Оқушы қабілетін дамытуда мұғалімнің алатын орны

І Кіріспе

ІІ Негізгі бөлім
2.1. Оқушы қабілетін дамытуда мұғалімнің алатын орны
2.2 Қабілеттің деңгейлері және бейімділік

ІІІ Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Әрқандай іс-әрекетке байланысты адам қандай да қызметті орындауы қажет және сол істің тиімді нәтижесін қамтамасыз етуге жәрдем беретін сапаларға ие болуы тиіс. Мұндай дара психологиялық ерекшеліктер міндетті түрде, бір жағынан, өзіндік психикалық табиғатына ие болудан, екіншіден - әркімде өз алдына, қайталанбас көрінісінен жеке адам қабілеті деп аталады. Адам болғанның барлығы тік жүру, сөйлеу мүмкіндіктеріне ие, бірақ бұлардың бірі де шын қабілет тобына кірмейді, себебі, біріншісі - психологиялық құбылыс емес, екіншісі - баршада бірдей көрінетін әрекет. Қабілеттердің табысты іс-әрекетпен байланыстылығын баса айтумен, тиімді нәтижеге негіз боларлық дара-өзгермелі адам қасиеттерінің шеңберін тарылта қарастыру керек. Қабілетсіздерге қарағанда, қабілетті адам іс-әрекетті тезірек меңгереді, қажетті, мол нәтижеге оңай жетеді. Қабілет өз ішіне әртүрлі психофизикалық қызметтер мен психикалық процестерді ғана емес, сонымен бірге жеке тұлғаның барша даму деңгейін қамтыған әрі оларға тәуелді күрделі бірігім. Адамның сыртқы білім, ептілік, дағды әрекеттерінде көрінгенімен, қабілет табиғаты іс-әрекеттен бөлек. Мысалы, тұлға техникалық және білім жағынан күшті бола тұрып, қызметке келгенде болымсыз, ал кейбіреулер арнайы оқып, үйренбей-ақ күрделі қызметтерді атқарып, тиімді нәтиже беруге шебер.
Нақты көрінетін білім, ептілік және дағдылар қатарында қабілет адамның жүзеге асуы мүмкін қасиеттерінің бірі ретінде бағаланғаны жөн, яғни қабілет жерге тастаған дәнмен бірдей: қолайлы жағдай болса өнеді, кері жағдайда көрінбей-ақ жойылады.

1. К.Жарықбаев «Жантану негіздері». «Кітап» баспа үйі, 480009 Алматы қаласы, Гагарин даңғылы 93
2. «Бастауыш мектеп» журналы 2006 жыл № 11-12, 32-33 бет.
3. Бап – Баба С.Б «Жалпы психология» Алматы 2007 – 268 бет

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І Кіріспе

ІІ Негізгі бөлім
2.1. Оқушы қабілетін дамытуда мұғалімнің алатын орны
2.2 Қабілеттің деңгейлері және бейімділік

ІІІ Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кірсіпе

Әрқандай іс-әрекетке байланысты адам қандай да қызметті орындауы қажет
және сол істің тиімді нәтижесін қамтамасыз етуге жәрдем беретін сапаларға
ие болуы тиіс. Мұндай дара психологиялық ерекшеліктер міндетті түрде, бір
жағынан, өзіндік психикалық табиғатына ие болудан, екіншіден - әркімде өз
алдына, қайталанбас көрінісінен жеке адам қабілеті деп аталады. Адам
болғанның барлығы тік жүру, сөйлеу мүмкіндіктеріне ие, бірақ бұлардың бірі
де шын қабілет тобына кірмейді, себебі, біріншісі - психологиялық құбылыс
емес, екіншісі - баршада бірдей көрінетін әрекет. Қабілеттердің табысты іс-
әрекетпен байланыстылығын баса айтумен, тиімді нәтижеге негіз боларлық дара-
өзгермелі адам қасиеттерінің шеңберін тарылта қарастыру керек.
Қабілетсіздерге қарағанда, қабілетті адам іс-әрекетті тезірек меңгереді,
қажетті, мол нәтижеге оңай жетеді. Қабілет өз ішіне әртүрлі психофизикалық
қызметтер мен психикалық процестерді ғана емес, сонымен бірге жеке тұлғаның
барша даму деңгейін қамтыған әрі оларға тәуелді күрделі бірігім. Адамның
сыртқы білім, ептілік, дағды әрекеттерінде көрінгенімен, қабілет табиғаты
іс-әрекеттен бөлек. Мысалы, тұлға техникалық және білім жағынан күшті бола
тұрып, қызметке келгенде болымсыз, ал кейбіреулер арнайы оқып, үйренбей-ақ
күрделі қызметтерді атқарып, тиімді нәтиже беруге шебер.
Нақты көрінетін білім, ептілік және дағдылар қатарында қабілет адамның
жүзеге асуы мүмкін қасиеттерінің бірі ретінде бағаланғаны жөн, яғни қабілет
жерге тастаған дәнмен бірдей: қолайлы жағдай болса өнеді, кері жағдайда
көрінбей-ақ жойылады. Осыдан, қабілет-білім, ептілік және дағдыларды
игерудің мүмкіндік көзі, ал оның іске асу, аспауы көп жәйіттерге тәуелді.
Мысалы, балада керемет математиаклық қабілет болуы мүмкін, бірақ ол сол
баланың ғұлама-математик боларының кепілі емес. Арнайы таланттар (бағдарлы
оқу, шығармашыл педагог, отбасы мүмкіндіктері т.б.) орындалмаса, қабілет
дамымай жатып, өшеді. Қоғам қолдамауынан қаншама даналардың болмай жатып,
құрдымға кеткенін кім санапты? Ал мектепте үштік бағаға ептеп ілесіп
жүрген Альберт Эйнштейн әлемге әйгілі ғалым-физик болыпты.
Білім, ептілік және дағдылардың игерілуімен олардың қабілетпен тікелей
байланысы көріне бастайды, яғни іс-әрекетті игеру барысында қатыса отырып,
қабілет одан әрі дамиды, іс-әрекетке жаңа мазмұн мен сипат береді.
Математиканы оқымаған адамның математикалық қабілеті ешқашан да жарыққа
шықпайды: оны тек сандарды танып, олармен есеп кұрап, мәселе шешу барысында
ғана қалыптастыру мүмкін.
Сонымен, қабілет білім, ептілік және дағдылардың өздерінде көрінбей,
танып үйренуге орай нақты әрекетті игеру динамикасында (тез-шабан, оңай-
қиын) байқалады. Іс-әрекеттің нәтижесі, орындалу деңгейі мен тәсілдерінің
тиімділігі қабілетке тәуелді.
Қорытындылай келе, қабілет түсінігінің бүгінгі ғылым қабылдап
отырған үш негізгі көрсеткішін (Б. М. Теплов) атайық:
1. Қабілет - бір адамды екіншісінен ажырататын дара психологиялық
ерекшелік. Баршаға бірдей тән қасиеттері қабілет бола алмайды.
2. Қабілет - барша тұлғаға тән болған ортақ сапа емес, кей адамға ғана
дарыған қандай да бір не бірнеше іс-әрекетті табысты орындауға жарайтын
өзара ептілік.
3. Қабілет - нақты адамда топталған білім, ептілік және дағдылардан
оқшау, қажет әрекетті игеру желісінде ғана көрінеді.
Қабілет пен іс-әрекет арасындағы қатынасты сөз ете отырып, егер адам
іс-әрекетке байланысты талаптарды орындай алмаса, оның қабілетінің
жетімсіздігін атап өткен жөн. Мұндай тұлға қажетті білім қорын жинақтап,
ептіліктер мен дағдыларды қалыптастыруы үшін талай күш салып, ұзақ уақыт
жаттығуы тиіс, ал тәрбиеші-педагогтар оны оқытып, үйрету үшін үлкен
шеберлік пайдалануы лазым. Әйгілі режисер В. Немирович - Данченко Кім
болса, сол режисер бола алады ма? деген сұраққа Әлбетте, әркім де болады,
бірақ біреуге ол үшін 3 жыл оқып, тәрбиеленуі қажет, ал екіншіге - 30 жыл,
үшіншіге - 300 жыл да аз - деп жауап беріпті. Сонымен бірге, адам қабілеті
уақыт өтумен пайда болып, немесе қандай да қызметке орай қалыптасуы мүмкін.
Көрінген іс-әрекет жеке адам қабілетін дамыта алмайды. Адам
тіршілігінің жалпы кұрылымына назар аудара отырып, қабілет дамуына
ықпалсыз, керісінше, көрінген қабілет нышандарын тежеп, олардың жойылуына
себепші іс-әрекеттер барын байқау қиын емес. Мысалы, егер ән-күй не
шығармашылық қабілеті бар адам ауыр, қарапайым дене жұмыстарымен
шұғылдануына тура келсе, әрине, кейінгі іс ондағы табиғи қаланған
қабілеттердің дамуына оң әсер етуі екіталай.
Жеке тұлғаға байланысты дамытушы іс-әрекет жайында әңгіме қозғалғанда,
алдымен маңызды болуынан төңірегіне адамның барша мүмкіндіктерін жинақтай
алатын іс-әрекет ескерілуі қажет. Сондықтан, нақты әрекеттің дамытушылық
қасиетін тану үшін, оны жеке адаммен байланыстыра сипаттау керек. Бұл
жағынан бүкіл адам өмірімен қабысқан кәсіби қызметтің өзі де иесі үшін аса
мәнді де маңызды болмауы мүмкін. Өндірістік тапсырыстар мен қызметтік
міндеттер адамньщ шығармашылық мүмкіндіктері мен тұрмыстық бай тәжірибесін
толық және жан-жақты ашып бере алмайды.
Іс-әрекет адам қабілетін ұдайы дамыта бермейді, оның себебі - қабілет
пен іс-әрекет арасында белгілі сәйкестіктің болмауы. Бұл сәйкессіздіктің
мәні: әрқандай қабілет өзінде қалаған іс-эрекет мүмкіндіктерін қамтуынан
қай бір жағынан нақты орындалып жатқан іске қарағанда ауқымда да кең
мағыналы. Екінші жағынан, нақты іс-әрекет өзіне қатысты қабілеттен кеңірек
болып, басқа да қабілеттерді қажетсінуі мүмкін. Қалыпты адам өзінің дене
және ақыл кабілеттерінің оң пайызын ғана пайдаланады. Қолданған және онда
пайдаланбай қалған мүмкіндіктер айырмашылығы - адамның кім болып танылғаны
мен әлі де кім болатынының көрсеткіші.
Адам қабілеттерінің табиғаты осы күнге дейін ғалымдар арасында қызған
ой-пікір таласын тудыруда. Солардың ішінде өз басымдылығын танытқан, тарихы
Платоннан бермен қарай жалғасып келе жатқан қабілетгердің биологиялық
негізді екендігі және олардың нәсілдікке тәуелділігін дәріптейтін көзқарас.
Бұл бойынша, оқу мен тәрбие қабілеттердің пайда болу қарқынын өзгертуі ғана
мүмкін, ал олардың көрініс беруі бірыңғай емес. Мысалы, Моцарттың музыкалық
дарыны 3 жаста белгілі болған. Гайдн - 4, Дина Нүрпейісованың күйшілік
өнері 8 жасында байқалған. Сурет және сәулет өнері қабілеттері кейіндеу
білінеді: Рафаэль - 8 жаста, Ван-Дейк -10 жаста, Дюрер -15 жаста өнермен
айналыса бастаған.
Қабілетгердің нәсілдікке тәуелділігі туралы ғылыми зерттеулер әр
адамның қабілетін оның миының көлемі және салмағымен байланыстыра
түсіндіреді. Белгілі болғандай, ересек адамның ми салмағы орташа 1400 г.
Ұлы тұлғалардың, мысалы, И.С.Тургеневтің миі - 2012 г., Д.Байрон-1800
г., аталған көрсеткіштен біршама жоғары болған. Мұндай дәлелдер біршама
баршылық. Бірақ қабілет пен ми байланысына орай басқаша, кері дәлелдерді де
келтіруге болады: Ю.Либихтің миі - 1362 г., А.Франстың - 1017 г. Ал ең
ғажайыбы, өте ауыр ми 3000 г. артық ақыл-есі кем адамда байқалған. Солай да
болса, кең қауым арасында миы көп - ақылды деген ұғым көбірек жайылған,
осыдан маңдайы биік, жазық маңдай адамды сыртынан данаға баламалап, одан
келелі ой-пікір күтеміз, ал екі елі, тар маңдайлы адамның қабілетін
күнілгері жоққа шығарып, одан ешбір негізсіз үмітімізді үземіз.
Қабілетіне байланысты нәсілдік идея Франц Галльдың Френология
(рһrenos - ақыл, logos - білім) деп аталған психологиялық тағылымында
дәріптеледі. Френологтар адамның психикалық ерекшеліктерін оның бас
сүйегінің сыртқы формасымен ұштастыруға талпынды. Мұндағы тұжырым мәні: бас
миынын қабығы белгілі қабілеттерге мекен болған (локализация) бірнеше
орталықтардан құралады.

2.1 Оқушы қабілетін дамытуда мұғалімнің алатын орны
Адамның бойына жақсы адамгершілік қасиеттердің сіңісуі, өнер - білімді
игеруі тәрбиеге, салауатты өмірге, өскен ортаға, үлгі-өнеге берер ұстазға
байланысты. Осыны жақсы түсінген халқымыз - "Ұстазы жақсының-ұстамы
жақсы", "Тәрбиесін тапса адам болар, оқуын тапса білім қуар" деп ұлағатты
ұстаздың еңбегінің текке кетпейтінін өсиет еткен.
Жас ұрпақ тәрбиесінде үйлесімділік заңы салтанат құруы шарт, яғни ол
өзінің өсу есею кезінде ақ сүт беріп асыраған ата-анасымен де, көкірек
көзін ашқан ұстаздарымен де, қоршаған ортасы - табиғатпен де өзара үйлесім
таба білуі тиіс. Әдетте, нәресте дүниеге келерде жақсы не жаман болып
келмейді. Және де ол мүмкін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.