Монғол мемлекетінің құрылу тарихы
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Монғол мемлекетінің құрылуы
2. Шыңғыс хан шапқыншылығы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Негізгі бөлім
1. Монғол мемлекетінің құрылуы
2. Шыңғыс хан шапқыншылығы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Монғолдардың әлем тарихында алатын орны зор. Монғол шапқыншылығы қазақ халқының орта ғасырлық мәдениетін қалаларының дамуын тежейді. Бұл жорықтар нәтижесінде қазақ халқының дамуы ІІІ ғасырға дейін тоқтады. Орта Азияда Монғолдарға қарсы қарсылық көрсеткендердің ішінде Отырардың билеушісі Қайырханды атап көрсетуімізге болады. Ол Отырар қаласын Монғолдардан алты ай қорғады.
Монғол әскерінің күшті болуына Шыңғыс ханның «Яссы» атты заңдар жинағы және оған қоса жауынгерлерінің құдіретті болуы әсер етті. Олардың атты әскері күшті болды. Олар Солтүстік Қытайды жаулап алған кездегі өздеріне қажетті қарулар алуы да көмектесті.
Монғолдардың билеушісі Шыңғыс хан өзінің алдына қойған мақсатында әлемді билеу болатын. Шыңғыс хан өзі Орта Азия мен Солтүстік Қытайға жорықтар жасады. Монғолдардың Батысқа жорығын Шыңғысханның немересі (Үлкен ұлы Жошының баласы) Бату басқарды. Солтүстік Русь жеріндегі жорықтары Новгородқа дейін жетті. Новгородты неліктен жаулап алмағаны әлі де белгісіз. Новгородтан кейін олар жорықтарын Оңтүстікке бағыттады. Оңтүстік жорықтары Араб жеріне дейін жетті. Бұл кездері олар Оңтүстік Қытайға да жорықтар жүргізген болатын. Оңтүстік Қытайға жүргізген жорықтары қазіргі Ветьнам жеріне дейін жетті.
Монғол әскерінің күшті болуына Шыңғыс ханның «Яссы» атты заңдар жинағы және оған қоса жауынгерлерінің құдіретті болуы әсер етті. Олардың атты әскері күшті болды. Олар Солтүстік Қытайды жаулап алған кездегі өздеріне қажетті қарулар алуы да көмектесті.
Монғолдардың билеушісі Шыңғыс хан өзінің алдына қойған мақсатында әлемді билеу болатын. Шыңғыс хан өзі Орта Азия мен Солтүстік Қытайға жорықтар жасады. Монғолдардың Батысқа жорығын Шыңғысханның немересі (Үлкен ұлы Жошының баласы) Бату басқарды. Солтүстік Русь жеріндегі жорықтары Новгородқа дейін жетті. Новгородты неліктен жаулап алмағаны әлі де белгісіз. Новгородтан кейін олар жорықтарын Оңтүстікке бағыттады. Оңтүстік жорықтары Араб жеріне дейін жетті. Бұл кездері олар Оңтүстік Қытайға да жорықтар жүргізген болатын. Оңтүстік Қытайға жүргізген жорықтары қазіргі Ветьнам жеріне дейін жетті.
1.Әбілғазы / «Түрік шежіресі»/ А., 1992 ж.
2. Монғолдардың құпия шежіресі .
3. М. Қани / Қазақтың көне тарихы / А., 1992 ж.
4. І. Есенберлин / Шыңғыс хан әлем сілкіндірушісі / А., 2002 ж.
5. Қазақ ССР тарихы А., 1957 ж.
6. Рашиден / Жамих ат тауарих /
7. А. Ш. Қадырбаев / Қазақстан Шыңғыс хан мен оның мұрагерлері дәуіріндегі ХІІ-ХІҮ ғғ. / А., 1992 ж.
8. Лувсанданзан / Алтын шежіре / «Өнер» баспасы 1998 ж.
9. К. Р. Аманжолов /Түркі халықтарының тарихы / А., 2005 ж.
10. «Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы» С.Ә. Тортаев А., 2000 ж.
11. Қазақ СССР тарихы М., 1976 ж.
2. Монғолдардың құпия шежіресі .
3. М. Қани / Қазақтың көне тарихы / А., 1992 ж.
4. І. Есенберлин / Шыңғыс хан әлем сілкіндірушісі / А., 2002 ж.
5. Қазақ ССР тарихы А., 1957 ж.
6. Рашиден / Жамих ат тауарих /
7. А. Ш. Қадырбаев / Қазақстан Шыңғыс хан мен оның мұрагерлері дәуіріндегі ХІІ-ХІҮ ғғ. / А., 1992 ж.
8. Лувсанданзан / Алтын шежіре / «Өнер» баспасы 1998 ж.
9. К. Р. Аманжолов /Түркі халықтарының тарихы / А., 2005 ж.
10. «Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы» С.Ә. Тортаев А., 2000 ж.
11. Қазақ СССР тарихы М., 1976 ж.
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Монғол мемлекетінің құрылуы
2. Шыңғыс хан шапқыншылығы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Монғолдардың әлем тарихында алатын орны зор. Монғол шапқыншылығы
қазақ халқының орта ғасырлық мәдениетін қалаларының дамуын тежейді. Бұл
жорықтар нәтижесінде қазақ халқының дамуы ІІІ ғасырға дейін тоқтады. Орта
Азияда Монғолдарға қарсы қарсылық көрсеткендердің ішінде Отырардың
билеушісі Қайырханды атап көрсетуімізге болады. Ол Отырар қаласын
Монғолдардан алты ай қорғады.
Монғол әскерінің күшті болуына Шыңғыс ханның Яссы атты заңдар
жинағы және оған қоса жауынгерлерінің құдіретті болуы әсер етті. Олардың
атты әскері күшті болды. Олар Солтүстік Қытайды жаулап алған кездегі
өздеріне қажетті қарулар алуы да көмектесті.
Монғолдардың билеушісі Шыңғыс хан өзінің алдына қойған мақсатында
әлемді билеу болатын. Шыңғыс хан өзі Орта Азия мен Солтүстік Қытайға
жорықтар жасады. Монғолдардың Батысқа жорығын Шыңғысханның немересі (Үлкен
ұлы Жошының баласы) Бату басқарды. Солтүстік Русь жеріндегі жорықтары
Новгородқа дейін жетті. Новгородты неліктен жаулап алмағаны әлі де
белгісіз. Новгородтан кейін олар жорықтарын Оңтүстікке бағыттады. Оңтүстік
жорықтары Араб жеріне дейін жетті. Бұл кездері олар Оңтүстік Қытайға да
жорықтар жүргізген болатын. Оңтүстік Қытайға жүргізген жорықтары қазіргі
Ветьнам жеріне дейін жетті.
Монғол мемлекетінің құрылуы
ХІІІ ғ. дүниені дүр сілкіндірген мемлекет – Монғолия болды.
Монғолияның даңқын бүкіл әлемге шығарған Шыңғыс хан мен оның
балалары, немерелері болды.
ХІ ғ. басында қазіргі Монғолия монғол тілінде сөйлейтін
тайпалардың мекеніне айналды. Онда бұрын тұрған түркі тілдес
халықтар немесе қоныс аударды, немесе монғолдарға сіңіп кетті.
Монғолдар Байқал көлінен Ұлы Қытай қабырғалары, Енесай өзені
мен Ертіс өзендері арасында орналасқан. Монғол халқының
негізін кереит, меркіт, найман, тайшыжүт, татар тайпалық
одақтары құрады.
Солтүстігіндегі монғолдар тоғайларда, ал оңтүстігіндегі – ашық
далада тұрды. Тоғайлардағы монғолдар аң, балық аулаумен
шұғылданса, оңтүстігіндегілер – мал бағып, көшпелі өмір сүрді.
Әлеуметтік-экономикалық және мәдени даму деңгейі жағынан
солтүстіктегі монғолдар оңтүстіктегі монғолдардан артта қалып
қойған еді. Олар алғашқы қауымдық қоғамнан таптық қоғамға
енді-енді өте бастаған болатын. Олардың үйлері ағаштан жасалды,
киімдері аң терілерінен жасалатын. Бірте-бірте солтүстіктегі
монғолдар мал бағумен де айналыса бастады. Мал басының көбеюі
оларды тоғайдан шығуға мәжбүр етті.
ХІІ ғ. тоғайлық монғолдардың көпшілігі жартылай аң
аулаушылар, жартылай мал бағушылар болды. Далада тұратын
монғолдар ірі қара, жылқы, қой өсірді. Түйе ол кезде
Монғолияда аз болды. Олар тез жиналып, тез қайта құрылатын
дөңгелек киіз үйлерде тұрды. Әр рудың өзіне тиісті,
бекітілген жайлау, қыстаулары болды. Монғолдар негізінен мал
етімен, сүтімен қоректенді. Мал монғолдардың өздерінде жоқ
егінге, қолөнер бұйымдарына айырбастайтын ақша орнына да
жүрді. Қолөнер нашар дамыды. Олар жүннен киіз басты, арқан
есіп, жіп иірді, мата мен темірден жасалған бұйымдарды
Қытайдан алып отырды. Теріден қайыс-таспа, мес, қоржын, киім
тікті. Ағаштан ертоқым, ыдыс-аяқ, садақ жасады. Аз
пайдалынылытын темірден ара, балта, пышақ, садақ оғын...
жасады. Монғолиядағы сауда Орта Азиядан, Шығыс Түркістаннан
шыққан ұйғыр және мұсылман көпестерінің қолында болды.
Жалпы мәдениет деңгейі өте төмен болды: олар календарь
дегенді білмеді. Қытай саяхатшысы Мэн Хун былай деп жазды:
Жылды шөптің өсуімен есептейді, біреуінен қанша жастасың деп
сұрасаң: 20 шөп, 30 шөп деп жауап береді. Олар күзді
көктемнен ажыратпайды, айдың күндерін білмейді.
Кейбір монғол руларының мәдениетіне батыста тұратын түркі
тілдес ұйғыр халқы айтарлықтай ықпал етті. ХІІІ ғ. дейін
монғолдардың өз жазуы болған жоқ. Монғол тайпаларының ішіндегі
ең мәдениеттісі – наймандар ұйғыр жазуын қолданды. Дегенмен
барлық монғол халқына, оның мәдениетіне Азияның сол кездегі ең
озат елі – Қытай көп үлес қосты.
ХІІІ ғ. дейін монғол халқының көпшілігі шамандық дінді
ұстанды. Басты құдай деп мәңгілік көк аспан саналды.
Монғолдар жер құдайын да, рухты да мойындап, аруақтарды пір
тұтып, сыйынды. Кереит тайпасының ірі ақсүйектері ХІ ғ. басында
несториандық бағыттағы христиан дінін қабылдады. Наймандар
арасында буддизм мен христиандық та тарады. Бұл діндер
Монғолияға ұйғырлар арқылы тараған еді.
ХІІ ғ. аяғына қарай монғол қоғамының таптық сипаты айқын
көріне бастады. Әрбір рудың өзнің батыр, мерген атанған
басшылары байларға айналып, өзінің кедей туыстарын қанай бастады.
Мұндай ру басшылары нояндар деп аталды. Рудың меншігіндегі
жерлерді біртіндеп осы нояндар өз қолдарына ала бастады. Олар
мал жайлымдарын, жазғы, қысқы қоныстарды бөліп, өздеріне көбірек
жақсы жерлерді қалдырып отырды. Монғол және қытай дерекнамалары
бұл мәселе бойынша көптеген нақтылы мысалдар қалдырған.
Жердің иесі ретінде нояндар бақташылар – араттарды өздеріне
тәуелділікте ұстады. Жер үшін араттар белгілі бір өтем төледі.
Мысалы, ноянның малын өз малымен қоса бақты. Сөйтіп,
жұмыспен өтеу рентасы қалыптасты.
Монғол қоғамының өмірінде құлдар үлкен рол атқарды. Құлдар
жеткілікті болды. Соғыста тұтқынға түскендер құлға
айналдырылатын. Дегенмен соншалықты көптігіне қарамастан , құлдар
монғолдардың қоғамдық өндірісінде шешуші рол атқарған жоқ.
Құлдарды негізінен ақсүйектер үйлерінде малай ретінде
пайдаланды, енді бір үйлерде құлдар қолөнершілер ретінде де
пайдаланылды. Құлдардың еріксіз еңбегі тиімсіз болды. Ол
арнаулы бақылаушы адамдарды қажет етті. Құлдардың еңбегі мал
басының өсуін қамтамасыз ете алмады. Монғол қоғамы алғашқы
қоғамдық қауымнан құлдық қоғамға тоқтамай, феодалдық қоғамға
көшті.Осы жолмен дамуына олардың дамыған феодалдық ел
-Қытаймен көрші болуы да үлкен ықпал етті.
ХІІ – ХІІІ ғ.ғ. Монғолияның қоғамдық өндірісіндегі басты
фигура – ерікті шаруа – арат болды. Араттар әлі басыбайлы емес,
ерікті шаруалар болып қала берді. Олардың бір нояннан басқа
ноянға кетуге хақысы болды. Бұл ерікті шаруалардың нығайып
келе жатқан феодалдық қатынастарға қарсы күресі туралыдеректер
бар. Мысалы, Шыңғыс хан таққа отырар алдында монғол қоғамына
былай деп сипаттама берген болатын: Балалары әкелерін
тыңдауды қойды, інілері ағаларына бағынбады, санаспады, ерлері
әйелдеріне сенуден қалды, ал әйелі ерін сыйлауды қойды...
Сол себепті қарақшылар, бұзықтар, безбүйректер көбейді. Сөйтіп,
қоғамда тәртәп, мәніс қалмады.
Шыңғысханның өмірге келген жылы туралы нақты дерек жоқ.
Әр деректе әр түрлі берілген. Бір деректерде 1155 жылы, ал
кейбірінде 1162 жылы, бірінде хижраның 559 доңыз жылында Білұн
иылдық деген жерде дүниеге келді. Туғанда бір қолын жұмып
туылған. Кіндік шеше болған әйел қолын ашып қарап еді, бір
уыс қан көрді. Мұны келіп әкесіне айтты, отырған кісілердің
ешқайсысы бұл ненің нышаны екенін айта алмады, тек бір кісі
ғана бұл бала дүние жүзіне патша болар, көп елдерді
қаталдықпен өзіне бағындырар, бұл – соның нышаны, - деді. Ол
кісінің айтқанындай Шыңғыс хан хан болып ел басқарады. Әкесі
атын Темучин қойды, хан көтергенде Шыңғыс, - деп шаман Көкөші
лақап ат берген.
Шыңғыс ханның әкесінің аты – Есуки баһадүр боржігін руынан
шыққан. Есуки баһадүр өлгенде , оның үлкен ұлы Шыңғыс хан он
үш жасында еді, інілері жас еді. Шыңғыс ханның анасының аты
– Оолұн, анасы Ақнұр руынан. Ол кісі ақылды, кең пейілді,
ұстамды әйел болатын. Қонқамар руынан бәрі Шыңғыс ханға
қосылады. Бодынжар хан нәсілінің баршасы Есуки баһадүрге
бағынатын. Монғолдың әдеті бойынша патша қарауындағы елдің
жылқы, түйе, сиыр, қойының яғни төрт түлік малының оннан
бірін алып отыратын еді. Егер патшаның бес немесе он ұлы
болса, әкелері өлгеннен кейін олардың бірін хан көтерер
еді, өзгесі халыққа қосылар еді, олардан хан жылына бір
ет я болмаса бір түйе алар еді, олар өліп, балалары
қалса, өзге халықтан неше мал алса, олардан да сонша
мал алар еді.
Есуки баһадүрге мал беріп тұрған елі отыз-қырық мың үй
болатын. Шыңғыс ханды туыстары жас деп одан қорықпады.
Адам баласында алмақ жақсы, бермек жаман дейтін пиғыл бар.
Есуки баһадүрге бағынатын елдің ішінде малы мен басы
көбірегі Тайжұт руы еді. Басқа руларға бас болып, өз руымен
басқа жерге көшіп кетті. Ол уақытта Тайжұттың басшысы
Барғұнай қырылдақ еді. Есуки баһадүрдің елі екіге бөлінді. Ханның
үлкен атасы Брден ханнан туғандардан Маңғыттың жартысы өзге
елдерден екі жүз үйі, жүз үй, елу, он, бес үйден қосылды. Маңғыт
көп емес еді, хан қасында қалған маңғыттардың басшысы
Қойылдар. Қатаған, Хажут, Жойрат, Қият түгелімен Тайжұтқа қосылды.
Меркіттер атысып, шабысып, жылқы айдап кетуші еді.
Тайжұттың азғыруымен көп рулар он үш жасар Шыңғыс ханға жау
болып, көп жылдар атысты, шабысты. Алайда 1206 ж.
көктемінде Онон өзенінің бастауында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Монғол мемлекетінің құрылуы
2. Шыңғыс хан шапқыншылығы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Монғолдардың әлем тарихында алатын орны зор. Монғол шапқыншылығы
қазақ халқының орта ғасырлық мәдениетін қалаларының дамуын тежейді. Бұл
жорықтар нәтижесінде қазақ халқының дамуы ІІІ ғасырға дейін тоқтады. Орта
Азияда Монғолдарға қарсы қарсылық көрсеткендердің ішінде Отырардың
билеушісі Қайырханды атап көрсетуімізге болады. Ол Отырар қаласын
Монғолдардан алты ай қорғады.
Монғол әскерінің күшті болуына Шыңғыс ханның Яссы атты заңдар
жинағы және оған қоса жауынгерлерінің құдіретті болуы әсер етті. Олардың
атты әскері күшті болды. Олар Солтүстік Қытайды жаулап алған кездегі
өздеріне қажетті қарулар алуы да көмектесті.
Монғолдардың билеушісі Шыңғыс хан өзінің алдына қойған мақсатында
әлемді билеу болатын. Шыңғыс хан өзі Орта Азия мен Солтүстік Қытайға
жорықтар жасады. Монғолдардың Батысқа жорығын Шыңғысханның немересі (Үлкен
ұлы Жошының баласы) Бату басқарды. Солтүстік Русь жеріндегі жорықтары
Новгородқа дейін жетті. Новгородты неліктен жаулап алмағаны әлі де
белгісіз. Новгородтан кейін олар жорықтарын Оңтүстікке бағыттады. Оңтүстік
жорықтары Араб жеріне дейін жетті. Бұл кездері олар Оңтүстік Қытайға да
жорықтар жүргізген болатын. Оңтүстік Қытайға жүргізген жорықтары қазіргі
Ветьнам жеріне дейін жетті.
Монғол мемлекетінің құрылуы
ХІІІ ғ. дүниені дүр сілкіндірген мемлекет – Монғолия болды.
Монғолияның даңқын бүкіл әлемге шығарған Шыңғыс хан мен оның
балалары, немерелері болды.
ХІ ғ. басында қазіргі Монғолия монғол тілінде сөйлейтін
тайпалардың мекеніне айналды. Онда бұрын тұрған түркі тілдес
халықтар немесе қоныс аударды, немесе монғолдарға сіңіп кетті.
Монғолдар Байқал көлінен Ұлы Қытай қабырғалары, Енесай өзені
мен Ертіс өзендері арасында орналасқан. Монғол халқының
негізін кереит, меркіт, найман, тайшыжүт, татар тайпалық
одақтары құрады.
Солтүстігіндегі монғолдар тоғайларда, ал оңтүстігіндегі – ашық
далада тұрды. Тоғайлардағы монғолдар аң, балық аулаумен
шұғылданса, оңтүстігіндегілер – мал бағып, көшпелі өмір сүрді.
Әлеуметтік-экономикалық және мәдени даму деңгейі жағынан
солтүстіктегі монғолдар оңтүстіктегі монғолдардан артта қалып
қойған еді. Олар алғашқы қауымдық қоғамнан таптық қоғамға
енді-енді өте бастаған болатын. Олардың үйлері ағаштан жасалды,
киімдері аң терілерінен жасалатын. Бірте-бірте солтүстіктегі
монғолдар мал бағумен де айналыса бастады. Мал басының көбеюі
оларды тоғайдан шығуға мәжбүр етті.
ХІІ ғ. тоғайлық монғолдардың көпшілігі жартылай аң
аулаушылар, жартылай мал бағушылар болды. Далада тұратын
монғолдар ірі қара, жылқы, қой өсірді. Түйе ол кезде
Монғолияда аз болды. Олар тез жиналып, тез қайта құрылатын
дөңгелек киіз үйлерде тұрды. Әр рудың өзіне тиісті,
бекітілген жайлау, қыстаулары болды. Монғолдар негізінен мал
етімен, сүтімен қоректенді. Мал монғолдардың өздерінде жоқ
егінге, қолөнер бұйымдарына айырбастайтын ақша орнына да
жүрді. Қолөнер нашар дамыды. Олар жүннен киіз басты, арқан
есіп, жіп иірді, мата мен темірден жасалған бұйымдарды
Қытайдан алып отырды. Теріден қайыс-таспа, мес, қоржын, киім
тікті. Ағаштан ертоқым, ыдыс-аяқ, садақ жасады. Аз
пайдалынылытын темірден ара, балта, пышақ, садақ оғын...
жасады. Монғолиядағы сауда Орта Азиядан, Шығыс Түркістаннан
шыққан ұйғыр және мұсылман көпестерінің қолында болды.
Жалпы мәдениет деңгейі өте төмен болды: олар календарь
дегенді білмеді. Қытай саяхатшысы Мэн Хун былай деп жазды:
Жылды шөптің өсуімен есептейді, біреуінен қанша жастасың деп
сұрасаң: 20 шөп, 30 шөп деп жауап береді. Олар күзді
көктемнен ажыратпайды, айдың күндерін білмейді.
Кейбір монғол руларының мәдениетіне батыста тұратын түркі
тілдес ұйғыр халқы айтарлықтай ықпал етті. ХІІІ ғ. дейін
монғолдардың өз жазуы болған жоқ. Монғол тайпаларының ішіндегі
ең мәдениеттісі – наймандар ұйғыр жазуын қолданды. Дегенмен
барлық монғол халқына, оның мәдениетіне Азияның сол кездегі ең
озат елі – Қытай көп үлес қосты.
ХІІІ ғ. дейін монғол халқының көпшілігі шамандық дінді
ұстанды. Басты құдай деп мәңгілік көк аспан саналды.
Монғолдар жер құдайын да, рухты да мойындап, аруақтарды пір
тұтып, сыйынды. Кереит тайпасының ірі ақсүйектері ХІ ғ. басында
несториандық бағыттағы христиан дінін қабылдады. Наймандар
арасында буддизм мен христиандық та тарады. Бұл діндер
Монғолияға ұйғырлар арқылы тараған еді.
ХІІ ғ. аяғына қарай монғол қоғамының таптық сипаты айқын
көріне бастады. Әрбір рудың өзнің батыр, мерген атанған
басшылары байларға айналып, өзінің кедей туыстарын қанай бастады.
Мұндай ру басшылары нояндар деп аталды. Рудың меншігіндегі
жерлерді біртіндеп осы нояндар өз қолдарына ала бастады. Олар
мал жайлымдарын, жазғы, қысқы қоныстарды бөліп, өздеріне көбірек
жақсы жерлерді қалдырып отырды. Монғол және қытай дерекнамалары
бұл мәселе бойынша көптеген нақтылы мысалдар қалдырған.
Жердің иесі ретінде нояндар бақташылар – араттарды өздеріне
тәуелділікте ұстады. Жер үшін араттар белгілі бір өтем төледі.
Мысалы, ноянның малын өз малымен қоса бақты. Сөйтіп,
жұмыспен өтеу рентасы қалыптасты.
Монғол қоғамының өмірінде құлдар үлкен рол атқарды. Құлдар
жеткілікті болды. Соғыста тұтқынға түскендер құлға
айналдырылатын. Дегенмен соншалықты көптігіне қарамастан , құлдар
монғолдардың қоғамдық өндірісінде шешуші рол атқарған жоқ.
Құлдарды негізінен ақсүйектер үйлерінде малай ретінде
пайдаланды, енді бір үйлерде құлдар қолөнершілер ретінде де
пайдаланылды. Құлдардың еріксіз еңбегі тиімсіз болды. Ол
арнаулы бақылаушы адамдарды қажет етті. Құлдардың еңбегі мал
басының өсуін қамтамасыз ете алмады. Монғол қоғамы алғашқы
қоғамдық қауымнан құлдық қоғамға тоқтамай, феодалдық қоғамға
көшті.Осы жолмен дамуына олардың дамыған феодалдық ел
-Қытаймен көрші болуы да үлкен ықпал етті.
ХІІ – ХІІІ ғ.ғ. Монғолияның қоғамдық өндірісіндегі басты
фигура – ерікті шаруа – арат болды. Араттар әлі басыбайлы емес,
ерікті шаруалар болып қала берді. Олардың бір нояннан басқа
ноянға кетуге хақысы болды. Бұл ерікті шаруалардың нығайып
келе жатқан феодалдық қатынастарға қарсы күресі туралыдеректер
бар. Мысалы, Шыңғыс хан таққа отырар алдында монғол қоғамына
былай деп сипаттама берген болатын: Балалары әкелерін
тыңдауды қойды, інілері ағаларына бағынбады, санаспады, ерлері
әйелдеріне сенуден қалды, ал әйелі ерін сыйлауды қойды...
Сол себепті қарақшылар, бұзықтар, безбүйректер көбейді. Сөйтіп,
қоғамда тәртәп, мәніс қалмады.
Шыңғысханның өмірге келген жылы туралы нақты дерек жоқ.
Әр деректе әр түрлі берілген. Бір деректерде 1155 жылы, ал
кейбірінде 1162 жылы, бірінде хижраның 559 доңыз жылында Білұн
иылдық деген жерде дүниеге келді. Туғанда бір қолын жұмып
туылған. Кіндік шеше болған әйел қолын ашып қарап еді, бір
уыс қан көрді. Мұны келіп әкесіне айтты, отырған кісілердің
ешқайсысы бұл ненің нышаны екенін айта алмады, тек бір кісі
ғана бұл бала дүние жүзіне патша болар, көп елдерді
қаталдықпен өзіне бағындырар, бұл – соның нышаны, - деді. Ол
кісінің айтқанындай Шыңғыс хан хан болып ел басқарады. Әкесі
атын Темучин қойды, хан көтергенде Шыңғыс, - деп шаман Көкөші
лақап ат берген.
Шыңғыс ханның әкесінің аты – Есуки баһадүр боржігін руынан
шыққан. Есуки баһадүр өлгенде , оның үлкен ұлы Шыңғыс хан он
үш жасында еді, інілері жас еді. Шыңғыс ханның анасының аты
– Оолұн, анасы Ақнұр руынан. Ол кісі ақылды, кең пейілді,
ұстамды әйел болатын. Қонқамар руынан бәрі Шыңғыс ханға
қосылады. Бодынжар хан нәсілінің баршасы Есуки баһадүрге
бағынатын. Монғолдың әдеті бойынша патша қарауындағы елдің
жылқы, түйе, сиыр, қойының яғни төрт түлік малының оннан
бірін алып отыратын еді. Егер патшаның бес немесе он ұлы
болса, әкелері өлгеннен кейін олардың бірін хан көтерер
еді, өзгесі халыққа қосылар еді, олардан хан жылына бір
ет я болмаса бір түйе алар еді, олар өліп, балалары
қалса, өзге халықтан неше мал алса, олардан да сонша
мал алар еді.
Есуки баһадүрге мал беріп тұрған елі отыз-қырық мың үй
болатын. Шыңғыс ханды туыстары жас деп одан қорықпады.
Адам баласында алмақ жақсы, бермек жаман дейтін пиғыл бар.
Есуки баһадүрге бағынатын елдің ішінде малы мен басы
көбірегі Тайжұт руы еді. Басқа руларға бас болып, өз руымен
басқа жерге көшіп кетті. Ол уақытта Тайжұттың басшысы
Барғұнай қырылдақ еді. Есуки баһадүрдің елі екіге бөлінді. Ханның
үлкен атасы Брден ханнан туғандардан Маңғыттың жартысы өзге
елдерден екі жүз үйі, жүз үй, елу, он, бес үйден қосылды. Маңғыт
көп емес еді, хан қасында қалған маңғыттардың басшысы
Қойылдар. Қатаған, Хажут, Жойрат, Қият түгелімен Тайжұтқа қосылды.
Меркіттер атысып, шабысып, жылқы айдап кетуші еді.
Тайжұттың азғыруымен көп рулар он үш жасар Шыңғыс ханға жау
болып, көп жылдар атысты, шабысты. Алайда 1206 ж.
көктемінде Онон өзенінің бастауында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz