12 жылдық мектепке көшу бағытындағы мұғалімнің инновациялык даярлығын қалыптастыру
КІРІСПЕ
1. МҰҒАЛІМНІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАЯРЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАС.ТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мұғалімнің инновациялық даярлығы туралы зерттеу жұмыстары және оларға ғылыми талдау
1.2 Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру мазмұнын анықтаудың педагогикалық алғы шарттары
2. БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМНІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАЯРЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖҮЙЕСІ
2.1 ЖОО болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығының мазмұны
2.2 Болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың тиімді жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. МҰҒАЛІМНІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАЯРЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАС.ТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мұғалімнің инновациялық даярлығы туралы зерттеу жұмыстары және оларға ғылыми талдау
1.2 Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру мазмұнын анықтаудың педагогикалық алғы шарттары
2. БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМНІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАЯРЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖҮЙЕСІ
2.1 ЖОО болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығының мазмұны
2.2 Болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың тиімді жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Қоғамдағы қазіргі кездегі қайта құрулар, экономиканы дамытудағы жаңа стратегиялық бағдарлар, қоғамның ашықтығы, оның жедел ақпараттануы мен қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті. Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігі олардың білім беру жүйесін білім берудІң мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне қарап бағалайтын болды. Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып, білік пен дағды-машыққа қол жеткізу ғана емес, солардың негізінде дербес, әлеуметтік және кәсіби біліктілікке - ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және ұтымды пайдалану, жылдам қарқынды өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеде лайықты өмір сүру және жұмыс істеу болып табылады.
XXI ғасырда қоғам мен мемлекет дамуының ең басты тетігі білім болып табылатыны мойындалды, оған ғасырлар тоғысында білімді халықаралық дең-гейде дамытудың бағыттарына арналған реформалардың, соның ішінде Болон үрдісінің қарқынды дамуы дәлел.
Қазақстанның білім беру саласындағы жүйелі өзгерістер әлемдік деңгейдегі болып жатқан жаңашыл бастамалармен үндесіп отыр. Білім мемлекеттің интел-лектуалдық және рухани ресурстарының сарқылмас бүлағы ретінде адамзат капиталының сапасын арттыруда басты рөл атқаратыны белгілі. Мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік жетістіктері, ең алдымен, олардың білім жүйесімен, адамзаттарының білім деңгейімен анықталады.
Үшінші мыңжылдық - жаьандық жаңалықтар мен білімнің дәуірлеу ғасыры, өйткені, ол қазіргі кезде мемлекеттің тұрақты дамуын қамтамасыз етуде, сондай-ақ әлемдік рыногтағы, әлемдік қоғамдастықтағы орнын айқындап, халықтың өмір сүру сапасы мен деңгейін көтеруде айрықша маңызды рөл атқарады.
Қазіргі кезеңде елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, Қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бүл педагогика теориясы мен оқу-тэрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмүны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болды.
XXI ғасырда қоғам мен мемлекет дамуының ең басты тетігі білім болып табылатыны мойындалды, оған ғасырлар тоғысында білімді халықаралық дең-гейде дамытудың бағыттарына арналған реформалардың, соның ішінде Болон үрдісінің қарқынды дамуы дәлел.
Қазақстанның білім беру саласындағы жүйелі өзгерістер әлемдік деңгейдегі болып жатқан жаңашыл бастамалармен үндесіп отыр. Білім мемлекеттің интел-лектуалдық және рухани ресурстарының сарқылмас бүлағы ретінде адамзат капиталының сапасын арттыруда басты рөл атқаратыны белгілі. Мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік жетістіктері, ең алдымен, олардың білім жүйесімен, адамзаттарының білім деңгейімен анықталады.
Үшінші мыңжылдық - жаьандық жаңалықтар мен білімнің дәуірлеу ғасыры, өйткені, ол қазіргі кезде мемлекеттің тұрақты дамуын қамтамасыз етуде, сондай-ақ әлемдік рыногтағы, әлемдік қоғамдастықтағы орнын айқындап, халықтың өмір сүру сапасы мен деңгейін көтеруде айрықша маңызды рөл атқарады.
Қазіргі кезеңде елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, Қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бүл педагогика теориясы мен оқу-тэрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмүны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болды.
1.Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. -Астана, 2004. -134.
2.Түймебаев Ж.Қ. «Білім туралы» жаңа Заң сапалы білімге кепілдік береді
/ Егемен Қазақстан. 16.08.2007.
Назарбаев Н.Э. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарса-
ңында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы / Қазақстан Республикасының Президенті Н.Э. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. -Астана, 1 наурыз 2006.
3.Корнетов Г.Б. Педагогические парадигмы базовых моделей
образования: Учебное пособие для студентов педагогических специальностей и слушателей системы повышения квалификации работников образования. -М., 2004.
4.Бұзаубақова К.Ж. Жогары мектептің оқу-тэрбие үрдісіне жаңа педаго-
гикалық технологияны ендіру жолдары // «Ұстаздарды дайындаудағы педагогикалық инновациялар» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция, Тараз,2006
5.Сейтешов А.П. Актуальные проблемы образования и педагогической
науки в начале XXI века в условиях Казахстана и пути их решения // Научный отчет Казахской академии образования им. Ы.Алтынсарина. -Алматы:Ғылым,2000. -88 с.
6.Таубаева Ш.Т. Исследовательская культура учителя: от теории к прак¬
тике. Алматы: Ғылым, 2001. -350 с.
7.Арынгазин К.М. Введение в естествонаучные основы смысловой педа¬
гогики. -Караганда: «Болашақ - Баспа». -Рауан, 1998. -303 с.
8.Кайдарова А.Д. О полипарадигмальном подходе к анализу генезиса раз¬
вития содержания высшего педагогического образования в Казахстане // Қазақстанның ғылыми әлемі. -2006. -№1. -178-185 бет.
10.Бұзаубақова К.Ж. Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру:
Монография. -Алматы: Жазушы, 2006. -258 бет.
11.Краткий психологический словарь. Под общ. ред. А.В. Петровского,
М.Г. Ярошевского. -М.: Политиздат, 1985. -431 с.
12.Рапацевич Е.С. Словарь-справочник по научно-техническому творчес¬
тву. -Мн.: ООО «Этоним», 1995. -384 с.
13.Андреев В.И. Диалектика воспитания и самовоспитания творческой
личности. Основы педагогики творчества. -Казань, 1988. -238 с.
14.Педагогика: педагогические теории, системы, технологии: Учебное по¬
собие для студ. сред. пед. учеб, заведений. -М.: Изд. центр «Академия», 1999.С. 544.
15.Валицкая А.П. Филологические основания современной парадигмы об¬
разования // Педагогика. -1997. -№3. -С. 15-19.
16.Бордовская Н.В., Реан А.А. Педагогика. Учебник для вузов. -Спб:
Издательство «Питер», 2000. -304 с.
17.Педагогика: Оку құралы. Жалпы редакциясын басқарған Құдиярова
A.M. -Алматы: Дарын, 2004. -448 бет.
18.Амонашвили Ш.А. Размышления о гуманной педагогике.-М., 1996.
19.Ямбург Е.А. Школа для всех. -М., 1996.
20.Корнетов Г.Б. Парадигмы базовых моделей образовательного процесса
// Педагогика. -1999. -№3.-С. 43-48.
21.Мышление учителя: личностные механизмы и понятийный аппарат
/Под ред. Ю.Н. Кулюткина, Г.С. Сухобской. -М.: Педагогика, 1990. -104 с.
22.Осухова Н.Г. Современные учителя о воспитании, или прошлое в нас¬
тоящем // Педагогика. -1995. №3. -С. 60-65.
23.Столяренко Л.Д., Самыгин С.И. Психология и педагогика в вопросах и
ответах. Серия «Учебники, учебные пособия». -Ростов-на-Дону: Феникс, 1999.-576 с.
24.Чучин-Русов А.Е. Образование и культура // Педагогика. -1997. -№ 5.
-С. 9-18.
25.Гинецинский В.И. Знание как категория педагогики. -М.: Педагогика,
1989.-144с.
26.Щедровицкий Г.П. Пространство свободы //Научное образование.-1997.
-№1.-С. 46-51.
27.Валицкая А.П. Современные стратегии образования: варианты выбора
//Педагогика. -1997. -№ 2. -С. 3-8.
28.Кумарин В. Школу спасет педагогика. Но-природосообразная // Народ¬
ное образование. -1997. -№ 5. -С. 10-20.
29.Щедровицкий П. Очерки по философии образования.-М., 1993.
30.Тхачапсоев Х.Г. О новой парадигме образования // Педагогика. -1999. -
№1.-С. 103-111.
31.Таубаева Ш. Научные основы формирования исследовательской куль¬
туры учителя общеобразовательной школы: дисс..д.п.н.-Алматы, 2000.-409 с.
32.Колесникова И.А. Педагогические цивилизации и их парадигмы //
Педагогика. -1995. -№ 6. -С. 84-89.
33.Ахметова Г.К. Образовательный идеал в теории и практике подготовки
педагогических кадров. -Алматы : Қазақ университет!, 2000. -124 с.
34.Тюплина И.А. Статус парадигмы в концепции образования: гносеологи¬
ческий аспект: дисс. ... к. филос. наук. - Магнитогорск , 1999. -140 с.
35.Бейсенова Г.А. Образование в контексте социально-философских
проблем. -Алматы: Қазақ универсиеті, 1999. -56 с.
36.Реформы образования в современном мире: глобальные и региональные
тенденции. -М.: Изд. Российского открытого университета, 1995. -272 с.
37.Шишов С.Е., Кальней В.А. Мониторинг качества образования в школе.
-М.: Пед. общество России, 1999. -220 с.
38.Жампеисова К.К. и др. Методические вопросы реформирования
профессионального образования и становление творческой личности будущего специалиста (на материале учительской профессии). -В кн.: Научные основы и практическая реализация приоритетных направлений стратегии развития выс¬шего профессионального образования в Республике Казахстан /Подред.Т.С.Садыкова. -Алматы: Изд-во «Алем», 2000. -156 с.
39.Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы.-Астана,2004.-134
40.Фомичева И.Г. Теоретико-методологические основания структуризации
педагогического знания // Педагогика. -2001. -№9.-С. 11-19.
41.Штомпка П. Социалогия социальных изменений. -М., 1996. -С. 273.
42.Болотов В.А., Сериков В.В. Компетентностная модель: от идеи к обра¬
зовательной программе // Педагогика. -2003. -№10. -С. 8-14.
43.Юсуфбекова Н.Р. Общие основы педагогической инноватики. Методи¬
ческое пособие. -М., 1991. -90 с.
44.Беркімбаева Ш.К. Жалпы білім беретін қазақ мектебіндегі оқу-тәрбие
үрдісінің дамуы (1980-2000 ж.ж.): п.ғ.к.... дисс.-Алматы, 2003.
45.Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептердің тұжырым-
дамасы.-Алматы, 1996.
46.Жадрина М. Жалпы білімді сапалық деңгейге көтеру мүмкіндіктері
//Қазақстан мектебі. -2004. -№7. -7-11 беттер.
47.«Қазақстан Республикасының жалпыға білім беретін мектептер үшін оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендер даярлау мен шығарудың мақсатты бағдарламасы туралы» Қазақстан Республикасы үкіметінің № 1174 қаулысы, 26 қыркүйек 1996 ж. Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептер үшін оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендер даярлау және шығарудың мақсатты бағдарламасы // ҚР үкіметінің қаулылар жинағы.-1996.-№39.-42-48беттер.
48. Коныратбай Т., Таубаева Ш.Т. Казахский менталитет и образовательное
пространство //Высшая школа Казахстана. -1998. -№ 5. -С. 169-174.
49..Сейтешов А.П. Актуальные проблемы образования и педагогической
науки в начале XXI века в условиях Казахстана и пути их решения / Научный отчет Казахской академии образования им. И.Алтынсарина. -Алматы:Ғылым,2000. -88 с.
50.Шукшунов В.Е., Взятышев В.Ф., Романкова Л.И. Инновационное
образование: идеи, принципы, модели, -М.: МАНВШ, 1996. -63 с.
51.Орлов В.И. О дидактической сущности обучения //Специалист. -1998.
52. Бұзаубақова К.Ж. Мұғалімнің инновациялық іс-әрекет диагностикасы //
«Шоқан тағылымы - 11» Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. -Көкшетау, 2006. -II том. -303 бет.
53.Кенжебеков Б.Т. Жоғары оқу орны жүйесінде болашақ мамандардың
кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру: пед. ғыл. док. ... автореф. -Қарағанды,
2005. -44 бет.
54..Бұзаубақова К.Ж. «Жаңа педагогикалық технология» тренингі. Оқу-әдістемелік құрал. -Алматы: Жазушы, 2005. -54 бет.
55..Бұзаубақова К.Ж., Сарыбеков М.Н. Мұғалімнің инновациялық даярлы-ғын қалыптастырудағы әдістемелік кеңес қызметі // «Жас ғалым-2005» атты Республикалық ғылыми-практикалық конференцияның еңбектері. -Тараз: Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, 2005. 5 томдық. -3 том. 1-бөлімі. -207 бет.
56.Бұзаубақова К.Ж. Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру:
Монография. -Алматы: Жазушы, 2006. -258 бет.
57..Қазақстан Республикасы 2015 жылга дейінгі білім беруді дамыту тұжы-
рымдамасы // Қазақстан мектебі. -2004. -№2. -3-15 беттер.
58.Дүйсебек Ә. Ұлттық тәрбие тұжырымдамасы / Егемен Қазақстан, 14.12.
2005.
59.Сластенин В.А., Подымова Л.С. Педагогика: инновационная деятель-ность. -М.: ИЧП Издательство «Магистр», 1997. -224 с.
60.Иманбетова Д.С. Мектептің оқу-тәрбие үрдісіне кредиттік технология-
ны ендіру. - Магистрлік диссертация. -Тараз, 2006. -109 бет.
61.Бұзаубақова К.Ж. Жогары мектептің оқу-тәрбие үрдісіне жаңа педаго-
гикалық технологияны ендіру жолдары // «Ұстаздарды дайындаудағы педаго
гикалық инновациялар» атты Халықаралық гылыми-практикалық конференция, Тараз,2006
2.Түймебаев Ж.Қ. «Білім туралы» жаңа Заң сапалы білімге кепілдік береді
/ Егемен Қазақстан. 16.08.2007.
Назарбаев Н.Э. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарса-
ңында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы / Қазақстан Республикасының Президенті Н.Э. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. -Астана, 1 наурыз 2006.
3.Корнетов Г.Б. Педагогические парадигмы базовых моделей
образования: Учебное пособие для студентов педагогических специальностей и слушателей системы повышения квалификации работников образования. -М., 2004.
4.Бұзаубақова К.Ж. Жогары мектептің оқу-тэрбие үрдісіне жаңа педаго-
гикалық технологияны ендіру жолдары // «Ұстаздарды дайындаудағы педагогикалық инновациялар» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция, Тараз,2006
5.Сейтешов А.П. Актуальные проблемы образования и педагогической
науки в начале XXI века в условиях Казахстана и пути их решения // Научный отчет Казахской академии образования им. Ы.Алтынсарина. -Алматы:Ғылым,2000. -88 с.
6.Таубаева Ш.Т. Исследовательская культура учителя: от теории к прак¬
тике. Алматы: Ғылым, 2001. -350 с.
7.Арынгазин К.М. Введение в естествонаучные основы смысловой педа¬
гогики. -Караганда: «Болашақ - Баспа». -Рауан, 1998. -303 с.
8.Кайдарова А.Д. О полипарадигмальном подходе к анализу генезиса раз¬
вития содержания высшего педагогического образования в Казахстане // Қазақстанның ғылыми әлемі. -2006. -№1. -178-185 бет.
10.Бұзаубақова К.Ж. Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру:
Монография. -Алматы: Жазушы, 2006. -258 бет.
11.Краткий психологический словарь. Под общ. ред. А.В. Петровского,
М.Г. Ярошевского. -М.: Политиздат, 1985. -431 с.
12.Рапацевич Е.С. Словарь-справочник по научно-техническому творчес¬
тву. -Мн.: ООО «Этоним», 1995. -384 с.
13.Андреев В.И. Диалектика воспитания и самовоспитания творческой
личности. Основы педагогики творчества. -Казань, 1988. -238 с.
14.Педагогика: педагогические теории, системы, технологии: Учебное по¬
собие для студ. сред. пед. учеб, заведений. -М.: Изд. центр «Академия», 1999.С. 544.
15.Валицкая А.П. Филологические основания современной парадигмы об¬
разования // Педагогика. -1997. -№3. -С. 15-19.
16.Бордовская Н.В., Реан А.А. Педагогика. Учебник для вузов. -Спб:
Издательство «Питер», 2000. -304 с.
17.Педагогика: Оку құралы. Жалпы редакциясын басқарған Құдиярова
A.M. -Алматы: Дарын, 2004. -448 бет.
18.Амонашвили Ш.А. Размышления о гуманной педагогике.-М., 1996.
19.Ямбург Е.А. Школа для всех. -М., 1996.
20.Корнетов Г.Б. Парадигмы базовых моделей образовательного процесса
// Педагогика. -1999. -№3.-С. 43-48.
21.Мышление учителя: личностные механизмы и понятийный аппарат
/Под ред. Ю.Н. Кулюткина, Г.С. Сухобской. -М.: Педагогика, 1990. -104 с.
22.Осухова Н.Г. Современные учителя о воспитании, или прошлое в нас¬
тоящем // Педагогика. -1995. №3. -С. 60-65.
23.Столяренко Л.Д., Самыгин С.И. Психология и педагогика в вопросах и
ответах. Серия «Учебники, учебные пособия». -Ростов-на-Дону: Феникс, 1999.-576 с.
24.Чучин-Русов А.Е. Образование и культура // Педагогика. -1997. -№ 5.
-С. 9-18.
25.Гинецинский В.И. Знание как категория педагогики. -М.: Педагогика,
1989.-144с.
26.Щедровицкий Г.П. Пространство свободы //Научное образование.-1997.
-№1.-С. 46-51.
27.Валицкая А.П. Современные стратегии образования: варианты выбора
//Педагогика. -1997. -№ 2. -С. 3-8.
28.Кумарин В. Школу спасет педагогика. Но-природосообразная // Народ¬
ное образование. -1997. -№ 5. -С. 10-20.
29.Щедровицкий П. Очерки по философии образования.-М., 1993.
30.Тхачапсоев Х.Г. О новой парадигме образования // Педагогика. -1999. -
№1.-С. 103-111.
31.Таубаева Ш. Научные основы формирования исследовательской куль¬
туры учителя общеобразовательной школы: дисс..д.п.н.-Алматы, 2000.-409 с.
32.Колесникова И.А. Педагогические цивилизации и их парадигмы //
Педагогика. -1995. -№ 6. -С. 84-89.
33.Ахметова Г.К. Образовательный идеал в теории и практике подготовки
педагогических кадров. -Алматы : Қазақ университет!, 2000. -124 с.
34.Тюплина И.А. Статус парадигмы в концепции образования: гносеологи¬
ческий аспект: дисс. ... к. филос. наук. - Магнитогорск , 1999. -140 с.
35.Бейсенова Г.А. Образование в контексте социально-философских
проблем. -Алматы: Қазақ универсиеті, 1999. -56 с.
36.Реформы образования в современном мире: глобальные и региональные
тенденции. -М.: Изд. Российского открытого университета, 1995. -272 с.
37.Шишов С.Е., Кальней В.А. Мониторинг качества образования в школе.
-М.: Пед. общество России, 1999. -220 с.
38.Жампеисова К.К. и др. Методические вопросы реформирования
профессионального образования и становление творческой личности будущего специалиста (на материале учительской профессии). -В кн.: Научные основы и практическая реализация приоритетных направлений стратегии развития выс¬шего профессионального образования в Республике Казахстан /Подред.Т.С.Садыкова. -Алматы: Изд-во «Алем», 2000. -156 с.
39.Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы.-Астана,2004.-134
40.Фомичева И.Г. Теоретико-методологические основания структуризации
педагогического знания // Педагогика. -2001. -№9.-С. 11-19.
41.Штомпка П. Социалогия социальных изменений. -М., 1996. -С. 273.
42.Болотов В.А., Сериков В.В. Компетентностная модель: от идеи к обра¬
зовательной программе // Педагогика. -2003. -№10. -С. 8-14.
43.Юсуфбекова Н.Р. Общие основы педагогической инноватики. Методи¬
ческое пособие. -М., 1991. -90 с.
44.Беркімбаева Ш.К. Жалпы білім беретін қазақ мектебіндегі оқу-тәрбие
үрдісінің дамуы (1980-2000 ж.ж.): п.ғ.к.... дисс.-Алматы, 2003.
45.Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептердің тұжырым-
дамасы.-Алматы, 1996.
46.Жадрина М. Жалпы білімді сапалық деңгейге көтеру мүмкіндіктері
//Қазақстан мектебі. -2004. -№7. -7-11 беттер.
47.«Қазақстан Республикасының жалпыға білім беретін мектептер үшін оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендер даярлау мен шығарудың мақсатты бағдарламасы туралы» Қазақстан Республикасы үкіметінің № 1174 қаулысы, 26 қыркүйек 1996 ж. Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептер үшін оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендер даярлау және шығарудың мақсатты бағдарламасы // ҚР үкіметінің қаулылар жинағы.-1996.-№39.-42-48беттер.
48. Коныратбай Т., Таубаева Ш.Т. Казахский менталитет и образовательное
пространство //Высшая школа Казахстана. -1998. -№ 5. -С. 169-174.
49..Сейтешов А.П. Актуальные проблемы образования и педагогической
науки в начале XXI века в условиях Казахстана и пути их решения / Научный отчет Казахской академии образования им. И.Алтынсарина. -Алматы:Ғылым,2000. -88 с.
50.Шукшунов В.Е., Взятышев В.Ф., Романкова Л.И. Инновационное
образование: идеи, принципы, модели, -М.: МАНВШ, 1996. -63 с.
51.Орлов В.И. О дидактической сущности обучения //Специалист. -1998.
52. Бұзаубақова К.Ж. Мұғалімнің инновациялық іс-әрекет диагностикасы //
«Шоқан тағылымы - 11» Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. -Көкшетау, 2006. -II том. -303 бет.
53.Кенжебеков Б.Т. Жоғары оқу орны жүйесінде болашақ мамандардың
кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру: пед. ғыл. док. ... автореф. -Қарағанды,
2005. -44 бет.
54..Бұзаубақова К.Ж. «Жаңа педагогикалық технология» тренингі. Оқу-әдістемелік құрал. -Алматы: Жазушы, 2005. -54 бет.
55..Бұзаубақова К.Ж., Сарыбеков М.Н. Мұғалімнің инновациялық даярлы-ғын қалыптастырудағы әдістемелік кеңес қызметі // «Жас ғалым-2005» атты Республикалық ғылыми-практикалық конференцияның еңбектері. -Тараз: Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, 2005. 5 томдық. -3 том. 1-бөлімі. -207 бет.
56.Бұзаубақова К.Ж. Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру:
Монография. -Алматы: Жазушы, 2006. -258 бет.
57..Қазақстан Республикасы 2015 жылга дейінгі білім беруді дамыту тұжы-
рымдамасы // Қазақстан мектебі. -2004. -№2. -3-15 беттер.
58.Дүйсебек Ә. Ұлттық тәрбие тұжырымдамасы / Егемен Қазақстан, 14.12.
2005.
59.Сластенин В.А., Подымова Л.С. Педагогика: инновационная деятель-ность. -М.: ИЧП Издательство «Магистр», 1997. -224 с.
60.Иманбетова Д.С. Мектептің оқу-тәрбие үрдісіне кредиттік технология-
ны ендіру. - Магистрлік диссертация. -Тараз, 2006. -109 бет.
61.Бұзаубақова К.Ж. Жогары мектептің оқу-тәрбие үрдісіне жаңа педаго-
гикалық технологияны ендіру жолдары // «Ұстаздарды дайындаудағы педаго
гикалық инновациялар» атты Халықаралық гылыми-практикалық конференция, Тараз,2006
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. МҰҒАЛІМНІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАЯРЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАС-ТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мұғалімнің инновациялық даярлығы туралы зерттеу жұмыстары және оларға
ғылыми талдау
1.2 Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру мазмұнын анықтаудың
педагогикалық алғы шарттары
2. БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМНІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАЯРЛЫҒЫН
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖҮЙЕСІ
2.1 ЖОО болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығының мазмұны
2.2 Болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың тиімді
жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейтестілігі: Қоғамдағы қазіргі кездегі қайта құрулар,
экономиканы дамытудағы жаңа стратегиялық бағдарлар, қоғамның ашықтығы, оның
жедел ақпараттануы мен қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды
түбегейлі өзгертті. Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігі олардың білім беру
жүйесін білім берудІң мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне
қарап бағалайтын болды. Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып,
білік пен дағды-машыққа қол жеткізу ғана емес, солардың негізінде дербес,
әлеуметтік және кәсіби біліктілікке - ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және
ұтымды пайдалану, жылдам қарқынды өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеде лайықты
өмір сүру және жұмыс істеу болып табылады.
XXI ғасырда қоғам мен мемлекет дамуының ең басты тетігі білім болып
табылатыны мойындалды, оған ғасырлар тоғысында білімді халықаралық дең-
гейде дамытудың бағыттарына арналған реформалардың, соның ішінде Болон
үрдісінің қарқынды дамуы дәлел.
Қазақстанның білім беру саласындағы жүйелі өзгерістер әлемдік деңгейдегі
болып жатқан жаңашыл бастамалармен үндесіп отыр. Білім мемлекеттің интел-
лектуалдық және рухани ресурстарының сарқылмас бүлағы ретінде адамзат
капиталының сапасын арттыруда басты рөл атқаратыны белгілі. Мемлекеттің
экономикалық және әлеуметтік жетістіктері, ең алдымен, олардың білім
жүйесімен, адамзаттарының білім деңгейімен анықталады.
Үшінші мыңжылдық - жаьандық жаңалықтар мен білімнің дәуірлеу ғасыры,
өйткені, ол қазіргі кезде мемлекеттің тұрақты дамуын қамтамасыз етуде,
сондай-ақ әлемдік рыногтағы, әлемдік қоғамдастықтағы орнын айқындап,
халықтың өмір сүру сапасы мен деңгейін көтеруде айрықша маңызды рөл
атқарады.
Қазіргі кезеңде елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, Қазақстандық
білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бүл
педагогика теориясы мен оқу-тэрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге
байланысты болып отыр. Себебі білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің
мазмүны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болды.
Мемлекеттік білім беру саласы қызметкерлерінің алдында қойылып отырған
басты міндеттердің бірі - оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру
және жаңа педагогикалық технологияны меңгеру.
Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңының 8-бабында Білім беру
жүйесінің басты міндеті - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім
беруді ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялық желілерге шығу, үлттық
және жалпы адамзаттық қүндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері
негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға
бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау деп атап көрсеткендей-
ақ, қазіргі кезеңде әрбір мұғалімнің алдына қойылып отырған басты
міндеттердің бірі -оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және
жаңа педагогикалық технологияны меңгеру [1].
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалім
инновациялық іс-әекеттің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды
мәселелердің бірі. Өйткені жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге
мүғалімдерді даярлау - оларды кәсіби білімін көтеруге дайындау аспектісінің
бірі және педагогтың жеке тұлғасын қалыптастыру үрдісіндегі іс-әрекеттің
нәтижесі болып табылады.
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, мэліметтер ағыны күшейген XXI
ғасырда жан-жақты дамыған шығармашыл жеке түлғаны қалыптастыру мектептің
басты міндеті болып отыр.
2004 жылдың 12 қазанында Қазақстан Республикасы білім саласы қызмет-
керлерінің III съезінде сөйлегенде Елбасы Н.Назарбаев Қүрылымдық өзгеріс-
тер мұғалім кадрларын әзірлеу жүйесін оздыра отырып дамытумен қамтамасыз
етілуі тиіс дегенді. Жаңа формацияның педагогы қажет. Мұғалімдердің жаңа
ұрпағы білім деңгейі жөнінен әрдайым саналып келгеніндей біршама емес,
әлдеқайда жоғары болуы тиіс - бұл уақыт талабы деп атап көрсеткендей, әр
баланың қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа,
шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын шебер іскер мүғалім даярлауға
бетбұрыс жасалмақшы [3].
Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы басты проблема
-әлеуметтік педагогикалық ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына жаңалық
енгізудің тиімді жаңа әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге асыра алатын
мұғалімдерді даярлау болып табылады.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңына сәйкес Қазақстанның
әлемдік білім беру кеңістігіне кіру міндеті:
* білім берудің құрылымы мен мазмұнын жаңарту;
* оқыту технологиясын жетілдіру;
* білім беру сапасының ұлттық бағалау жүйесін дамыту жолдары арқылы
шешіледі [2].
Осылайша білім берудің парадигмасы өмір бойына алған білімнен
қажеттілік пен мүмкіндікті сезінуге бүкіл өмір бойы білім алуға дейін
өзгеріп отыр. Осы парадигмаға сәйкес білім берудің жаңа технологиялары мен
әдістемелері, білімді өзгелерге жеткізу мен білім алушылардың уәжін
дамытудың жаңа тәсілдері енгізіледі.
Мұғалімдерді даярлау - қай уақытта да ең өзекті мәселелер қатарына
жататыны белгілі жайт. Олай болатыны, қоғамның әлеуметтік - экономикалық
міндеттеріне сай, өскелең ұрпақты өмірге бейімдеудің жаңа талаптары туындап
отырады.
Қазіргі кезеңде білім берудің үлттық моделіне өту оқыту мен тәрбиелеудің
соңғы әдіс-тәсілдерін, инновациялық педагогикалық технологияларды игерген,
психология - педагогикалық диагностиканы қабылдай алатын, педагогикалық
жұмыста қалыптасқан бүрынғы ескі сүрлеуден тез арада арылуға қабілетті және
нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл жол салуға икемді,
шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет етеді.
Бүгінде жалпы білім беретін мектептерде төмендегідей кемшіліктер белең
алуда:
1) Білім сапасының төмендігі;
Білім сапасына мемлекет тарапынан реформалар жүргізілгенімен оқыту-
дың нәтижесінің болмауы;
3) Директивтік құжаттар көптеп шығарылғанымен оның мардымсыздығы;
4) Оқушылардың өздігінен білім алу дағдысының болмауы;
Оқушылардың және оқытушылардың бірлескен шығармашылық еңбегі-
нің болмауы;
Инновациялық педагогикалық технологияны пайдалануда мұғалімдердің
дайындық кезеңінен аттап өтуі;
Жекеленген мүғалімдердің өзіне қолайлы инновациялық педагогикалық
технологияны таңдауда, пайдалануда қиындықтарға тап болуы және оны жеңе
алмауы;
Жаңа педагогикалық технологияны оқу-тәрбие үрдісіне енгізуге мектеп
басшыларының енжарлық танытуы;
Жаңа ақпараттық коммуникациялық технологияны меңгертуге материал-
дық базаның әлсіздігі;
10) Жаңа педагогикалық технология негіздерін болашақ мұғалімдердің жо-
ғары оқу орнында толықтай меңгерілмегендіктен, жас маманның жаңа педаго-
гикалық технологияның ерекшеліктерін ұға алмауы;
11) Мектептің озат мұғалімдері өз практикаларында инновациялық техно-
логияны пайдаланғанымен, ғылыми тұрғыдан негізделмей алмауы;
12) Мектептің мұғалімдері қысқа арнайы курстарда оқып келген техноло-
гияны өз мектебінің, өз сыныбының, эрбір жеке оқушының даярлығын есепке
алмай, даярлық кезеңнен өтпей, бірден өз практикаларына енгізіп, өрескел
қателіктер жіберіп, өзін де, оқушыларды да ығыр қылуы;
13) 12-жылдық мектепке көшу бағытындағы оқу-эдістемелік кешеннің жет—
кіліксіздігі.
Осыған орай педагогикалық қызметке ынтасы жоғары, білім беру саласын-
дағы үнемі жаңарып отыратын өзгерістерге икемді, жаңа технологияларды оқу-
тәрбие процесінде қолдана алатын мү_ғалімдерді дайындау - оларды кэсіби
дайындаудың ең көкейкесті аспектісінің бірі және педагогтың жеке түлғасын
қалыптастыру процесіндегі іс-әрекеттің нэтижесі болып табылады. Бүл мэселе
бойынша жүргізілген зерттеу жүмыстарын зерделеу барысында мұғалімдерді
дайындаудың бірнеше бағыттары бар екенін байқадық. Олар:
• Мүғалімдердің жалпы педагогикалық білігі мен кәсіби сапасын қалып-
тастыру (О.А. Абдуллина, С.И. Архангельский, Н.В. Кузьмина, В.А. Сластенин,
Г.А. Уманов, Н.Д. Хмель, Б.Т. Кенжебеков және т.б.);
* Мүғалімдердің психологиялық-педагогикалық даярлығын жетілдіру
(В.В. Гоноболин, В.И. Гинецинский, М.И. Дьяченко, Г.Қ. Нүрғалиева, А.И.
Щербаков, Н.А. Абишев т.б.);
* Мектепте мүгалімдердің шығармашылық ізденісін ұйымдастырып, ғы-
лымды тэжірибеге енгізу (Ю.К. Бабанский, М.С. Бургин, В.И. Загвязинский
және басқалар);
Мүғалімдердің ғылыми-әдістемелік дайындығын жетілдіру (А.Е. Әбіл-
қасымова, Б.Б. Баймұханов, Е.Ы. Бидайбеков, К.К. Закирьянов, М.Ә. Құдайқұ-
лов, Қ.Қ. Қабдықайыров, Е.У. Медеуов, Д. Рахымбек, С.Е. Шэкілікова, Б.А.Әл-
мухамедов, Ш.Х. Курманалина және басқалар);
Педагогикалық инноватика және оны меңгеруге мұғалімдерді даярлау
(М.М. Поташник, Н.Р. Юсуфбекова, И.И. Цыркун, Я.С. Турбовской, Ш.Т. Тау-
баева, С.Н. Лактионова, Н.К. Ахметов және басқалар);
Мұғалімдерді ақпараттық, педагогикалық технологияны қолдана білуге
даярлау (Л.В. Нефедова, М.В. Николаева, Т.А. Лавина, Г.Г. Брусницына, Ж.А.
Қараев және басқалар);
* Түлғаның құндылық бағдарын қалыптастыру (Г.К. Нургалиева және т.б.);
Мұғалімнің инновациялық ақпараттық мэдениетін қалыптастыру (С.Н.
Лактионова, ШТ. Таубаева және т.б.);
Мұғалімнің инновациялық іс-эрекетке даярлығын қалыптастыру (Н.Ш.
Чинкина, Е.Г. Гаевская, Ш.Х. Курманалина);
Болашақ мұғалімдерді инновациялық технологияны оқу-тэрбие үрдісіне
пайдалануға дайындау (И.С. Дмиртих, М.Г. Соколова, Г.О. Қожашева, Г.С.
Сибагатова, Б.Е. Медетбек, А.Е. Берикханова, Г.С. Базарбаева және т.б.);
Жалпы білім беретін мектептің оқу-тэрбие үрдісінде инновациялық
технологияны пайдалану (Қ.Ө. Кариева, М.С. Мәлібекова, Г.Т. Жақыпбекова,
Б.А. Қадырбаева, М.Б. Мақамбаев, З.А. Құлтықожанова, Б.О. Қуанбаева, С.К.
Исламгулова және т.б.);
Бастауыш сынып мұғалімінің инновациялық даярлығын қалыптастыру
(Б.Т. Барсай, Қ.М. Нағымжанова, С.А. Көшімбетова және т.б.);
Жалпы орта білім беретін мектептің гуманитарлық пәндер мүғалімдерінің
инновациялық іс-эрекетке даярлығын жетілдіру (М.М. Мүдаметқали және т.б.).
Бірақ, бұл еңбектерде мұғалімдердің инновациялық даярлығын қалыптас-
тырудың педагогикалық шарттары, жолдары ғылыми'қарастьірылып, жеке мэселе
ретінде зерттелмеген. Осы мэселе білім беру жүйесін және оның қүра-мының
өзгеруін қажет ететін ескі мен жаңаның арасындағы әлеуметтік-
педагогикалық қайшылықтардың және мүғалімдердің жаңаны игерудегі
мүмкіндіктері мен шынайы жағдайының арасындағы қарама-қайшылықтарды
анықтауға мүмкіншілік тудырады.
Осындай қарама-қайшылықтарды шешу мұғалімдердің инновациялық даяр-лығын
қалыптастырудың педагогикалық негіздерінің мэнін теориялық түрғы-дан
негіздеп, оны жүзеге асырудың жолдарын анықтауды қажет етеді.
Мұғалімдердің инновациялық даярлығын қалыптастыру түбегейлі түрде
қарастырмағаны және көтеріліп отырған мэселенің көкейтестілігі біздің
зерттеу тақырыбымызды Болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын
қалыптастыру деп тұжырымдауға негіз болды.
Зерттеу барысында айқындалған мұғалімнің инновациялық даярлығын
қалыптастырудың моделін және соған сэйкес үсынылған эдістемелік нүсқау-
ларды, тұжырымдамалар мен оқу бағдарламаларын және тағы да баска зерттеу
нәтижелерін жалпы білім беретін мектептің оқу-тэрбие процесінде, арнайы
орта және жоғары педагогикалық білім беру институттарында, педагог кадр-
лардың білімін жетілдіру және қайта даярлау институттарында пайдаланудың
мүмкіндігі бар.
Зерттеу объектісі: Болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын
қалыптастыру процесі.
Зерттеу пәні: ЖОО болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру
жүйесі
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер жоғары педагогикалық оқу орында-рында
кэсіби даярлық процесінде болашақ мүғалімдер жаңа оқыту техноло-гиялары
туралы теориялық біліммен қаруланып, тікелей іс-әрекеттерінде оларды
пайдалану жолдарына үйретіліп, қолдану эдістемесін меңгерсе және дайындық
сапасын қалыптастыруға эсер ететін кешенді шараларға тартылса, онда болашақ
мұғалімдер келешекте өзінің кэсіби қызметінде оқытудың қазіргі жаңа
технологияларын қолдану арқылы оқушыларды шығармашылыққа, ізденімпаздыққа
үйретіп, тиянақты білім беруге болады.
Сондай-ақ, қазіргі кезеңде мектепте жү_мыс істеп жүрген орта және жасы
келген мұғалімдерге жаңа педагогикалық технологияны меңгерулеріне қолайлы
жағдай туғызатын, олардың біліктілік деңгейлерін арттыратындай эдістемелік
жүмыстарды жаңа бағытта жаңаша үйымдастырса, мектептегі барлық мүғалімдер
өз іс-тэжірибелеріне жаңа педагогикалық технологияны енгізіп, шығармашыл,
жан-жақты дамыған жеке түлғаны қалыптастыруға атсалысып, білім сапасының
артуына өз үлесін тигізеді.
Зерттеу мақсаты: Қазақстанның элемдік бэсекеге нақтылы қабілет-тілігін
қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін 12 жылдық мектепке көшу бағы-тындағы
білім беру реформасын жүзеге асыра алатындай экономикалық және қоғамдық
жаңару қажеттілігіне сай келе алатын мүғалімнің инновациялык даярлығын
қалыптастырудың ғылыми-теориялық негіздерін анықтау және эдістемесін жасау.
Зерттеудің міндеттері:
Әлемдік бэсекеге қабілетті мұғалімнің инновациялық даярлығын қалып-
тастырудың теориялық негіздерін анықтау және оның мэнін ашып көрсету;
Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың мазмұнын
анықтау және моделін жасау;
Мү_ғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың тиімді жолда-
рын айқындау және эдістемесін жасау;
Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыруды жетілдіру мақса-
тында Ізденіс жаңа педагогикалық технологиялары мен озық іс-тэжірибелер
зертханасын ашу, оның түжырымдамасын, бағдарламасын дайындау;
Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру алғышарты ретінде
жоғары педагогикалық оқу орны оқу-тэрбие үрдісіне инновациялық педаго-
гикалық технологияларды ендірудің жолдарын айқындау және әдістемесін
жасау;
Мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру жолдарының тиім-
ділігін тэжірибелік-эксперименттік жұмыс арқылы тексеру.
Жетекші идея: Мүғалімдердің жаңа педагогикалық технологияны меңге-руге
даярлығы оларды кәсіби тұрғыда дайындаудың нәтижелілігіне және
психологиялық-педагогикалық, арнайы, эдістемелік пэндер мен педагогикалық
тэжірибе бойынша осы бағытта жүргізілген жұ-мыстардың мазмұндылығына
тэуелді.
Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздері: Философиялық, психоло—
гиялық, педагогикалық эдебиеттердегі іс-эрекет, инноватика және инновация-
лық іс-эрекет теориясы, таным теориясы және диалектика принциптері, жеке
тұлғаның дамуы, шығармашылығы мен іс-эрекеті жөніндегі ілімдер, зерттеу
проблемасы бойынша жазылған психологиялық, педагогикалық, эдістемелік
еңбектер, сонымен қатар кәсіби педагогикалық іс-сапаларын қалыптастыру
теориясы, мұғалімдердің кэсіби шеберлігін жетілдіру мектепте педагогикалық
жаңалықтарды енгізу, педагогикалық технологиялар жайлы еңбектер, теория мен
практикада жете зерттелген жаңашыл мұғалімдердің іс-эрекетінің өзіндік
ерекшелігін бейнелейтін компонеттерді игеру қажеттігі жөніндегі
психологиялық-педагогикалық тұжырымдар алынды.
Зерттеу әдістері: Философиялық, психологиялық, педагогикалық оқу
эдістемелік эдебиеттерге теориялық талдау жасау; жоғары педагогикалық оқу
орындары білімгерлеріне арналған оқу бағдарламаларына, оқу құралдарына
талдау жасау; болашақ мұғалімдердің, мұғалімдердің, оқушылардың шығарма-
шылық оқу іс-әрекеттерін, мұғалімдердің инновациялық қызметтік іс-эрекетте-
ріне педагогикалық тұрғыдан талдау жасау, олармен эңгімелесу, сауалнама,
сүхбат жүргізу, олардың нэтижелерін математикалық өңдеу, педагогикалық
эксперимент жүргізу.
Зерттеу көздері: философтардың, педагогтардың, психологтардың та-ным,
білім, жеке адам және оның эрекеті, инновация туралы ғылыми еңбектері,
жоғары оқу орындарының оқу-тэрбие процесіне байланысты шыққан тұжы-
рымдамалар, оқу-әдістемелік кешендер, оқулықтар мен оқу құралдары; ресми
құжаттар, Қазақстан Республикасының Конституциясы, ҚР Білім туралы Заңы,
Қазақстан - 2030 даму стратегиясы, Білім мемлекеттік бағдарламасы, ҚР-
ның 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту түжырымдамасы, ҚР-ның 2005-2010
жылдарға арналған Білім мемлекеттік бағдарламасы, қаулы -қарарлар, ҚР-ның
білім мемлекеттік стандарты, ҚР жалпы орта білім беретін мектептің даму
түжырымдамасы, оқулықтар мен оқу-эдістемелік қүралдар, озат мұғалімдердің
іс-тэжірибелері, автордың үзақ жылғы үстаздық, басшылық қызметтердегі
ғылыми ізденістері, жеке іс-тэжірибелері.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
1) Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың ғылыми-
теориялық негіздемесі жасалынды;
2) Мү-ғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың моделі үсынылды,
оның өлшемдері мен көрсеткіштері анықталынды;
3) Мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың мазмүны
анықталынып, әдістемесі даярланды;
4) Тұңғыш рет мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың
тұжырымдамасы ұсынылды;
5) Жаңа педагогикалық технология пэні жоғары педагогикалық оқу
орнына арнайы пән ретінде ұсынылды, бағдарламасы жасалынды.
6) Оқу-тәрбие үрдісінде мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың
рөлі анықталынды;
7) Зерттеу нэтижесінде Ізденіс жаңа педагогикалық технологиялар
зертханасы ашылды, оның түжырымдамасы жасалынды.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
1) Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың
ғылымитеориялық, педагогикалық негіздері;
Мүғалімдердің инновациялық даярлығының құрылымдық, функционалдық
компоненттерден тұратын моделі;
Мүғалімдердің инновациялық даярлығын қалыптастырудың мазмүндық сипаттамасы
мен әдістемесі.
Зерттеу базасы: Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Яссауи
атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің Тараз институты
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
* Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру әдістемесі монографиясын
жалпы орта білім беретін мектеп пен жоғары педагогикалық оқу орны оқу-
тэрбие үрдісінде, педагог кадрлардың біліктілігін көтеру институттарында
мүғалімнің өзін-өзі дамытушы қүралы ретінде пайдалануға болады;
* Тараз мемлекеттік педагогикалық институты оқу-тэрбие үрдісінде сы-
нақтан өткізілген Жаңа педагогикалық технология негіздері арнайы курсына
арналған бағдарлама мен оқу құралын Республиканың барлық педагогикалық
жоғары оқу орындарында, педагог кадрлардың білімін жетілдіру институтында
пайдалануға болады;
Жоғары оқу орны қабырғасында құрылған Ізденіс жаңа педагогикалық
технологиялар және озат іс-тэжірибелер зертханасы мектеп, аудан, облыс,
Республикалық әдістемелік кабинеттермен тығыз қарым-қатынас орнатып,
мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыруды, педагогикалық теорияны
практикамен ұштастыруды, мектеп мұғалімдер мен педагог-ғалымдардың бірлесе
ғылыми жұмыстармен айналысуына жол ашады;
Зерттеу барысында айқындалған мү_ғалімнің инновациялық даярлығын
қалыптастырудың моделін және соған сэйкес үсынылған эдістемелік
нұсқауларды, түжырымдамалар мен оқу бағдарламаларын және тағы да басқа
зерттеу нәтижелерін жалпы білім беретін мектептің оқу-тэрбие үсрдісінде,
арнайы орта және жоғары педагогикалық білім беру институттарында, педагог
кадр-лардың білімін жетілдіру және қайта даярлау институттарында
пайдаланудың
мүмкіндігі бар.
Зерттеудің ғылыми мәнділігі:
Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың ғылыми-теориялық
негіздемесі жасалынды;
Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың моделі жасалынады, оның
өлшемдері мен көрсеткіштері анықталынды;
Жалпы орта білім беретін мектептер мен жоғары педагогикалық оқу орны оқу-
тәрбие процесінде мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың маңызы
мен рөлі айқындалды;
Мұ-ғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың мазмүлы анықталып,
әдістемесі даярланды.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі, проблемасы, мақсаты, нысаны, пэні,
міндеттері, болжамдары, зерттеудің эдіснамасы мен эдістері, ғылыми жаңалы-
ғы, теориялық және практикалық маңызы негізделді, қорғауға үсынылатын
негізгі түжырымдар баяндалды.
Мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың эдіснамалық
негіздері атты бірінші тарауда қүзыреттілік білім беру жүйесіндегі мү-
ғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыруды зерттеудің эдіснамасы
айқындалып, мэнділігі мен маңызы ашылды, оны психологиялық-педагогикалық
теория мен практикада зерттеудің негізгі бағыттарына талдау жүргізді,
мү_ғалімге инновациялық білім беру жүйесіндегі оның қалыптасуы туралы үғым,
көзқарастар негізделді.
Мұ-ғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың теориялық негіздері
деп аталатын екінші тарауда Мүғалімнің инновациялық даярлығы үғымының
мэні ашылды, мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру-дың алғышарты
ретінде оның оқытудың қазіргі технологияларын меңгеру жолдары қарастырылды,
біртүтас педагогикалық үрдістің инновациялық
теориясы мен практикасы мүғалшнің инновациялық даярлығын қалыптастыру
объектісі ретінде ашылды, ғылыми-зерттеу жүмысы, педагогикалық рефлексия
мен өзіндік рефлексия мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың
инвариантты құрамды бөлігі ретінде айқындалды.
Мү.ғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру үрдісін моделдеу деген
үшінші тарауда мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру принциптері
айқындалып, мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптасты— рудың моделі
жасалып, мүгалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру-дың қүрылымы мен
мазмүны ашылды.
Үздіксіз білім беру жүйесінде мүғалімнің инновациялық даярлығын қа-
лыптастыру эдістемесі атты төртінші тарауда жоғары білім беру мен педагог
кадрлардың кэсіби біліктілігін көтеру және қайта даярлау жүйесінде жалпы
білім беретін мектептерде мұ-ғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру
бағытындағы тэжірибелік-педагогикалық жұмыстардың мәні ашылды, мү_ға-лімнің
инновациялық даярлығының тиімділігін анықтау параметрлері мен көр-
сеткіштері қарастырылды, педагог мамандарды инновациялық даярлау тэжіри-
бесі арқылы оның қалыптасу динамикасы тексерілді, тэжірибелік-экспери-
менттік жұмыстардың нэтижелері мазмүндалып, талданды, мүғалімнің иннова-
циялық даярлығын қалыптастырудың басым бағыттары анықталды, жүйеленді,
қорытындыл анд ы.
Қорытынды бөлімде зерттеудің теориялық қолданбалы және практикалық
нэтижелері түйінделді, қорғауға үсынылған тұжырымдардың ақиқаттығын
дэлелдейтін және болжамды растайтын негізгі қорытындылар мазмұндалды.
Қосымшада алғашқы жүргізілген зерттеу материалдары, инновациялық сабақ
пен педагогикалық тренингтің, инновациялық іс-шаралардың үлгі-жоспарлары
ұсынылып, сауалнамалар берілді.
1. МҰҒАЛІМНІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАЯРЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАС-ТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мұғалімнің инновациялық даярлығы туралы зерттеу жұмыстары және
оларға ғылыми талдау
Педагогикалық білім беру теориясында жеке тұлғаның жан дүниесі, іс-
әрекеті мен қарым-қатынасына негізделген теориялық басымырақ. Соңғы кезде
педагогикалық басылымдарда мұғалімнің жаңа зерттеушілік, технологиялық іс-
әрекеттеріне негізделген зерттеулер көкейкесті мәселелерге айналып отыр. XX
ғасырдың 90-жылдарынан бастап қазақстанның білім беру жүйесінде оң
өзгерістер байқала бастады, бірақ оның сапасы әлі де жақсара қоймады.
Көптеген ғалымдардың пікіріне сүйенсек (А.И. Пискунов, К.Б. Сейталиев, А.П.
Сейтешов, Ш.Т. Таубаева т.б.), жоғары педагогикалық оқу орындары көбінесе,
тіпті осы кезге дейін тек пән мұғалімін дайындаумен ғана шектеліп келе
жатыр, олардың көбісі тек ғылыми білім негізін балаға жеткізуші ғана да, ал
көп жағдайларда білім беру саласындағы инновациялар мен технологияларды
іздестіруде, меңгеруде педагог кадрларды дайындау шеңберінен әлі де шыға
алмауда.
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттар ағыны толастаған XXI
ғасырда жан-жақты дамыған шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыру мектептің
басты міндеті болып отыр.
Педагогикалық білім беру жүйесінде мұғалімнің жеке тұлғасын
қалыптастырудың теориялық әдіснамалық негіздерін А.М. Арсеньев, С.И.
Архангельский, А.Е. Абылқасымов, А.К. Ахметов, С.А. Абдыманапов, В.П.
Беспалько, Г.Н. Волков, Г.С. Гершунский, Ф.Н. Гоноболин, Д.М. Джусубалиев,
К.А. Дүйсебаев, В.И. Загвязинский, К.Х. Закирьянов, А.А. Калюжный, М.Ж.
Қозыбақов, В.В. Краевский, Н.В. Кузьмина, М.А. Құдайқұлов, Ю.Н. Кулюткин,
Б.Т. Лихачев, Б.К. Момынбаев, К.С. Мусин, Н.Д. Никандров, И.Т. Огородников,
Ф.Г. Паначин, З.И. Равкин, А.И. Пискунов, В.К. Розова, М.Н. Сарыбеков, В.А.
Сластенин, К.С. Успанов, Г.Т. Хайруллин, Н.Д. Хмель, Ш.Т. Таубаева т.б. өз
зерттеулерінде қарастырды[5,18,32,38].
Педагогика саласындағы бүл олқылықтар қазақстандық білім беру жүйесінің
объективті сұраныстарына қарама-қайшы келеді. Қазақстанда мұғалімдер
даярлау мәселелерімен университеттер де айналысуда, көптеген педагогикалық
жоғары оқу орындары классикалық жоғары оқу орны бағдарламасымен жұмыс
жасауда.
Педагогикалық білім беру теориясының негізін қалаушы П.И. Пискунов
қазіргі кезеңдегі экономикалық өзгерістерге ұшыраған қоғам жағдайына
байланысты жоғары педагогикалық оқу орындарында мұғалімді кәсіби
педагогикалық даярлаудың мақсаты - шығармашылық, ізденушілік қабілеттері
бар мұғалім-тәрбиеші тұлғасын қалыптастыру дамыту, яғни болашақ мұғалім
педагогикалық жоғары оқу орнында өзінің болашақ мамандығының қыр-сырын ғана
меңгеріп қоймай, өзі өмір сүріп отырған қоғамның ілгерілеуіне алып келетін
жаңа идеялар мен технологияларды да жетік меңгеруге тиіс. Автор өзінің
болашақ мұғалімдерді даярлаудың педагогикалық теориясының инвариантты
бөлігін ұсынады: іргелі теориялық білім (тәрбие, оқыту, білім беру
теориясының жалпы философиялық мәселелері); технологиялық білім, базалық
кәсіби педагогикалық біліктілік (диагностикалық, жобалау, аналитикалық,
қарым-қатынастық, ұйымдастырушылық т.б.).
Білім беру парадигмасының өзгеруіне сәйкес, соңғы кезде педагог кадр-
ларды даярлаудың тұлға-бағыттылық позициясы қарастырылуда: педагогика-лық
білім беру, бірінші кезекте, болашақ педагог-тәрбиешінің жеке тұлғасын
дамытуға бағытталуы қажет; білім беру оқушыға білім, білік, дағды берумен
ғана шектелмей, оның білімді өзі іздеп меңгеретіңдей бағытта құрылуы қажет.
Жоғары педагогикалық білім беру проблемасын зерттеуші көптеген ғалымдар,
мысалы, Ю.В. Сенько т.б. оның мазмұнына ғылыми-педагогикалық білім, білім
беру тарихы, этнопедагогика мен инновацияны жатқызады. Педагогикалық
инноватиканы меңгеру мұғалімнің педагогикалық іс-әрекетті бүгінгі заман
талабына сәйкес құруға көмектеседі дейді.
Қазіргі кезеңде мұғалімнің кәсіптілігінің жалпы арнайы көрсеткіштерін
анықтайтын арнайы профессиограммалар пайда болуда: объективті, нәти-желі,
жеке-вариативті, прогностикалық, шығармашылық,т.б.
Мұғалімнің кәсіби біліктілігін анықтайтын профессиограммалар әрдайым
өзгеріске ұшырап, түрленіп отырады. Соның өзінде профессионализм (кәсіби
біліктілік) ұғымы бойынша бірыңғай анықтама жоқ, теориялық жағынан әлі де
жетілдіруді қажет етеді. Мәселен, кейбір ғалымдар (С.И. Иванова) кәсіби
біліктілік пен шеберлік ұғымдарын синоним ретінде қабылдайды. Ал
академик Ю.К. Бабанский кәсіби біліктілік - қалыптасқан шеберліктің
айқындалған деңгейі деген анықтама береді [14].
Мұғалім іс-әрекетінің біліктілік деңгейлерін жетілдіру В.Г. Афанасьев,
Ю.К. Бабанский, В.И. Бондарь, Т.Г. Браже, С.Г. Вершиловский, В.Г. Онушкин,
Е.Г. Тонконогая, Т.И. Шамова т.б. ғалымдар зерттеулерінде
қарастырылады[14.15.76.34.25].
Мұғалімнің әлеуметтік-педагогикалық бағыттылығы М.Г. Казанкинаның, В.Г.
Воронцованың еңбектерінде жете зерттелінсе, мұғалімнің кәсіби тұлғасының
қалыптасуы Н.В. Кузьмина, А.И. Щербакова, Ю.Н. Кулюткин, В.А. Сластенин,
Г.С. Сухобская, Г.И. Щукина т.б. ғалымдардың еңбектерінде
зерделеді[52.41.81.63].
Ғалым В.Г. Воронцова өз зерттеуінде төмендегідей мәліметті келтіреді:
мұғалім базалық педагогикалық біліміне 5 жыл, оның берік тұғырнамасының
қалыптасуына 3 жыл, жоғары оқу орнын бітірген студент өз мамандығына
бейімделуі үшін ең аз дегенде 3 жыл керек, ал жақсы маман болып қалыптасуы
ең жақсы дегенде 11 жылдан кейін ғана іске асады [19].
Ғалымның зерттеуінен көріп түрғанымыздай, мұғалімнің институт қабыр-
ғасында алған білімі оның өз маманының шебері атануына аздық етеді мұ-
ғалімнің кәсіби біліктілігін арттыруда педагог кадрлардың біліктілігін
жетіл-діру қайта даярлау институттарының рөлі айқын көрінеді.
Педагогикалық әдебиеттер мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі бойынша
жүргізілген көптеген қорытындылардың көрінісі ретінде беріледі. Мәселен
мұғалімнің кәсіби біліктілігін жетілдіру жүйесі төмендегідей блоктарды
қамтиды: тұлға - ізгілік бағыттылық; педагогикалық ақиқатты жүйелі көре
алуы; пәндік салада білімнің жинақталуы; педагогикалық технологияны
меңгеруі; педагогикалық тәжірибені интеграциялау қабілеттілігі; педагогтың
креактивті тұлғалық сапасның қалыптасуы; педагогтың шығармашылық
ізденісінің қалыптасуы; инновациялық педагогикалық технологияны меңгеруі
т.б. [41].
И.Ф. Харламов мұғалімнің кәсіби өсуінің сатыларын төмендегідей
көрсетеді: педагогикалық біліктілік; педагогикалық шеберлік; педагогикалық
шығармашылық; педагогикалық жаңашылдық [20].
Н.В. Кухарев, И.А. Зязюн, М.А. Құдайқүлов, Л.М. Ахметзянова, И.Д.
Багаева т.б. ғалымдар педагогикалық біліктілік, педагогикалық
шеберлік, кәсіби біліктілік ұғымдарының мағынасын ашуға тырысады. Ғалым
И.А. Зязюнның анықтамасы бойынша, педагогикалық шеберлік - педагогикалық
іс-әрекетті өзіндік ұйымдастырудың жоғары деңгейін қамтамасыз ететін
тұлғалық қасиеттер жиынтығы. Педагогикалық шеберлікке жататындар:
гуманитарлық бағыттылық (қызығушылық, қүндылық, идеал); кәсіби білім (пәнді
оқыту әдістемесі, педагогика, психология салалары бойынша); педагогикалық
қабілеттілік (коммуникативтік, перцептивтік қабілеттілік, динамизм,
креативтік); педагоги-калық техника (өзін басқара алуы, өзара қарым-қатынас
жасай алуы) [16].
Қазіргі кезеңде мұғалімнің жалпы педагогикалық білімінің жиынтығы
педагогикалық ғылымдар функциясы мен мұғалімнің кәсіби іс-әрекеттік
құрылымы тұрғысынан ашылады:
Ғылыми-теориялық, практикалық, әдіснамалық білімдер жиынтығының өзара
байланысы (Н.В. Кузьмина, И.Т. Огородников, В.А. Сластенин және т.б.);
Ғылыми-теориялық пен мұғалімнің іс-әрекетін реттейтін нормативтік
білімнің үйлесімділігі (В.В. Краевский);
Мазмұндық іс-әрекеттілік білім бірлігі (М.Н. Скаткин);
4) Іргелі инстументалдық білімдер бірлігі (С.И. Архангельский);
5)Теориялық практикалық білімдер үйлесімділігі (Ю.Н. Кулюткин,
В.Н. Никитенко) [39].
Жоғарыда келтірілген жүйеде көрініп тұрғандай мұғалім білімінің екі
жақты бағыттылығы бар: кәсіби іс-әрекеттің әдіснамалық іргетасы және
тікелей практикалық әрекеттің құралы.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерге жасаған талдауымыз жалпы педагогикалық
білім құрылымдық элементтерін анықтайды: педагогикалық құбылыстардың даму
заңдылықтары бойынша іргелі идеялар, концепциялар, заңдар туралы білім;
негізгі педагогикалық теория, категория ұғымдар бойынша білім; негізгі
педагогикалық фактілерді білу; оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу әдістемесі.
Жалпы педагогикалық білім мұғалімнің ойлау қабілетін дамытудың өзегі
болып табылады. Сондықтан педагогикалық ойлау мұғалімнің инновациялық
даярлығын қалыптастырумен тікелей байланысты, педагогикалық іс-әрекеттің
құрылымдық бірлігіне мүгалімнің ойлау іс-әрекетін алуға болады (Ю.Н.
Кулюткин, В.А. Сластенин, Л.Ф. Спирин, М.Л. Фрумкин) [24,27].
Ғалымдар ғылыми-педагогикалық ойлаудың көптеген критерийлері мен
параметрлерін ажыратады: тәрбиелік құбылыстар мен фактілерді біртұтастықка,
өзара бірлікте, өзара байланыста талдай алу қабілеттілігі; педагогикалық
практикада ойлаудың барлық түрлерін пайдалана алу қабілеттілігі;
практикалық, шығармашылық ізденісте жаңа идея мен теорияларды пайдалана алу
қабілетілігі есепке алынады.
Н.М. Зверева, А.К. Касьян, т.б. педагогтар ғылыми-педагогикалық ойлаудың
төмендегідей белгілерін атап көрсетеді: негізгі фактілерді қосалқыларынан
ажырата білу, бақылау жүргізе алу, оны талдай алуы; эксперимент қоя алуы
(жүргізу, нәтижесін шығару, қорытынды талдау); гносеологиялық циклды
мойындау және оның әрбір кезеңдерінде белсенді ізденістер жүргізу;
теориялық білімнің құрылымын түсіну; жалпы ғылыми идеялар мен принциптерді
меңгеру; табиғи күрделі құбылыстан оның негізгісін ажырата алуы; ғылыми
жаратылыстану танымының әдістерін меңгеру, оны әдіснаманың жалпы ғылыми
әдістерімен үйлестіре алуы; құбылыстар мен үрдістерді өзара байланыста
қарастыру, олардың мағынасын, қарама-қайшылықтарын аша білу [34].
Біздің зерттеуіміздің негізгі ұғымдары болып қалыптастыру, дайындық,
инновация табылады. Зерттеу проблемасына сәйкес басты ұғым
қалыптастыру.
Қалыптастыру ұғымы педагогиканың тәрбие, оқыту, білім беру,
даму ұғымдарымен қатар барлық педагогика оқулықтарында қарастырылады.
Қалыптастыру ұғымына берілген анықтама әлі күнге дейін алғашқы мағынасын
жойған емес, тек оның берілу реттілігі ғана өзгеріп тұрады: кей оқулықтарда
оның мағынасы арта түседі де, ал кейбір оқулықтарда тарылып та жатады. И.П.
Подласый педагогикалық әдебиеттерде қалыптастыру ұғымы көбінесе тұлғаға
кездейсоқ, басқаруға келмейтін әсерлесуге қатысты айтылатынын анықтады,
яғни педагогикалық іс-әрекеттердегі қалыптастыру ұғымының қолдану ретін
анықтап көрсетті: оқыту- білім беру - тәрбиелеу - дамыту - қалыптастыру
[40].
Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру барысында оқыту, білім
беру, тәрбиелеу, даму үрдістері де қатар жүріп бірін-бірі толықтырып оты-
рады.
Ғалым И.П. Подласый бойынша, қалыптастыру - адамның әлеуметтік тір-шілік
иесіне өту үрдісі, даму - адамның ағзасындағы сандық сапалық өз-герістер
үрдісі, тәрбие - жеке тұлғаны қалыптастырудың мақсатты ұйым-дастырылған
үрдісі, білім беру — оқытудың нәтижесі, оқыту — ой мен танымдық
қабілеттерді дамытуды қамтамасыз ететін, білік, білік дағдылар жүйесін
саналы терең меңгеруге бағытталған мұғалім мен оқушы арасындағы іс-
әрекеттің екіжақты үрдісі [40, 27].
Бұл жерде ғалым И.П. Подласыйдың білім беру, тәрбие, даму, қа-
лыптасу, оқыту ұғымдарына берген анықтамаларынан көрініс тапқандай,
білім берудің субъект-субъектілік парадигмасына негіздеме жасағандығы ай-
қын.
Ал. Ж.Әбиев, С.Бабаев, А.Құдиярованың педагогика оқулығында бүл
ұғымдарға төмендегідей анықтамалар беріледі:
а) тәрбие — бүл жеке адамның қоғамдық тәрбиені (білімді, ептіліктер мен
дағдыларды, шығармашылық іс-әрекеттер тэсілдерін, әлеуметтік рухани
қатынастарды) игеру үшін бағытталған белсенді іс-әрекетін қолдап,
қуаттаушы, әрі ұйымдастырушы мақсат бағдарлы, әрі сапалы орындалатын
педагогикалық үрдіс;
э) оқыту - оқушыны білімдендіру, тәрбиелеу, дамыту мақсатында
бағытталған алдын-ала жоспарланған іс-әрекет;
б) даму - бұл жеке адам сапалары мен қасиеттеріндегі сандық өзгерістер
жүйесі;
в) қалыптасу — жеке адам дамуының көрінісі ретінде оның кемелденуі мен
тұрақты сапалар мен қасиеттерді иемденуі [43].
Ал кейбір педагогикалық әдебиеттерде қалыптасу мен қалыптастыру
ұғымы синонимдер ретінде пайдаланады.
Педагогика мен психологияда жеке тұлғаның қалыптасуы термині жиі
қолданылады. Бұл жеке тұлғаның дамуының көрінісі дегенді оның пайда болып,
тұтастыққа, бір қалыпты қасиеттерге және сапаларға ие болғанын біл-діреді.
Қалыптастыру (қалыптасу) дегеніміз бір нәрсеге пішін (форма) мен
тұрақтылық беру, толықтық пен нақты бір түр беру [44, 43].
Қалыптастыру ұғымы әдебиеттерде кеңінен қолданылады. Қалыптастыру
дегеніміз қандай да бір нәрсеге нақты пішін беру, оны аяқтау. Сонымен,
қалыптастыру деп дамудың кез келген үрдісін емес, тек қана аяқталған,
мақсатына жеткен даму үрдісін атауға болады. Басқаша айтқанда
қалыптастыру, қандай да бір істі түпкілікті аяқтау дегенді білдіреді
[45].
Жоғарыда келтірілген анықтамаларды саралай келе, мұғалімнің инновациялық
даярлығы кәсіби білім беру арқылы жүзеге асатындығы туралы ғылыми
тұжырымдама жасаймыз.
Біз өз зерттеуімізде қалыптастыру ұғымын осы мағынада қабылдаймыз.
Бірақ қандай да бір нәрсенің қалыптасуы, осымен оның дамуы аяқталды деген
пікір туындамауы керек. Ғалым В.Е. Гмурманның анықтамасы бойынша жеке
тұлғаны қалыптастыру барлық факторлардың әсерінің нәтижесі: түқым
қуалаушылық, физикалық әлеуметтік орта, тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеу, іс-
әрекет үрдістеріндегі өзіндік өзгерістер [46].
Қазіргі заманға лайық өмірден өз орнын табатын, бейімді, іскер
мамандарды қалыптастыруда кәсіби даярлықты қалыптастыру жүйелі іске
асырылуы қажет. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010
жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламада ... білім берудің тиімді жұмыс
істейтін қазақстандық жүйесі қалыптасатын, қазіргі әлемде Қазақстанның
лайықты орын алуына мүмкіндік беретін оқыту мен кадрларды даярлаудың
сапалық білім деңгейіне қол жеткізетін болады деп атап көрсетілген. Яғни,
жаңа қоғамға жаңа сапалы адам керек. Осындай адамды қалыптастыру -
қазіргі заманғы білім беру жүйесінің алдында түрған басты міндет. Жеке
тұлғаның, бүкіл халықтың, қоғамның тағдыры оқушы еңбегіне тікелей
байланысты. Мектеп мұғалімінің өз қызметін шығармашылық бағытта ұйымдастыра
білуі үшін, ең алдымен, өз қызметінің мәнін түсіне алуы - басты шарт [47].
Мектеп мұғалімі қызметінің негізгі мәні - оқушыны оқыту, тәрбиелеу, да-
мыту ғана емес, сол үрдістерді басқаруды шығармашылықпен жаңаша ұйым-
дастыра білу. Президенттің 2005 жылы 18 ақпанда халыққа Жолдауындағы XXI
ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық деген
сөзі әрбір педагогты ойландыруы тиіс. Өйткені, мұғалім еңбегінің бүгінгі нә-
тижесі қандай болса, елдің, қоғамның ертеңі, болашағы сондай болмақ [48].
Ал жаңа формацияның жаңа мұғалімінің сапа көрсеткіштерінің бірі оның
инновациялық іс-әрекетінің мәдениеті болып табылады.
Зерттеу жұмысымыздың бағытына қарай мұғалімнің инновациялық даяр-ығын
калыптастырудың бірден бір көрсеткіші ретінде мұғалімнің инновация-лық іс-
әрекетінің мәдени жақтарын қарастырамыз. Біздің жұмысымызда мәдениет
адамның мәдени рухани құндылықтарды қүру мақсатындағы еңбек іс-әрекеті мен
ақыл-ой іс-әрекеттерін біріктіретін іс-әрекеттің жоғары деңгейі ретінде
алынады.
Ғалым М.А. Қүдайқүловтың пікірінше, кез келген іс-әрекеттің тиімдісі бі-
лім, білік және ынтаның бірлігі әсерінде жүзеге асады. Дәл осы сапалар
еңбек үрдісі мәдениетінің әртүрлі деңгейінде дамиды және жетіледі. Мысалы,
білім біліктіктен жоғары, білім мен біліктілік бар, бірақ ынта жоқ; ынта
мен білім бар, бірақ біліктілік жоқ т.б. [49].
Болашақ маманның мәдениетін қалыптастыру мәселелері Н.Б. Крылова, Г.И.
Калиева т.б. ғалымдардың еңбектерінде көрініс табады. Ғалым Г.И.
Калиеваның пікірінше, қазіргі заман талабына сай болашақ маманның
мәдениеттілігі оның іс-әрекеті мен тұлғалық сапалық көрсеткіштері арқылы
анықталады. Ал Н.Б. Крылованың зерттеуіне сүйенсек, маманның мәдениетінің
көрсеткіштеріне жататындар: ойлау кеңістігінің деңгейі, дүниетаным
калыптасуының бағыттылығы мен дәрежесі, жеке іс-әрекет нормасының
әлеуметтік маңыздылығы, іс-әрекеттің әртүрлі әдіс-тәсілдерін меңгеруі,
эмоциональды қабылдаудың сипаттамасы мен интуициясы. Бұлардың негізінде
тұлға мәдениетінің дамуының жалпы көрсеткіші жан-жақты шығармашылық
белсенділігінің өлшемі жатады [41].
Мұғалімнің педагогикалық мәдениеті мен кәсіби бағыттылық құндылықтарын
қалыптастыруға ғалымдар И.Д. Богачева, Е.Б. Бондаревская, С.Б. Елканов,
И.Ф. Исаев, В.Г. Максимов, А.В. Мудрик, В.А. Крутецкий, Н.Н. Никитина, Б.Б.
Никитенко, В.А. Сластенин, Е.Н. Шиянов, Л.С. Яковлева, Ш.Т. Таубаева және
т.б. өз зерттеулерін арнады [42].
Жоғарыда аты аталған ғалымдардың ғылыми жұмыстарын зерделей келе қазіргі
кезеңде педагогикалық мәдениет мұғалімнің өз мамандығы саласындағы жалпы
мәдениет, педагогтың ішкі қасиеттерінің жоғары кәсібилігі, пәннің оқыту
әдістемесін меңгеру т.б. мәдени қабілеттіліктердің интегралданған сапасы
ретінде қарастырылады. Қоғамның ұдайы алға жылжу тенденциясына сәйкес
(өркениет, ашық қоғам, жаьандану) білім берудегі мәдени бағытқа ерекше
көңіл аударылуда [43].
Педагогикалық мәдениеттің қүрамды бөліктері: элеуметтік-педагогикалық,
ғылыми-педагогикалық, кәсіби-педагогикалық, тұлғалық. Педагогикалық
мәдениетті әртүрлі бағытта қарастыруға болады: педагогикалық іс-әрекетті
реттеуші құндылықтар жүйесі (аксиологиялық бағыт); іс-әрекеттілік
бағыттылық (педагогикалық іс-әрекеттің мақсаты, әдіс-тәсілі, қүралы, оны
жетілдіру деңгейі, бағалау критерийлері мен нәтижесі); тұлғалық бағыттылық
(педагог тұлғасының жалпынама көрінісі).
Педагогикалық мәдениет - тәрбие мен білім берудің рухани мате-риалдық
құндылықтары кең көлемде көрініс табатын, тәрбие-білім беру үрдісін жүзеге
асыратын, тұлғаның әлеуметтенуін, ұрпақтар алмасуының тарихи үрдісін
қамтамасыз ететін шығармашылық іс-әрекеттер әдісі, жалпыадамзаттық
мәдениеттің бөлігі [44].
Педагогикалық қызметтің түпкі мақсатын ғалым В.Л. Бенин өзінің Педа-
гогикалық мәдениетті қалыптастыру мен дамытудың теориялық-әдіснамалық
негіздері атты докторлық зерттеу жұмысында береді. Автор мұғалімнің
педагогикалық мәдениетінің тұлғалық бағыттылық көрсеткіштерін анықтайды.
Педагогикалық мәдениеттің қүрамды бөліктері:
инвариантты бөлік: балаларға қатысты мұғалімнің ізгілік көзқарасы,
оның тәрбиешіге тән қасиеттері; психологиялық-педагогикалық құзыреттілік
жоғары педагогикалық ойлау қабілеті, туындаған инновациялық пробле-
маны оқушы көзқарасымен шеше алу қабілеті; мұғалімнің жеке басының кәсіби
мәдениеті, өзін-өзі дамыта алу қабілеті, өзінің іс-әрекетін өзі реттей
алуқабілеті, оқушылармен қарым-қатынас жасай алу қабілеті;
вариативтік бөлік: өз пәні бойынша жоғары білімділік, оқыту мазмұны
мен инновациялық технологиялармен жұмыс жасай алу қабілеті, өз іс-
әрекетіндегі шығармашылық бағыт, өзінің жеке педагогикалық іс-әрекетін
тұлға-бағыттылық жүйе (дидактикалық, тәрбиелік, әдіснамалық) негізінде қоя
алуы, авторлық білім беру жобаларын құрастыра алу қабілеттілігі [45].
Мұғалімнің педагогикалық мәдениет деңгейлері төмендегідей мазмұнда
анықталынды: жоғары (жеке-шығармашылық); жеткілікті (кәсіби бейімділік);
жалпы (кәсіби емес - репродуктивтік); қанағаттанарлықсыз.
Мұғалімнің ізгілік, рухани, шығармашылық тұлғасының қалыптасуына, оның
педагогикалық іс-әрекет әдістерін еркін таңдауда оған көбіне өзі қызмет
ететін мектебі, ондағы педагогикалық орта мен ұжымдағы психологиялық ахуал,
инновациялық үрдістер әсер етеді.
Біздің зерттеу проблемасына сәйкес, мұғалімнің инновациялық даярлығын
қалыптастыруда мұғалімнің инновациялық мәдениеті философия мен әдіснама
ғылымдарының білімін де қамтиды. Сондықтан мұғалімнің инновациялық
даярлығын қалыптастыруда біз айтқандай философиялық мәдениеттің
төмендегідей критерийлерін басшылыққа аламыз: адамдардың өзара рухани қарым-
қатынасындағы ақпараттар ағынының молаюы; адамның еркін белсенділігі, оның
жаңа ақпарат алуға ұмтылысы; адамның іс-әрекет барысында субъект пен объект
позицияларын алмастыра алу қабілеті, ақпарат беруші мен оны тасымалдаушы
қабілеттерінің болуы; ғылым мен философия тарихында әртүрлі кең көлемдегі
материалды еркін меңгеруі; өзінің қоғамдық белсенділігін арттыру үшін
философиялық білімді үнемі молайтып, жетілдіріп отыру, оны қажетіне
пайдалана алуы; мәдени-тарихи дамудың негізін түсіне алуы; орындаушыдан
тапсырма берушіге еркін алмаса алуы; ұғымдарды түсіне алу қабілеттігі, кез-
келген тұжырымдарды үсыну, оны талдай алу қабілеті, негізгіні қосалқыдан
айыра білу, алынған ақиқаттан қарама-қайшылық көре алуы; логика заңдары мен
принциптерін меңгеруі [45].
Педагогикалық мәдениет - тәрбие мен білім берудің рухани мате-риалдық
құндылықтары кең көлемде көрініс табатын, тәрбие-білім беру үрдісін жүзеге
асыратын, тұлғаның әлеуметтендіру, ұрпақтар алмасуының тарихи үрдісін
қамтамасыз ететін шығармашылық іс-әрекеттер әдісі, жалпыадамзаттық
мәдениеттің бөлігі [45].
Педагогикалық қызметтің түпкі мақсатын ғалым В.Л. Бенин өзінің Педа-
гогикалық мәдениетті қалыптастыру мен дамытудың теориялық-әдіснамалық
негіздері атты докторлық зерттеу жұмысында береді. Автор мұғалімнің
педагогикалық мәдениетінің тұлғалық бағыттылық көрсеткіштерін анықтайды.
Педагогикалық мәдениеттің қүрамды бөліктері:
швариантты бөлік: балаларға қатысты мұғалімнің ізгілік көзқарасы,
оның тәрбиешіге тән қасиеттері; психологиялық-педагогикалық қүзыреттілік
жоғары педагогикалық ойлау қабілеті, туындаған инновациялық пробле-
маны оқушы көзқарасымен шеше алу қабілеті; мұғалімнің жеке басының кәсіби
мәдениеті, өзін-өзі дамыта алу қабілеті, өзінің іс-әрекетін өзі реттей алу
қабілеті, оқушылармен қарым-қатынас жасай алу қабілеті;
вариативтік бөлік: өз пәні бойынша жоғары білімділік, оқыту мазмұны
мен инновациялық технологиялармен жұмыс жасай алу қабілеті, өз іс-
әрекетіндегі шығармашылық бағыт, өзінің жеке педагогикалық іс-әрекетін
тұлға-бағыттылық жүйе (дидактикалық, тәрбиелік, әдіснамалық) негізінде қоя
алуы, авторлық білім беру жобаларын құрастыра алу қабілеттілігі [47].
Мұғалімнің педагогикалық мәдениет деңгейлері төмендегідей мазмұнда
анықталынды: жоғары (жеке-шығармашылық); жеткілікті (кәсіби бейімділік);
жалпы (кәсіби емес - репродуктивтік); қанағаттанарлықсыз.
Мұғалімнің ізгілік, рухани, шығармашылық тұлғасының қалыптасуына, оның
педагогикалық іс-әрекет әдістерін еркін таңдауда оған көбіне өзі қызмет
ететін мектебі, ондағы педагогикалық орта мен ұжымдағы психологиялық ахуал,
инновациялық үрдістер әсер етеді.
Біздің зерттеу проблемасына сәйкес, мұғалімнің инновациялық даярлығын
қалыптастыруда мұғалімнің инновациялық мәдениеті философия мен әдіснама
ғылымдарының білімін де қамтиды. Сондықтан мұғалімнің инновациялық
даярлығын қалыптастыруда біз айтқандай философиялық мәдениеттің
төмендегідей критерийлерін басшылыққа аламыз: адамдардың өзара рухани қарым-
қатынасындағы ақпараттар ағынының молаюы; адамның еркін белсенділігі, оның
жаңа ақпарат алуға ұмтылысы; адамның іс-әрекет барысында субъект пен объект
позицияларын алмастыра алу қабілеті, ақпарат беруші мен оны тасымалдаушы
қабілеттерінің болуы; ғылым мен философия тарихында әртүрлі кең көлемдегі
материалды еркін меңгеруі; өзінің қоғамдық белсенділігін арттыру үшін
философиялық білімді үнемі молайтып, жетілдіріп отыру, оны қажетіне
пайдалана алуы; мәдени-тарихи дамудың негізін түсіне алуы; орындаушыдан
тапсырма берушіге еркін алмаса алуы; ұғымдарды түсіне алу қабілеттігі, кез-
келген тұжырымдарды үсыну, оны талдай алу қабілеті, негізгіні қосалқыдан
айыра білу, алынған ақиқаттан қарама-қайшылық көре алуы; логика заңдары мен
принциптерін меңгеруі, үйренуі, әріптестерінің озат тәжірибесін үйренуі,
зерттеу, пайдалануды айтады [47].
Мұғалімнің зерттеу мәдениеті мұғалімнің инновациялық даярлығын
қалыптастыруда негізгі құрал болмақшы. А.И. Кочетов, Н.В. Кухаревтің
еңбектерінде мұғалімнің зерттеу мәдениеті оқыту мен тәрбие үрдісінде,
педагогикалық шығармашылықтың зерттеу бағытын жетілдірудің нәтижесі ретінде
қарастырылады. Ғалым Н.В. Кухарев Педагог-мастер- педагог-исследователь
атты монографиясында жалпы білім беретін мектептің өзін-өзі дамытатын жүйе
жағдайында педагог-зерттеушінің қалыптасуының жүйе-құрылымдық нобайын
ұсынады. Ғалым ұсынған ғылыми-практикалық құрылым педагогтың зерттеуші
ретінде педагогикалық еңбектің тиімділігін жобалау мен диагностикалауға
бағытталады [48].
Зерттеу элементтері педагогикалық инновациялық іс-әрекетке де тиесілі.
Шығармашылықпен жұмыс жасайтын мұғалім зерттеуші-мұғалім қызметін де
атқарады. Шығармашылықпен жұмыс жасайтын мұғалімдердің, жаңашыл
мұғалімдердің іс-тәжірибесін зерттеу - педагогика ғылымының дамуының басты
шарты.
Соңғы кезде, қоғамның жаңаруына байланысты, жаңа формацияның жаңа
мұғалімін - педагог-зерттеуші ретінде қарастырып жатырмыз. Педагог-зерт-
теуші әрі пән мұғалімі ретінде, әрі тәрбиеші ретінде де жоғары деңгейдегі
ма-ман, ол әртүрлі зерттеу әдістерін жақсы меңгерген, педагогика,
психология, философия саласындағы арнайы білімі бар. Педагог-зерттеуші
қазіргі мектеп проблемаларымен жақсы таныс. Педагог-зерттеуші - өз ісіне
деген жауапкер-шілігі жоғары, белсенді, шығармашыл мұғалім. Педагог-
зерттеуші алынған проблема төңірегінде өз оқушыларымен эксперимент жүргізе
алатын, оның нәтижесін бағалай алатын озат мұғалім [42].
Біздің жүргізген зерттеуімізге сәйкес, мұғалімнің кәсіби-зерттеу іс-
әреке-тіне даярлау мотивациялық, когнитивтік технологиялық компоненттері
бар біртұтас тұлғалық жүйенің сипаттамасын меңгеру болып табылады.
Қазақстанда, соңғы 37 жыл ішінде (1970-2007 ж.ж.) мұғалімнің зерттеу
мәдениеті мен педагогикалық шығармашылықты дамыту проблемаларына арналған
50-ден астам кандидаттық докторлық ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілді.
Олардың ішінен зерттеуімізге қатысты З.А. Исаева, Г.Б. Омаро-ваның т.б.
зерттеулерін атауға болады.
Ғалым З.А. Исаеваның Университеттік білім беру жүйесінде педагогтың
кәсіби-зерттеу мәдениетін қалыптастыру атты докторлық зерттеу жұмысы пе-
дагогтың кәсіби-зерттеу мәдениетінің теориялық әдіснамалық негіздерін
ашуға арналады [49].
Ал ғалым Г.Б. Омарованың Мектептің педагогикалық үжымының ғылыми-
зерттеу жұмысына даярлығын қалыптастыру атты кандидаттық зерттеу жұмысында
қазіргі жағдайда мектептің педагогикалық үжымын ғылыми-зерттеу жұмыстарын
жүргізуге даярлауды қалыптастырудың ерекшеліктері сараланып, оның құрылымы,
мағынасы, мазмұны ашылады, нобайы жасалынып, оны жүзеге асырудың жолдары
көрсетіледі [52].
ТМД елдерінде соңғы 20 жыл көлемінде болашақ мұғалімдерді ғылыми-зерттеу
жұмысына даярлау проблемасына арналған 20-ға жуық кандидаттық зерттеу
жұмыстары жүргізілді. Мәселен, Л.Ф. Авдеева Студенттердің ғылы-ми-зерттеу
жұмыстарының жүйелілігінің психологиялық-педагогикалық факторлары атты
кандидаттық зерттеу жұмысында студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстары,
студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстарының жетістігі ғылыми ұғымдарына
сипаттама беріп, студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізудің тиімді
психологиялық-педагогикалық факторларын ай-қындады [43].
Н.С. Амелина Педагогикалық жоғары оқу орны студенттерінің оқу-зерт-
теушілік жұмысы кандидаттық зерттеу жұмысында педагогикалық жоғары оку
орындарында студенттердің оқу-зерттеу іс-әрекеттерін ұйымдастыру үрдісі
зерттелінеді. Болашақ мұғалімдердің оқу-әдістемелік жұмыстарының тиімділі-
гі, жетістіктерін анықтайтын психологиялық-педагогикалық факторлар мен оның
алғышарттары айқындалады [49].
Ресейлік ғалым Л.В. Леонова өзінің Оқу орындарының инновациялық жұмыс
жағдайында мұғалімнің зерттеу іс-әрекетін жетілдіру жолдары кандидаттық
зерттеу жұмысында мұғалімдерді зерттеу жұмысына даярлау үрдісі жан-жақты
зерттелінеді: мұғалімнің зерттеу жұмысын тиімді жүргізудің педагогикалық
шарттары анықталынады; мұғалімді зерттеу жұмысына даярлаудың мотивациялық
сферасын қалыптастыру, әртүрлі қолдау көрсету жолдарын анықтау, мұғалімнің
инновациялық іс-әрекетпен (мораль-психологиялық, ғылыми-техникалық,
материалды-техникалық т.б.) айналысуға қолайлы жағдайлар мен педагогикалық
шарттарды айқындау, қосымша сабақтар жүргізу эксперименттік жұмыс жүрісін
бақылау); зерттеу іс-әрекетіне мұғалімдерді даярлаудың мазмұны мен формасын
анықтау [45].
В.Н. Литовченко Ғылыми-зерттеу жұмыстары негізінде педагогикалық
мамандық студенттерінің зерттеушілік іскерліктерін қалыптастыру
кандидаттық зерттеу жұмысында университет студенттерінің ғылыми
белсенділігіне әсер ететін факторларды қарастыра отырып, студенттердің
ғылыми жұмыстарының толық мүмкіндіктерін саралай келе, оның студенттердің
зерттеу іскерліктерінің қалыптасуына әсерін атап көрсетеді, студенттердің
ғылыми-зерттеу жұмыстарының мазмұнын, құрылымын, деңгейлерін, жолдарын,
ерекшеліктерін айқындайды [426].
Ғалым Л.В. Мещерякова өзінің Педагогикалық инновацияны меңгеру
үрдісінде мұғалімнің шығармашылық әлеуетін дамыту кандидаттық зерттеу
жұмысында мұғалімнің педагогикалық инновацияны меңгеру үрдісінде
шығармашылық әлеуетін дамытуға қажетті шарттарды анықтап, педагогикалық
инновация меңгеру үрдісінде мұғалімнің шығармашылығын дамытудың объективті
субъективті факторларын айқындайды [47].
Н.Д. Волович, Л.С. Левченко, З.Г. Облицова, М.Н. Романова, В.А.
Степанова, П.Ж. Часакбай, Л.Т. Черновая т.б. ғалымдардың зерттеулері білім
беру саласы қызметкерлерінің біліктілігін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1. МҰҒАЛІМНІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАЯРЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАС-ТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мұғалімнің инновациялық даярлығы туралы зерттеу жұмыстары және оларға
ғылыми талдау
1.2 Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру мазмұнын анықтаудың
педагогикалық алғы шарттары
2. БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМНІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАЯРЛЫҒЫН
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖҮЙЕСІ
2.1 ЖОО болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығының мазмұны
2.2 Болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың тиімді
жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейтестілігі: Қоғамдағы қазіргі кездегі қайта құрулар,
экономиканы дамытудағы жаңа стратегиялық бағдарлар, қоғамның ашықтығы, оның
жедел ақпараттануы мен қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды
түбегейлі өзгертті. Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігі олардың білім беру
жүйесін білім берудІң мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне
қарап бағалайтын болды. Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып,
білік пен дағды-машыққа қол жеткізу ғана емес, солардың негізінде дербес,
әлеуметтік және кәсіби біліктілікке - ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және
ұтымды пайдалану, жылдам қарқынды өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеде лайықты
өмір сүру және жұмыс істеу болып табылады.
XXI ғасырда қоғам мен мемлекет дамуының ең басты тетігі білім болып
табылатыны мойындалды, оған ғасырлар тоғысында білімді халықаралық дең-
гейде дамытудың бағыттарына арналған реформалардың, соның ішінде Болон
үрдісінің қарқынды дамуы дәлел.
Қазақстанның білім беру саласындағы жүйелі өзгерістер әлемдік деңгейдегі
болып жатқан жаңашыл бастамалармен үндесіп отыр. Білім мемлекеттің интел-
лектуалдық және рухани ресурстарының сарқылмас бүлағы ретінде адамзат
капиталының сапасын арттыруда басты рөл атқаратыны белгілі. Мемлекеттің
экономикалық және әлеуметтік жетістіктері, ең алдымен, олардың білім
жүйесімен, адамзаттарының білім деңгейімен анықталады.
Үшінші мыңжылдық - жаьандық жаңалықтар мен білімнің дәуірлеу ғасыры,
өйткені, ол қазіргі кезде мемлекеттің тұрақты дамуын қамтамасыз етуде,
сондай-ақ әлемдік рыногтағы, әлемдік қоғамдастықтағы орнын айқындап,
халықтың өмір сүру сапасы мен деңгейін көтеруде айрықша маңызды рөл
атқарады.
Қазіргі кезеңде елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, Қазақстандық
білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бүл
педагогика теориясы мен оқу-тэрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге
байланысты болып отыр. Себебі білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің
мазмүны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болды.
Мемлекеттік білім беру саласы қызметкерлерінің алдында қойылып отырған
басты міндеттердің бірі - оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру
және жаңа педагогикалық технологияны меңгеру.
Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңының 8-бабында Білім беру
жүйесінің басты міндеті - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім
беруді ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялық желілерге шығу, үлттық
және жалпы адамзаттық қүндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері
негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға
бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау деп атап көрсеткендей-
ақ, қазіргі кезеңде әрбір мұғалімнің алдына қойылып отырған басты
міндеттердің бірі -оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және
жаңа педагогикалық технологияны меңгеру [1].
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалім
инновациялық іс-әекеттің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды
мәселелердің бірі. Өйткені жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге
мүғалімдерді даярлау - оларды кәсіби білімін көтеруге дайындау аспектісінің
бірі және педагогтың жеке тұлғасын қалыптастыру үрдісіндегі іс-әрекеттің
нәтижесі болып табылады.
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, мэліметтер ағыны күшейген XXI
ғасырда жан-жақты дамыған шығармашыл жеке түлғаны қалыптастыру мектептің
басты міндеті болып отыр.
2004 жылдың 12 қазанында Қазақстан Республикасы білім саласы қызмет-
керлерінің III съезінде сөйлегенде Елбасы Н.Назарбаев Қүрылымдық өзгеріс-
тер мұғалім кадрларын әзірлеу жүйесін оздыра отырып дамытумен қамтамасыз
етілуі тиіс дегенді. Жаңа формацияның педагогы қажет. Мұғалімдердің жаңа
ұрпағы білім деңгейі жөнінен әрдайым саналып келгеніндей біршама емес,
әлдеқайда жоғары болуы тиіс - бұл уақыт талабы деп атап көрсеткендей, әр
баланың қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа,
шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын шебер іскер мүғалім даярлауға
бетбұрыс жасалмақшы [3].
Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы басты проблема
-әлеуметтік педагогикалық ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына жаңалық
енгізудің тиімді жаңа әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге асыра алатын
мұғалімдерді даярлау болып табылады.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңына сәйкес Қазақстанның
әлемдік білім беру кеңістігіне кіру міндеті:
* білім берудің құрылымы мен мазмұнын жаңарту;
* оқыту технологиясын жетілдіру;
* білім беру сапасының ұлттық бағалау жүйесін дамыту жолдары арқылы
шешіледі [2].
Осылайша білім берудің парадигмасы өмір бойына алған білімнен
қажеттілік пен мүмкіндікті сезінуге бүкіл өмір бойы білім алуға дейін
өзгеріп отыр. Осы парадигмаға сәйкес білім берудің жаңа технологиялары мен
әдістемелері, білімді өзгелерге жеткізу мен білім алушылардың уәжін
дамытудың жаңа тәсілдері енгізіледі.
Мұғалімдерді даярлау - қай уақытта да ең өзекті мәселелер қатарына
жататыны белгілі жайт. Олай болатыны, қоғамның әлеуметтік - экономикалық
міндеттеріне сай, өскелең ұрпақты өмірге бейімдеудің жаңа талаптары туындап
отырады.
Қазіргі кезеңде білім берудің үлттық моделіне өту оқыту мен тәрбиелеудің
соңғы әдіс-тәсілдерін, инновациялық педагогикалық технологияларды игерген,
психология - педагогикалық диагностиканы қабылдай алатын, педагогикалық
жұмыста қалыптасқан бүрынғы ескі сүрлеуден тез арада арылуға қабілетті және
нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл жол салуға икемді,
шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет етеді.
Бүгінде жалпы білім беретін мектептерде төмендегідей кемшіліктер белең
алуда:
1) Білім сапасының төмендігі;
Білім сапасына мемлекет тарапынан реформалар жүргізілгенімен оқыту-
дың нәтижесінің болмауы;
3) Директивтік құжаттар көптеп шығарылғанымен оның мардымсыздығы;
4) Оқушылардың өздігінен білім алу дағдысының болмауы;
Оқушылардың және оқытушылардың бірлескен шығармашылық еңбегі-
нің болмауы;
Инновациялық педагогикалық технологияны пайдалануда мұғалімдердің
дайындық кезеңінен аттап өтуі;
Жекеленген мүғалімдердің өзіне қолайлы инновациялық педагогикалық
технологияны таңдауда, пайдалануда қиындықтарға тап болуы және оны жеңе
алмауы;
Жаңа педагогикалық технологияны оқу-тәрбие үрдісіне енгізуге мектеп
басшыларының енжарлық танытуы;
Жаңа ақпараттық коммуникациялық технологияны меңгертуге материал-
дық базаның әлсіздігі;
10) Жаңа педагогикалық технология негіздерін болашақ мұғалімдердің жо-
ғары оқу орнында толықтай меңгерілмегендіктен, жас маманның жаңа педаго-
гикалық технологияның ерекшеліктерін ұға алмауы;
11) Мектептің озат мұғалімдері өз практикаларында инновациялық техно-
логияны пайдаланғанымен, ғылыми тұрғыдан негізделмей алмауы;
12) Мектептің мұғалімдері қысқа арнайы курстарда оқып келген техноло-
гияны өз мектебінің, өз сыныбының, эрбір жеке оқушының даярлығын есепке
алмай, даярлық кезеңнен өтпей, бірден өз практикаларына енгізіп, өрескел
қателіктер жіберіп, өзін де, оқушыларды да ығыр қылуы;
13) 12-жылдық мектепке көшу бағытындағы оқу-эдістемелік кешеннің жет—
кіліксіздігі.
Осыған орай педагогикалық қызметке ынтасы жоғары, білім беру саласын-
дағы үнемі жаңарып отыратын өзгерістерге икемді, жаңа технологияларды оқу-
тәрбие процесінде қолдана алатын мү_ғалімдерді дайындау - оларды кэсіби
дайындаудың ең көкейкесті аспектісінің бірі және педагогтың жеке түлғасын
қалыптастыру процесіндегі іс-әрекеттің нэтижесі болып табылады. Бүл мэселе
бойынша жүргізілген зерттеу жүмыстарын зерделеу барысында мұғалімдерді
дайындаудың бірнеше бағыттары бар екенін байқадық. Олар:
• Мүғалімдердің жалпы педагогикалық білігі мен кәсіби сапасын қалып-
тастыру (О.А. Абдуллина, С.И. Архангельский, Н.В. Кузьмина, В.А. Сластенин,
Г.А. Уманов, Н.Д. Хмель, Б.Т. Кенжебеков және т.б.);
* Мүғалімдердің психологиялық-педагогикалық даярлығын жетілдіру
(В.В. Гоноболин, В.И. Гинецинский, М.И. Дьяченко, Г.Қ. Нүрғалиева, А.И.
Щербаков, Н.А. Абишев т.б.);
* Мектепте мүгалімдердің шығармашылық ізденісін ұйымдастырып, ғы-
лымды тэжірибеге енгізу (Ю.К. Бабанский, М.С. Бургин, В.И. Загвязинский
және басқалар);
Мүғалімдердің ғылыми-әдістемелік дайындығын жетілдіру (А.Е. Әбіл-
қасымова, Б.Б. Баймұханов, Е.Ы. Бидайбеков, К.К. Закирьянов, М.Ә. Құдайқұ-
лов, Қ.Қ. Қабдықайыров, Е.У. Медеуов, Д. Рахымбек, С.Е. Шэкілікова, Б.А.Әл-
мухамедов, Ш.Х. Курманалина және басқалар);
Педагогикалық инноватика және оны меңгеруге мұғалімдерді даярлау
(М.М. Поташник, Н.Р. Юсуфбекова, И.И. Цыркун, Я.С. Турбовской, Ш.Т. Тау-
баева, С.Н. Лактионова, Н.К. Ахметов және басқалар);
Мұғалімдерді ақпараттық, педагогикалық технологияны қолдана білуге
даярлау (Л.В. Нефедова, М.В. Николаева, Т.А. Лавина, Г.Г. Брусницына, Ж.А.
Қараев және басқалар);
* Түлғаның құндылық бағдарын қалыптастыру (Г.К. Нургалиева және т.б.);
Мұғалімнің инновациялық ақпараттық мэдениетін қалыптастыру (С.Н.
Лактионова, ШТ. Таубаева және т.б.);
Мұғалімнің инновациялық іс-эрекетке даярлығын қалыптастыру (Н.Ш.
Чинкина, Е.Г. Гаевская, Ш.Х. Курманалина);
Болашақ мұғалімдерді инновациялық технологияны оқу-тэрбие үрдісіне
пайдалануға дайындау (И.С. Дмиртих, М.Г. Соколова, Г.О. Қожашева, Г.С.
Сибагатова, Б.Е. Медетбек, А.Е. Берикханова, Г.С. Базарбаева және т.б.);
Жалпы білім беретін мектептің оқу-тэрбие үрдісінде инновациялық
технологияны пайдалану (Қ.Ө. Кариева, М.С. Мәлібекова, Г.Т. Жақыпбекова,
Б.А. Қадырбаева, М.Б. Мақамбаев, З.А. Құлтықожанова, Б.О. Қуанбаева, С.К.
Исламгулова және т.б.);
Бастауыш сынып мұғалімінің инновациялық даярлығын қалыптастыру
(Б.Т. Барсай, Қ.М. Нағымжанова, С.А. Көшімбетова және т.б.);
Жалпы орта білім беретін мектептің гуманитарлық пәндер мүғалімдерінің
инновациялық іс-эрекетке даярлығын жетілдіру (М.М. Мүдаметқали және т.б.).
Бірақ, бұл еңбектерде мұғалімдердің инновациялық даярлығын қалыптас-
тырудың педагогикалық шарттары, жолдары ғылыми'қарастьірылып, жеке мэселе
ретінде зерттелмеген. Осы мэселе білім беру жүйесін және оның қүра-мының
өзгеруін қажет ететін ескі мен жаңаның арасындағы әлеуметтік-
педагогикалық қайшылықтардың және мүғалімдердің жаңаны игерудегі
мүмкіндіктері мен шынайы жағдайының арасындағы қарама-қайшылықтарды
анықтауға мүмкіншілік тудырады.
Осындай қарама-қайшылықтарды шешу мұғалімдердің инновациялық даяр-лығын
қалыптастырудың педагогикалық негіздерінің мэнін теориялық түрғы-дан
негіздеп, оны жүзеге асырудың жолдарын анықтауды қажет етеді.
Мұғалімдердің инновациялық даярлығын қалыптастыру түбегейлі түрде
қарастырмағаны және көтеріліп отырған мэселенің көкейтестілігі біздің
зерттеу тақырыбымызды Болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын
қалыптастыру деп тұжырымдауға негіз болды.
Зерттеу барысында айқындалған мұғалімнің инновациялық даярлығын
қалыптастырудың моделін және соған сэйкес үсынылған эдістемелік нүсқау-
ларды, тұжырымдамалар мен оқу бағдарламаларын және тағы да баска зерттеу
нәтижелерін жалпы білім беретін мектептің оқу-тэрбие процесінде, арнайы
орта және жоғары педагогикалық білім беру институттарында, педагог кадр-
лардың білімін жетілдіру және қайта даярлау институттарында пайдаланудың
мүмкіндігі бар.
Зерттеу объектісі: Болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын
қалыптастыру процесі.
Зерттеу пәні: ЖОО болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру
жүйесі
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер жоғары педагогикалық оқу орында-рында
кэсіби даярлық процесінде болашақ мүғалімдер жаңа оқыту техноло-гиялары
туралы теориялық біліммен қаруланып, тікелей іс-әрекеттерінде оларды
пайдалану жолдарына үйретіліп, қолдану эдістемесін меңгерсе және дайындық
сапасын қалыптастыруға эсер ететін кешенді шараларға тартылса, онда болашақ
мұғалімдер келешекте өзінің кэсіби қызметінде оқытудың қазіргі жаңа
технологияларын қолдану арқылы оқушыларды шығармашылыққа, ізденімпаздыққа
үйретіп, тиянақты білім беруге болады.
Сондай-ақ, қазіргі кезеңде мектепте жү_мыс істеп жүрген орта және жасы
келген мұғалімдерге жаңа педагогикалық технологияны меңгерулеріне қолайлы
жағдай туғызатын, олардың біліктілік деңгейлерін арттыратындай эдістемелік
жүмыстарды жаңа бағытта жаңаша үйымдастырса, мектептегі барлық мүғалімдер
өз іс-тэжірибелеріне жаңа педагогикалық технологияны енгізіп, шығармашыл,
жан-жақты дамыған жеке түлғаны қалыптастыруға атсалысып, білім сапасының
артуына өз үлесін тигізеді.
Зерттеу мақсаты: Қазақстанның элемдік бэсекеге нақтылы қабілет-тілігін
қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін 12 жылдық мектепке көшу бағы-тындағы
білім беру реформасын жүзеге асыра алатындай экономикалық және қоғамдық
жаңару қажеттілігіне сай келе алатын мүғалімнің инновациялык даярлығын
қалыптастырудың ғылыми-теориялық негіздерін анықтау және эдістемесін жасау.
Зерттеудің міндеттері:
Әлемдік бэсекеге қабілетті мұғалімнің инновациялық даярлығын қалып-
тастырудың теориялық негіздерін анықтау және оның мэнін ашып көрсету;
Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың мазмұнын
анықтау және моделін жасау;
Мү_ғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың тиімді жолда-
рын айқындау және эдістемесін жасау;
Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыруды жетілдіру мақса-
тында Ізденіс жаңа педагогикалық технологиялары мен озық іс-тэжірибелер
зертханасын ашу, оның түжырымдамасын, бағдарламасын дайындау;
Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру алғышарты ретінде
жоғары педагогикалық оқу орны оқу-тэрбие үрдісіне инновациялық педаго-
гикалық технологияларды ендірудің жолдарын айқындау және әдістемесін
жасау;
Мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру жолдарының тиім-
ділігін тэжірибелік-эксперименттік жұмыс арқылы тексеру.
Жетекші идея: Мүғалімдердің жаңа педагогикалық технологияны меңге-руге
даярлығы оларды кәсіби тұрғыда дайындаудың нәтижелілігіне және
психологиялық-педагогикалық, арнайы, эдістемелік пэндер мен педагогикалық
тэжірибе бойынша осы бағытта жүргізілген жұ-мыстардың мазмұндылығына
тэуелді.
Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздері: Философиялық, психоло—
гиялық, педагогикалық эдебиеттердегі іс-эрекет, инноватика және инновация-
лық іс-эрекет теориясы, таным теориясы және диалектика принциптері, жеке
тұлғаның дамуы, шығармашылығы мен іс-эрекеті жөніндегі ілімдер, зерттеу
проблемасы бойынша жазылған психологиялық, педагогикалық, эдістемелік
еңбектер, сонымен қатар кәсіби педагогикалық іс-сапаларын қалыптастыру
теориясы, мұғалімдердің кэсіби шеберлігін жетілдіру мектепте педагогикалық
жаңалықтарды енгізу, педагогикалық технологиялар жайлы еңбектер, теория мен
практикада жете зерттелген жаңашыл мұғалімдердің іс-эрекетінің өзіндік
ерекшелігін бейнелейтін компонеттерді игеру қажеттігі жөніндегі
психологиялық-педагогикалық тұжырымдар алынды.
Зерттеу әдістері: Философиялық, психологиялық, педагогикалық оқу
эдістемелік эдебиеттерге теориялық талдау жасау; жоғары педагогикалық оқу
орындары білімгерлеріне арналған оқу бағдарламаларына, оқу құралдарына
талдау жасау; болашақ мұғалімдердің, мұғалімдердің, оқушылардың шығарма-
шылық оқу іс-әрекеттерін, мұғалімдердің инновациялық қызметтік іс-эрекетте-
ріне педагогикалық тұрғыдан талдау жасау, олармен эңгімелесу, сауалнама,
сүхбат жүргізу, олардың нэтижелерін математикалық өңдеу, педагогикалық
эксперимент жүргізу.
Зерттеу көздері: философтардың, педагогтардың, психологтардың та-ным,
білім, жеке адам және оның эрекеті, инновация туралы ғылыми еңбектері,
жоғары оқу орындарының оқу-тэрбие процесіне байланысты шыққан тұжы-
рымдамалар, оқу-әдістемелік кешендер, оқулықтар мен оқу құралдары; ресми
құжаттар, Қазақстан Республикасының Конституциясы, ҚР Білім туралы Заңы,
Қазақстан - 2030 даму стратегиясы, Білім мемлекеттік бағдарламасы, ҚР-
ның 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту түжырымдамасы, ҚР-ның 2005-2010
жылдарға арналған Білім мемлекеттік бағдарламасы, қаулы -қарарлар, ҚР-ның
білім мемлекеттік стандарты, ҚР жалпы орта білім беретін мектептің даму
түжырымдамасы, оқулықтар мен оқу-эдістемелік қүралдар, озат мұғалімдердің
іс-тэжірибелері, автордың үзақ жылғы үстаздық, басшылық қызметтердегі
ғылыми ізденістері, жеке іс-тэжірибелері.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
1) Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың ғылыми-
теориялық негіздемесі жасалынды;
2) Мү-ғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың моделі үсынылды,
оның өлшемдері мен көрсеткіштері анықталынды;
3) Мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың мазмүны
анықталынып, әдістемесі даярланды;
4) Тұңғыш рет мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың
тұжырымдамасы ұсынылды;
5) Жаңа педагогикалық технология пэні жоғары педагогикалық оқу
орнына арнайы пән ретінде ұсынылды, бағдарламасы жасалынды.
6) Оқу-тәрбие үрдісінде мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың
рөлі анықталынды;
7) Зерттеу нэтижесінде Ізденіс жаңа педагогикалық технологиялар
зертханасы ашылды, оның түжырымдамасы жасалынды.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
1) Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың
ғылымитеориялық, педагогикалық негіздері;
Мүғалімдердің инновациялық даярлығының құрылымдық, функционалдық
компоненттерден тұратын моделі;
Мүғалімдердің инновациялық даярлығын қалыптастырудың мазмүндық сипаттамасы
мен әдістемесі.
Зерттеу базасы: Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Яссауи
атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің Тараз институты
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
* Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру әдістемесі монографиясын
жалпы орта білім беретін мектеп пен жоғары педагогикалық оқу орны оқу-
тэрбие үрдісінде, педагог кадрлардың біліктілігін көтеру институттарында
мүғалімнің өзін-өзі дамытушы қүралы ретінде пайдалануға болады;
* Тараз мемлекеттік педагогикалық институты оқу-тэрбие үрдісінде сы-
нақтан өткізілген Жаңа педагогикалық технология негіздері арнайы курсына
арналған бағдарлама мен оқу құралын Республиканың барлық педагогикалық
жоғары оқу орындарында, педагог кадрлардың білімін жетілдіру институтында
пайдалануға болады;
Жоғары оқу орны қабырғасында құрылған Ізденіс жаңа педагогикалық
технологиялар және озат іс-тэжірибелер зертханасы мектеп, аудан, облыс,
Республикалық әдістемелік кабинеттермен тығыз қарым-қатынас орнатып,
мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыруды, педагогикалық теорияны
практикамен ұштастыруды, мектеп мұғалімдер мен педагог-ғалымдардың бірлесе
ғылыми жұмыстармен айналысуына жол ашады;
Зерттеу барысында айқындалған мү_ғалімнің инновациялық даярлығын
қалыптастырудың моделін және соған сэйкес үсынылған эдістемелік
нұсқауларды, түжырымдамалар мен оқу бағдарламаларын және тағы да басқа
зерттеу нәтижелерін жалпы білім беретін мектептің оқу-тэрбие үсрдісінде,
арнайы орта және жоғары педагогикалық білім беру институттарында, педагог
кадр-лардың білімін жетілдіру және қайта даярлау институттарында
пайдаланудың
мүмкіндігі бар.
Зерттеудің ғылыми мәнділігі:
Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың ғылыми-теориялық
негіздемесі жасалынды;
Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың моделі жасалынады, оның
өлшемдері мен көрсеткіштері анықталынды;
Жалпы орта білім беретін мектептер мен жоғары педагогикалық оқу орны оқу-
тәрбие процесінде мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың маңызы
мен рөлі айқындалды;
Мұ-ғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың мазмүлы анықталып,
әдістемесі даярланды.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі, проблемасы, мақсаты, нысаны, пэні,
міндеттері, болжамдары, зерттеудің эдіснамасы мен эдістері, ғылыми жаңалы-
ғы, теориялық және практикалық маңызы негізделді, қорғауға үсынылатын
негізгі түжырымдар баяндалды.
Мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың эдіснамалық
негіздері атты бірінші тарауда қүзыреттілік білім беру жүйесіндегі мү-
ғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыруды зерттеудің эдіснамасы
айқындалып, мэнділігі мен маңызы ашылды, оны психологиялық-педагогикалық
теория мен практикада зерттеудің негізгі бағыттарына талдау жүргізді,
мү_ғалімге инновациялық білім беру жүйесіндегі оның қалыптасуы туралы үғым,
көзқарастар негізделді.
Мұ-ғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың теориялық негіздері
деп аталатын екінші тарауда Мүғалімнің инновациялық даярлығы үғымының
мэні ашылды, мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру-дың алғышарты
ретінде оның оқытудың қазіргі технологияларын меңгеру жолдары қарастырылды,
біртүтас педагогикалық үрдістің инновациялық
теориясы мен практикасы мүғалшнің инновациялық даярлығын қалыптастыру
объектісі ретінде ашылды, ғылыми-зерттеу жүмысы, педагогикалық рефлексия
мен өзіндік рефлексия мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың
инвариантты құрамды бөлігі ретінде айқындалды.
Мү.ғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру үрдісін моделдеу деген
үшінші тарауда мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру принциптері
айқындалып, мүғалімнің инновациялық даярлығын қалыптасты— рудың моделі
жасалып, мүгалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру-дың қүрылымы мен
мазмүны ашылды.
Үздіксіз білім беру жүйесінде мүғалімнің инновациялық даярлығын қа-
лыптастыру эдістемесі атты төртінші тарауда жоғары білім беру мен педагог
кадрлардың кэсіби біліктілігін көтеру және қайта даярлау жүйесінде жалпы
білім беретін мектептерде мұ-ғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру
бағытындағы тэжірибелік-педагогикалық жұмыстардың мәні ашылды, мү_ға-лімнің
инновациялық даярлығының тиімділігін анықтау параметрлері мен көр-
сеткіштері қарастырылды, педагог мамандарды инновациялық даярлау тэжіри-
бесі арқылы оның қалыптасу динамикасы тексерілді, тэжірибелік-экспери-
менттік жұмыстардың нэтижелері мазмүндалып, талданды, мүғалімнің иннова-
циялық даярлығын қалыптастырудың басым бағыттары анықталды, жүйеленді,
қорытындыл анд ы.
Қорытынды бөлімде зерттеудің теориялық қолданбалы және практикалық
нэтижелері түйінделді, қорғауға үсынылған тұжырымдардың ақиқаттығын
дэлелдейтін және болжамды растайтын негізгі қорытындылар мазмұндалды.
Қосымшада алғашқы жүргізілген зерттеу материалдары, инновациялық сабақ
пен педагогикалық тренингтің, инновациялық іс-шаралардың үлгі-жоспарлары
ұсынылып, сауалнамалар берілді.
1. МҰҒАЛІМНІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАЯРЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАС-ТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мұғалімнің инновациялық даярлығы туралы зерттеу жұмыстары және
оларға ғылыми талдау
Педагогикалық білім беру теориясында жеке тұлғаның жан дүниесі, іс-
әрекеті мен қарым-қатынасына негізделген теориялық басымырақ. Соңғы кезде
педагогикалық басылымдарда мұғалімнің жаңа зерттеушілік, технологиялық іс-
әрекеттеріне негізделген зерттеулер көкейкесті мәселелерге айналып отыр. XX
ғасырдың 90-жылдарынан бастап қазақстанның білім беру жүйесінде оң
өзгерістер байқала бастады, бірақ оның сапасы әлі де жақсара қоймады.
Көптеген ғалымдардың пікіріне сүйенсек (А.И. Пискунов, К.Б. Сейталиев, А.П.
Сейтешов, Ш.Т. Таубаева т.б.), жоғары педагогикалық оқу орындары көбінесе,
тіпті осы кезге дейін тек пән мұғалімін дайындаумен ғана шектеліп келе
жатыр, олардың көбісі тек ғылыми білім негізін балаға жеткізуші ғана да, ал
көп жағдайларда білім беру саласындағы инновациялар мен технологияларды
іздестіруде, меңгеруде педагог кадрларды дайындау шеңберінен әлі де шыға
алмауда.
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттар ағыны толастаған XXI
ғасырда жан-жақты дамыған шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыру мектептің
басты міндеті болып отыр.
Педагогикалық білім беру жүйесінде мұғалімнің жеке тұлғасын
қалыптастырудың теориялық әдіснамалық негіздерін А.М. Арсеньев, С.И.
Архангельский, А.Е. Абылқасымов, А.К. Ахметов, С.А. Абдыманапов, В.П.
Беспалько, Г.Н. Волков, Г.С. Гершунский, Ф.Н. Гоноболин, Д.М. Джусубалиев,
К.А. Дүйсебаев, В.И. Загвязинский, К.Х. Закирьянов, А.А. Калюжный, М.Ж.
Қозыбақов, В.В. Краевский, Н.В. Кузьмина, М.А. Құдайқұлов, Ю.Н. Кулюткин,
Б.Т. Лихачев, Б.К. Момынбаев, К.С. Мусин, Н.Д. Никандров, И.Т. Огородников,
Ф.Г. Паначин, З.И. Равкин, А.И. Пискунов, В.К. Розова, М.Н. Сарыбеков, В.А.
Сластенин, К.С. Успанов, Г.Т. Хайруллин, Н.Д. Хмель, Ш.Т. Таубаева т.б. өз
зерттеулерінде қарастырды[5,18,32,38].
Педагогика саласындағы бүл олқылықтар қазақстандық білім беру жүйесінің
объективті сұраныстарына қарама-қайшы келеді. Қазақстанда мұғалімдер
даярлау мәселелерімен университеттер де айналысуда, көптеген педагогикалық
жоғары оқу орындары классикалық жоғары оқу орны бағдарламасымен жұмыс
жасауда.
Педагогикалық білім беру теориясының негізін қалаушы П.И. Пискунов
қазіргі кезеңдегі экономикалық өзгерістерге ұшыраған қоғам жағдайына
байланысты жоғары педагогикалық оқу орындарында мұғалімді кәсіби
педагогикалық даярлаудың мақсаты - шығармашылық, ізденушілік қабілеттері
бар мұғалім-тәрбиеші тұлғасын қалыптастыру дамыту, яғни болашақ мұғалім
педагогикалық жоғары оқу орнында өзінің болашақ мамандығының қыр-сырын ғана
меңгеріп қоймай, өзі өмір сүріп отырған қоғамның ілгерілеуіне алып келетін
жаңа идеялар мен технологияларды да жетік меңгеруге тиіс. Автор өзінің
болашақ мұғалімдерді даярлаудың педагогикалық теориясының инвариантты
бөлігін ұсынады: іргелі теориялық білім (тәрбие, оқыту, білім беру
теориясының жалпы философиялық мәселелері); технологиялық білім, базалық
кәсіби педагогикалық біліктілік (диагностикалық, жобалау, аналитикалық,
қарым-қатынастық, ұйымдастырушылық т.б.).
Білім беру парадигмасының өзгеруіне сәйкес, соңғы кезде педагог кадр-
ларды даярлаудың тұлға-бағыттылық позициясы қарастырылуда: педагогика-лық
білім беру, бірінші кезекте, болашақ педагог-тәрбиешінің жеке тұлғасын
дамытуға бағытталуы қажет; білім беру оқушыға білім, білік, дағды берумен
ғана шектелмей, оның білімді өзі іздеп меңгеретіңдей бағытта құрылуы қажет.
Жоғары педагогикалық білім беру проблемасын зерттеуші көптеген ғалымдар,
мысалы, Ю.В. Сенько т.б. оның мазмұнына ғылыми-педагогикалық білім, білім
беру тарихы, этнопедагогика мен инновацияны жатқызады. Педагогикалық
инноватиканы меңгеру мұғалімнің педагогикалық іс-әрекетті бүгінгі заман
талабына сәйкес құруға көмектеседі дейді.
Қазіргі кезеңде мұғалімнің кәсіптілігінің жалпы арнайы көрсеткіштерін
анықтайтын арнайы профессиограммалар пайда болуда: объективті, нәти-желі,
жеке-вариативті, прогностикалық, шығармашылық,т.б.
Мұғалімнің кәсіби біліктілігін анықтайтын профессиограммалар әрдайым
өзгеріске ұшырап, түрленіп отырады. Соның өзінде профессионализм (кәсіби
біліктілік) ұғымы бойынша бірыңғай анықтама жоқ, теориялық жағынан әлі де
жетілдіруді қажет етеді. Мәселен, кейбір ғалымдар (С.И. Иванова) кәсіби
біліктілік пен шеберлік ұғымдарын синоним ретінде қабылдайды. Ал
академик Ю.К. Бабанский кәсіби біліктілік - қалыптасқан шеберліктің
айқындалған деңгейі деген анықтама береді [14].
Мұғалім іс-әрекетінің біліктілік деңгейлерін жетілдіру В.Г. Афанасьев,
Ю.К. Бабанский, В.И. Бондарь, Т.Г. Браже, С.Г. Вершиловский, В.Г. Онушкин,
Е.Г. Тонконогая, Т.И. Шамова т.б. ғалымдар зерттеулерінде
қарастырылады[14.15.76.34.25].
Мұғалімнің әлеуметтік-педагогикалық бағыттылығы М.Г. Казанкинаның, В.Г.
Воронцованың еңбектерінде жете зерттелінсе, мұғалімнің кәсіби тұлғасының
қалыптасуы Н.В. Кузьмина, А.И. Щербакова, Ю.Н. Кулюткин, В.А. Сластенин,
Г.С. Сухобская, Г.И. Щукина т.б. ғалымдардың еңбектерінде
зерделеді[52.41.81.63].
Ғалым В.Г. Воронцова өз зерттеуінде төмендегідей мәліметті келтіреді:
мұғалім базалық педагогикалық біліміне 5 жыл, оның берік тұғырнамасының
қалыптасуына 3 жыл, жоғары оқу орнын бітірген студент өз мамандығына
бейімделуі үшін ең аз дегенде 3 жыл керек, ал жақсы маман болып қалыптасуы
ең жақсы дегенде 11 жылдан кейін ғана іске асады [19].
Ғалымның зерттеуінен көріп түрғанымыздай, мұғалімнің институт қабыр-
ғасында алған білімі оның өз маманының шебері атануына аздық етеді мұ-
ғалімнің кәсіби біліктілігін арттыруда педагог кадрлардың біліктілігін
жетіл-діру қайта даярлау институттарының рөлі айқын көрінеді.
Педагогикалық әдебиеттер мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі бойынша
жүргізілген көптеген қорытындылардың көрінісі ретінде беріледі. Мәселен
мұғалімнің кәсіби біліктілігін жетілдіру жүйесі төмендегідей блоктарды
қамтиды: тұлға - ізгілік бағыттылық; педагогикалық ақиқатты жүйелі көре
алуы; пәндік салада білімнің жинақталуы; педагогикалық технологияны
меңгеруі; педагогикалық тәжірибені интеграциялау қабілеттілігі; педагогтың
креактивті тұлғалық сапасның қалыптасуы; педагогтың шығармашылық
ізденісінің қалыптасуы; инновациялық педагогикалық технологияны меңгеруі
т.б. [41].
И.Ф. Харламов мұғалімнің кәсіби өсуінің сатыларын төмендегідей
көрсетеді: педагогикалық біліктілік; педагогикалық шеберлік; педагогикалық
шығармашылық; педагогикалық жаңашылдық [20].
Н.В. Кухарев, И.А. Зязюн, М.А. Құдайқүлов, Л.М. Ахметзянова, И.Д.
Багаева т.б. ғалымдар педагогикалық біліктілік, педагогикалық
шеберлік, кәсіби біліктілік ұғымдарының мағынасын ашуға тырысады. Ғалым
И.А. Зязюнның анықтамасы бойынша, педагогикалық шеберлік - педагогикалық
іс-әрекетті өзіндік ұйымдастырудың жоғары деңгейін қамтамасыз ететін
тұлғалық қасиеттер жиынтығы. Педагогикалық шеберлікке жататындар:
гуманитарлық бағыттылық (қызығушылық, қүндылық, идеал); кәсіби білім (пәнді
оқыту әдістемесі, педагогика, психология салалары бойынша); педагогикалық
қабілеттілік (коммуникативтік, перцептивтік қабілеттілік, динамизм,
креативтік); педагоги-калық техника (өзін басқара алуы, өзара қарым-қатынас
жасай алуы) [16].
Қазіргі кезеңде мұғалімнің жалпы педагогикалық білімінің жиынтығы
педагогикалық ғылымдар функциясы мен мұғалімнің кәсіби іс-әрекеттік
құрылымы тұрғысынан ашылады:
Ғылыми-теориялық, практикалық, әдіснамалық білімдер жиынтығының өзара
байланысы (Н.В. Кузьмина, И.Т. Огородников, В.А. Сластенин және т.б.);
Ғылыми-теориялық пен мұғалімнің іс-әрекетін реттейтін нормативтік
білімнің үйлесімділігі (В.В. Краевский);
Мазмұндық іс-әрекеттілік білім бірлігі (М.Н. Скаткин);
4) Іргелі инстументалдық білімдер бірлігі (С.И. Архангельский);
5)Теориялық практикалық білімдер үйлесімділігі (Ю.Н. Кулюткин,
В.Н. Никитенко) [39].
Жоғарыда келтірілген жүйеде көрініп тұрғандай мұғалім білімінің екі
жақты бағыттылығы бар: кәсіби іс-әрекеттің әдіснамалық іргетасы және
тікелей практикалық әрекеттің құралы.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерге жасаған талдауымыз жалпы педагогикалық
білім құрылымдық элементтерін анықтайды: педагогикалық құбылыстардың даму
заңдылықтары бойынша іргелі идеялар, концепциялар, заңдар туралы білім;
негізгі педагогикалық теория, категория ұғымдар бойынша білім; негізгі
педагогикалық фактілерді білу; оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу әдістемесі.
Жалпы педагогикалық білім мұғалімнің ойлау қабілетін дамытудың өзегі
болып табылады. Сондықтан педагогикалық ойлау мұғалімнің инновациялық
даярлығын қалыптастырумен тікелей байланысты, педагогикалық іс-әрекеттің
құрылымдық бірлігіне мүгалімнің ойлау іс-әрекетін алуға болады (Ю.Н.
Кулюткин, В.А. Сластенин, Л.Ф. Спирин, М.Л. Фрумкин) [24,27].
Ғалымдар ғылыми-педагогикалық ойлаудың көптеген критерийлері мен
параметрлерін ажыратады: тәрбиелік құбылыстар мен фактілерді біртұтастықка,
өзара бірлікте, өзара байланыста талдай алу қабілеттілігі; педагогикалық
практикада ойлаудың барлық түрлерін пайдалана алу қабілеттілігі;
практикалық, шығармашылық ізденісте жаңа идея мен теорияларды пайдалана алу
қабілетілігі есепке алынады.
Н.М. Зверева, А.К. Касьян, т.б. педагогтар ғылыми-педагогикалық ойлаудың
төмендегідей белгілерін атап көрсетеді: негізгі фактілерді қосалқыларынан
ажырата білу, бақылау жүргізе алу, оны талдай алуы; эксперимент қоя алуы
(жүргізу, нәтижесін шығару, қорытынды талдау); гносеологиялық циклды
мойындау және оның әрбір кезеңдерінде белсенді ізденістер жүргізу;
теориялық білімнің құрылымын түсіну; жалпы ғылыми идеялар мен принциптерді
меңгеру; табиғи күрделі құбылыстан оның негізгісін ажырата алуы; ғылыми
жаратылыстану танымының әдістерін меңгеру, оны әдіснаманың жалпы ғылыми
әдістерімен үйлестіре алуы; құбылыстар мен үрдістерді өзара байланыста
қарастыру, олардың мағынасын, қарама-қайшылықтарын аша білу [34].
Біздің зерттеуіміздің негізгі ұғымдары болып қалыптастыру, дайындық,
инновация табылады. Зерттеу проблемасына сәйкес басты ұғым
қалыптастыру.
Қалыптастыру ұғымы педагогиканың тәрбие, оқыту, білім беру,
даму ұғымдарымен қатар барлық педагогика оқулықтарында қарастырылады.
Қалыптастыру ұғымына берілген анықтама әлі күнге дейін алғашқы мағынасын
жойған емес, тек оның берілу реттілігі ғана өзгеріп тұрады: кей оқулықтарда
оның мағынасы арта түседі де, ал кейбір оқулықтарда тарылып та жатады. И.П.
Подласый педагогикалық әдебиеттерде қалыптастыру ұғымы көбінесе тұлғаға
кездейсоқ, басқаруға келмейтін әсерлесуге қатысты айтылатынын анықтады,
яғни педагогикалық іс-әрекеттердегі қалыптастыру ұғымының қолдану ретін
анықтап көрсетті: оқыту- білім беру - тәрбиелеу - дамыту - қалыптастыру
[40].
Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру барысында оқыту, білім
беру, тәрбиелеу, даму үрдістері де қатар жүріп бірін-бірі толықтырып оты-
рады.
Ғалым И.П. Подласый бойынша, қалыптастыру - адамның әлеуметтік тір-шілік
иесіне өту үрдісі, даму - адамның ағзасындағы сандық сапалық өз-герістер
үрдісі, тәрбие - жеке тұлғаны қалыптастырудың мақсатты ұйым-дастырылған
үрдісі, білім беру — оқытудың нәтижесі, оқыту — ой мен танымдық
қабілеттерді дамытуды қамтамасыз ететін, білік, білік дағдылар жүйесін
саналы терең меңгеруге бағытталған мұғалім мен оқушы арасындағы іс-
әрекеттің екіжақты үрдісі [40, 27].
Бұл жерде ғалым И.П. Подласыйдың білім беру, тәрбие, даму, қа-
лыптасу, оқыту ұғымдарына берген анықтамаларынан көрініс тапқандай,
білім берудің субъект-субъектілік парадигмасына негіздеме жасағандығы ай-
қын.
Ал. Ж.Әбиев, С.Бабаев, А.Құдиярованың педагогика оқулығында бүл
ұғымдарға төмендегідей анықтамалар беріледі:
а) тәрбие — бүл жеке адамның қоғамдық тәрбиені (білімді, ептіліктер мен
дағдыларды, шығармашылық іс-әрекеттер тэсілдерін, әлеуметтік рухани
қатынастарды) игеру үшін бағытталған белсенді іс-әрекетін қолдап,
қуаттаушы, әрі ұйымдастырушы мақсат бағдарлы, әрі сапалы орындалатын
педагогикалық үрдіс;
э) оқыту - оқушыны білімдендіру, тәрбиелеу, дамыту мақсатында
бағытталған алдын-ала жоспарланған іс-әрекет;
б) даму - бұл жеке адам сапалары мен қасиеттеріндегі сандық өзгерістер
жүйесі;
в) қалыптасу — жеке адам дамуының көрінісі ретінде оның кемелденуі мен
тұрақты сапалар мен қасиеттерді иемденуі [43].
Ал кейбір педагогикалық әдебиеттерде қалыптасу мен қалыптастыру
ұғымы синонимдер ретінде пайдаланады.
Педагогика мен психологияда жеке тұлғаның қалыптасуы термині жиі
қолданылады. Бұл жеке тұлғаның дамуының көрінісі дегенді оның пайда болып,
тұтастыққа, бір қалыпты қасиеттерге және сапаларға ие болғанын біл-діреді.
Қалыптастыру (қалыптасу) дегеніміз бір нәрсеге пішін (форма) мен
тұрақтылық беру, толықтық пен нақты бір түр беру [44, 43].
Қалыптастыру ұғымы әдебиеттерде кеңінен қолданылады. Қалыптастыру
дегеніміз қандай да бір нәрсеге нақты пішін беру, оны аяқтау. Сонымен,
қалыптастыру деп дамудың кез келген үрдісін емес, тек қана аяқталған,
мақсатына жеткен даму үрдісін атауға болады. Басқаша айтқанда
қалыптастыру, қандай да бір істі түпкілікті аяқтау дегенді білдіреді
[45].
Жоғарыда келтірілген анықтамаларды саралай келе, мұғалімнің инновациялық
даярлығы кәсіби білім беру арқылы жүзеге асатындығы туралы ғылыми
тұжырымдама жасаймыз.
Біз өз зерттеуімізде қалыптастыру ұғымын осы мағынада қабылдаймыз.
Бірақ қандай да бір нәрсенің қалыптасуы, осымен оның дамуы аяқталды деген
пікір туындамауы керек. Ғалым В.Е. Гмурманның анықтамасы бойынша жеке
тұлғаны қалыптастыру барлық факторлардың әсерінің нәтижесі: түқым
қуалаушылық, физикалық әлеуметтік орта, тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеу, іс-
әрекет үрдістеріндегі өзіндік өзгерістер [46].
Қазіргі заманға лайық өмірден өз орнын табатын, бейімді, іскер
мамандарды қалыптастыруда кәсіби даярлықты қалыптастыру жүйелі іске
асырылуы қажет. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010
жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламада ... білім берудің тиімді жұмыс
істейтін қазақстандық жүйесі қалыптасатын, қазіргі әлемде Қазақстанның
лайықты орын алуына мүмкіндік беретін оқыту мен кадрларды даярлаудың
сапалық білім деңгейіне қол жеткізетін болады деп атап көрсетілген. Яғни,
жаңа қоғамға жаңа сапалы адам керек. Осындай адамды қалыптастыру -
қазіргі заманғы білім беру жүйесінің алдында түрған басты міндет. Жеке
тұлғаның, бүкіл халықтың, қоғамның тағдыры оқушы еңбегіне тікелей
байланысты. Мектеп мұғалімінің өз қызметін шығармашылық бағытта ұйымдастыра
білуі үшін, ең алдымен, өз қызметінің мәнін түсіне алуы - басты шарт [47].
Мектеп мұғалімі қызметінің негізгі мәні - оқушыны оқыту, тәрбиелеу, да-
мыту ғана емес, сол үрдістерді басқаруды шығармашылықпен жаңаша ұйым-
дастыра білу. Президенттің 2005 жылы 18 ақпанда халыққа Жолдауындағы XXI
ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық деген
сөзі әрбір педагогты ойландыруы тиіс. Өйткені, мұғалім еңбегінің бүгінгі нә-
тижесі қандай болса, елдің, қоғамның ертеңі, болашағы сондай болмақ [48].
Ал жаңа формацияның жаңа мұғалімінің сапа көрсеткіштерінің бірі оның
инновациялық іс-әрекетінің мәдениеті болып табылады.
Зерттеу жұмысымыздың бағытына қарай мұғалімнің инновациялық даяр-ығын
калыптастырудың бірден бір көрсеткіші ретінде мұғалімнің инновация-лық іс-
әрекетінің мәдени жақтарын қарастырамыз. Біздің жұмысымызда мәдениет
адамның мәдени рухани құндылықтарды қүру мақсатындағы еңбек іс-әрекеті мен
ақыл-ой іс-әрекеттерін біріктіретін іс-әрекеттің жоғары деңгейі ретінде
алынады.
Ғалым М.А. Қүдайқүловтың пікірінше, кез келген іс-әрекеттің тиімдісі бі-
лім, білік және ынтаның бірлігі әсерінде жүзеге асады. Дәл осы сапалар
еңбек үрдісі мәдениетінің әртүрлі деңгейінде дамиды және жетіледі. Мысалы,
білім біліктіктен жоғары, білім мен біліктілік бар, бірақ ынта жоқ; ынта
мен білім бар, бірақ біліктілік жоқ т.б. [49].
Болашақ маманның мәдениетін қалыптастыру мәселелері Н.Б. Крылова, Г.И.
Калиева т.б. ғалымдардың еңбектерінде көрініс табады. Ғалым Г.И.
Калиеваның пікірінше, қазіргі заман талабына сай болашақ маманның
мәдениеттілігі оның іс-әрекеті мен тұлғалық сапалық көрсеткіштері арқылы
анықталады. Ал Н.Б. Крылованың зерттеуіне сүйенсек, маманның мәдениетінің
көрсеткіштеріне жататындар: ойлау кеңістігінің деңгейі, дүниетаным
калыптасуының бағыттылығы мен дәрежесі, жеке іс-әрекет нормасының
әлеуметтік маңыздылығы, іс-әрекеттің әртүрлі әдіс-тәсілдерін меңгеруі,
эмоциональды қабылдаудың сипаттамасы мен интуициясы. Бұлардың негізінде
тұлға мәдениетінің дамуының жалпы көрсеткіші жан-жақты шығармашылық
белсенділігінің өлшемі жатады [41].
Мұғалімнің педагогикалық мәдениеті мен кәсіби бағыттылық құндылықтарын
қалыптастыруға ғалымдар И.Д. Богачева, Е.Б. Бондаревская, С.Б. Елканов,
И.Ф. Исаев, В.Г. Максимов, А.В. Мудрик, В.А. Крутецкий, Н.Н. Никитина, Б.Б.
Никитенко, В.А. Сластенин, Е.Н. Шиянов, Л.С. Яковлева, Ш.Т. Таубаева және
т.б. өз зерттеулерін арнады [42].
Жоғарыда аты аталған ғалымдардың ғылыми жұмыстарын зерделей келе қазіргі
кезеңде педагогикалық мәдениет мұғалімнің өз мамандығы саласындағы жалпы
мәдениет, педагогтың ішкі қасиеттерінің жоғары кәсібилігі, пәннің оқыту
әдістемесін меңгеру т.б. мәдени қабілеттіліктердің интегралданған сапасы
ретінде қарастырылады. Қоғамның ұдайы алға жылжу тенденциясына сәйкес
(өркениет, ашық қоғам, жаьандану) білім берудегі мәдени бағытқа ерекше
көңіл аударылуда [43].
Педагогикалық мәдениеттің қүрамды бөліктері: элеуметтік-педагогикалық,
ғылыми-педагогикалық, кәсіби-педагогикалық, тұлғалық. Педагогикалық
мәдениетті әртүрлі бағытта қарастыруға болады: педагогикалық іс-әрекетті
реттеуші құндылықтар жүйесі (аксиологиялық бағыт); іс-әрекеттілік
бағыттылық (педагогикалық іс-әрекеттің мақсаты, әдіс-тәсілі, қүралы, оны
жетілдіру деңгейі, бағалау критерийлері мен нәтижесі); тұлғалық бағыттылық
(педагог тұлғасының жалпынама көрінісі).
Педагогикалық мәдениет - тәрбие мен білім берудің рухани мате-риалдық
құндылықтары кең көлемде көрініс табатын, тәрбие-білім беру үрдісін жүзеге
асыратын, тұлғаның әлеуметтенуін, ұрпақтар алмасуының тарихи үрдісін
қамтамасыз ететін шығармашылық іс-әрекеттер әдісі, жалпыадамзаттық
мәдениеттің бөлігі [44].
Педагогикалық қызметтің түпкі мақсатын ғалым В.Л. Бенин өзінің Педа-
гогикалық мәдениетті қалыптастыру мен дамытудың теориялық-әдіснамалық
негіздері атты докторлық зерттеу жұмысында береді. Автор мұғалімнің
педагогикалық мәдениетінің тұлғалық бағыттылық көрсеткіштерін анықтайды.
Педагогикалық мәдениеттің қүрамды бөліктері:
инвариантты бөлік: балаларға қатысты мұғалімнің ізгілік көзқарасы,
оның тәрбиешіге тән қасиеттері; психологиялық-педагогикалық құзыреттілік
жоғары педагогикалық ойлау қабілеті, туындаған инновациялық пробле-
маны оқушы көзқарасымен шеше алу қабілеті; мұғалімнің жеке басының кәсіби
мәдениеті, өзін-өзі дамыта алу қабілеті, өзінің іс-әрекетін өзі реттей
алуқабілеті, оқушылармен қарым-қатынас жасай алу қабілеті;
вариативтік бөлік: өз пәні бойынша жоғары білімділік, оқыту мазмұны
мен инновациялық технологиялармен жұмыс жасай алу қабілеті, өз іс-
әрекетіндегі шығармашылық бағыт, өзінің жеке педагогикалық іс-әрекетін
тұлға-бағыттылық жүйе (дидактикалық, тәрбиелік, әдіснамалық) негізінде қоя
алуы, авторлық білім беру жобаларын құрастыра алу қабілеттілігі [45].
Мұғалімнің педагогикалық мәдениет деңгейлері төмендегідей мазмұнда
анықталынды: жоғары (жеке-шығармашылық); жеткілікті (кәсіби бейімділік);
жалпы (кәсіби емес - репродуктивтік); қанағаттанарлықсыз.
Мұғалімнің ізгілік, рухани, шығармашылық тұлғасының қалыптасуына, оның
педагогикалық іс-әрекет әдістерін еркін таңдауда оған көбіне өзі қызмет
ететін мектебі, ондағы педагогикалық орта мен ұжымдағы психологиялық ахуал,
инновациялық үрдістер әсер етеді.
Біздің зерттеу проблемасына сәйкес, мұғалімнің инновациялық даярлығын
қалыптастыруда мұғалімнің инновациялық мәдениеті философия мен әдіснама
ғылымдарының білімін де қамтиды. Сондықтан мұғалімнің инновациялық
даярлығын қалыптастыруда біз айтқандай философиялық мәдениеттің
төмендегідей критерийлерін басшылыққа аламыз: адамдардың өзара рухани қарым-
қатынасындағы ақпараттар ағынының молаюы; адамның еркін белсенділігі, оның
жаңа ақпарат алуға ұмтылысы; адамның іс-әрекет барысында субъект пен объект
позицияларын алмастыра алу қабілеті, ақпарат беруші мен оны тасымалдаушы
қабілеттерінің болуы; ғылым мен философия тарихында әртүрлі кең көлемдегі
материалды еркін меңгеруі; өзінің қоғамдық белсенділігін арттыру үшін
философиялық білімді үнемі молайтып, жетілдіріп отыру, оны қажетіне
пайдалана алуы; мәдени-тарихи дамудың негізін түсіне алуы; орындаушыдан
тапсырма берушіге еркін алмаса алуы; ұғымдарды түсіне алу қабілеттігі, кез-
келген тұжырымдарды үсыну, оны талдай алу қабілеті, негізгіні қосалқыдан
айыра білу, алынған ақиқаттан қарама-қайшылық көре алуы; логика заңдары мен
принциптерін меңгеруі [45].
Педагогикалық мәдениет - тәрбие мен білім берудің рухани мате-риалдық
құндылықтары кең көлемде көрініс табатын, тәрбие-білім беру үрдісін жүзеге
асыратын, тұлғаның әлеуметтендіру, ұрпақтар алмасуының тарихи үрдісін
қамтамасыз ететін шығармашылық іс-әрекеттер әдісі, жалпыадамзаттық
мәдениеттің бөлігі [45].
Педагогикалық қызметтің түпкі мақсатын ғалым В.Л. Бенин өзінің Педа-
гогикалық мәдениетті қалыптастыру мен дамытудың теориялық-әдіснамалық
негіздері атты докторлық зерттеу жұмысында береді. Автор мұғалімнің
педагогикалық мәдениетінің тұлғалық бағыттылық көрсеткіштерін анықтайды.
Педагогикалық мәдениеттің қүрамды бөліктері:
швариантты бөлік: балаларға қатысты мұғалімнің ізгілік көзқарасы,
оның тәрбиешіге тән қасиеттері; психологиялық-педагогикалық қүзыреттілік
жоғары педагогикалық ойлау қабілеті, туындаған инновациялық пробле-
маны оқушы көзқарасымен шеше алу қабілеті; мұғалімнің жеке басының кәсіби
мәдениеті, өзін-өзі дамыта алу қабілеті, өзінің іс-әрекетін өзі реттей алу
қабілеті, оқушылармен қарым-қатынас жасай алу қабілеті;
вариативтік бөлік: өз пәні бойынша жоғары білімділік, оқыту мазмұны
мен инновациялық технологиялармен жұмыс жасай алу қабілеті, өз іс-
әрекетіндегі шығармашылық бағыт, өзінің жеке педагогикалық іс-әрекетін
тұлға-бағыттылық жүйе (дидактикалық, тәрбиелік, әдіснамалық) негізінде қоя
алуы, авторлық білім беру жобаларын құрастыра алу қабілеттілігі [47].
Мұғалімнің педагогикалық мәдениет деңгейлері төмендегідей мазмұнда
анықталынды: жоғары (жеке-шығармашылық); жеткілікті (кәсіби бейімділік);
жалпы (кәсіби емес - репродуктивтік); қанағаттанарлықсыз.
Мұғалімнің ізгілік, рухани, шығармашылық тұлғасының қалыптасуына, оның
педагогикалық іс-әрекет әдістерін еркін таңдауда оған көбіне өзі қызмет
ететін мектебі, ондағы педагогикалық орта мен ұжымдағы психологиялық ахуал,
инновациялық үрдістер әсер етеді.
Біздің зерттеу проблемасына сәйкес, мұғалімнің инновациялық даярлығын
қалыптастыруда мұғалімнің инновациялық мәдениеті философия мен әдіснама
ғылымдарының білімін де қамтиды. Сондықтан мұғалімнің инновациялық
даярлығын қалыптастыруда біз айтқандай философиялық мәдениеттің
төмендегідей критерийлерін басшылыққа аламыз: адамдардың өзара рухани қарым-
қатынасындағы ақпараттар ағынының молаюы; адамның еркін белсенділігі, оның
жаңа ақпарат алуға ұмтылысы; адамның іс-әрекет барысында субъект пен объект
позицияларын алмастыра алу қабілеті, ақпарат беруші мен оны тасымалдаушы
қабілеттерінің болуы; ғылым мен философия тарихында әртүрлі кең көлемдегі
материалды еркін меңгеруі; өзінің қоғамдық белсенділігін арттыру үшін
философиялық білімді үнемі молайтып, жетілдіріп отыру, оны қажетіне
пайдалана алуы; мәдени-тарихи дамудың негізін түсіне алуы; орындаушыдан
тапсырма берушіге еркін алмаса алуы; ұғымдарды түсіне алу қабілеттігі, кез-
келген тұжырымдарды үсыну, оны талдай алу қабілеті, негізгіні қосалқыдан
айыра білу, алынған ақиқаттан қарама-қайшылық көре алуы; логика заңдары мен
принциптерін меңгеруі, үйренуі, әріптестерінің озат тәжірибесін үйренуі,
зерттеу, пайдалануды айтады [47].
Мұғалімнің зерттеу мәдениеті мұғалімнің инновациялық даярлығын
қалыптастыруда негізгі құрал болмақшы. А.И. Кочетов, Н.В. Кухаревтің
еңбектерінде мұғалімнің зерттеу мәдениеті оқыту мен тәрбие үрдісінде,
педагогикалық шығармашылықтың зерттеу бағытын жетілдірудің нәтижесі ретінде
қарастырылады. Ғалым Н.В. Кухарев Педагог-мастер- педагог-исследователь
атты монографиясында жалпы білім беретін мектептің өзін-өзі дамытатын жүйе
жағдайында педагог-зерттеушінің қалыптасуының жүйе-құрылымдық нобайын
ұсынады. Ғалым ұсынған ғылыми-практикалық құрылым педагогтың зерттеуші
ретінде педагогикалық еңбектің тиімділігін жобалау мен диагностикалауға
бағытталады [48].
Зерттеу элементтері педагогикалық инновациялық іс-әрекетке де тиесілі.
Шығармашылықпен жұмыс жасайтын мұғалім зерттеуші-мұғалім қызметін де
атқарады. Шығармашылықпен жұмыс жасайтын мұғалімдердің, жаңашыл
мұғалімдердің іс-тәжірибесін зерттеу - педагогика ғылымының дамуының басты
шарты.
Соңғы кезде, қоғамның жаңаруына байланысты, жаңа формацияның жаңа
мұғалімін - педагог-зерттеуші ретінде қарастырып жатырмыз. Педагог-зерт-
теуші әрі пән мұғалімі ретінде, әрі тәрбиеші ретінде де жоғары деңгейдегі
ма-ман, ол әртүрлі зерттеу әдістерін жақсы меңгерген, педагогика,
психология, философия саласындағы арнайы білімі бар. Педагог-зерттеуші
қазіргі мектеп проблемаларымен жақсы таныс. Педагог-зерттеуші - өз ісіне
деген жауапкер-шілігі жоғары, белсенді, шығармашыл мұғалім. Педагог-
зерттеуші алынған проблема төңірегінде өз оқушыларымен эксперимент жүргізе
алатын, оның нәтижесін бағалай алатын озат мұғалім [42].
Біздің жүргізген зерттеуімізге сәйкес, мұғалімнің кәсіби-зерттеу іс-
әреке-тіне даярлау мотивациялық, когнитивтік технологиялық компоненттері
бар біртұтас тұлғалық жүйенің сипаттамасын меңгеру болып табылады.
Қазақстанда, соңғы 37 жыл ішінде (1970-2007 ж.ж.) мұғалімнің зерттеу
мәдениеті мен педагогикалық шығармашылықты дамыту проблемаларына арналған
50-ден астам кандидаттық докторлық ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілді.
Олардың ішінен зерттеуімізге қатысты З.А. Исаева, Г.Б. Омаро-ваның т.б.
зерттеулерін атауға болады.
Ғалым З.А. Исаеваның Университеттік білім беру жүйесінде педагогтың
кәсіби-зерттеу мәдениетін қалыптастыру атты докторлық зерттеу жұмысы пе-
дагогтың кәсіби-зерттеу мәдениетінің теориялық әдіснамалық негіздерін
ашуға арналады [49].
Ал ғалым Г.Б. Омарованың Мектептің педагогикалық үжымының ғылыми-
зерттеу жұмысына даярлығын қалыптастыру атты кандидаттық зерттеу жұмысында
қазіргі жағдайда мектептің педагогикалық үжымын ғылыми-зерттеу жұмыстарын
жүргізуге даярлауды қалыптастырудың ерекшеліктері сараланып, оның құрылымы,
мағынасы, мазмұны ашылады, нобайы жасалынып, оны жүзеге асырудың жолдары
көрсетіледі [52].
ТМД елдерінде соңғы 20 жыл көлемінде болашақ мұғалімдерді ғылыми-зерттеу
жұмысына даярлау проблемасына арналған 20-ға жуық кандидаттық зерттеу
жұмыстары жүргізілді. Мәселен, Л.Ф. Авдеева Студенттердің ғылы-ми-зерттеу
жұмыстарының жүйелілігінің психологиялық-педагогикалық факторлары атты
кандидаттық зерттеу жұмысында студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстары,
студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстарының жетістігі ғылыми ұғымдарына
сипаттама беріп, студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізудің тиімді
психологиялық-педагогикалық факторларын ай-қындады [43].
Н.С. Амелина Педагогикалық жоғары оқу орны студенттерінің оқу-зерт-
теушілік жұмысы кандидаттық зерттеу жұмысында педагогикалық жоғары оку
орындарында студенттердің оқу-зерттеу іс-әрекеттерін ұйымдастыру үрдісі
зерттелінеді. Болашақ мұғалімдердің оқу-әдістемелік жұмыстарының тиімділі-
гі, жетістіктерін анықтайтын психологиялық-педагогикалық факторлар мен оның
алғышарттары айқындалады [49].
Ресейлік ғалым Л.В. Леонова өзінің Оқу орындарының инновациялық жұмыс
жағдайында мұғалімнің зерттеу іс-әрекетін жетілдіру жолдары кандидаттық
зерттеу жұмысында мұғалімдерді зерттеу жұмысына даярлау үрдісі жан-жақты
зерттелінеді: мұғалімнің зерттеу жұмысын тиімді жүргізудің педагогикалық
шарттары анықталынады; мұғалімді зерттеу жұмысына даярлаудың мотивациялық
сферасын қалыптастыру, әртүрлі қолдау көрсету жолдарын анықтау, мұғалімнің
инновациялық іс-әрекетпен (мораль-психологиялық, ғылыми-техникалық,
материалды-техникалық т.б.) айналысуға қолайлы жағдайлар мен педагогикалық
шарттарды айқындау, қосымша сабақтар жүргізу эксперименттік жұмыс жүрісін
бақылау); зерттеу іс-әрекетіне мұғалімдерді даярлаудың мазмұны мен формасын
анықтау [45].
В.Н. Литовченко Ғылыми-зерттеу жұмыстары негізінде педагогикалық
мамандық студенттерінің зерттеушілік іскерліктерін қалыптастыру
кандидаттық зерттеу жұмысында университет студенттерінің ғылыми
белсенділігіне әсер ететін факторларды қарастыра отырып, студенттердің
ғылыми жұмыстарының толық мүмкіндіктерін саралай келе, оның студенттердің
зерттеу іскерліктерінің қалыптасуына әсерін атап көрсетеді, студенттердің
ғылыми-зерттеу жұмыстарының мазмұнын, құрылымын, деңгейлерін, жолдарын,
ерекшеліктерін айқындайды [426].
Ғалым Л.В. Мещерякова өзінің Педагогикалық инновацияны меңгеру
үрдісінде мұғалімнің шығармашылық әлеуетін дамыту кандидаттық зерттеу
жұмысында мұғалімнің педагогикалық инновацияны меңгеру үрдісінде
шығармашылық әлеуетін дамытуға қажетті шарттарды анықтап, педагогикалық
инновация меңгеру үрдісінде мұғалімнің шығармашылығын дамытудың объективті
субъективті факторларын айқындайды [47].
Н.Д. Волович, Л.С. Левченко, З.Г. Облицова, М.Н. Романова, В.А.
Степанова, П.Ж. Часакбай, Л.Т. Черновая т.б. ғалымдардың зерттеулері білім
беру саласы қызметкерлерінің біліктілігін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz