Әлеуметтiк қорғау жүйесiнiң мазмұны мен талдауы

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:

Әлеуметтік саясат

ЖОСПАР

Кiрiспе1

І. Мемлекеттің әлеуметтік саясатының теориялық негіздері3

1. 1. Мемлекеттік әлеуметтік саясат3

1. 2 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі11

1. 3 Әлеуметтік қорғау жүйесінің шетел модельдері17

ІІ Әлеуметтiк қорғау жүйесiнiң мазмұны мен талдауы23

2. 1. 1. Әлеуметтiк қорғау жүйесiнiң қалыптасуы және қазiргi жағдайының талдауы27

2. 2. Жамбыл облысы Сарысу ауданының әлеуметтiк - экономикалық жағдайының талдауы38

2. 2. 1. Сарысу ауданының әлеуметтiк жүйесiнiң көрсеткiштерiн талдау41

2. 2. 2. Жергiлiктi бюджет арқылы көрсетiлетiн мемлекеттiк жәрдем ақылардың талдауы46

2. 2. 3. Республикалық бюджет арқылы көрсетiлетiн көмек және зейнет ақы төлеуiнiң талдауы49

2. 3. Сарысу ауданының 2000-2002 жылдарға арналған жұмыссыздық пен кедейшiлiкке қарсы күресу жөнiндегi бағдарламасының талдауы52

2. 3. 1. Бағдарламаның негізгі бағыттары мен мақсаты. Кедейшiлiк пен жұмыссыздық критерийлерінің талдауы52

2. 3. 2. Бағдарламаға сәйкес атқарған жұмысы туралы54

ІІІ ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІН ДАМЫТУ ЖӘНЕ КЕДЕЙШІЛІКТІ ТӨМЕНДЕТУ БАҒЫТТАРЫ58

3. 1. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесін дамытудың негізгі бағыттары58

3. 2. Өмірде қатер туындаған кезде әлеуметтік қорғаудың негізгі тетіктері61

3. 2. 1. ЕҢБЕК ЕТУ ҚАБІЛЕТІНЕН АЙРЫЛҒАН ЖӘНЕ АСЫРАУШЫСЫНАН АЙРЫЛҒАН ЖАҒДАЙДА ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ62

3. 2. 2. ЖҰМЫСЫНАН АЙРЫЛУ ЖАҒДАЙЫНДА ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ. 64

3. 2. 3. ҚАРТАЙҒАН КЕЗДЕГІ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ64

3. 2. 4. АЗ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛГЕН АЗАМАТТАРДЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ65

3. 3. ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІН ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖӘНЕ АҚПАРАТТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ. 66

3. 4. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесін қаржылық және институционалдық қамтамасыз етуді жетілдіру бағыттары67

3. 5 Кедейшілікті төмендету бағыттары69

Қорытынды71

Қолданылған материалдар тізімі:73

Кiрiспе

Елiмiз нарық экономикасына көшiп, нарық қатынастары аясында әлеуметтiк және экономикалық реформаларды жүзеге асырғалы он жылдан асып барады. Осы уақыт iшiнде елiмiз көптеген реформалар жүргiзiп, нарықтық экономикаға жақын қадамдар жасау үстiнде. Сол реформалардың iшiндегi әлеуметтiк реформалар, мемлекеттiң әлеуметтiк саясаты, халықты әлеуметтiк қорғау жүйесi, халықтың әл-ауқаты сияқты мәселелер маңызды және өткiр күйiнде қалып отыр. Халықтың әлеуметтiк жағынан аз қорғалуы және кедейлену мәселесi экономикалық қиындықтарға байланысты, тәуелсiздiктiң алғашқы жылдары күшейе түстi. Осы жағдайларда халықты әлеуметтiк қорғау жүйесiнiң маңыздылығы арта түседi.

Әлеуметтік қорғау - бұл әлде бір жағдайларға (кәрілік, мүгедектік, денсаулық жағдайы, асыраушысынан немесе жұмысынан айрылуы) және өзге де заңды негіздерге байланысты экономикалық белсенді бола алмайтын, әрі лайықты ақы төленетін еңбекке қатысу жолымен өзін табыспен қамтамасыз ете алмайтын азаматтар үшін өмірлік қажетті игіліктердің және әл-ауқаттың белгілі бір деңгейін қамтамасыз етуге арналған жүйе.

Қазақстанда нарықтық экономикаға көшу аяқталып келеді. Әлеуметтік қорғаудың жүйесі өзгерген экономикалық қатынастарға сәйкес болуы қажет. Өтпелі кезеңнің бастапқы кезінде мемлекет инфляция, бюджет тапшылығы, өндірістің құлдырауы, экономиканың бейресми секторының өсуі жағдайында әлеуметтік қорғаудың ағымдық мәселелерімен айналысуға мәжбүр болды. Жинақтаушы зейнетақы жүйесін енгізу мен заттай жеңілдіктерді ақшалай төлемдермен ауыстыруды қоспағанда, әлеуметтік саладағы реформалардың нәтижесі ағымдық мәселелерді шешуге арналған жауап қадамдар болды.

Жүргізілген қайта құруларға қарамастан, қазіргі кезде әлеуметттік қорғау жүйесі күрделілігімен және заңнаманың жүйелілігінің жеткіліксіздігімен, жүйеге қатысуға ынталандыруды төмен деңгейімен сипатталады.

Соңғы жылдарда экономикадағы қолайлы өзгерістер және тұрақты өсуді қамтамасыз ету жөнінде қабылданып жатқан шаралар әлеуметтік қорғаудың кешенді жүйесін құруды қолға алуға мүмкіндік беріп отыр. Осыған байланысты Қазақстанның қазіргі және болашақтағы басымдықтары мен мүмкіндіктерін ескере отырып, халықты әлеуметтік қорғаудың жетілдірілген жүйесін әзірлеу қажеттігі туындап отыр.

Қазақстанда осы мәселелер жөнінде яғни, халықтың әлеуметтік жағынан қорғалуы, кедейшілік, халықтың әл-ауқаты жөнінде біраз ғалымдардың, оқытушы профессорлардың еңбектері бар. Атап айтатын болсақ, Шеденов Ө. Қ., Говорухина Л. П., Кәрібжанова А. С., Қарағұсова Г., Нажимеденова Ж. Ж., Мухтарова К. С., Нигматуллин Н. З. т. б.

Мен өз жұмысымды осы кісілердің еңбектеріне сүйене отырып жаздым. Бұл жүмысым негізінен үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде мемлекеттің әлеуметтік саясатына, мемлекеттің халықты әлеуметтік қорғау жүйесіне, шетелдердегі бірнеше модельдерге қысқаша тоқталып, сипаттамалар беріп өттім. Екінші бөлімде Қазақстандағы жағдайға тоқтала кетіп, өзім тәжірибеден өткен жерімді, яғни, Алматы қаласы Турксиб ауданын мысалға ала отырып, талдау жасадым. Үшінші бөлімде халықты әлеуметтік қорғау жүйесін дамыту бағыттары жөнінде үсыныстар беріп өттім. Халықтың әлеуметтік жағдайымен кедейшілік мәселесі бір-бірімен байланысты болғандықтан, кедейшілікті төмендету бағыттарын көрсетіп кеттім.

Бұл жұмыста халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің қалыптасуы талқыланғандықтан білім беру мен денсаулық сақтау жүйесін қарастырған жоқпын.

І. Мемлекеттің әлеуметтік саясатының теориялық негіздері

1. 1. Мемлекеттік әлеуметтік саясат

Әлеуметтік саясат - мемлекеттік ішкі саясаттың негізгілерінің бірі боп табылады. Әлеуметтік саясат мемлекеттің халықты лайықты өмір сүруіне еңбек жағдайын қамтамасыз етуге бағытталған іс-әрекеті. Нарықтық экономикада әлеуметтік саясат басымдықты орын алады. Ол нарықтық экономиканың түпкі мақсатын нәтижелелігін айқындайды. Бір жағынан тиімді әлеуметтік саясат нарықтық экономиканың негізгі мақсаттарының бірі болса, екінші жағынан - халықтың өмір сүру деңгейінің өсуіне әсер ететін фактор болып саналады.

Әлеуметтік саясаттың маңызды міндеті қоғам өміріндегі белгілі бір тепе-тендік деңгейіне қол жеткізу. Ол төмендегілер арқылы жүзеге асырылады:

мемлекеттік гарантиялардың апаттар, табиғи және техногенды апаттарын демографиялық «жарылыстарды» алдын - алу немесе жою үшін ұсынылуы;

материалдық қорларды қайта бөлу және өмір сүрудің белгілі бір деңгейін қамтамасыз ету бағыттарын күшейтіп әлеуметтік ауыртпалықты төмендету;

өмір сүру образын реттеу (салық арқылы, құралдар арқылы, қайырымдылық қызметтері) /7/.

Әлеуметтік саясат шаруашылықтың әр деңгейінде жүзеге асырылады:

микродеңгейде;

макродеңгейде;

интеграциялық деңгейде;

әлемдік деңгейде.

Микродеңгейде экономикадағы жеке шаруашылық субъектілерінің (фирма, кәсіпорын, ұйым) әлеуметтік саясаты жүргізіледі. Макродеңгейде жалпы мемлекеттік және аймақтық әлеуметтік саясат жүзеге асырылады. Интеграциялық деңгейде екі немесе одан да көп елдің әлеуметтік саясаты үлестіріледі, ал әлемдік әлеуметтік саясат глобалды әлеуметтік мәселелерді шешуге бағытталады. / 6 /

Әлеуметтік саясатты жүргізу әлеуметтік инфрақұрылдымды қалыптастыру үшін сәйкесінше экономикалық қорларды бөлуді қажет етеді.

Әлеуметтік саясат қоғамдағы әлеуметтік қатынастарының тұрақтылығын дамытуға және қалыптастыруға, халықты әлеуметтік қорғау жүйесін, азаматтардың өмір сүру сапасының деңгейін тұрақты көтеруге жағдай жасауға бағытталады. Әлеуметтік саясат мынадай міндеттерді шешумен байланысты: халықты жұмыспен қамту бағдарламасын жүзеге асыру, халықтың жеке әлеуметтік топтарына көмек көрсету, азаматтарға әлеуметтік салада (білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет) игіліктермен қамтамасыз ету, әлеуметтік сақтандыруда тең мүмкіншілік берілуін қамтамасыз ету.

Қазіргі заманда демократиялық мемлекеттің әлеуметтік саясатын келесі кестелер арқылы көрсетуге болады:

Әлеуметтік саясаттың функциясы, саласы, мәні

Cурет 1

ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫҢ МАЗМҰНЫ

2 сурет

ӘЛЕУМЕТТІК ҒЫЛЫМ ТАРИХЫ

1. Әлеуметтік ғылымның алғашқы негізі, сол негізге сүйеніп мемлекеттің әлеуметтік саясатының құрылуы социал-утописттермен байланысты. Әлеуметтік утопия тарихы ХVІІ ғасырда идеялды қоғамның қажеттілігі мен мүмкіншілігі айқындайтын трактаттардың пайда болуымен басталады. Уақыт өте социал-утопистер идеялары әлеуметтік, экономикалық және құқықтық теорияларының сызба зертханасына айналды. Олардың барлығы орта пікір теңдікке ұмтылуды қаламайды - классикалық утопияда теңсіздікке жол беріледі (Мор, Сен-Симон, Моррис) және қорғалады (Платон, Фурье, Уэллс), ал индивидтің физикалық және рухани жағынан қанағаттану қағидасынан, жалпы еңбектің, техника жетістігінің, меншіктің қайта бөліну есебінен қол жеткізіледі.

«Утопия» терминін алғаш рет Мор қолданып, оны идеалды қоғаммен тенестірді.

Еркіндік пен теңдік демократиялы қоғам өмірінің алғы шарты ғана болып қоймай, сондай-ақ Смит пен Канттың қортындысы бойынша нарықтық экономиканың темірқазығы мен әділеттіліктің негізі. Канттың айтуынша еркіндік пен теңдік адам құқығы перспективасынан қарастырғанда бір-біріне байланысты бөлінбейтін мағына болып табылады.

Гегельдің айтуынша, меншікті иемдену адам еркіндігінің ең басты шарты болып табылады. Гоббс қоғамдық келісім теориясын ұсынды, осы теорияға сәйкес адамдар бір-бірімен ерікті негізде құрылып және өздерінің әлеуметтік экономикалық саяси мәселелерін шешу үшін мемлекет құрулары қажет.

2. Смиттің жасаған нарықтық экономика моделі еркіндік пен тендікке негізделген. Ол Заңды тұлғаларды мойындамады және де еңбек өнімі еңбеккерлердің табиғи жалақысынан құралып, автоматты түрде жалпы игілік пен әділеттілікке әкелетінін айтты.

3. Әлеуметтік статус теориясы - әлеуметтік стратификация концепциясының құрамдас бөлігі. Бұл теорияны жасаған Г. Д. Мейн, одан кейін жалғастырғандар Р. Линтон, Ф. Мерилл.

Жалпы түсінік бойынша, әлеуметтік статус - тұлғаның қоғамдағы жасы, жынысы, шығу тегі бойынша алатын орны. Статустарды былай бөледі: туылғаннан (әлеуметтік шығу тегі, ұлты) және қол жеткізілгеннен (білімі және біліктілігі) . Әлеуметтік саясат барлығына бірдей мүмкіншілікпен жағдай жасап индивидтін статус мәртебесін алуын қалыптастыру керек.

4. Әлеуметтік стратификация концепциясы, бұл концепцияның негізін М. Вебер жасап, әлеуметтік құрылымды көпөлшемді жүйе ретінде қарастырып, маңызды орынды статус пен билікке берді.

5. Әлеуметтік бақылау теориясы (бұл теорияның негізін қалаушылар американдық социологтар Росс және Ман) . / 7 /

Қоғамға әсер ету үшін индивидтің мінез - құлқына мемлекеттік механизм арқылы «дені сау» әлеуметтік тәртіп орнатылады. Соңғысы қоғамда индивидтің қай типі орналасқанына тәуелді. Парк бақылауды мемлекеттің әлеуметтік саясатының құралы деп түсініп, сол құрал арқылы әлеуметтік күштермен адам табиғаты арасындағы белгілі бір қатынасты қамтамасыз етуге болатының айтты. Ол әлеуметтік бақылаудың үш формасын ұсынды:

Элементарлы санкциялар (соның ішінде мәжбүрлі) .

Әлеуметтік мүдделер.

Қоғамдық келісім.

Әлеуметтік бақылаудың кең түрдегі теориясын Р. Лапьер жасап, мемлекеттің ролін индивидтің әлеуметтік мәдениетті ұрпақтан-ұрпаққа беруі деп білді.

6. Жалпы мемлекеттік игілік концепциясы, бұл капиталистік әлеуметтік -экономикалық дамумен теңестіріледі. Ең белең алған кезеңі 50-ші жылдардың аяғы 60-шы жылдардың басы. Осы концепцияға сәйкес капиталистік қоғамға технологиялық құрылымдардың айтарлықтай дамуы, экономикалық даму, өздерінің мүшелеріне өмір сүру деңгейінің жоғарлатуын қамтамасыз етеді. Концепция идеологиясы аралас экономиканы меңзеп, мемлекеттік және жеке сектордың үйлесімін қолдайды.

7. Жалпы мемлекеттік игілік концепциясына қарама-қарсы неоконсерватизм өкілдері шықты. Олар экономикадағы жеке сектордың белсенділігін арттыруды қолдап, мемлекеттің экономика саласына араласуын шектеуді ұсынды. Басқа сөзбен айтқанда, олар мемлекеттің әлеуметтік бағдарламасына қарсы болды. Олардың ойларынша мұндай жағдай экономиканың төмендеуіне алып келеді.

ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК КОНЦЕПЦИЯЛАР

Қазіргі заманғы әлеуметтік концепциялар теориялық жасалуы және даму бағыты бойынша, пікір, ағым, бағыттары және мектептері ерекшеленіп дисперсияға ұшырап отыр. «Әлеуметтік» ұғымы барлық теорияларда кездеседі. Әлеуметтік концепцияларды жасауға теориялық негіз болатын концепциялар М. Вебер, Т. Парсонс, Д. К. Хоманс, Н. Луман, Г. Д. Гурвич пікірлері негізінде болып отыр. Т. Парсонстың әлеуметтік теориясы концептуалды сызбалардың мазмұны мен суреттеуінде көрініс табады. Ол әлеуметтік жүйеге талдау жасады. Әлеуметтік жүйе жеке және мәдени жүйелермен байланысты қарастырылып, айнымалы әлеуметтік сызба типтері жасалынады. Парсонс бойынша, әлеуметтік жүйе адамдық жүйелерімен бірге қарастырылады. Мына категорияларға түсінік беріледі: «Әлеуметтік қоғам және оның ортасы», «Мәдени орта». Қоғамның эволюциялық процесінің стадиясы жіктеліп көрсетіледі. Парсонс теориясы либералдық теориялық сызбалардың негізі болды /7/.

«Жалпы мемлекеттік игілік» - капиталистік қоғамның дамуының әлеуметтік экономикалық концепциясы, оның авторы болып американдық экономист Гэлбрейт есептеледі. Бұл концепцияның көзқарасы бойынша қазіргі заманғы капиталистік мемлекеттер, бейтарап «таптық» күш болып, қоғамның барлық мүшелерінің мүдделерін көрсетеді. Ол табысты еңбеккерлердің пайдасына қайта бөліп әлеуметтік тенсіздікті жояды, яғни әділетті бөлу принциппен жүзеге асырып қоғамның әрбір мүшесіне қамтамасыз ету.

«Азаматтық қоғам» теориясы - соңғы кездегі танымал болып авторитарлы-бюрократиялық жүйеден демократияға өту жолындағы бірден-бір орталықты пікір-таласқа айналды. Бұл мәселе қазіргі заманғы мәселемен тікелей байланысты: қандай жолмен көнерген әлеуметтік жүйе басқаруды қайта құруға болады, сонымен қатар қайта құру кезінде фундаментті әлеуметтік институттардың бұзылмауын, әлеуметтік байланыстардың бұзылмауын, сондай-ақ тоталитаризмнің жаңа типінің пайда болмауын ескеруді қажетсінеді.

Азаматтық қоғам құру идеясының жасалынуы көп ғасырларды қамтып Аристотельден бастап, Локк, Ж. Ж. Руссо, М. Вебер, В. Дильтей, И. Кант, Гегель, Берк, П. Сорокин ойларымен түйісті.

Ростоу ұсынған «Өсу стадиясы» теориясы, қоғамның тарихи дамыған шаруашылық өсу этаптарына талдау жасалынды. Бұл этаптар бір-бірімен логикалық тұрғыда байланысты болып, елдің жағдайындағы әлеуми-мәдениеттікпен ерекшеленеді.

Эрих Фромның «Әлеуметтік сипаттамалар» ілімі философиялық антропологияның және марксизмнің бірігу жолындағы фрейдизмнің дәстүрлі жағдайына тексеруге негізделеді. Бұл өнім индивид психикасымен қоғамның әлеуметтік құрылымы арасындағы байланыс формасын қарастырады. Фромм қазіргі қоғамды адамдық «техницизм» арқылы бөтенсу деп қарастырды. Фроммның көзқарастарына маңызды ерекшелігі болып, капиталистік қоғамға критикалық көзқарас танытуы, осы қоғамды ол тұлғаның өзін-өзі бөтенсу шегіне әкелетін үрдес деп қарастыруы б. т.

«Әлеуметтік құрылым» концепциясы - басты объект ретінде әлеуметтік құрылымды зерттеуді алады, индивид немесе топтың мінез-құлқын түсіндіріп, олардың әлеуметтік құрылымдағы орнын қарастырады.

“Әлеуметтік жүйенің интеграциялану” концепциясы әртүрлі теория жүйесінің “интеграция” түсінігімен байланысты. Бұл түсінік әлеуметтік жүйедегі бөлшектердің арасындағы тәртіптелінген және жанжалсыз байланысты көрсетеді, яғни әлеуметтік институттар мен нормативтік стандарттар арасы. Әр уақыт кезеңінде бұл концепциямен Т. Гоббс, Д. Локк, Э. Дюркгейм, М. Вебер, Т. Парсонс айналысты /7/.

1. 2 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі

Әлеуметтік саясаттың бөлінбес элементі болып, халықты әлеуметтік қорғау жүйесі есептеледі.

Нарық халықты кепілді табыспен және жұмысбастылықпен қамти алмайды. Әр түрлі себептерге байланысты азаматтар табыс деңгейіне денсаулық жағдайына байланысты ерекшелініп, жұмыссыздар, мүгедектер, толық емес отбасылар және т. б. болып өмір сүреді. Әлеуметтік нарықтық экономиканың міндеті-халықты әлеуметтік қорғау болып табылады. Халықты әлеуметтік қорғаудың объектісі және субъектісі болады (3 сурет) .

Халықты әлеуметтік қорғаудың объектілері мен субъектілері.

Сурет 3

Халықты әлеуметтік қорғаудың негізгі субъектісі болып, мемлекет есептеледі. Басқалары - қоғамның барлық азаматтары және жеке әлеумет топтары. Халықты әлеуметтік қорғау шаралары бір жағынан барлық қоғам мүшелерін қамтыса, екінші жағынан жеке әлеуметтік топтарға бағытталады. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі мынадай шаралар кешенін қамтиды:

әр адамға өз қабілетіне байланысты табыс табуға мүмкіншілікпен қамтамасыз етіледі;

өмір сүру минимумын ресми бекіту;

тұтынушылар мүддесін қорғау;

халықтардың табысын индексациялау.

Әлеуметтік қорғау жүйесі келесі топтарды қолдауға бағытталады:

жұмыссыздар;

зейнеткерлер;

мүгедектер;

ардагерлер (еңбек, соғыс) ;

балалары бар отбасылар;

жетім балалар;

оралмандар;

қуғын-сүргінге ұшырағандар.

Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің құрылымы

Халықты әлеуметтік қорғау - бірнеше жүйелерден құралатын жүйе болып табылады (4 сурет) /6/.

Халықты әлеуметтік қорғау құрылымы

Сурет 4

Әлеуметтік қамсыздандыру - бұл кәрі және еңбекке қабілетсіз азаматтар, сондай-ақ балалары бар отбасыларды қамтамасыз ету жүйесі.

Әлеуметтік қамсыздандыру төмендегілерден тұрады:

зейнетақы;

жұмысшыларға жәрдемақы (уақытша еңбекке қабілетсіз, жүктілігінен т. б. ) ;

балалары бар отбасыларына жәрдемақы;

кәрілерге және мүгедектерге қызмет көрсету;

жұмыссыздарға жәрдемақы.

Әлеуметтік гарантиялар - азаматтардың маңызды әлеуметтік игілік пен қызметтер алуын мемлекеттің жүзеге асыруы.

Әлеуметттік гарантиялар төмендегілерді қамтиды:

азаматтардың жұмыс орнын тандауға, кәсіби қызметіне құқығы;

еңбекақының ең төменгі мөлшері;

зейнетақының ең төменгі мөлшері;

ритуалдық жәрдемақы;

көпбалалы аналарға жәрдемақы;

стипендияның ең төменгі мөлшері;

тұрғын үйге құқығы;

денсаулық сақтауына және медициналық көмек алуға құқығы;

білім алуға құқығы.

Әлеуметтік көмек - бұл жасына, денсаулық жағдайына, әлеуметтік тұрғысына, жеке табысының жетіспеушілігіне байланысты көмекті қажет ететін азаматтарды қорғау.

Әлеуметтік көмек негізінен зейнеткерлерге, мүгедектерге, оралмандарға және де апаттарға қатысқан азаматтарға көрсетіледі.

Әлеуметтік сақтандыру - бұл еңбекке қабілетін уақытша жоғалтуына, кәрілігіне, мүгедектігіне, асыраушысынан айрылған жағдайына байланысты азаматтарды материалдық жағынан қамтамасыз ету жүйесі /6/.

Кесте 1. Әлеуметтік сақтандыру жүйесі

КРИТЕРИЙЛЕРІ: КРИТЕРИЙЛЕРІ

САҚТАНДЫРУ ФОРМАЛАРЫ: САҚТАНДЫРУ ФОРМАЛАРЫ

КРИТЕРИЙЛЕРІ: Әлеуметтік қатерлердің түрлері

САҚТАНДЫРУ ФОРМАЛАРЫ: Зейнетақымен қамтамасыз ету

КРИТЕРИЙЛЕРІ: Медициналық сақтандыру

КРИТЕРИЙЛЕРІ: Өндірісте болатын қауіп - қатерлерден сақтандыру

КРИТЕРИЙЛЕРІ: Жұмыссыздық бойынша сақтандыру

КРИТЕРИЙЛЕРІ: Ұйымдастыру сипаты

САҚТАНДЫРУ ФОРМАЛАРЫ: Ерікті

КРИТЕРИЙЛЕРІ: Міндетті

КРИТЕРИЙЛЕРІ: Таралу сферасы

САҚТАНДЫРУ ФОРМАЛАРЫ: Мемлекеттік

КРИТЕРИЙЛЕРІ: Аймақтық

КРИТЕРИЙЛЕРІ: Муниципалдық

КРИТЕРИЙЛЕРІ: Халықаралық

КРИТЕРИЙЛЕРІ: Кәсіби

Әлеуметтік сақтандыру мемлекеттік және мемлекеттік емес болуы мүмкін. Әлеуметтік сақтандыру әлеуметтік қатерлердің түрлерін қарастырады, және оның мақсаты - осы қатерлерден сақтауды жүзеге асыру (денсаулығына байланысты еңбек қабілетін жоғалту, кәрілік, жұмысынан айрылу т. б. ) .

Таралу сферасына байланысты келесілерді қамтиды:

мемлекеттік сақтандыру елдің территориясындағы халықтың басым бөлігін қамтиды;

муниципалды сақтандыру елдің ішінде белгілі бір бөлікті қамтиды;

кәсіби сақтандыру жұмысшылардың жеке категориясына ұйымдастырылады (шахтерлер, ұшқыштар) ;

халықаралық сақтандыру бірнеше елдерде халқына жарамды.

Қазақстан мүше болып табылатын Халықаралық еңбек ұйымының анықтауы бойынша, әлеуметтік қорғау жүйесі мынадай шаралар кешенін қамтиды:

тұрақты, ақылы еңбекке ынталандыру;

негізгі әлеуметтік қатерлердің алдын алу, ал ол туындаған жағдайда әлеуметтік сақтандыру тәсілдері арқылы сол қатердің салдарынан айрылған табысының бір бөлігін қалпына келтіру;

халықтың әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатыспайтын әлсіз топтарына арналған әлеуметтік көмек тәсілдері;

азаматтардың білім және медициналық көмек сияқты негізгі құқықтарының қызметтеріне қол жеткізуі.

Әлеуметтік қорғау жүйесінің сандық көрсеткіштері экономикалық даму деңгейімен анықталса, ал адамдар арасындағы ынтымақтастық, мемлекеттік институттардың қатысу дәрежесі мен еңбекке ыннталандыру деңгейі таңдалған әлеуметтік-экономикалық модельмен өзара байланыста болады.

Даму деңгейі бірдей мемлекеттердің өзінде де тарихи, мәдени, саяси және өзге де факторларға да байланысты, әлеуметтік қорғау жүйесінде ынтымақтастықтың және мемлекеттік институттардың қатысуының әртүрлі деңгейі орын алуда.

Толық ынтымақтастыққа негізделген жүйеде жарна мен төлемнің арасында өзара байланыс болмайды. Және төлем алу құқығы қатерлі жағдай орын алған сәттен туындайды да, оның деңгейі адамның жүйеге қосқан үлесіне тәуелді болмайды. Қаржыландыру бүкіл салық төлеушілердің мойнына түседі де, әлеуметтік қорғау жүйесінің төлем алу құқығына барлық азаматтар ие болады. Мұндай жүйеде табыстарды қайта бөлу тетігі және қаржыландырудың бірден-бір көзі-мемлекеттік бюджет болып табылады, ал реттеуші ретінде мемлекет әрекет етеді. Толық ынтымақтастыққа негізделген жүйеде барлық азаматтарға әлеуметтік қорғаудың бірдей, әдетте, ең төменгі деңгейін ұсынады.

Шектеулі ынтымақтастыққа негізделген жүйеде төлемдерді алу құқығы адамның жарнасына байланысты болады. Әдетте мұндай жүйе еңбеккерлер мен жұмыс берушілердің аударымдары есебінен қаржыландырылады, ал жарнасына қарай төлемдерді алу құқығына аударымдар жасаған (немесе олар үшін жұмыс беруші аударым жасаған) азаматтар ғана ие болады. Мұндай жүйелер әдетте, халықтың белгілі бір тобын, мысалы, ресми жұмыс істейтін еңбеккерлерді немесе белгілі бір еңбек ұжымының еңбеккерлерін әлеуметтік қорғаудың қосымша көзі болып табылады.

Бұдан басқа, ынтымақтастық белгісі жоқ, әр азамат өмірдегі қатер жағдайына қаражатты дербес жинайтын әлеуметтік қорғау жүйелері де болады.

Халықаралық тәжірибеге сүйене отырып, әлеуметтік қорғаудың неғұрлым тиімді және кешенді жүйелері келесі элементтерді қамтиды:

мемлекеттік жәрдемақылар;

міндетті әлеуметтік сақтандыру;

жинақтаушы зейнетақымен қамсыздандыру;

әлеуметтік көмек.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.