-ақ оларды нақтылы жағдайлардың өзгеруіне байланысты қаржы жылы ішінде түзетуді пайдаланады. Нақтылы қағидатына ең алдымен жеке қаржы жоспарын, сметаларды және жалпы тиісті деңгейлердің бюджет жобасын жасау процесінде қол жетеді.

Бюджеттердің жариялылығы бекітілген бюджеттер қаржы жылына арналған бюджет туралы заң мен өткен кезеңдегі олардың атқарылуы туралы есептердің жариялануы арқылы қамтамасыз етеді.

Жариялылық елдегі адам құқығын, демократиялық өзгерістерді сақтаудың маңызды шарты болып табылады. Бюджет кірістерінің қалыптасуы (ең алдымен салықтар, алымдар арқылы) бюджет ресурстарның бағытталуы сияқты шаруашылық жүргізу субъектілерінің және қоғамның барлық мүшелерінің мүдделерін шалады. Сондықтан олар бюджеттің мазмұны, оны қалыптастырудың көздері, салық төлемдерін алудың тәртібін, сондай-ақ бюджет қаражаттарының бағыттары туралы хабардар болуы тиіс. Президент қол қойған Қазақстан Республикасының бюджеті заң мәртебесін қабылдайды және оның атқарылуы бюджет рәсімінің қатысушылары үшін міндетті болады. Заң өткен кезеңдегі бюджеттің атқарылау туралы есеп баспасөз бетінде жарияланды. Осылайша бюджеттің кірістері мен шығыстарының көлемі, оның негізгі түсім көздері, шығыстарының бағыттары, тапшылық көлемі, оның негізгі түсім көздері, шығыстарының бағыттары, тапшылық көлемі және оны табудың әдістері (шығындарды қысқарту, кірістерді көбейту, қарыздар, ақша эмиссиясы) жария етіледі.

Бюджет жүйесін құрудың барлық қағидалары өзара үйлестірілген және бірін-бірі толықтырып отырады, олар егеменді еліміздің Конституциясында және «Бюджет жүйесі туралы», «Жергілікті өкілді және атқарушы органдар туралы», «Қазақстан Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару туралы» арнайы заңдарда және басқа заң актілерінде қамтып көрсетілген [7] .

Төменгі - жергілікті бюджеттердің қалыпты және тиімді жұмыс істеуінің шарттары дербестікпен қатар теңгерімділік болып табылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.