Әлемдік өркениеттер

Жоспар
Кіріспе

1 Ислам өркениеті
2 Қытай өркениеті
3 Ежелгі өркениеттер мәдениеті
4 Шумер . Вавилондік өркениет

Ислам дінінің құндылықтары негізінде қалыптасқан әлемдік өркениеттердің бірі. Ислам өркениетінің алғашқы нышандары VII ғасырдың басында Хиджаз арабтарының арасында қалыптаса бастады. Оның басты себептеріне Арабстан түбегіндекөшпелі және қалалық мәдениеттердің жаңа рухани негізде біріге бастауы, ежелгі тайпалық діндердің тоқырауы және жалпыарабтық этникалық сананың пайда болуы жатады. Мұхаммед пайғамбар мен одан кейінгі төрт халифа Әбу Бәкір, Омар, Осман, Әли Әбу Тәліббилігі дәуірі (622-661) және Омейя әулеті (661-750), Аббас әулеті биліктері дәуірінде (750-1258) солтүстікте Еділ өзенінен оңтүстіктеМадагаскарға және шығыста Қытайдан, батыста Францияның оңтүстігіне дейінгі кең аумақта таралған және олармен көршілес аймақтарға да әсерін тигізген ис¬лам діні ықпалымен адамзат өркениетінің өзіндік ерекшелігі бар бір түрі қалыптасты. Ислам өркениетінде араб тілі мен араб жазуы алдыңғы орынға шығып, негізгі ғылым тілі мен мәдениет құралы қызметін атқарды. Орта ғасырлардағы ислам ғалымдары медицина, астрономия, химия, физика, математика, мәдениет, мантиқ (логика), әдеп, философиясалаларында көптеген ғылыми жаңалықтар ашып, айтарлықтай табыстарға жетті. Олар ежелгі Грекия, Рим, Ежелгі Шығыс өркениеттері жетістіктерін дамыта отырып, жаңа дәуірдегі батыс мәдениетінің қалыптасуына негіз қалады. Аса көрнекті түркі ғалымдары Әбу насыр әл-Фараби, Қожа Ахмет Иассауи, Сүлеймен Бақырғани, т.б. ғұламалар өз еңбектері арқылы Ислам өркениетіне үлкен үлес қосты.

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Ислам өркениеті ‭–

ислам дінінің құндылықтары негізінде қалыптасқан әлемдік өркениеттердің бірі.‭ ‬Ислам өркениетінің алғашқы нышандары VII ғасырдың басында Хиджаз арабтарының арасында қалыптаса бастады.‭ ‬Оның басты себептеріне Арабстан түбегіндекөшпелі және қалалық мәдениеттердің жаңа рухани негізде біріге бастауы,‭ ‬ежелгі тайпалық діндердің тоқырауы және жалпыарабтық этникалық сананың пайда болуы жатады. Мұхаммед пайғамбар мен одан кейінгі төрт халифа Әбу Бәкір, Омар, Осман, Әли Әбу Тәліббилігі дәуірі‭ (‬622-661‭) ‬және Омейя әулеті‭ (‬661-750‭)‬,‭ ‬Аббас әулеті биліктері дәуірінде‭ (‬750-1258‭) ‬солтүстікте Еділ өзенінен оңтүстіктеМадагаскарға және шығыста Қытайдан,‭ ‬батыста Францияның оңтүстігіне дейінгі кең аумақта таралған және олармен көршілес аймақтарға да әсерін тигізген ис¬лам діні ықпалымен адамзат өркениетінің өзіндік ерекшелігі бар бір түрі қалыптасты.‭ ‬Ислам өркениетінде араб тілі мен араб жазуы алдыңғы орынға шығып,‭ ‬негізгі ғылым тілі мен мәдениет құралы қызметін атқарды.‭ ‬Орта ғасырлардағы ислам ғалымдары медицина, астрономия, хим ия, физика, математика, мәдениет,‭ ‬мантиқ‭ (‬логика‭)‬,‭ ‬әдеп, философиясалаларында көптеген ғылыми жаңалықтар ашып,‭ ‬айтарлықтай табыстарға жетті.‭ ‬Олар ежелгі Грекия, Рим,‭ ‬Ежелгі Шығыс өркениеттері жетістіктерін дамыта отырып,‭ ‬жаңа дәуірдегі батыс мәдениетінің қалыптасуына негіз қалады.‭ ‬Аса көрнекті түркі ғалымдары Әбу насыр әл-Фараби, Қожа Ахмет Иассауи, Сүлеймен Бақырғани,‭ ‬т.б.‭ ‬ғұламалар өз еңбектері арқылы Ислам өркениетіне үлкен үлес қосты.

Қытай өркениеті

Конфуций заманынан бері әрбір адамның жердегі өміріндегі бақыт пен аман-саулығына бағытталған жоғары әлеуметтік-саяси белсенділік тән болды‭ — ‬адамның тағдыры құдайдың салғаны емес,‭ ‬өз еңбегінің арқасы.‭ ‬Қытай тарихындағы үлкен халық қозғалыстары менен Қытайға тән жоғары әлеуметтік көшпенділіктің мәнісі осында жатыр.‭ ‬Қытай өркениеті‭ — ‬әлемдегі ең ежелгілердің бірі.‭ ‬Қытай ғалымдарының айтуы бойынша,‭ ‬оның жасы бес мың жылға жуық,‭ ‬оның үстіне жазба көздері‭ ‬3500‭ ‬жылғы мерзімді қамтиды.‭ ‬Династиялар ауысқан сайын түрлі даму кезеңдерінен өткен ежелгі әкімшілік басқарудың баршылығы,‭ ‬өзге өркениеттен кейін қалып қойған көшпенді көршілер мен тау халықтарына қарағанда,‭ ‬жер өңдеу саласы дамыған экономикасының баршылығы анық артықшылық болды.‭ ‬Қытай өркениетін одан әрі конфуцийлік‭ (‬б.з.д.‭ ‬1‭ ‬ғ.‭) ‬және бірегей жазу жүйесінің енгізілуі күшейтті.‭
‬ ‭ ‬Саяси көзқарас бойынша,‭ ‬Қытай бірнеше мыңдаған жылдар бойы,‭ ‬цикликалық түрде қайталанатын саяси бірлік пен шашыраңқылық мерзімдерінен өткен.‭ ‬Қытай аумағы басқыншылардың шабуылына жиі ұшырады,‭ ‬бірақ басқыншылардың көбі ертелі-кешті қытайланып,‭ ‬қытай этносымен араласып кетті.‭ ‬Қазіргі қытай мемлекеті мен қоғамы көптеген ғасыр бойы қоршаған азия халықтарымен мәдени және саяси араласуы менен енгізілуінің нәтижесі.‭ ‬Қытай этносының аса ірі демографиялық потенциалының көрші халықтарға тигізетін әсерін жоққа шығаруға болмайды.

‭ ‬Ежелгі өркениеттер мәдениеті

Ескі дүние өзінің көркемөнерімен,‭ ‬сәулетөнерімен,‭ ‬әдебиетімен,‭ ‬дінімен,‭ ‬философиясымен күні бүгінге дейін тақ‭ ‬калдырып келеді.‭ ‬Сондықтан болар,‭ ‬солар арқылы өзімізге өзіміз‭ ‬үңіле отырып осы заманның мәдениетінің ерекшелігін,‭ ‬мәнін‭ ‬байқаймыз,‭ ‬аңғарамыз.‭ ‬Кәзіргі уақытта бізден тарихи уақыт пен кеністілікті артқа тастаған ерте дүние мәдениетінің‭ ‬әралуандылығын және бірегейлігін танып білу аса маңызды‭ ‬мәселелердің бірі.‭ ‬Әдетте мұны іске асыру үшін,‭ ‬сол шығыс‭ ‬жене батыс мемлекеттерінің жеке тұлғага,‭ ‬оның еркіндігіне‭ ‬қатынастарын және сол мемлекеттердің пайда болу тәсілдерін‭ ‬бірімен-бірін салыстыру арқылы жүргізген жөн.
Байырғы Шығыс,‭ ‬адамзатты алғашқы қауым мифтерінен‭ ‬тербеп шығарған,‭ ‬ұлы мәдениеттің отаны болғаңды.‭ ‬Алайда,‭ ‬ІПығыс алғашқы қауымдастықты артқа тастағанымен адамның‭ ‬дүниеге‭ ‬қатынасының‭ ‬ мифтік тәсілінен құтыла алмады.‭ ‬Өйткені‭ ‬табиғаттың дүлей күші түгіл,‭ ‬адамдардың ырқынан жоғары‭ ‬тұрған‭ ‬қатал әкімшілдікке негізделген мемлекетке де бас иіп,‭ ‬құдайдай көрді.‭ ‬Мәңгілік табиғаттың көне құдайлары,‭ ‬енді‭ ‬мемлекеттің алғашқы құрлысшылары мен қамқоршылары‭ ‬кейпінде алға шықты,‭ ‬оларды құдай орнатқан Жоғарғы‭ ‬тәртіптіліктің жалғасы деп есептеді.
Көне шығыстық бұл ерекшелігі көбінесе адамдардың‭ ‬ұжымдық жолмен біріге отырып тірі калуы,‭ ‬сол дәуірдегі‭ ‬қолайсыз географиялық жағдайдағы бірден бір жол еді.‭ ‬Аман қалудың алғы шарты қатан,‭ ‬әміршіл мемлекеттің болуын қажет‭ ‬етсе,‭ ‬ол байырғы адамдардың мәдениеті мен дүниетүйсігі арқылы‭ ‬дәлелденіп отырылды.
Батыс тарихында жеке тұлғалардың дараланып шығуы‭ ‬мен олардың билік пен жеке меншікке құштарлығының‭ ‬салдарынан мемлекет пайда болды.‭ ‬Нәтижесінде қоғамға‭ ‬үстемдік жасайтын өкіметтің қажет екендігі айқындала бастады.‭ ‬Ол өкімет жаңа қалыптаса бастаған тәртіптілікті қорғаштады:‭ ‬біріншіден,‭ ‬окшауланып бөліне бастаған топтың‭ ‬артықшылығын сақтауға мүмкіндік туғызса,‭ ‬екіншіден жеке‭ ‬адамдар мен топтардың арасындағы кейбір қақтығыстарды‭ ‬жұмсарта отырып,‭ ‬адамдардың қоғамдық келісімнің шеңберінде‭ ‬өмір кешуте бағыттады.‭ ‬Былайша айтқанда,‭ ‬варварлық пен‭ ‬жүгенсіздік жағдайында пайда болған адам еркіндігінің көрнісі‭ ‬батыста мемлекеттердің пайда болуына әкеп соқты.‭ ‬Батыста‭ ‬мұндай типті мемлекеттердің пайда болуының мәні еркіндіктің‭ ‬іске асуының әлеуметтік түрі еді.‭ ‬Олар жүгенсіз кеткен‭ ‬еркіндікке жауап ретінде пайда болды да азаматтардың‭ ‬бостандығын қорғауға бағытталды,‭ ‬алдымен ат төбеліндей топтың‭ ‬мүддесін қорғаса,‭ ‬кейіннен кеңейе келе барлықтарын қанатының‭ ‬астына алды.
Шығыс елдерінің тарихында еркіндіктің елестеріне,‭ ‬жеке тұлғалыққа,‭ ‬бейімділікке қарағанда мемлекетке құштарлық‭ ‬ерте басталды.‭ ‬Өйткені Шығыста қалт-құлт өмір сүрудің ең‭ ‬басты амалы суармалы жерлерді пайдалана отырып,‭ ‬астыктың‭ ‬қоғамдық қорын жасай білуде болды.‭ ‬Өйткені,‭ ‬табигаттың дүлей‭ ‬күші соны талап етті.‭ ‬Осының барлығы қордалана келіп табиғат‭ ‬қорының қомақты және жоспарлы шығындалуын,‭ ‬қатал‭ ‬әкімшілік жолымен басқарылуын және көптеген жеке-жеке‭ ‬ауылшаруашылық‭ ‬ұйымдарды топтастыруды талап етті.‭ ‬Шығыс‭ ‬мемлекеттерінің негізінде жеке адамның‭ ‬өзіндігін және еркіндігін‭ ‬жоқка шығаратын абсолюттік‭ ‬ біртұтастық идеалы жатты.‭ ‬Шығыс‭ ‬деспотиясының рухани мәні осында.
Шығыс деспотиясы өзінің билігіндегі адамдардың өлімі‭ ‬мен өмірі,‭ ‬ашса алақанында,‭ ‬жұмса жұдырығында‭ ‬болатын ел‭ ‬билеушілерінің қолында болды да өте зор бюрократтық‭ ‬аппаратпен басқарылды.‭ ‬Егер Батыс тарихында көптеген ерікті‭ ‬топтардың мүддесін қорғайтын мемлекет қоғамнан тәуелді болса,‭ ‬Шығыста жағдай мүлдем басқаша болды.‭ ‬Бұл жерде ерікті‭ ‬сарбаздар мен меншік иелері сияқты ерікті адамдар жоқ тек‭ ‬басқаруды ғана әкімшілік іс жүзіне асыратын мемлекеттік‭ ‬ құлдар,‭ ‬шаруалар және чиновниктер ғана бар.
‭ ‬Шығыстың‭ ‬Жоғарғы‭ ‬әміршісі,‭ ‬ортағасырлық‭ ‬еуропадағыдай,‭ ‬өзінің‭ ‬ерлігімен‭ ‬немесе‭ ‬күш-қуатымен‭ ‬дәріптелмеді.‭ ‬Ол‭ ‬өзін‭ ‬құдай‭ ‬ұлылығына‭‬,‭ ‬құдіретіне бөленген,‭ ‬мемлекеттің‭ ‬ең‭ ‬жоғарғы‭ ‬қызметін‭ ‬атқарушы‭ ‬деп есептелді.‭ ‬Аталмыш шығыстың‭ ‬ұлылық‭ (‬ортағасырлық‭ ‬еуропадағыдай-корольдікті‭ ‬ұрпақт ан‭ ‬ұрпаққа‭ ‬жалғастырғандай емес‭) ‬сыртқы бір күштің ықпалынан адам‭ ‬бойына дарыған қасиет сияқты.‭ ‬Кейде мұндай қасиеттің іс-жүзіне аспауы да мүмкін.‭ ‬Ертедегі египеттіктердің айтуынша,‭ ‬егер фараон‭ ‬-‭ ‬әмір жүргізуші,‭ ‬турлі себептермен ел алдында‭ ‬беделінен айрылса,‭ ‬оның‭ ‬ұлылығы‭ ‬ғайып болды деп жариялады‭ ‬ұлылыққа‭ ‬басқа біреуді отырғызған.‭ ‬Бұл қалыптасқан‭ ‬дәстүрдің басқаша болуы мүмкін емес,‭ ‬өйткені,‭ ‬құдай дарытқан‭ ‬қасиет абсолютті өктемдікті қажет етеді.‭ ‬Шығыс әміршісінің‭ ‬құдай дарытқан қасиетінің екінші жағы,‭ ‬ол өзінің жеке басының‭ ‬болмысының мәнінен мүлде бас тартуы.‭ ‬Мұндай мемлекеттіктің‭ ‬типтік сипаттары Шумер,‭ ‬Үнді,‭ ‬Египет,‭ ‬Қытай сияқты Ежелгі‭ ‬Шығыс елдеріне тән нәрсе болды.
Шумер‭ ‬мәдениеті.‭ ‬Шумерлер мен аккадтықтардың‭ ‬мәдениеті байырғы‭ ‬ Месопотамиядағы‭ (‬Тигр мен Ефрат‭ ‬өзендерінің арасы‭) ‬өркениет,‭ ‬әлемдік мәдениеттердің бірі болып‭ ‬саналады.‭ ‬Атап айтқанда дәл‭ ‬осы Шумерде б.д,‭ ‬д.‭ ‬ІV-‭ ‬мыңжылдықта қалалық типтегі жазба мәдениет алғашқы қауым‭ ‬мәдениетін тұрақты түрде ығыстыра бастады.‭ ‬Көне‭ ‬Месопотамияның қалалары-су артерияларының жағаларына‭ ‬орналасқан,‭ ‬егіншілікпен айналысатын қоныстанушылардан‭ ‬құралды.‭ ‬Ур,‭ ‬Вавилон,‭ ‬Ниневия сияқты қалалары болды.‭ ‬Сына‭ ‬жазулармен шимакталып жазылған мыңдаған таблицалар‭ ‬табылып олардың‭ "‬сыры ашылды‭‬.‭ ‬ Бұл сына жазуларының сыры‭ ‬ашылуы-ғасырлар бойы құдайдың еркімен жасап‭ ‬шығарылган‭ ‬Библия-еврейлердің ғажап туындысы‭ ‬-‭ ‬деген‭ ‬пікірді жоққа шығарды.‭ ‬Тексере,‭ ‬талдай келе оның‭ ‬месопотамияның көне дәстүрлері мен болмысынан,‭ ‬мифтері мен‭ ‬аңыздарынан нәр алғандығы анықталды.‭ ‬Сол дәуірде дін құл‭ ‬иеленушілік идеолгияның негізгі түрі болды.‭ ‬Ол түрлі әдебиет‭ ‬беттерінде бейнеленді.‭ ‬Діни мифтер көркем әдебиеттік түрі‭ ‬ретінде берілді.
Месопотамия әдебиетінде аса көрнекті орын алатын‭ ‬Гильгамеш туралы поэма.‭ ‬Бұл шығармада,‭ ‬көне заманның батыр тұлғасы‭ ‬-‭ ‬Урук қаласының әміршісі,‭ ‬Энкиду атты альш адаммен‭ ‬достаса отырып,‭ ‬көптеген ұлы жорықтарды басынан кешіргені туралы айтылады.‭ ‬Өзінің досының өлігіне‭ ‬ұзақ жоқтау айтып‭ ‬болғаннан,‭ ‬кейін,‭ ‬Гильгамеш,‭ ‬өмірдің мәңгі сырын ашу‭ ‬мақсатымен дүниені кезуге аттанады.‭ ‬Бірақ мәңгі өмірдің қол‭ ‬жетпейтін елес екендігіне көзі жетеді.‭ ‬Сонымен еліне қайта‭ ‬оралған Гельгамеш құдайдан өзінің өлген досын қайта көрсетуді‭ ‬өтінеді.‭ ‬Поэманың соңғы жолдарында адамның азапты тілегі‭ ‬ Жерұйык,‭ ‬зандарын‭‬,‭ ‬әлем мен өмірдің құпия сырларын білуге құлаш ұрған тілектері жырланады.‭ ‬Поэма басынан аяғына дейін‭ ‬пессимизмге бой алдырған.‭ ‬Болашақ өмір қайғы мен қасіреттік‭ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.