Қазақ халқының әдет-ғұрпы

I.Кіріспе.
II.Негізгі бөлім.
1.Қазақ халқының әдеп.ғұрпы.
2.Қазақ халқының салт.дәстүрлерінің ерекшелігі.
III.Қорытынды.

Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұрат-міндеттердің ең бастысы — өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу. Ұрпақ тәрбиесі келешек қоғам қамын ойлау болып табылады. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени-ғылыми өресі озық азамат етіп тәрбиелеу біздің де қоғам алдындағы борышымыз. Ал ойлы-пайымды, білімді, мәдениетті, іскер, еңбекшіл азамат тәрбиелеуді адамзаттың ақыл-ойы мен мәдениетінің дамуындағы бағалы байлықтың бәрін игере отырып және оны бүгінгі ұрпақтың санасына ұстаздық шеберлікпен біртіндеп сіңіру арқылы ғана жүзеге асыруға болады.
Ал жастарды жан-жақты қабілетті азамат етіп өсіруде халықтық салт-дәстүрлердің тәлім-тәрбиелік, білім-таным-дық рөлі орасан зор.
Өзге халықтар сияқты, қазақ елінің де бала тәрбиесі жөнінде атам заманнан бергі жиып-терген мол тәжірибесі бар. Аға буын өз бойындағы ізеттілік, қайырымдылық, кішіпейілділік, әдептілік, елін-жерін, Отанын сүюшілік секілді ең асыл қасиеттерін жас ұрпаққа күнделікті түрмыста үнемі үйретіп, қаньг мен жанына сіңіріп келеді. Адамның жарық дүниеге келген күнінен бастап, оның есейіп, қартайып, о дүниеге аттанып кеткенге дейінгі өмірі мен іс-әрекеті, басқалармен қарым-қатынасы атаулының барлығы — салт-дәстүрлерден өзекті орын алып, адамның дү-ниетанукөзқарасын қалыптастыратын тәрбие мектебі. Өз үрпағының «сегіз қырлы, бір сырлы», өнегелі, өнерлі болып өсуін мақсат еткен ата-бабамыз өз бойындағы бар асыл қасиеттёрін әлденеше ғасырлар бойы өлең-жырмен насихаттады.
Әсіресе, «Өнер алды — қызыл тіл», «Жер астында жатқанды — қазбай қарап тіл табар» деп саналы сөзді сары алтыннан артық бағалаған халқымыз тілді тәрбиенің пәрменді қүралы, ақыл-ойдың асыл қоймасы деп таныды. Қазақтың айтыс өлеңдерінде, терме-толғауларында, бесік жырында, ертегі, аңыз-әңгімелерінде, мақал-мәтел, нақыл сөздерінде ел тағдыры, келер ұрпақ қамы, бас босгандығы, адамгершілік, ар-ождан мәселелері жан-жақты саз болып, дидактикалық ақыл-өсиет, насихат түрінде айтылып, ол халықтың қыз үзату, келін түсіру, шілдехана, баланы бесікке салу, алікті жөнелту сияқты дәстүрлі жиындарында марапатталып келді. Сол арқылы көпшілік қауымға, әсіресе жастарға өнеге айту, тәлім-тәрбие беру көзделді.

1.Ғабдулин.М.Қазақ халқынының ауыз әдебиеті-А,1999.
2.Қазақ халқының салт-дәстүрі-А,1997.

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар.

I.Кіріспе.
II.Негізгі бөлім.
1.Қазақ халқының әдеп-ғұрпы.
2.Қазақ халқының салт-дәстүрлерінің ерекшелігі.
III.Қорытынды.

‭‬ КІРІСПЕ

Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын‭ ‬ұлы мұрат-міндеттердің ең бастысы‭ — ‬өзінің ісін,‭ ‬өмірін жалғастыратын салауатты,‭ ‬саналы‭ ‬ұрпақ тәрбиелеу.‭ ‬Ұрпақ тәрбиесі келешек қоғам қамын ойлау болып табылады.‭ ‬Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген,‭ ‬ақыл-парасаты мол,‭ ‬мәдени-ғылыми өресі озық азамат етіп тәрбиелеу біздің де қоғам алдындағы борышымыз.‭ ‬Ал ойлы-пайымды,‭ ‬білімді,‭ ‬мәдениетті,‭ ‬іскер,‭ ‬еңбекшіл азамат тәрбиелеуді адамзаттың‭ ‬ақыл-ойы мен мәдениетінің дамуындағы бағалы байлықтың‭ ‬бәрін игере отырып және оны бүгінгі ұрпақтың санасына ұстаздық шеберлікпен біртіндеп сіңіру арқылы ғана жүзеге‭ ‬асыруға болады.
Ал‭ ‬жастарды жан-жақты қабілетті азамат етіп өсіруде‭ ‬халықтық салт-дәстүрлердің тәлім-тәрбиелік,‭ ‬білім-таным-дық рөлі орасан зор.‭
Өзге халықтар сияқты,‭ ‬қазақ елінің де бала тәрбиесі жөнінде атам заманнан бергі жиып-терген мол тәжірибесі бар.‭ ‬Аға буын өз бойындағы ізеттілік,‭ ‬қайырымдылық,‭ ‬кішіпейілділік,‭ ‬әдептілік,‭ ‬елін-жерін,‭ ‬Отанын сүюшілік секілді ең асыл қасиеттерін жас‭ ‬ұрпаққа күнделікті түрмыста үнемі үйретіп,‭ ‬қаньг мен жанына сіңіріп келеді.‭ ‬Адамның‭ ‬жарық дүниеге келген күнінен бастап,‭ ‬оның есейіп,‭ ‬қартайып,‭ ‬о дүниеге аттанып кеткенге дейінгі өмірі мен іс-әрекеті,‭ ‬басқалармен қарым-қатынасы атаулының барлығы‭ — ‬салт-дәстүрлерден өзекті орын алып,‭ ‬адамның дү-ниетанукөзқарасын қалыптастыратын тәрбие мектебі.‭ ‬Өз үрпағының‭ ‬сегіз қырлы,‭ ‬бір сырлы‭‬,‭ ‬өнегелі,‭ ‬өнерлі болып өсуін мақсат еткен ата-бабамыз өз бойындағы бар асыл қасиеттёрін әлденеше‭ ‬ғасырлар бойы өлең-жырмен насихаттады.‭
Әсіресе,‭ ‬Өнер алды‭ — ‬қызыл тіл‭‬,‭ ‬Жер астында жатқанды‭ — ‬қазбай қарап тіл табар‭ ‬деп саналы сөзді‭ ‬сары алтыннан артық бағалаған халқымыз тілді тәрбиенің‭ ‬пәрменді қүралы,‭ ‬ақыл-ойдың асыл қоймасы‭ ‬деп‭ ‬таныды.‭ ‬Қазақтың айтыс өлеңдерінде,‭ ‬терме-толғауларында,‭ ‬бесік‭ ‬жырында,‭ ‬ертегі,‭ ‬аңыз-әңгімелерінде,‭ ‬мақал-мәтел,‭ ‬нақыл сөздерінде ел тағдыры,‭ ‬келер‭ ‬ұрпақ қамы,‭ ‬бас босгандығы,‭ ‬адамгершілік,‭ ‬ар-ождан мәселелері жан-жақты‭ ‬саз болып,‭ ‬дидактикалық ақыл-өсиет,‭ ‬насихат түрінде айтылып,‭ ‬ол халықтың қыз үзату,‭ ‬келін түсіру,‭ ‬шілдехана,‭ ‬баланы бесікке салу,‭ ‬алікті жөнелту сияқты дәстүрлі жиындарында марапатталып келді.‭ ‬Сол арқылы көпшілік‭ ‬қауымға,‭ ‬әсіресе жастарға өнеге айту,‭ ‬тәлім-тәрбие беру‭ ‬көзделді.
Еліміздің ежелден дәріптеп,‭ ‬қастерлеп келген ұлттық‭ ‬өнерінің тегін тектеу,‭ ‬болмысын тану,‭ ‬оның‭ ‬аьылын‭ ‬та-рихтың рухани көш-керуеніне ілестіріп отыру арқылы‭ ‬бүгінгі және болашақ‭ ‬ұрпақ қамын қамдау өскелең өмір‭ ‬талабы болып отыр.‭
Өкінішке орай,‭ ‬ұзақ жылдар‭ ‬ұлттық салт-дәстүр атаулыны аяқ асты ету,‭ ‬ана тілі мен ұлт мәдениетіне менсінбей қарайтын мәңгүрттердің‭ ‬көбеюі,‭ ‬қала берді кісі өлтіріп,‭ ‬үй‭ ‬тонап,‭ ‬бас еркінен айрылып,‭ ‬еңбек түзеу колонияларында‭ ‬отырғандардың көпшілігінің жастар арасынан шығуы ұлттық‭ ‬тәлім-тәрбиенің мектептер мен арнайы оқу орындарында‭ ‬пәрменді түрде жүргізілмеуінен туындаған сорақы,‭ ‬жат‭ ‬көріністер еді.
‭ ‬Ұрпақ тәрбиесіндегі ежелден қалыптасқан халқымыздың жақсы дәстүрлері мен тағлымдарын оқып үйреніп,‭ ‬өнеге‭ ‬тұтпай тұрып,‭ ‬жастарды ізгілік пен парасаттылыққа баулу‭ ‬мүмкін емесСебебі Л.‭ ‬Н.‭ ‬Толстой айтқандай:‭ ‬Өткенді жақсы білмеиінше,‭ ‬кёлешекке сапар шегу айсыз қараңғыда‭ ‬сүрлеу соқпақ іздеп адасумен пара-пар‭‬.
‭ ‬Қазіргі заман талабына тура келмейтін,‭ ‬мән-мағынасы өзгерген,‭ ‬ескірген‭ ‬салт-дәстүрлердің кейбіреулеріне сын көзімен карай отырып,‭ ‬сүйіспеншілігін білдірщ Ұлттық сезім‭ — ‬адамды қоршаған ортанын‭ (‬әлеуметтік-экономикалық,‭ ‬мәдени және жараты-лыс құбылыстарының‭) ‬сол ұлт өкіліне тартқан ерекше сыйъь‭ ‬Ұлттық сезім басқа сезімдер сияқты,‭ ‬адамның жеке басының‭ ‬қанағаттануына,‭ ‬шаттануына немесе риза болмауына,‭ ‬қанағаттанбауына байланысты ой-қиял,‭ ‬әсер,‭ ‬түйсігінің сыртқа шыққан көрінісі,‭ ‬ол өзгелерге тіл арқылы жеткізіледі.‭ ‬Мысалы,‭ ‬Елім-ай‭ ‬әнін ести отырып,‭ ‬елінің басына түскен‭ ‬ауыртпалықты,‭ ‬шапқыншылықты елестетіп мұңаюы,‭ ‬немесе‭ ‬Саржайлау‭‬,‭ ‬Сарарқа‭ ‬күйлерін ести отырып,‭ ‬тыңцаушының туған жер табиғатына деген сүйіспеншілік,‭ ‬шаттық сезімінің оянуы табиғи занды қүбылыс.‭ ‬Сондай-ақ‭ ‬Туған жер Волга өзеніне‭ ‬арнаған орыс әнін,‭ ‬Кавказдың асау Терек өзеніне арнаған әні мен‭ ‬Асся‭ ‬биін тыңдап,‭ ‬көріп отырған үлт өкілінің туған өлкесіне,‭ ‬өз үлтының‭ ‬мәдениетіне деген асқақ сүйініш сезімінің бір белгі бермеуі‭ ‬мүмкін емес.‭ ‬Міне,‭ ‬мұяың бәрі үлт мәдениетінің үлттық рухани сезімді оятуға тигізер әсері.‭ ‬Адамның ана тіліне деген сүйіспеншілігі де үлттық сезімнің ерекше бір түрі.‭ ‬Мысалы,‭ ‬үзақ уақыт туған елден жырақ,‭ ‬жат жүртта жүріп,‭ ‬көпшілік ішінен өз үлты өкілінің ана тілінде тіл қатуына елең етпейтін,‭ ‬іш тартпайтын азамат болмайды.‭ ‬Өйтқ.ені ана тілі‭ — ‬адамның ішкі сезімін басқаға жеткізуде көкейге‭ ‬тез оралатын,‭ ‬сезімнің сыртқа шығар көрінісін басқаға‭ ‬білдірудің күшті қүралы.‭ ‬Ұлттық сезімнің әсерлі бояуы,‭ ‬нақышты ой айшықтарь‭ ‬көркем сөз өнері,‭ ‬оның ең асылы‭ —‬ ауыз әдебиетінің өлең түрі арқылы сыртқа шығып,‭ ‬тыңдаушыға әсер етеді.‭ ‬Айталық,‭ ‬баланың тілі шыққаннан‭ ‬бастап,‭ ‬оның ой-сезімі бесік жыры арқылы‭ ‬қалыптасып,ойын өлеңдері арқылы қаньгаа сіңген.‭ ‬Өйткені ол жастайынан ауыз әдебиетінің асылдары:‭ ‬мақал-мәтел,‭ ‬өлең-жырларды,‭ ‬аңыз-ертегілерді жаттап,‭ ‬жадында сақтап‭ ‬азамат болып өскен.‭ ‬Ұлттық сезім үлттық эстетика,‭ ‬әдеп,‭ ‬ парасаттылық және күнделікті өмірдегі талғам мен сезімнің жиынтығы‭ —‬-‭ ‬көркем шығармалар арқылы көрініс береді.‭ ‬Ол‭ — ‬үлттық сезімді оятуға әсер ететін күшті қүрал.‭ ‬Жи-ын-тойда‭ ‬Қыз Жібек‭‬,‭ ‬Қозы Көрпеш‭ ‬-‭— ‬Баян сүлу‭ ‬жыры‭ ‬немесе ақындардың насихат термелері айтылып жатса,‭ ‬елең‭ ‬етпес‭ — ‬қазақ,‭ ‬немесе‭ ‬Манас‭ ‬жыры жырланып жатса,‭ ‬қаны қызбас қырғыз болмаса керек.‭ ‬Көркем сөз айшығына‭ ‬жан сезімімен елікпес адам болмайды.‭ ‬Табиғаттың нелер тамаша көріністері,‭ ‬адамның іс-әрекеті,‭ ‬бет-бейнесі көркем‭ ‬сөз өрнегі арқылы өріліп беріледі.Сондай-ақ‭ ‬ұлттық салт-дәстүрлер де‭ ‬ұлттық еезімді оятуға себепші болады.‭ ‬Мысалы,‭ ‬домбыра тартып,‭ ‬влең айтып,‭ ‬айтысып жатқан ақындардың‭ ‬өлең-жырларына,‭ ‬белдесіп жатқан балуандардың күресіне‭ ‬селқос қарайтын қазақ болмайды.‭ ‬Себебі домбырамен өлең айтып,‭ ‬жыр төгу‭ — ‬ұлттық дәстүр және ол сол үлттың мақтанышы.‭ ‬Сондықтан да өлең-жыр әуені,‭ ‬домбыра сазы‭ — ‬ұлттық сезімді оятатын тәрбие құралы.
Ұлттық тағамдарды даярлау,‭ ‬сыйлы қонағын‭ ‬ұлттық тағаммен сыйлау да‭ ‬ұлттық мақтанышты көрсетеді.‭ ‬Және ол әр‭ ‬ұлттың өзіне тән тағам даярлау ерекшелігінің белгісі болып табылады.‭ ‬Мысалы,‭ ‬өзбек қонағын палаумен сыйласа,‭ ‬қазақ ет асымен,‭ ‬ұйғыр манты,‭ ‬лағманымен,‭ ‬татарлар пәрәмішімен сыйлайды.‭ ‬Қазақ шайды қаймағы бар қою сүтпен баптаса,‭ ‬қалмақ,‭ ‬үйғырлар май,‭ ‬түз,‭ ‬үн салып береді.‭ ‬Неміс халқы кофе қайнатып береді.‭ ‬Міне,‭ ‬осының бәрі‭ — ‬тагамды берудегі‭ ‬ұлттық ерекше дәстүрлер.
Ұлттық салт пен дәстүрдің тууы‭ ‬ұлттың‭ ‬ұлт болып қалыптасуына байланысты.‭ ‬Қазіргі‭ ‬ғылыыми дәлелдеулер бойынша,‭ ‬қазақ ұлтының алғаш пайда болуы‭ ‬XIII‭—‬XIV‭ ‬ғасырларда басталды деп жүрміз.‭ ‬Олай болса,‭ ‬сол дәуірден бері қарай қазақтың көптеген әдет-ғүрып,‭ ‬салт-дәстүрлері қалыптасып,‭ ‬дамыды.‭ ‬Оның озық үлгідері‭ ‬ұрпақтан-ұрпаққа‭ ‬көшіп,‭ ‬біздің дәуірімізге жетті.‭ ‬В.‭ ‬Г.‭ ‬Белинский салт-дәстүрдің өміршеңдігі жөнінде:‭ ‬Әдет-ғүрып замандар бойы сыннан өтеді.‭ ‬Өз дәуірінде ардақталып,‭ ‬ата-бабадан әулетке мұра болып ауысып,‭ ‬рудан-руға,‭ ‬ұрпақтан-ұрпаққа жетеді.‭ ‬Олар халықтың сыртқы бейнесі болып табылады.‭ ‬Онсыз‭ ‬халық бет әлпетсіз бейне,‭ ‬болымсыз тас мүсін тәрізді...‭ — ‬дейді.‭ ‬Әрине,‭ ‬әр халықтың өзіне тән салт-дәстүрі,‭ ‬әдет-ғүрыпы болады.‭ ‬Олар сол халықтың ерекше белгісі болып‭ ‬сақтала береді.
Ұлттық салт-дәстүрлер‭ — ‬тарихи көне процесс.‭ ‬Көптеген салт-дәстүрлер‭ ‬ұлттың‭ ‬ұлт болып қалыптасуынан бұрын пайда болған.‭ ‬Сондықтан ол кейде бірталай‭ ‬ұлттарға ортақ мәнді дәстүр болып келеді.‭ ‬Мысалы,‭ ‬асар‭ — ‬қырғыз,‭ ‬қазақ,‭ ‬өзбек,‭ ‬тәжік,‭ ‬түрікмен халықтарына ортақ өте ертеде пайда‭ ‬болған дәстүр.
Салт-дәстүр халықтардың тіршілік кәсібіне,‭ ‬наным-сеніміне,‭ ‬өмірге деген көзқарасына байланысты туып,‭ ‬қалыптасып,‭ ‬ұрпақтан-ұрпаққа ауысып,‭ ‬өзгеріп,‭ ‬жаңарып отырады.‭ ‬Оның жаңа қоғамдық қатынасқа қайшы келетіндері жойылып,‭ ‬өмірге қажеттілері дамып,‭ ‬жаңа мағынаға ие болады.‭ ‬Мысалы,‭ ‬қазақтар жаугершілік заманда қой сойып,‭ ‬қанына найзасын малып,‭ ‬бір-бірімен‭ ‬анттасып достасқан.‭ ‬Достықты бұзғанды ант атсын деп‭ ‬серттескен. Бертін жаңа қоғамның дамуына байланысты анттасу салты мүлде жойылды.
Немесе бүгінгі күндерде ерлі-зайыпты қариялардың алтын,‭ ‬күміс тойларын өткізудің тәрбиелік мәні жаңарған салт-дәстүрдің қажетті‭ ‬түрі.‭ ‬Оның ұрпақ тәрбиесі үшін‭ ‬үлкен‭ ‬прогресшіл тәрбиелік мәні бар.
Салт-дәстүр сабақтастығы‭ ‬ұлттар арасындағы қарым-қатынаспен тығыз байланысты.‭ ‬Әр‭ ‬халықтың мәдениеті‭ ‬өзіне тән ерекшелігімен дараланьш,‭ ‬көзге шалынады.‭ ‬Алайда‭ ‬басқа халықтардың әсерінсіз таза,‭ ‬дара‭ ‬ұлттық мәдениет тіпті де кездеспейді.‭ ‬Ұлттар мен халықтардың материалдық және рухани байланысы,‭ ‬қарым-қатыңасы арқылы олар бір-бірін мәдени байлығы жағынан толықтырады‭ — ‬дейді С.‭ ‬Н.‭ ‬Артановский.‭ ‬Әртүрлі‭ ‬ұлт пен халықтарда кездеспейтін,‭ ‬қайталанбайтын таза‭ ‬ұлттық салт-дәстүр ешбір елде болмақ емес.‭ ‬Бір үлтта бар салт-дәстүрлер,‭ ‬үлттық ою-өрнек,‭ ‬тағам,‭ ‬спорттық ойын түрлері екінші бір‭ ‬ұлтта да белгілі‭ ‬ұқсастықпен және өзіндік ерекшелігімен көрініс береді,
Мысалы,‭ ‬қазақтың көкпар тарту ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.