Су бетіне салынған сурет

Еуропалық ориен¬та¬листер «дүниедегі ең жұмбақ ұлыс» деп ат қойған түркі халық¬та¬ры¬ның тарихы, өнері мен әдебиеті, адамзат өркениетінің дамуына қосқан үлесі әлі күнге толық зерттеліп болған жоқ. «Жұмбақ ұлыс» тବ¬рихы құпиясының кө¬¬¬бін әлі аша қойған жоқ. Бүгінгі әңгімеміз осын¬дай уақыт шаңы¬ның астында қалып қо鬬май бүгінге жетіп, за¬манауи өркениеттің кә¬десіне жараған бір кез¬дегі ортағасырлық түркілердің әлем мә¬¬де¬ниетіне қосқан ерек¬ше өнері хақында болмақ.
Сурет өнері әлмисақтан бері бар. Тек адамзат ақыл-ойының да¬муына қатысты суретті әр дәуірде әртүрлі материалдарға салған. Қазақ жеріндегі таңбалы тастар, сазбалшықтан құйылған тақталар, көне кілемдердегі, ұлт¬тық киімдердегі, қару-жарақ¬тар¬дағы ою-өрнектер мен сурет- таңбалар ежелде дамыған сурет өнерінің бізге жеткен жұрнақтары ғана. Тақтай, тастан бастап, қа¬ғаз¬ға дейінгі барлық сұлба түсіруге келетін материалдарды еркін пай¬даланған ата-бабаларымыз өнер тарихында «сурет салуға келмей¬ді» деген материалды да ең алғаш меңгеріпті. Бұл қандай материал? Ол – кәдімгі су. Су бетіне сурет са¬лып, оны қағазға көшіруді әлем¬ге үйреткен де түркілер болып шықты. «Су бетіне сурет салу мүмкін бе» деп күмәндануыңыз ықтимал. Әбден мүмкін іс екен...
Ортағасырлық түркілер сурет салу үшін тек табиғи бояуларды ғана пайдаланған. Бояулар, негі¬зі¬нен, өсімдіктерді қайнату, не ұсақ¬тап езу арқылы алынған. Ал су бетіне сурет салу үшін тіпті ерек¬ше шыдамдылық пен даярлық қажет болған. Әуелі қырлы ас¬таушаға су құйып, оны ақ май қо¬сып қойылтып, анда-санда ара¬лас¬тыра отырып бірнеше сағат бойы ұстаған. Су қоспасы әбден дайын болған кезде өгіздің өтін қосып әзірлеген қажетті табиғи бояуды су бетіне шашатын болған. Суға шашылған майлы бояу су бетінде түрлі өрнектер құраған. Ең қызығы, неше түрлі бояу шашылса да олар суда араласып кетпей су бетіндегі суреттің әртүрлі реңк беріп, адам баласы қолдан жасай алмайтын түстердің пайда бо¬луы¬на себеп болған. Мұндай керемет қосылыстардың тек Құдайдың құ¬діреті арқылы ғана іске ас-қанына сен¬ген көне заман суретшісі Алласына іштей мінәжат етіп алып, енді әлгі «тәңірі өрнегінің» үстіне майлы бояумен өз өрнегін түсірген. Ол үшін жылқының қы¬лынан жасалған жіңішке, әрі ұзынша қылқаламды пайдаланып, өзіне қажетті суретті не жазуды су құйылған астаушаның нақ орталық бөлігіне салған. Әрине, мұндай суретті салу үшін де ерекше майлы, суға еріп кетпейтін қою бояу пайдаланылған. Әсі¬ре¬се, су бетіндегі сурет дайын болған соң енді осы суретті арнайы әзір¬ленген қағазға көшіру асқан ептілікті, үлкен тәжірибені қажет еткен. Судағы суретті сол қалпында өз бойына сорып алуға тиісті қағаз әрі жұмсақ, әрі қатты болуға тиіс. Бұл үшін олар қағазға алдын ала крахмал мен жұмырт¬қа¬ның ақуызынан әзірленген арнайы қоспа жаққан. Қағазды су бетіне бар болғаны 5-10 секунд қана ұстап, суретті көшірген соң, оны бірқалыпты температурада кептірген. Осы қызметтердің бәріне шыдап, рет-ретімен өте ұқып¬ты атқарғанда ғана су бе¬тіндегі суреттің қағазға түсірілген нұс¬қасы көрерменінің көз¬айы¬мына айналған. Ең ғажабы, суға са-лынған суреттің екінші нұс¬қа¬сын, не көшірмесін жасау тіпті мүмкін емес. Себебі суға ша¬шыл¬ған бояу әр кезде әртүрлі өрнек құрайды және ешқашан бірін-бірі дәл қайталауы мүмкін емес.