Азаматтық іс жүргізудегі талап теориясы
1. Талап ұғымы, элементтері және түрлері.
2. Талап қою құқығы.
3. Талап арыз және талап қою тәртібі.
4. Талап қоюды қамтамасыз ету.
5.Құқықтар мен мүдделерді қорғауда талап тәсілдерімен билік ету
2. Талап қою құқығы.
3. Талап арыз және талап қою тәртібі.
4. Талап қоюды қамтамасыз ету.
5.Құқықтар мен мүдделерді қорғауда талап тәсілдерімен билік ету
ҚР Конституциясы 13-бабының 2-бөлігі бойынша әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы бар.
Мемлекеттік органдар, заңды тұлғалар немесе азаматтар заңда көзделген жағдайларда өзге адамдардың не¬месе адамдардың белгісіз бір тобының құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау туралы сотқа арыз беріп жүгінуге құқылы (ҚР АІЖК-і 8-бабының 1-бөлігі).
Талап - құқық туралы дау шешу үшін бұзылған не¬месе даулы субъективтік құқықты немесе заңмен қорралатын мүддені қорғау туралы талап қою арқылы тұлғаның сотқа жүгінуі.
Талап - субъективтік құқықты немесе заңмен қорғалатын мүддені сот арқылы қорғау тәсілі.
Талап - азаматтық іс қозғау тәсілі.
Талап элементтері - бұл талаптың құрамды бөліктері. Оларға (элементтеріне):
- мазмұны;
- нысанасы;
- негіздемесі жатқызылады.
Талаптың мазмұны - талап қоюшымен көрсетілген сот арқылы қорғану түрі, яғни сотқа жүгіну арқылы та¬лап қоюшының өзінің бұзылған немесе даулы құқығын қорғау үшін сұрайтын соттың қызметі.
Талаптың мазмұны талап қоюшының сотқа қойылатын талабын бейнелейді және талап арыздың сұрау бөлігінде көзделеді.
Мемлекеттік органдар, заңды тұлғалар немесе азаматтар заңда көзделген жағдайларда өзге адамдардың не¬месе адамдардың белгісіз бір тобының құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау туралы сотқа арыз беріп жүгінуге құқылы (ҚР АІЖК-і 8-бабының 1-бөлігі).
Талап - құқық туралы дау шешу үшін бұзылған не¬месе даулы субъективтік құқықты немесе заңмен қорралатын мүддені қорғау туралы талап қою арқылы тұлғаның сотқа жүгінуі.
Талап - субъективтік құқықты немесе заңмен қорғалатын мүддені сот арқылы қорғау тәсілі.
Талап - азаматтық іс қозғау тәсілі.
Талап элементтері - бұл талаптың құрамды бөліктері. Оларға (элементтеріне):
- мазмұны;
- нысанасы;
- негіздемесі жатқызылады.
Талаптың мазмұны - талап қоюшымен көрсетілген сот арқылы қорғану түрі, яғни сотқа жүгіну арқылы та¬лап қоюшының өзінің бұзылған немесе даулы құқығын қорғау үшін сұрайтын соттың қызметі.
Талаптың мазмұны талап қоюшының сотқа қойылатын талабын бейнелейді және талап арыздың сұрау бөлігінде көзделеді.
15-тақырып. Азаматтық іс жүргізудегі талап теориясы
1. Талап ұғымы, элементтері және түрлері.
2. Талап қою құқығы.
3. Талап арыз және талап қою тәртібі.
4. Талап қоюды қамтамасыз ету.
5.Құқықтар мен мүдделерді қорғауда талап тәсілдерімен билік ету.
1-сұрақ. Талап ұғымы, элементтері және түрлері
ҚР Конституциясы 13-бабының 2-бөлігі бойынша әркімнің өз құқықтары мен
бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы бар.
Мемлекеттік органдар, заңды тұлғалар немесе азаматтар заңда көзделген
жағдайларда өзге адамдардың немесе адамдардың белгісіз бір тобының
құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау туралы сотқа арыз беріп
жүгінуге құқылы (ҚР АІЖК-і 8-бабының 1-бөлігі).
Талап - құқық туралы дау шешу үшін бұзылған немесе даулы субъективтік
құқықты немесе заңмен қорралатын мүддені қорғау туралы талап қою арқылы
тұлғаның сотқа жүгінуі.
Талап - субъективтік құқықты немесе заңмен қорғалатын мүддені сот
арқылы қорғау тәсілі.
Талап - азаматтық іс қозғау тәсілі.
Талап элементтері - бұл талаптың құрамды бөліктері. Оларға
(элементтеріне):
* мазмұны;
* нысанасы;
* негіздемесі жатқызылады.
Талаптың мазмұны - талап қоюшымен көрсетілген сот арқылы қорғану түрі,
яғни сотқа жүгіну арқылы талап қоюшының өзінің бұзылған немесе даулы
құқығын қорғау үшін сұрайтын соттың қызметі.
Талаптың мазмұны талап қоюшының сотқа қойылатын талабын бейнелейді
және талап арыздың сұрау бөлігінде көзделеді.
Талаптың нысанасы - бұл талап қоюшының соттан шешуді сұрайтын
материалдық-құқықтық дау. Талаптың нысанасына:
Талап қоюшы мен жауапкер араларында материалдық-құқықтық қатынастың бар
немесе жоқтығы туралы дау (мысалы, некені заңсыз деп тану);
Талап қоюшымен материалдық-құқықтық қатынасынан туындайтын жауапкердің
міндеттері туралы дау (мысалы: мүлік иесі өз мүлкін қайтаруын талап ету,
несие беруші - қарызды қайтаруын);
Талаптар араларындағы құқық қатынасты өзгерту
немесе тоқтату туралы дау (мысалы: туылған сәбидің әкесін анықтау, талап
қоюшы мен жауапкер арасындағы некені бұзу).
Талаптың_негіздемесі - талап қоюшының сотқа өз үндеуін негіздейтін мән-
жайлар.
Талап талаптары субъективтік азаматтық құқықтарынан пайда болады.
Мысалы: меншік иесі өзінің жоғалған мүлкіне иеленуді қалпына келтіру туралы
өзінің меншік құқығы бар екеніне сілтеме жасауы; өнертапқышы өзінің ойлап
тапқан өнертабысын талап етуде - өзінің интеллектуалды меншігіне сілтеме
жасауы.
Талаптар мына негіздер бойынша жіктеледі:
* материалдық-құқықтың белгілер;
* процессуалдық-құқықтық белгілер.
Талаптардың процесуалдық-құқықтық белгісі бойынша жіктелуі
талаптың мазмұны бойынша қалыптасқанын білдіреді, яғни талап қоюшы
талабының сот арқылы қорғану түрі бойынша. Талаптардың түрлерге бөлінуінің
процессуалдық құқықтық жіктелу негізі арқылы талаптардың мазмұны танылады.
Сондықтан осындай жіктелу негізі бойынша талаптарды үш түрге бөлуге
болады:
1-ұйғару туралы талаптар;
2-мойындау туралы талаптар;
3-өзгертетін (құқық қатынастарын өзгертуге немесе тоқтатуға
арналған) талаптар.
Ұйғару туралы талаптар немесе атқару талаптары дегеніміз - бұл
жауапкердің белгілі әрекеттер жасау немесе жасамауын соттан талап қоюшының
сұрайтын талабы, Талап қоюшының соттан жауапкердің өз міндеттерін
орындатуды сұрау талабы деп аталады (мысалы: талап қоюшы соттан жауапкерден
қарызды төлеуі, пәтерді босатуы, келтірілген зардапты өтеуі). Осындай сотқа
қойылған талаптар бойынша сот шешімдері негізінде атқару парақтары
беріледі, сондықтан олар тағы атқару талаптары деп аталады.
Мойындау туралы талаптар бойынша талап қоюшы соттан белгілі құқық,
қатынасының бар немесе жоқтығын бекітуін сұрайды (мысалы, талал қоюшы
белгілі бір әдебиет шығармашылырына өзінің авторлық құқығын бекітуін
сұрауы).
Өзгертетін талаптар материалдық-құқықтық қатынастарын өзгертуге немесе
тоқтатуға бағытталған. Әдетте азаматтық айналымның қатысушылары (жеке және
заңды тұлғалар) соттың қатысуынсыз өз еркілерімен араларындары құқық
қатынастарын өзгертеді немесе тоқтатады, бірақ кейбір жағдайларда белгілі
құқық қатынастары тек соттың бақылауымен ғана өзгертіледі немесе
тоқтатылады. Мысалы, неке бұзу туралы (егер ортақ кәмелетке толмаған бала
немесе ортақ мүлікті бөлу жөнінде дау болса) талап бойынша.
Материалдық-құқықтың белгісі бойынша талаптардың жіктелуі келесі
түрлерге бөлінеді: отбасылық, алименттік, түрғын үй, жер құқықтық
қатынастарынан пайда болатын және т.б.
2-сұрақ. Талап қою құқығы
Талап термині екі мағынада қолданылады:
1. - материалдық;
2. - процессуалдың.
Матиериалдық мағынада талап қою құқығы дегеніміз -сотқа үндеу арқылы
субъективтік азаматтың құқықты мәжбүрлеп жүзеге асыру құқығы, яғни сот
арқылы субъективтік құқығын қорғауға құқық. Азаматтық процесте сот талап
қоюшының талап қоюға (материалдың мағынада) құқығы бар не жоқтығын
анықтайды.
Процессуалдық мағынада талап қою құқығы дегеніміз - дауды қарап, шешу
үшін сотқа талап қою құқығы, яғни сот істі мәні бойынша шешу үшін сотқа
тікелей талап арыз, арыз және шағым беру. Бұл нақты азаматтық-құқықтық дау
бойынша сот төрелігіне жүгіну құқығы.
Талап қою құқығы - ҚР Конституциясымен (13-баптың 2-бөлігі, 75-бабы)
бекітілген сот арқылы қорғану құқығының бір нысаны. Сотқа жүгіну арқылы
құқықтарды қорғау құқығы азаматтық процеске қатысатын азаматтарға және
ұйымдарға (ҚР АІЖК-нің 5-бабы), сондай-ақ шетел азаматтары мен азаматтығы
жоқ адамдарға (ҚР АІЖК-нің 45-тарауы) тиесілі.
Талап қою құқығы белгілі шарттармен байланысты. Талап қою құқығы
заңмен белгіленген шарттармен анықталады. Талап қою құқығының шарттарына
нақты заңды деректер жатқызылады, олардың бар не жоқтығы негізінде заң
азаматтық Іс бойынша талап қою субъективтік құқығының пайда болуын
байланыстырады.
Талап қою құқығының шарттары - нақты азаматтық іс бойынша тұлғаның
талап қою субъективтік құқығының пайда болуын заң бойынша оның бар не
жоқтығы мен байланыстыратын мән-жайлар.
Бұл шарттар өзара:
* жалпы;
* арнаулы;
* жаратымды;
* жаратымсыз деп бөлініп қарастырылады.
Талап қою құқығының жалпы шарттары:
* Талап қоюшы мен жауапкердің азаматтық іс жүргізу
құқық қабілеттігі, яғни азаматтық процесте тарап болу
қабілеттігі (ҚР АІЖК-тің 45-бабы);
* Азаматтың істердің соттарға ведомстволық бағыныстылығы (ҚР АІЖК-тің 24-
бабы);
* өз құзыреті шегінде сол мәселе туралы азаматтық іс
бойынша қабылданған сот шешімінің жоқтығы;
* тараптардың өзара дауды аралық соттың қарауына
беру туралы келісімнің жоқтығы (ҚР АІЖК-тің 25-бабы).
Жоғарыда аталғанның алғашқы екеуі жаратымды, ал қалғаны - жаратымсыз
сипатта болады.
Талап қою құқығының арнаулы_шарттары дегеніміз -бұл кейбір субъектілер
немесе категория істері үшін жалпы шарттармен қатар, заңмен белгіленген
шарттар. Мысалы, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке және заңды тұлғалар
өзара дауларын сотқа дейін талап (претензия) қою арқылы реттеуге тиіс (ҚР
"Сауда мақсатында теңізде жүзу туралы" (17.01.2002 ж. қабылданған) заңның
232-235-баптары).
Талап қою құқығының шарттарының болмауы сотпен келесі әрекеттер
жасауына әкеледі:
* талап арызды қайтару (ҚР АІЖК-тің 154-бабы);
* талап арызды қабылдаудан бас тарту (ҚР АІЖК-тің
153-бабы);
* іс бойынша іс жүргізуді қысқарту (ҚР АІЖК-тің 247-
бабы);
* арызды қараусыз қалдыру (ҚР АІЖК-тің 249-бабы).
3-сұрақ. Талап арыз және талап қою тәртібі
Талап арыз - субъективтік құқық туралы дауды шешу үшін заңмен
белгіленген сотқа жүгіну нысаны.
Әр адам өзінің субъективтік құқығын немесе заңмен қорғалатын мүддесін
сот арқылы қорғау үшін сотқа талап арыз ұсынуы қажет.
Талап арыз мазмұны:
* кіріспе;
* сипаттау;
* дәлелдеу;
* сұрау бөліктерінен түрады.
Талап арыз сотқа жазбаша нысанда беріледі (ҚР АІЖК-і 150-бабының 1-
бөлігі).
Талап арыздың кіріспе бөлігінде:
- талап арыз берілетін соттың атауы;
- талап қоюшының атауы, оның түрғылықты жері немесе, егер талап
қоюшы ұйым болса, оның түрған жері мен банктік реквизиттері, сондай-ақ,
егер арызды оның өкілі берсе, өкілдің атауы мен мекен-жайы;
- жауапкердің атауы, оның түрғылықты жері, немесе егер жауапкер
ұйым болса, егер талап қоюшыға белгілі болса, оның тұған жері мен банктік
реквизиттері көрсетілуге тиіс.
Ерекше талап қоюмен іс жүргізу істер бойынша арызда жауапкердің
мәліметтері көрсетілетін орнына органның (лауазымды тұлғаның) атауы, оның
түрғылықты жері және шағымдануға жататын әрекеттері немесе қабылданған
шешімдері. Ерекше іс жүргізу істер бойынша арыздың кіріспе бөлігінде арыз
беруіні туралы мәліметтер.
Сонымен қатар талап арыздың кіріспе бөлігінде талап қоюдың нысанасын,
егер талап мүліктік сипатта болса, онда бағасы белгіленуі тиіс.
Талап арыздың (арыздың) сипаттау бөлігінде:
талап қоюшының құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін және оның
талап қою талаптарын бұзудың немесе бұзу қауіпінің мәні;
талап қоюшы өзінің талаптарын негіздейтін мән-жайлар және бұл мән-жайларды
растайтын дәлелдемелер.
Талап арыздың дәлелдеу бәлігі кейде оның сипаттау бөлігімен ұйқасады.
Осы бөлікте талап қоюшы (арыз беруші) өзінің талаптарын қанағаттандыру үшін
заң нормаларына сілтеме жасайды. Егер прокурор азаматтардың мүдделері үшін
өтініш жасайтын болса, онда:
талап арызда азаматтың өзінің талап қоюы мүмкін
еместігінің себептерін негіздеу болуға тиіс;
арызға, әрекетке қабілетсіз адамның мүдделері үшін
арыз беретін жағдайларды қоспағанда, азаматтық сотқа талап қоюмен жүгінуге
келісімін растайтын құжат қоса тіркелуге тиіс. Егер талап қою бағалауға
жатса, талап қоюдың бағасы көрсетілуге тиіс.
Талап арыздың сұрау бөлігінде мүдделі тұлғаның бұзылған құқықтарын
немесе заңмен қорғалатын мүдделерін қорғауға қамтамасыз етуі мүмкін
талаптары көзделеді.
Егер заңмен белгіленсе немесе тараптардың шартында көзделсе,
жауапкерге жүгінудің сотқа дейінгі тәртібін сақтау туралы мәліметтер
көрсетілуге тиіс. Талап арыздың соңында қса тіркелетін құжаттардың тізбесі
көсетілуге тиіс, оларға:
* жауапкерлер мен үшінші тұлғалардың санына қарай талап арыздың кешірмесі;
* мемлекеттік баж төлеуді растайтын құт (квитация), ал егер төленбесе онда
төлеуден босату негіздерін көрсету қажет;
* егер іс бойынша өкіл қатысатын болса, онда өкілдің өкілеттігін
куәландыратын сенімхат немесе өзге де құжат;
Арызға талап қоюшы немесе талап арызға қол қоюға және оны
көрсетуге өкілеттігі болған жағдайда оның өкілі қол қояды.
4-сұрақ. Талап қоюды қамтамасыз ету
Талап қоюды қамтамасыз ету - іске қатысушы адамдардың арызы бойынша
сот шешімін орындауды кепілдік ету үшін заңмен белгіленген тәртіпке сәйкес
соттын, іс-әрекеті.
Талап қоюды қамтамасыз етуге, егер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Талап ұғымы, элементтері және түрлері.
2. Талап қою құқығы.
3. Талап арыз және талап қою тәртібі.
4. Талап қоюды қамтамасыз ету.
5.Құқықтар мен мүдделерді қорғауда талап тәсілдерімен билік ету.
1-сұрақ. Талап ұғымы, элементтері және түрлері
ҚР Конституциясы 13-бабының 2-бөлігі бойынша әркімнің өз құқықтары мен
бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы бар.
Мемлекеттік органдар, заңды тұлғалар немесе азаматтар заңда көзделген
жағдайларда өзге адамдардың немесе адамдардың белгісіз бір тобының
құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау туралы сотқа арыз беріп
жүгінуге құқылы (ҚР АІЖК-і 8-бабының 1-бөлігі).
Талап - құқық туралы дау шешу үшін бұзылған немесе даулы субъективтік
құқықты немесе заңмен қорралатын мүддені қорғау туралы талап қою арқылы
тұлғаның сотқа жүгінуі.
Талап - субъективтік құқықты немесе заңмен қорғалатын мүддені сот
арқылы қорғау тәсілі.
Талап - азаматтық іс қозғау тәсілі.
Талап элементтері - бұл талаптың құрамды бөліктері. Оларға
(элементтеріне):
* мазмұны;
* нысанасы;
* негіздемесі жатқызылады.
Талаптың мазмұны - талап қоюшымен көрсетілген сот арқылы қорғану түрі,
яғни сотқа жүгіну арқылы талап қоюшының өзінің бұзылған немесе даулы
құқығын қорғау үшін сұрайтын соттың қызметі.
Талаптың мазмұны талап қоюшының сотқа қойылатын талабын бейнелейді
және талап арыздың сұрау бөлігінде көзделеді.
Талаптың нысанасы - бұл талап қоюшының соттан шешуді сұрайтын
материалдық-құқықтық дау. Талаптың нысанасына:
Талап қоюшы мен жауапкер араларында материалдық-құқықтық қатынастың бар
немесе жоқтығы туралы дау (мысалы, некені заңсыз деп тану);
Талап қоюшымен материалдық-құқықтық қатынасынан туындайтын жауапкердің
міндеттері туралы дау (мысалы: мүлік иесі өз мүлкін қайтаруын талап ету,
несие беруші - қарызды қайтаруын);
Талаптар араларындағы құқық қатынасты өзгерту
немесе тоқтату туралы дау (мысалы: туылған сәбидің әкесін анықтау, талап
қоюшы мен жауапкер арасындағы некені бұзу).
Талаптың_негіздемесі - талап қоюшының сотқа өз үндеуін негіздейтін мән-
жайлар.
Талап талаптары субъективтік азаматтық құқықтарынан пайда болады.
Мысалы: меншік иесі өзінің жоғалған мүлкіне иеленуді қалпына келтіру туралы
өзінің меншік құқығы бар екеніне сілтеме жасауы; өнертапқышы өзінің ойлап
тапқан өнертабысын талап етуде - өзінің интеллектуалды меншігіне сілтеме
жасауы.
Талаптар мына негіздер бойынша жіктеледі:
* материалдық-құқықтың белгілер;
* процессуалдық-құқықтық белгілер.
Талаптардың процесуалдық-құқықтық белгісі бойынша жіктелуі
талаптың мазмұны бойынша қалыптасқанын білдіреді, яғни талап қоюшы
талабының сот арқылы қорғану түрі бойынша. Талаптардың түрлерге бөлінуінің
процессуалдық құқықтық жіктелу негізі арқылы талаптардың мазмұны танылады.
Сондықтан осындай жіктелу негізі бойынша талаптарды үш түрге бөлуге
болады:
1-ұйғару туралы талаптар;
2-мойындау туралы талаптар;
3-өзгертетін (құқық қатынастарын өзгертуге немесе тоқтатуға
арналған) талаптар.
Ұйғару туралы талаптар немесе атқару талаптары дегеніміз - бұл
жауапкердің белгілі әрекеттер жасау немесе жасамауын соттан талап қоюшының
сұрайтын талабы, Талап қоюшының соттан жауапкердің өз міндеттерін
орындатуды сұрау талабы деп аталады (мысалы: талап қоюшы соттан жауапкерден
қарызды төлеуі, пәтерді босатуы, келтірілген зардапты өтеуі). Осындай сотқа
қойылған талаптар бойынша сот шешімдері негізінде атқару парақтары
беріледі, сондықтан олар тағы атқару талаптары деп аталады.
Мойындау туралы талаптар бойынша талап қоюшы соттан белгілі құқық,
қатынасының бар немесе жоқтығын бекітуін сұрайды (мысалы, талал қоюшы
белгілі бір әдебиет шығармашылырына өзінің авторлық құқығын бекітуін
сұрауы).
Өзгертетін талаптар материалдық-құқықтық қатынастарын өзгертуге немесе
тоқтатуға бағытталған. Әдетте азаматтық айналымның қатысушылары (жеке және
заңды тұлғалар) соттың қатысуынсыз өз еркілерімен араларындары құқық
қатынастарын өзгертеді немесе тоқтатады, бірақ кейбір жағдайларда белгілі
құқық қатынастары тек соттың бақылауымен ғана өзгертіледі немесе
тоқтатылады. Мысалы, неке бұзу туралы (егер ортақ кәмелетке толмаған бала
немесе ортақ мүлікті бөлу жөнінде дау болса) талап бойынша.
Материалдық-құқықтың белгісі бойынша талаптардың жіктелуі келесі
түрлерге бөлінеді: отбасылық, алименттік, түрғын үй, жер құқықтық
қатынастарынан пайда болатын және т.б.
2-сұрақ. Талап қою құқығы
Талап термині екі мағынада қолданылады:
1. - материалдық;
2. - процессуалдың.
Матиериалдық мағынада талап қою құқығы дегеніміз -сотқа үндеу арқылы
субъективтік азаматтың құқықты мәжбүрлеп жүзеге асыру құқығы, яғни сот
арқылы субъективтік құқығын қорғауға құқық. Азаматтық процесте сот талап
қоюшының талап қоюға (материалдың мағынада) құқығы бар не жоқтығын
анықтайды.
Процессуалдық мағынада талап қою құқығы дегеніміз - дауды қарап, шешу
үшін сотқа талап қою құқығы, яғни сот істі мәні бойынша шешу үшін сотқа
тікелей талап арыз, арыз және шағым беру. Бұл нақты азаматтық-құқықтық дау
бойынша сот төрелігіне жүгіну құқығы.
Талап қою құқығы - ҚР Конституциясымен (13-баптың 2-бөлігі, 75-бабы)
бекітілген сот арқылы қорғану құқығының бір нысаны. Сотқа жүгіну арқылы
құқықтарды қорғау құқығы азаматтық процеске қатысатын азаматтарға және
ұйымдарға (ҚР АІЖК-нің 5-бабы), сондай-ақ шетел азаматтары мен азаматтығы
жоқ адамдарға (ҚР АІЖК-нің 45-тарауы) тиесілі.
Талап қою құқығы белгілі шарттармен байланысты. Талап қою құқығы
заңмен белгіленген шарттармен анықталады. Талап қою құқығының шарттарына
нақты заңды деректер жатқызылады, олардың бар не жоқтығы негізінде заң
азаматтық Іс бойынша талап қою субъективтік құқығының пайда болуын
байланыстырады.
Талап қою құқығының шарттары - нақты азаматтық іс бойынша тұлғаның
талап қою субъективтік құқығының пайда болуын заң бойынша оның бар не
жоқтығы мен байланыстыратын мән-жайлар.
Бұл шарттар өзара:
* жалпы;
* арнаулы;
* жаратымды;
* жаратымсыз деп бөлініп қарастырылады.
Талап қою құқығының жалпы шарттары:
* Талап қоюшы мен жауапкердің азаматтық іс жүргізу
құқық қабілеттігі, яғни азаматтық процесте тарап болу
қабілеттігі (ҚР АІЖК-тің 45-бабы);
* Азаматтың істердің соттарға ведомстволық бағыныстылығы (ҚР АІЖК-тің 24-
бабы);
* өз құзыреті шегінде сол мәселе туралы азаматтық іс
бойынша қабылданған сот шешімінің жоқтығы;
* тараптардың өзара дауды аралық соттың қарауына
беру туралы келісімнің жоқтығы (ҚР АІЖК-тің 25-бабы).
Жоғарыда аталғанның алғашқы екеуі жаратымды, ал қалғаны - жаратымсыз
сипатта болады.
Талап қою құқығының арнаулы_шарттары дегеніміз -бұл кейбір субъектілер
немесе категория істері үшін жалпы шарттармен қатар, заңмен белгіленген
шарттар. Мысалы, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке және заңды тұлғалар
өзара дауларын сотқа дейін талап (претензия) қою арқылы реттеуге тиіс (ҚР
"Сауда мақсатында теңізде жүзу туралы" (17.01.2002 ж. қабылданған) заңның
232-235-баптары).
Талап қою құқығының шарттарының болмауы сотпен келесі әрекеттер
жасауына әкеледі:
* талап арызды қайтару (ҚР АІЖК-тің 154-бабы);
* талап арызды қабылдаудан бас тарту (ҚР АІЖК-тің
153-бабы);
* іс бойынша іс жүргізуді қысқарту (ҚР АІЖК-тің 247-
бабы);
* арызды қараусыз қалдыру (ҚР АІЖК-тің 249-бабы).
3-сұрақ. Талап арыз және талап қою тәртібі
Талап арыз - субъективтік құқық туралы дауды шешу үшін заңмен
белгіленген сотқа жүгіну нысаны.
Әр адам өзінің субъективтік құқығын немесе заңмен қорғалатын мүддесін
сот арқылы қорғау үшін сотқа талап арыз ұсынуы қажет.
Талап арыз мазмұны:
* кіріспе;
* сипаттау;
* дәлелдеу;
* сұрау бөліктерінен түрады.
Талап арыз сотқа жазбаша нысанда беріледі (ҚР АІЖК-і 150-бабының 1-
бөлігі).
Талап арыздың кіріспе бөлігінде:
- талап арыз берілетін соттың атауы;
- талап қоюшының атауы, оның түрғылықты жері немесе, егер талап
қоюшы ұйым болса, оның түрған жері мен банктік реквизиттері, сондай-ақ,
егер арызды оның өкілі берсе, өкілдің атауы мен мекен-жайы;
- жауапкердің атауы, оның түрғылықты жері, немесе егер жауапкер
ұйым болса, егер талап қоюшыға белгілі болса, оның тұған жері мен банктік
реквизиттері көрсетілуге тиіс.
Ерекше талап қоюмен іс жүргізу істер бойынша арызда жауапкердің
мәліметтері көрсетілетін орнына органның (лауазымды тұлғаның) атауы, оның
түрғылықты жері және шағымдануға жататын әрекеттері немесе қабылданған
шешімдері. Ерекше іс жүргізу істер бойынша арыздың кіріспе бөлігінде арыз
беруіні туралы мәліметтер.
Сонымен қатар талап арыздың кіріспе бөлігінде талап қоюдың нысанасын,
егер талап мүліктік сипатта болса, онда бағасы белгіленуі тиіс.
Талап арыздың (арыздың) сипаттау бөлігінде:
талап қоюшының құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін және оның
талап қою талаптарын бұзудың немесе бұзу қауіпінің мәні;
талап қоюшы өзінің талаптарын негіздейтін мән-жайлар және бұл мән-жайларды
растайтын дәлелдемелер.
Талап арыздың дәлелдеу бәлігі кейде оның сипаттау бөлігімен ұйқасады.
Осы бөлікте талап қоюшы (арыз беруші) өзінің талаптарын қанағаттандыру үшін
заң нормаларына сілтеме жасайды. Егер прокурор азаматтардың мүдделері үшін
өтініш жасайтын болса, онда:
талап арызда азаматтың өзінің талап қоюы мүмкін
еместігінің себептерін негіздеу болуға тиіс;
арызға, әрекетке қабілетсіз адамның мүдделері үшін
арыз беретін жағдайларды қоспағанда, азаматтық сотқа талап қоюмен жүгінуге
келісімін растайтын құжат қоса тіркелуге тиіс. Егер талап қою бағалауға
жатса, талап қоюдың бағасы көрсетілуге тиіс.
Талап арыздың сұрау бөлігінде мүдделі тұлғаның бұзылған құқықтарын
немесе заңмен қорғалатын мүдделерін қорғауға қамтамасыз етуі мүмкін
талаптары көзделеді.
Егер заңмен белгіленсе немесе тараптардың шартында көзделсе,
жауапкерге жүгінудің сотқа дейінгі тәртібін сақтау туралы мәліметтер
көрсетілуге тиіс. Талап арыздың соңында қса тіркелетін құжаттардың тізбесі
көсетілуге тиіс, оларға:
* жауапкерлер мен үшінші тұлғалардың санына қарай талап арыздың кешірмесі;
* мемлекеттік баж төлеуді растайтын құт (квитация), ал егер төленбесе онда
төлеуден босату негіздерін көрсету қажет;
* егер іс бойынша өкіл қатысатын болса, онда өкілдің өкілеттігін
куәландыратын сенімхат немесе өзге де құжат;
Арызға талап қоюшы немесе талап арызға қол қоюға және оны
көрсетуге өкілеттігі болған жағдайда оның өкілі қол қояды.
4-сұрақ. Талап қоюды қамтамасыз ету
Талап қоюды қамтамасыз ету - іске қатысушы адамдардың арызы бойынша
сот шешімін орындауды кепілдік ету үшін заңмен белгіленген тәртіпке сәйкес
соттын, іс-әрекеті.
Талап қоюды қамтамасыз етуге, егер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz