Тергеу іс-әрекеттері
1. Тергеу іс.әрекеттерінің тәртібі, ұғымы мен түрлері
2. Тергеу іс.әрекеті өндірісінің тәртібі
3. Атқарушылык ісжүргаудін заңдылығына прокурорлык қадағалаудыи маңызы мен максаты.
2. Тергеу іс.әрекеті өндірісінің тәртібі
3. Атқарушылык ісжүргаудін заңдылығына прокурорлык қадағалаудыи маңызы мен максаты.
Тергеу іс-әрекеттері ұғымы. Қылмыстық, іс бойынша тергеудің негізгі мазмұны деп қылмыстық іс жүргізу дәлелдемесі танылады, себебі, тергеушінің қызметі заңмен белгіленген іс жүргізу нысанында жүзеге асады.
Тергеу іс-әрекеттері — бұл тергеушінің немесе анықтау органының қылмыстық іс жүргізу заңының талаптарына сәйкес жүргізілетін іс жүргізу әрекеттері. Бұл әрекеттер қылмыстық істі объективті және толық анықтау үшін маңызы бар дәлелдемелерді тексеру, қорыту, жинау жолымен фактілі мәліметтерді белгілеуге бағытталады.
Басқа іс жүргізу әрекеттерімен салыстырғанда тергеу әрекеттері мынадай белгілермен сипатталады:
а) олар анықтау, тергеу органдары, тергеуші, анықтаушы үшін
танымдык сипатка ие болады;
б) алдын ала тергеу немесе қайтадан ашылған жағдайына
байланысты қылмыстық істі тергеу сатыларында ғана
тергеу әрекеттерін жүргізу;
в) бұл қызмет тек тергеу әрекеттері өндірісінің тәртібін
реттейтін іс жүргізу заңы негізінде жүзеге асады (жинау,
қоры¬ту, дәлелдемелерді алу);
Ережеге сай, заң әдебиеттерінде тергеу әрекеттері екі топқа бөлінеді:
а) дәлелдемелерді бекіту, тексеру, жинауға бағытталған тер¬геу іс-әрекеттері (қарау, тінту, алу, тергеу эксперименті, тану, т.б.);
б) алдын ала тергеу ісіне қатысушы адамдардың құқығын қамтамасыз етуге бағытталған тергеу іс-әрекеттері (мысалы, айыпталушыға іс бойынша өтініштерді, шағымдарды қарау, жәбірленушінің іске қатысты барлық материалдармен танысу құқығын түсіндіру).
Тергеу іс-әрекеттері — бұл тергеушінің немесе анықтау органының қылмыстық іс жүргізу заңының талаптарына сәйкес жүргізілетін іс жүргізу әрекеттері. Бұл әрекеттер қылмыстық істі объективті және толық анықтау үшін маңызы бар дәлелдемелерді тексеру, қорыту, жинау жолымен фактілі мәліметтерді белгілеуге бағытталады.
Басқа іс жүргізу әрекеттерімен салыстырғанда тергеу әрекеттері мынадай белгілермен сипатталады:
а) олар анықтау, тергеу органдары, тергеуші, анықтаушы үшін
танымдык сипатка ие болады;
б) алдын ала тергеу немесе қайтадан ашылған жағдайына
байланысты қылмыстық істі тергеу сатыларында ғана
тергеу әрекеттерін жүргізу;
в) бұл қызмет тек тергеу әрекеттері өндірісінің тәртібін
реттейтін іс жүргізу заңы негізінде жүзеге асады (жинау,
қоры¬ту, дәлелдемелерді алу);
Ережеге сай, заң әдебиеттерінде тергеу әрекеттері екі топқа бөлінеді:
а) дәлелдемелерді бекіту, тексеру, жинауға бағытталған тер¬геу іс-әрекеттері (қарау, тінту, алу, тергеу эксперименті, тану, т.б.);
б) алдын ала тергеу ісіне қатысушы адамдардың құқығын қамтамасыз етуге бағытталған тергеу іс-әрекеттері (мысалы, айыпталушыға іс бойынша өтініштерді, шағымдарды қарау, жәбірленушінің іске қатысты барлық материалдармен танысу құқығын түсіндіру).
ТЕРГЕУ ІС-ӘРЕКЕТТЕРІ
Тергеу іс-әрекеттерінің тәртібі, ұғымы мен түрлері
Тергеу іс-әрекеттері ұғымы. Қылмыстық, іс бойынша тергеудің негізгі
мазмұны деп қылмыстық іс жүргізу дәлелдемесі танылады, себебі, тергеушінің
қызметі заңмен белгіленген іс жүргізу нысанында жүзеге асады.
Тергеу іс-әрекеттері — бұл тергеушінің немесе анықтау органының
қылмыстық іс жүргізу заңының талаптарына сәйкес жүргізілетін іс жүргізу
әрекеттері. Бұл әрекеттер қылмыстық істі объективті және толық анықтау үшін
маңызы бар дәлелдемелерді тексеру, қорыту, жинау жолымен фактілі
мәліметтерді белгілеуге бағытталады.
Басқа іс жүргізу әрекеттерімен салыстырғанда тергеу әрекеттері мынадай
белгілермен сипатталады:
а) олар анықтау, тергеу органдары, тергеуші, анықтаушы үшін
танымдык сипатка ие болады;
б) алдын ала тергеу немесе қайтадан ашылған жағдайына
байланысты қылмыстық істі тергеу сатыларында ғана
тергеу әрекеттерін жүргізу;
в) бұл қызмет тек тергеу әрекеттері өндірісінің тәртібін
реттейтін іс жүргізу заңы негізінде жүзеге асады (жинау,
қорыту, дәлелдемелерді алу);
Ережеге сай, заң әдебиеттерінде тергеу әрекеттері екі топқа бөлінеді:
а) дәлелдемелерді бекіту, тексеру, жинауға бағытталған тергеу іс-
әрекеттері (қарау, тінту, алу, тергеу эксперименті, тану, т.б.);
б) алдын ала тергеу ісіне қатысушы адамдардың құқығын қамтамасыз етуге
бағытталған тергеу іс-әрекеттері (мысалы, айыпталушыға іс бойынша
өтініштерді, шағымдарды қарау, жәбірленушінің іске қатысты барлық
материалдармен танысу құқығын түсіндіру).
Тергеу іс-әрекеттерінің түрлері. Тергеу әрекеттерінің түрлеріне
мыналар жатады:
1) қарау;
2) күдіктіні ұстау;
3) жауап алу;
4) беттестіру;
5) тінту;
6) алу;
7) тану үшін көрсету;
8) куәландыру;
9) сараптама тағайындау;
10) тергеу эксперименттері;
11) іс болған жерді көрсетуін тексеру
12) салыстырмалы зерттеу үшін үлгі алу;
13) мәйіт эксгумациясы;
14) телефон жоне басқа да сөйлесулерді тыңдау;
15) пошта және телеграф жөнелтілімдерін тұтқындау;
16) мүлкін тұтқындау.
Келтірілген тергеу әрекеттерінің түрлері жеткілікті, толық деп
саналады.
Тергеу іс-әрекеті өндірісінің тәртібі
Тергеу іс-әрекеті өндірісініц тәртібі. К.Р ҚІЖК 201-бабында
белгіленген жалпы ережелер негізінде жүзеге асады. Тергеу іс-әрекеттерін
тек қылмыстық іс қозғалғаннан кейін арнайы өкілетті органдар мен лауазымды
адамдар жүргізеді (ҚР ҚІЖК 221-бап).
Барлық тергеу әрекеттері нақты және заңды негіздемелер болған кезде
ғана жүргізіледі.
Нақты негіздемелер — бұл белгілі бір қылмыстық іс бойынша тергеу
әрекеттерін орындау қажеттілігі мен мүмкіндігі растайтын нақты
мәліметтердің жиынтығы (ҚР КІЖК.200-бап).
Заңды негіздеме — белгілі бір қылмыстық іс бойынша тергеу әрекеттерін
орындайтын адамның заңды күшінің жиынтығы.
Кейде тергеу әрекеті өндірісі туралы шешім қаулы (тінту) түрінде, ал
кейде хаттама түрінде (күдіктіні ұстау) көрініс табады.
Бірқатар тергеу әрекеттерін анықтау барысында куәгерлердің және заңмен
көзделген адамдардың қатысуы талап етіледі (тінту, қарау, алу, куәландыру,
тергеу экспериментін тану).
Тергеу әрекеттері барысында ғылыми-техникалық кұралдар мен жабдықтарды
қолдану мүмкіндігі туындайтын кездер болады. Бұндай жағдайда ол туралы
тергеу әрекеті басталмас бұрын қатысушылардың барлығына хабарлануы керек
(ҚР ҚІЖК 201-бап 3-бөлік).
Тергеу әрекеттері өндірісіне арнаулы танымы мен іскерлігін қолдана
отырып бұл құралдармен іске көмек көрсету мақсатында маман қатысуы мүмкін
және аудармашы, педагог, қорғаушы қатысуы мүмкін.
Тергеу әрекеттерінің нәтижесі бойынша хатгама толтырылады, яғни арнайы
формасы бар, тергеу әрекетінің нәтижесі, мазмұны, фактісі көрсетілген
жазбаша құжат толтырылады (К.Р К1ЖК 203-бап).
Тергеу әрекеттері өндірісінің негізділігіне, заңдылығына және
уақытысында өткізілуіне жауапты болу қылмыстық іс бойынша тергеу жүргізетін
адамға міндеттеледі.
Куә мен жәбірленушіден жауап алу. Куә мен жәбірленушіден жауап алу —
алдын ала тергеу немесе сот талқылау кезінде, анықтау процесінде, жауап алу
кезінде олардың жазбаша не ауызша түрде берген хабарламаларынан мәлімет алу
мақсатында жүргізілетін тергеу әрекеті.
Куә мен жәбірленушіден жауап алу іс қозғалғаннан кейін және тергеу
әрекеті өндірісі басталған сәттен бастап жүргізіледі.
Куә — бұл іске қатысты қандай да бір жағдаймен таныс адам. Айыпталушы,
күдікті және жәбірленушінің өзі қылмыс окиғасы туралы акпаратты білетін
адам деп танылады, бірақ олардың жауабы куәнің жауабы ретінде саналмайды.
Сондыктан куәнің жауабы тек оның ауызша хабарлауы болуы мүмкін, ал
айыпталушының жауабы куәландыратын жауапқа жатпайды.
Жәбірленуші — бұл қылмыстық процесте оған тікелей қылмыспен моральдық,
дене және мүліктік зиян келтіреді деп ұйғаруға ол жөнінде негізі бар адам
(ҚР КІЖК 75-бап). Жәбірленуші деп тергеушінің қаулысына сәйкес болған
жағдайда ғана танылады. Куәмен салыстырғанда жәбірленуші іске қатысты
барлық материалдармен танысуға, өтініш не қарсылық білдіруге, тексеріп,
тиісті қорытындылар негізінде, нұсқаулықтар алып, олардың қалтықсыз
орындалуына бақылау жасап отырады.
ҚР Бас Прокурорының "Әкімшілік істер бойынша сот актілерінің
заңдылығына прокурорлык қадағалау туралы" Нұсқауына сай, конституциялық
және заңмен қорғалатын өзге де азаматтардың құқықтары мен мемлекеттің
қауіпсіздігін қорғауды қамтамасыз ету осы саладағы прокурорлық қадағалаудың
басымдық бағыттары болып табылады. Заңдылықты бұзушылықтың әр жағдайында
прокурор ҚР "Прокуратура туралы" Заңында қарастырылған барлық шараларын
қолдануға міндетті. Егер бұл заңда көрсетілген болса, сот пен жоғарғы
тұрған прокурор қажет деп тапқан жағдайда мемлекеттік мүддесі мен оның
қауіпсіздігіне қатысты, сыбайлас жемкорлық туралы өзі қозғаған істер
бойынша соның ішінде кәмелетке толмағандарға қатысты сайлау құқықтарына,
қоғамдық тәртіп пен имандылыққа, қоғамдық қауіпсіздік пен халықтың
денсаулығына қол сұғатын, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау, салық салу мен
кедендік істер саласында құқық бұзушылықтар туралы және қамауға әкеп
соқтыратын құқық бұзушылықтар туралы істер бойынша прокурор сотта қатысуға
міндетті. Сонымен қатар қорғаушы қатысатын (ӘҚБ туралы ҚР Кодексінің 589-
бабына сәйкес) істер бойынша прокурордың қатысуы міндетті. Сот қарауына
прокурорлық қатысуына не қатыспауына қарамастан сот актісі заңды күшіне
енгенге дейінгі мерзім ішінде заңдылығы міндетті түрде тексеріліп, заңсыз
сот актілері анықталған жағдайда оларға наразылық келтіру шараларын алу
барлық прокурорларға міндеттелген.
Атқарушылык ісжүргаудін заңдылығына прокурорлык қадағалаудыи маңызы мен
максаты.
Қазакстан Республикасының Конституциясына сэйкес соттың заңды күшіне енген
үкімдері мен каулылары, шешімдері мемлекеттік және мемлекеттік емес
органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, заңды тұлғалардың,
лауазымды адамдардың, азаматтардың бәріне бірдей міндетті және Қазақстан
Республикасыныңбүкіл аумагында мүлтіксіз орындалуга жатады.
Қылмыстык және азаматтык істер бойынша заңды күшіне енген сот актілерінің
орындалуы кезінде заңдылыктың сакталуынын маңызы зор.
86 V^-
і
Іс жүзінде сот актілерш орындау кезінде заңсыздықта жол беру фактілері
кездесіп жатады.Сондыктан аткарушылык іс жүргізідің заңдылыгына кадагалау
жасау прокуратура органына зацмен жүктелген.
' Бұл прокурорлык кадагалаудын пэні ҚР "Прокуратура туралы" Заңының 43-
бабымен айкындалган, ягни, олар:
1) сот тагайындаган жазалау мен мэжбур ету сипатынлагы езге де
шаралардыңаткарылуы кезінде адамдардың бас бостандыгынан айыру орындарында
болуынын заңдылығы;
2) аталган мекемелерде сотталған адамдарды ұстаудың заңда белгіленген
тэртібі мен шарттарыныц сакталуын, олардын кұкыктары мен бостандыктарының
корғалуы;
3) бас бостандыгынан айыруға қатыссыз жазаларды аткарудың заңдылыгы:
4) азаматтык жэне өзге істер жөніндегі сот шешімдерін аткару заңдылығы.
52.Прокурордың өкілеттігі.
Аткарушылык іс жүргізудің заңдылыгын қадағалауды жүзеге асыра отырып,
прокурор өз күзыреті шегінде( 44-бап):
1) адам кұкыктары туралы камалгандар мен сотталгандарга мейірбандыктұргыдан
қарау жөнінде Конституцияның, заңдардың және Қазакстан Республикасы
халықаралык шарттарыныңдэл және бірыңғай колданылуын талап етуге;
2) азаматгың, мемлекеттің кұкыктары мен мүлделерін корғау бойынша, сондай-
ак прокурордын. тала?ы мен өтініштері бойынша аткарушылык істер жүргізілуін
талап етуге және тексеруге;
3) сот тагайындаған жазалау және мэжбүр ету сипатындағы өзге де шараларды
аткарушы бас бостандыгынан айыру орындары мен мекемелерінде тексеру
мақсатымен кез келгенуакытта болуға;
4) ұсталғандардан, қамалғандардан, сотталғандар мен мәжбур ету сипатындагы
шаралар коланылған адамдардан жауап алуға;
5) осы адамдарды ұстауға, камауға, жазасын өтеуге, сондай-ак оларға мэжбүр
ету сипатындагы шараларды колдануга негіз болған құжаттарды талап етуге;
6) мэжбүр ету шараларын аткарушы бас бостандыгынан айыру ■ орындарында
немесе мекемелерінде заңсыз отырган эрбір адамды
өз каулысымен дереу босатуга;
7) бас бостандыгынан айыру орындарында жазасын өтеп жаткан адамдарга заңды
буза отырып, қолданылган тортіптік шаралардың
87
күшін жоюга, оларді.і өз каулысымен айыптык изолятордан, камералык үлгідегі
орыидардан немесе карцерден камаудан босатуға;
8) заңдарда белгіленген жағдайларда жазалауды атқарушы мекемелер
әкімшілігінін актілерін санкциялауга;
8-1) заңдарда белгіленген жағдайларда аткарушылык іс жүргізу орындарының
борышкердің банктердегі немесе банк операция-ларының жекелеген түрлерін
жүзеге асыратын ұйымдардагы акшасына және басқа мүлкіне тыйым салу туралы
актілеріне санкция беруге кұкылы.
Осы өкілеттіктердін мазмүны бойынша прокурорлык қадағалау пэнінің өз
жалгасын тауып. кеңейе түскенін байкаймыз.Прокурорлар кадагалау кезінде
түзеу мекемелері әкімшілігініңзаңсыз актілеріне наразылык келтіріп. олардың
күшін жоюга. жазасын өтеп жаткан адамдарға заңсыз колданылған шектеу
шаралырын токтатуг;;. заңдарга белгіленген тэртіппен олардың актілерін
санкциялауға хакылы.
Аткарушылык іс жүргізу заңдылығына қадағалау жасау екі бөлімнен тұрады: 1)
қылмыстық істер бойынша тагайындалған жазалардың орындалчы кезеніндегі
заңдылыктың сакталуына: 2) заңды кушіне енген соттың шсшімдерініц орындалуы
кезеніндегі заңдылыктың сакталуына прокурорлык кадагалау жасау.
Соттын заңды күшіне енген үкімдері мен каулылары Қазакстан
Республикасыныңқылмыстык-аткару заэдары негізінде орындалады.
КР қылмыстық - аткару заңдары Казакстан Республикасының қылмыстық-аткару
кодекхі және Қазакстан Реіліубликасының өзге де заңдарынан, сонгдай-
акжазаңы жэне сотталгандарга қылмыстық-кұкыктык ыкпал етудіңөзге де
шараларын аткару менөтеудіңтәртібін және жағдайларын белгілейтін
нормативтік кұкыктык актілерден тұрады. ҚР қылмыстық- аткару заңдарының
максаттары эділеттілікті калпына келтіру, сотталгандарды түзеу,
соггалғандардың да, өзге адамдардың да жаңа қылмыстар жасауынын^алдын-алу
болып табылады.Аталган максаттарга сәйкес қылмыстық-атқару заңдарының
міндеті жазаларды өтеудің тэртібі мен жагдайларын реттеу, сотталгандарды
түзеу кұралдарын анықтау, олардың күкықтарын, бостандыгы мен заңды
мүлделерін қорғау, оларга элеуметтік бейімделуге көмек керсету деп саналады
(ҚР қылмыстық-аткару кодексі 2-бап).
Іс жүзінде осы міндеттерді іске асырушы субъектілер тарапынан заңсыздықка
жол беріліп,сотталған адамдардың конституциялық күкыктарына елеулі зиян
келеді.Сондыктан да жазаңы аткару кезінде
f
заңдардың дәлме-дәл, біркелкі колданылуына, ягни заңдылықтың сакталуына
кадагалау жасау мемлекеттік органдар ішінде Генпрокуратура органына
жүктелген.
( Осы бағыттағы прокурорлык кадагалаудың объектілері болып:
1)ӘділетМинистрлігінің сот тагайындаган жазалау жэне мэжбүр
ету сипатындагы өзге де шараларды аткарушы бас бостандыгынан
айыру орындары мен мекемелері (түзеу колониялары, тәрбиелеү
колониялары, түрме, емдеу орындарыдергеу изоляторлары);
Түзеу мекемелерінде бас бостандыгынан айыру және өлім жазасы
жоніндегі жазалар іске асырылады.
2)Ішкі Істер Министрлігінің қылмыстық-аткарушылык
инспекциясы(бас бостандыгын айыруга қатыссыз жазалардың
орындалуын іске асыру);
3) тэртіптік әскери бөлімдер;
4) Денсаулык Министрлігінің психиатриялык стационары (мэжбұлеп емдеуді іске
асыру орны);
5) мамандандырылган арнайы мемлекеттік органдар (жасеспірімдерге арналган
арнаулы тәрбиелеу немесе емдеу-гәрбиелеу мекемелері):
6)ІІМ-н сезіктілер мен айыпкерлерді уакытша камауда ұстау р.золяторлары.
Казакстан Республикасының Бас Прокуроры заңмен көзделген осы окілеттіктерді
іске асыру, яғни прокуратура органдарынын лткару өндірісініңзаңдылыгын
пэрменді кадагалауды ұйымдастыру және ж.ү.мысын белсенліру максатында.
өзінің бұйрыктарымен арнайы Нұскаулыктарды бекітіп, о::ың орындалуын барлык
прокурорларға міндетгеген.
ҚР Бас Прокурорының22 - қараша 2002 жылгы №62 бұйрыгымен бекітілген
"Азаматтарды актау және жазаңың орындалу заңдылыгына прокурорлык кадагалау
туралы" Нұскаулыктың талабына сай, Бас прокуратураның арнайы бөлімі томенгі
тұрған прокурорлардың жұмыстарын үнемі талдап, үйымдастыруына басшылык
жасайды.Сонымен катар, ҚР Ішкі Істер министрлігі мен оган багынышты
органдарынын тергеу изоляторы мен Әділет министрлігінін түзеу
мекемслеріндегі камаудагыларды үстау жөніндегі күкыктык-нормативтік
актілерінің заңга сэйкестігін кадагалайды.Олардың заңга кайшы келетін
актілерінің колдануын дереу токтатып, наразылык келтіреді.
Облыстық прокурорларға, жазаңың орындалуында заңдылықтың сакталуын
қадағалайтын бөлімдерге(ага кемекші,комекшілерге),
89
88
арнайы прокурорларга, қалалық, аудандықжәне оларға теңестіршген
прокурорларга қылмыстықжазаңы орындауды,заңдылыктыңдэлдік және біркелкі
сакталуын қадағалауды, азаматтарды қамауға алу жэне қуғын-сүргінге ұшыраған
азаматтарды актау женіндегі заңдардың талаптары мүлтіксіз сакталуын
қадағалауды қамтамасыз ету тапсырылган.
Олзр азаматтарды алдын ала камау орындарында үстау және камауда ұстаудың
заңда белгіленген мерзімін сактау жөніндегі заңдылықтың орындалуын
қадагалап, айына бір реттен кем емес тергеу изоляторларын тексеруге. заңсыз
камауға алынган адамдарды колма-кол босатуга, азаматтардың бұзылган
кұкыктарын орнына келтіріп, оган кінәлі лауазымды кызметкерлерді
жауапкершілікке тартуға кұкылы.
Нұскаулыктың талабына сай прокурорлар кем дегенде жылына екі ретбарлыктузеу
мекемелерінде заңдардыңдұрыс орындалуына жалпы тексеру
жүргізіп.сотталғандардьінзаңбелгіле ген кұкыктары мен міндеттерін, еңбекке
пайдалану, бас бостандықтарынан айыру жерлерінде ұстау заңдылыгын
кадагалау.сотталган жасөспірімдер мен әйелдерге байланысты тәртіп пен
жазаңы етеп шыгу туралы талаптарына баса көңіл аударып,сондай-ак қылмыстық
атқару жүйесін жәие бюджет есебін максагына қарай колдану мәселелері
мүлтіксіз орындалуына қадағалаужасауга міндетті.
Түзеу мекемелерінде ай сайын соттаігандарды жеке мэселелері бойынша
кабылдау үйымдастыру және айыпкерл ер(тэртіп бұзғандар) капасында ұстау,
капас бөлмесінен жеке капаска ауыстыру заңдылығы тексеріліп, заңнын
бүзылуын анықтап, оны шегеру үшін.сотталған адамдарды басынып, намысын
корлауды болдырмау үшін қажетті шарапар алу- прокурорлардың басты
міндеттерінің бірі. Мүндай жагдайда заңда рүксат етілген өкілеттіктің
барлыктүрі прокурорлык шара колдану актісін енгізу аркылы жүзеге асырлады.
Аталган мекемелерде сыбайлас жемкорлыкка жэне ұйымдаскан қылмысқа карсы
күрес заңдылыгын сактау жөніндегі тексерістерге маңызды көңіл аударылуы
тиіс.
Сотталгандарды шартты түрде мерзімінен бұрын жэне ауырганына байланысты
мерзімінен бұрын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тергеу іс-әрекеттерінің тәртібі, ұғымы мен түрлері
Тергеу іс-әрекеттері ұғымы. Қылмыстық, іс бойынша тергеудің негізгі
мазмұны деп қылмыстық іс жүргізу дәлелдемесі танылады, себебі, тергеушінің
қызметі заңмен белгіленген іс жүргізу нысанында жүзеге асады.
Тергеу іс-әрекеттері — бұл тергеушінің немесе анықтау органының
қылмыстық іс жүргізу заңының талаптарына сәйкес жүргізілетін іс жүргізу
әрекеттері. Бұл әрекеттер қылмыстық істі объективті және толық анықтау үшін
маңызы бар дәлелдемелерді тексеру, қорыту, жинау жолымен фактілі
мәліметтерді белгілеуге бағытталады.
Басқа іс жүргізу әрекеттерімен салыстырғанда тергеу әрекеттері мынадай
белгілермен сипатталады:
а) олар анықтау, тергеу органдары, тергеуші, анықтаушы үшін
танымдык сипатка ие болады;
б) алдын ала тергеу немесе қайтадан ашылған жағдайына
байланысты қылмыстық істі тергеу сатыларында ғана
тергеу әрекеттерін жүргізу;
в) бұл қызмет тек тергеу әрекеттері өндірісінің тәртібін
реттейтін іс жүргізу заңы негізінде жүзеге асады (жинау,
қорыту, дәлелдемелерді алу);
Ережеге сай, заң әдебиеттерінде тергеу әрекеттері екі топқа бөлінеді:
а) дәлелдемелерді бекіту, тексеру, жинауға бағытталған тергеу іс-
әрекеттері (қарау, тінту, алу, тергеу эксперименті, тану, т.б.);
б) алдын ала тергеу ісіне қатысушы адамдардың құқығын қамтамасыз етуге
бағытталған тергеу іс-әрекеттері (мысалы, айыпталушыға іс бойынша
өтініштерді, шағымдарды қарау, жәбірленушінің іске қатысты барлық
материалдармен танысу құқығын түсіндіру).
Тергеу іс-әрекеттерінің түрлері. Тергеу әрекеттерінің түрлеріне
мыналар жатады:
1) қарау;
2) күдіктіні ұстау;
3) жауап алу;
4) беттестіру;
5) тінту;
6) алу;
7) тану үшін көрсету;
8) куәландыру;
9) сараптама тағайындау;
10) тергеу эксперименттері;
11) іс болған жерді көрсетуін тексеру
12) салыстырмалы зерттеу үшін үлгі алу;
13) мәйіт эксгумациясы;
14) телефон жоне басқа да сөйлесулерді тыңдау;
15) пошта және телеграф жөнелтілімдерін тұтқындау;
16) мүлкін тұтқындау.
Келтірілген тергеу әрекеттерінің түрлері жеткілікті, толық деп
саналады.
Тергеу іс-әрекеті өндірісінің тәртібі
Тергеу іс-әрекеті өндірісініц тәртібі. К.Р ҚІЖК 201-бабында
белгіленген жалпы ережелер негізінде жүзеге асады. Тергеу іс-әрекеттерін
тек қылмыстық іс қозғалғаннан кейін арнайы өкілетті органдар мен лауазымды
адамдар жүргізеді (ҚР ҚІЖК 221-бап).
Барлық тергеу әрекеттері нақты және заңды негіздемелер болған кезде
ғана жүргізіледі.
Нақты негіздемелер — бұл белгілі бір қылмыстық іс бойынша тергеу
әрекеттерін орындау қажеттілігі мен мүмкіндігі растайтын нақты
мәліметтердің жиынтығы (ҚР КІЖК.200-бап).
Заңды негіздеме — белгілі бір қылмыстық іс бойынша тергеу әрекеттерін
орындайтын адамның заңды күшінің жиынтығы.
Кейде тергеу әрекеті өндірісі туралы шешім қаулы (тінту) түрінде, ал
кейде хаттама түрінде (күдіктіні ұстау) көрініс табады.
Бірқатар тергеу әрекеттерін анықтау барысында куәгерлердің және заңмен
көзделген адамдардың қатысуы талап етіледі (тінту, қарау, алу, куәландыру,
тергеу экспериментін тану).
Тергеу әрекеттері барысында ғылыми-техникалық кұралдар мен жабдықтарды
қолдану мүмкіндігі туындайтын кездер болады. Бұндай жағдайда ол туралы
тергеу әрекеті басталмас бұрын қатысушылардың барлығына хабарлануы керек
(ҚР ҚІЖК 201-бап 3-бөлік).
Тергеу әрекеттері өндірісіне арнаулы танымы мен іскерлігін қолдана
отырып бұл құралдармен іске көмек көрсету мақсатында маман қатысуы мүмкін
және аудармашы, педагог, қорғаушы қатысуы мүмкін.
Тергеу әрекеттерінің нәтижесі бойынша хатгама толтырылады, яғни арнайы
формасы бар, тергеу әрекетінің нәтижесі, мазмұны, фактісі көрсетілген
жазбаша құжат толтырылады (К.Р К1ЖК 203-бап).
Тергеу әрекеттері өндірісінің негізділігіне, заңдылығына және
уақытысында өткізілуіне жауапты болу қылмыстық іс бойынша тергеу жүргізетін
адамға міндеттеледі.
Куә мен жәбірленушіден жауап алу. Куә мен жәбірленушіден жауап алу —
алдын ала тергеу немесе сот талқылау кезінде, анықтау процесінде, жауап алу
кезінде олардың жазбаша не ауызша түрде берген хабарламаларынан мәлімет алу
мақсатында жүргізілетін тергеу әрекеті.
Куә мен жәбірленушіден жауап алу іс қозғалғаннан кейін және тергеу
әрекеті өндірісі басталған сәттен бастап жүргізіледі.
Куә — бұл іске қатысты қандай да бір жағдаймен таныс адам. Айыпталушы,
күдікті және жәбірленушінің өзі қылмыс окиғасы туралы акпаратты білетін
адам деп танылады, бірақ олардың жауабы куәнің жауабы ретінде саналмайды.
Сондыктан куәнің жауабы тек оның ауызша хабарлауы болуы мүмкін, ал
айыпталушының жауабы куәландыратын жауапқа жатпайды.
Жәбірленуші — бұл қылмыстық процесте оған тікелей қылмыспен моральдық,
дене және мүліктік зиян келтіреді деп ұйғаруға ол жөнінде негізі бар адам
(ҚР КІЖК 75-бап). Жәбірленуші деп тергеушінің қаулысына сәйкес болған
жағдайда ғана танылады. Куәмен салыстырғанда жәбірленуші іске қатысты
барлық материалдармен танысуға, өтініш не қарсылық білдіруге, тексеріп,
тиісті қорытындылар негізінде, нұсқаулықтар алып, олардың қалтықсыз
орындалуына бақылау жасап отырады.
ҚР Бас Прокурорының "Әкімшілік істер бойынша сот актілерінің
заңдылығына прокурорлык қадағалау туралы" Нұсқауына сай, конституциялық
және заңмен қорғалатын өзге де азаматтардың құқықтары мен мемлекеттің
қауіпсіздігін қорғауды қамтамасыз ету осы саладағы прокурорлық қадағалаудың
басымдық бағыттары болып табылады. Заңдылықты бұзушылықтың әр жағдайында
прокурор ҚР "Прокуратура туралы" Заңында қарастырылған барлық шараларын
қолдануға міндетті. Егер бұл заңда көрсетілген болса, сот пен жоғарғы
тұрған прокурор қажет деп тапқан жағдайда мемлекеттік мүддесі мен оның
қауіпсіздігіне қатысты, сыбайлас жемкорлық туралы өзі қозғаған істер
бойынша соның ішінде кәмелетке толмағандарға қатысты сайлау құқықтарына,
қоғамдық тәртіп пен имандылыққа, қоғамдық қауіпсіздік пен халықтың
денсаулығына қол сұғатын, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау, салық салу мен
кедендік істер саласында құқық бұзушылықтар туралы және қамауға әкеп
соқтыратын құқық бұзушылықтар туралы істер бойынша прокурор сотта қатысуға
міндетті. Сонымен қатар қорғаушы қатысатын (ӘҚБ туралы ҚР Кодексінің 589-
бабына сәйкес) істер бойынша прокурордың қатысуы міндетті. Сот қарауына
прокурорлық қатысуына не қатыспауына қарамастан сот актісі заңды күшіне
енгенге дейінгі мерзім ішінде заңдылығы міндетті түрде тексеріліп, заңсыз
сот актілері анықталған жағдайда оларға наразылық келтіру шараларын алу
барлық прокурорларға міндеттелген.
Атқарушылык ісжүргаудін заңдылығына прокурорлык қадағалаудыи маңызы мен
максаты.
Қазакстан Республикасының Конституциясына сэйкес соттың заңды күшіне енген
үкімдері мен каулылары, шешімдері мемлекеттік және мемлекеттік емес
органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, заңды тұлғалардың,
лауазымды адамдардың, азаматтардың бәріне бірдей міндетті және Қазақстан
Республикасыныңбүкіл аумагында мүлтіксіз орындалуга жатады.
Қылмыстык және азаматтык істер бойынша заңды күшіне енген сот актілерінің
орындалуы кезінде заңдылыктың сакталуынын маңызы зор.
86 V^-
і
Іс жүзінде сот актілерш орындау кезінде заңсыздықта жол беру фактілері
кездесіп жатады.Сондыктан аткарушылык іс жүргізідің заңдылыгына кадагалау
жасау прокуратура органына зацмен жүктелген.
' Бұл прокурорлык кадагалаудын пэні ҚР "Прокуратура туралы" Заңының 43-
бабымен айкындалган, ягни, олар:
1) сот тагайындаган жазалау мен мэжбур ету сипатынлагы езге де
шаралардыңаткарылуы кезінде адамдардың бас бостандыгынан айыру орындарында
болуынын заңдылығы;
2) аталган мекемелерде сотталған адамдарды ұстаудың заңда белгіленген
тэртібі мен шарттарыныц сакталуын, олардын кұкыктары мен бостандыктарының
корғалуы;
3) бас бостандыгынан айыруға қатыссыз жазаларды аткарудың заңдылыгы:
4) азаматтык жэне өзге істер жөніндегі сот шешімдерін аткару заңдылығы.
52.Прокурордың өкілеттігі.
Аткарушылык іс жүргізудің заңдылыгын қадағалауды жүзеге асыра отырып,
прокурор өз күзыреті шегінде( 44-бап):
1) адам кұкыктары туралы камалгандар мен сотталгандарга мейірбандыктұргыдан
қарау жөнінде Конституцияның, заңдардың және Қазакстан Республикасы
халықаралык шарттарыныңдэл және бірыңғай колданылуын талап етуге;
2) азаматгың, мемлекеттің кұкыктары мен мүлделерін корғау бойынша, сондай-
ак прокурордын. тала?ы мен өтініштері бойынша аткарушылык істер жүргізілуін
талап етуге және тексеруге;
3) сот тагайындаған жазалау және мэжбүр ету сипатындағы өзге де шараларды
аткарушы бас бостандыгынан айыру орындары мен мекемелерінде тексеру
мақсатымен кез келгенуакытта болуға;
4) ұсталғандардан, қамалғандардан, сотталғандар мен мәжбур ету сипатындагы
шаралар коланылған адамдардан жауап алуға;
5) осы адамдарды ұстауға, камауға, жазасын өтеуге, сондай-ак оларға мэжбүр
ету сипатындагы шараларды колдануга негіз болған құжаттарды талап етуге;
6) мэжбүр ету шараларын аткарушы бас бостандыгынан айыру ■ орындарында
немесе мекемелерінде заңсыз отырган эрбір адамды
өз каулысымен дереу босатуга;
7) бас бостандыгынан айыру орындарында жазасын өтеп жаткан адамдарга заңды
буза отырып, қолданылган тортіптік шаралардың
87
күшін жоюга, оларді.і өз каулысымен айыптык изолятордан, камералык үлгідегі
орыидардан немесе карцерден камаудан босатуға;
8) заңдарда белгіленген жағдайларда жазалауды атқарушы мекемелер
әкімшілігінін актілерін санкциялауга;
8-1) заңдарда белгіленген жағдайларда аткарушылык іс жүргізу орындарының
борышкердің банктердегі немесе банк операция-ларының жекелеген түрлерін
жүзеге асыратын ұйымдардагы акшасына және басқа мүлкіне тыйым салу туралы
актілеріне санкция беруге кұкылы.
Осы өкілеттіктердін мазмүны бойынша прокурорлык қадағалау пэнінің өз
жалгасын тауып. кеңейе түскенін байкаймыз.Прокурорлар кадагалау кезінде
түзеу мекемелері әкімшілігініңзаңсыз актілеріне наразылык келтіріп. олардың
күшін жоюга. жазасын өтеп жаткан адамдарға заңсыз колданылған шектеу
шаралырын токтатуг;;. заңдарга белгіленген тэртіппен олардың актілерін
санкциялауға хакылы.
Аткарушылык іс жүргізу заңдылығына қадағалау жасау екі бөлімнен тұрады: 1)
қылмыстық істер бойынша тагайындалған жазалардың орындалчы кезеніндегі
заңдылыктың сакталуына: 2) заңды кушіне енген соттың шсшімдерініц орындалуы
кезеніндегі заңдылыктың сакталуына прокурорлык кадагалау жасау.
Соттын заңды күшіне енген үкімдері мен каулылары Қазакстан
Республикасыныңқылмыстык-аткару заэдары негізінде орындалады.
КР қылмыстық - аткару заңдары Казакстан Республикасының қылмыстық-аткару
кодекхі және Қазакстан Реіліубликасының өзге де заңдарынан, сонгдай-
акжазаңы жэне сотталгандарга қылмыстық-кұкыктык ыкпал етудіңөзге де
шараларын аткару менөтеудіңтәртібін және жағдайларын белгілейтін
нормативтік кұкыктык актілерден тұрады. ҚР қылмыстық- аткару заңдарының
максаттары эділеттілікті калпына келтіру, сотталгандарды түзеу,
соггалғандардың да, өзге адамдардың да жаңа қылмыстар жасауынын^алдын-алу
болып табылады.Аталган максаттарга сәйкес қылмыстық-атқару заңдарының
міндеті жазаларды өтеудің тэртібі мен жагдайларын реттеу, сотталгандарды
түзеу кұралдарын анықтау, олардың күкықтарын, бостандыгы мен заңды
мүлделерін қорғау, оларга элеуметтік бейімделуге көмек керсету деп саналады
(ҚР қылмыстық-аткару кодексі 2-бап).
Іс жүзінде осы міндеттерді іске асырушы субъектілер тарапынан заңсыздықка
жол беріліп,сотталған адамдардың конституциялық күкыктарына елеулі зиян
келеді.Сондыктан да жазаңы аткару кезінде
f
заңдардың дәлме-дәл, біркелкі колданылуына, ягни заңдылықтың сакталуына
кадагалау жасау мемлекеттік органдар ішінде Генпрокуратура органына
жүктелген.
( Осы бағыттағы прокурорлык кадагалаудың объектілері болып:
1)ӘділетМинистрлігінің сот тагайындаган жазалау жэне мэжбүр
ету сипатындагы өзге де шараларды аткарушы бас бостандыгынан
айыру орындары мен мекемелері (түзеу колониялары, тәрбиелеү
колониялары, түрме, емдеу орындарыдергеу изоляторлары);
Түзеу мекемелерінде бас бостандыгынан айыру және өлім жазасы
жоніндегі жазалар іске асырылады.
2)Ішкі Істер Министрлігінің қылмыстық-аткарушылык
инспекциясы(бас бостандыгын айыруга қатыссыз жазалардың
орындалуын іске асыру);
3) тэртіптік әскери бөлімдер;
4) Денсаулык Министрлігінің психиатриялык стационары (мэжбұлеп емдеуді іске
асыру орны);
5) мамандандырылган арнайы мемлекеттік органдар (жасеспірімдерге арналган
арнаулы тәрбиелеу немесе емдеу-гәрбиелеу мекемелері):
6)ІІМ-н сезіктілер мен айыпкерлерді уакытша камауда ұстау р.золяторлары.
Казакстан Республикасының Бас Прокуроры заңмен көзделген осы окілеттіктерді
іске асыру, яғни прокуратура органдарынын лткару өндірісініңзаңдылыгын
пэрменді кадагалауды ұйымдастыру және ж.ү.мысын белсенліру максатында.
өзінің бұйрыктарымен арнайы Нұскаулыктарды бекітіп, о::ың орындалуын барлык
прокурорларға міндетгеген.
ҚР Бас Прокурорының22 - қараша 2002 жылгы №62 бұйрыгымен бекітілген
"Азаматтарды актау және жазаңың орындалу заңдылыгына прокурорлык кадагалау
туралы" Нұскаулыктың талабына сай, Бас прокуратураның арнайы бөлімі томенгі
тұрған прокурорлардың жұмыстарын үнемі талдап, үйымдастыруына басшылык
жасайды.Сонымен катар, ҚР Ішкі Істер министрлігі мен оган багынышты
органдарынын тергеу изоляторы мен Әділет министрлігінін түзеу
мекемслеріндегі камаудагыларды үстау жөніндегі күкыктык-нормативтік
актілерінің заңга сэйкестігін кадагалайды.Олардың заңга кайшы келетін
актілерінің колдануын дереу токтатып, наразылык келтіреді.
Облыстық прокурорларға, жазаңың орындалуында заңдылықтың сакталуын
қадағалайтын бөлімдерге(ага кемекші,комекшілерге),
89
88
арнайы прокурорларга, қалалық, аудандықжәне оларға теңестіршген
прокурорларга қылмыстықжазаңы орындауды,заңдылыктыңдэлдік және біркелкі
сакталуын қадағалауды, азаматтарды қамауға алу жэне қуғын-сүргінге ұшыраған
азаматтарды актау женіндегі заңдардың талаптары мүлтіксіз сакталуын
қадағалауды қамтамасыз ету тапсырылган.
Олзр азаматтарды алдын ала камау орындарында үстау және камауда ұстаудың
заңда белгіленген мерзімін сактау жөніндегі заңдылықтың орындалуын
қадагалап, айына бір реттен кем емес тергеу изоляторларын тексеруге. заңсыз
камауға алынган адамдарды колма-кол босатуга, азаматтардың бұзылган
кұкыктарын орнына келтіріп, оган кінәлі лауазымды кызметкерлерді
жауапкершілікке тартуға кұкылы.
Нұскаулыктың талабына сай прокурорлар кем дегенде жылына екі ретбарлыктузеу
мекемелерінде заңдардыңдұрыс орындалуына жалпы тексеру
жүргізіп.сотталғандардьінзаңбелгіле ген кұкыктары мен міндеттерін, еңбекке
пайдалану, бас бостандықтарынан айыру жерлерінде ұстау заңдылыгын
кадагалау.сотталган жасөспірімдер мен әйелдерге байланысты тәртіп пен
жазаңы етеп шыгу туралы талаптарына баса көңіл аударып,сондай-ак қылмыстық
атқару жүйесін жәие бюджет есебін максагына қарай колдану мәселелері
мүлтіксіз орындалуына қадағалаужасауга міндетті.
Түзеу мекемелерінде ай сайын соттаігандарды жеке мэселелері бойынша
кабылдау үйымдастыру және айыпкерл ер(тэртіп бұзғандар) капасында ұстау,
капас бөлмесінен жеке капаска ауыстыру заңдылығы тексеріліп, заңнын
бүзылуын анықтап, оны шегеру үшін.сотталған адамдарды басынып, намысын
корлауды болдырмау үшін қажетті шарапар алу- прокурорлардың басты
міндеттерінің бірі. Мүндай жагдайда заңда рүксат етілген өкілеттіктің
барлыктүрі прокурорлык шара колдану актісін енгізу аркылы жүзеге асырлады.
Аталган мекемелерде сыбайлас жемкорлыкка жэне ұйымдаскан қылмысқа карсы
күрес заңдылыгын сактау жөніндегі тексерістерге маңызды көңіл аударылуы
тиіс.
Сотталгандарды шартты түрде мерзімінен бұрын жэне ауырганына байланысты
мерзімінен бұрын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz