Оқушылардың зейін қасиеттерін дамыту үрдісінің динамикасын психологиялық теорияларды арттыру жолдарын қарастыру

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі. Тәуелсіз мемлекетіміздің болашағын дайындауда, олардың дүнетанымын, өмірлік бағдарын кеңейтіп, жан-жақты жетілген азамат ету талабы тұр. Көп уақыт орта білім беретін мектептің негізгі міндеті - біршама күрделі ойы ұшқыр, шығармашылық қабілеті жоғары, өмірге икемді, жан-жақты дамыған, жеке басты тұлға тәрбиелеу керек. Әр заманның ұсынары бар және қалай болғанда да заман ағымынан қалмай, ілгері жүру - ұлы мұрат. Қазіргі уақытты Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық ерекшеліктері қалыптасуда Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың [1] халыққа арнаған "Қазақстан 2030" жолдауындағы негізгі идеаларды іске асырудағы білімнің басты миссиясын оқушылардың қазақстандық патриотизмге, шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлға, реформаға белсене қатысушы ретінде тәрбиелеу деп есептейміз. ХХІ ғасырда Қазақстанның Орта Азия барысына айналуын елестету үшін бүгіннен бастап жас ұрпақтың бойына ұлттық мінез-құлық, биік талғампаздық, тәкаппарлық, тектілік пен білімділік, зейінін арттырып, ізденімпаздық қасиеттерін қалыптастыруымыз керек.

Қазіргі кезде зейін өзінің субъективті және объективті көріністерімен адамның психикалық іс-әрекетінің жүйелілігін талап етеді. Жүйелі психикалық іс-әрекеттің кез келген түрі: белсенді кабылдау, терең ойлау, естегі бейнеге шоғырлану немесе күрделі қозғалыстарды сапалы орындау - зейіннің қызметіне тәуелді. Зейін психологиядағы сана және ерік-жігер сынды іргелі ұғымдармен тығыз байланысты. Бүгінге дейін зейін психологиясының теориялық негіздері толық ашылмай, әсіресе көрнекі құралдар арқылы оқушылардың зейінін арттыру толық дәрежеде жеткілікті қалыптаспаған. Сонымен қатар зейін психологиясында көптеген жетістіктерге қарамастан қиыншылықтар мен карама-қайшылықтар баршылық. Зейін психологиясына қатысты көптеген шешімін таппаған күрделі мәселелер де жеткілікті. Сол себепті зейін мәселесінің тағдыры мен оны шешу - психология ғылымының өзекті тақырыптарының бірі.

Педагогикалық психология ғылымының басқа гуманитарлық ғылымдардан айырмашылығы, әлеуметке міндетті түрде пайдалы болу және тұлғаның мүмкіндіктерін жетілдіруге бағытталуы тиіс. Мұнда негізгі міндет білім жүйесіндегі психологиялық зерттеулердің теориялық-әдіснамалық негіздерін қамтитын білімдерді кешенді жүйемен қалыптастырып іс жүзінде нақты мәселелерді шешудің жолдарын көрсету маңызды.

Қазіргі кезде білім саласындағы талаптардың бірі танымдық іс-әрекет үрдісін тұлғаға бағдарлай оқыту тұжырымдамасын басшылыққа ала, оқу жұмысын ғылыми зерттеулердің негізінде ұйымдастыру қажеттілігі жетекші орында. Зерттеу жұмысы осы бағытта орындалып зейін қасиеттерін қажетті деңгейге дамыту механизмін ашу мақсатында жүргізілуімен өзекті. Зерттеу мәселесіне қатысты ғылыми еңбектердегі теориялар мен тұжырымдар тарихи тұрғыдан кешенді жүйені құрастыруды талап етеді. Кешенді жүйелік бағыт бүгінгі педагогикалық психологияда зейін мәселесін зерттеуде нақты қолданысқа ие болуы тиіс. Зейіннің қасиеттерін оқытудың түрлі көрнекі құралдары арқылы арттыру контексінде кешенді жүйемен және іс-әрекеттік қатынас әдіснама негізінде зерттеу мен дамыту түсініп игеруге мүмкіндік тудырады.

Зерттеу тақырыбының маңыздылығы оқушылардың іс-әрекетінің нәтижелілігі зейін қасиеттеріне тікелей тәуелді деген қағиданы эксперименталды анықтаумен және зейіннің қолданбалы бағыттары түрлі мамандардың: психологтардың, педагогтардың, дәрігерлердің, заңгерлердің, техникалық жүйе операторларының, актерлардың т. с. с. күнделікті қажеттілігінен туындайтынымен бекітіледі.

Зерттеу мәселесіне қатысты ғылыми еңбектердегі теориялар мен тұжырымдар тарихи тұрғыдан кешенді жүйені құрастыруды талап етеді. Кешенді жүйелік бағыт бүгінгі педагогикалық психологияда зейін мәселесін зерттеуде нақты қолданысқа ие болуы тиіс. Зейіннің қасиеттерін оқытудың түрлі көрнекі құралдары арқылы арттыру контексінде кешенді жүйемен және іс-әрекеттік қатынас әдіснама негізінде зерттеу мен дамыту оны теориялық-эксперименталды аумақта түсініп игеруге мүмкіндік тудырады.

Орта сынып оқушыларының зейінін арттыруда көрнекіліктің нәтижесінде қоршаған өмір құбылысын және заттарды салыстыра ойлап, пайымға салып қабылдау арқылы оқушылардың мәселені түйсіну дәрежесі артады, сана-сезімі қалыптасады. Сонымен бірге, қабылданған ақпарлар оқу міндеттеріне байланысты талданып, қорытылады. Көрнекілік құралдары оқушыларға бейнелі түсінік беру үшін ғана емес, оқушылардың ұғымын қалыптастырумен бірге, абстрактілі байланыстар мен тәуелділікті түсіндіру үшін қолданылады.

Қазіргі кезеңдегі еліміздің күннен-күнге гүлденіп дамуы, жаңа саяси-экономикалық өрлеу, болашақ дамуға бағдарланған өзгермелі өмір жағдайлары адамнан ақыл-ой белсенділігін, жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастырып, зейінін арттырып болашаққа нық сеніммен қарайтын азамат пен азаматшаларды тәрбиелеуді талап етеді.

Ғылыми-педагогикалық зерттеулер мен оқу-әдістемелік әдебиеттерді теориялық талдаулар, мектеп практикасында жас ұрпақты даярлаудың дидактикалық мүмкіндіктері мен оны дамытудың бағдарын сараптау нәтижелері қарама-қайшылықтарды көрсетті: осы тұрғыдан зерттеу проблемасын анықтап, тақырыпты «Мектептегі оқу-тәрбие үдерісінде көрнекі құралдар арқылы орта сынып оқушыларының зейінін арттыру» деп таңдауымызға себепші болды.

Зерттеу нысаны: орта сынып оқушылары іс-әрекетінде зейін қасиеттерін дамыту үрдісі.

Зерттеу пәні: Оқушы зейінінің тұрақтылығы, шоғырлануы, көлемі, ауысуы, бөлінуі, тұлғаға-бағдарлай оқыту тұжырымдамасы.

Зерттеудің мақсаты: Оқушылардың зейін қасиеттерін дамыту үрдісінің динамикасын психологиялық теорияларды басшылыққа ала отырып, мектептегі оқу-тәрбие үдерісінде көрнекілік құралдар негізінде кешенді жүйемен арттыру жолдарын қарастыру.

Зерттеудің міндеттері:

Отандық және шетел зерттеулеріндегі зейіннің психофизиологиялық, психологиялық теорияларын талдауда зейіннің анықтамасының, түрлерінің, қасиеттерінің психологиялық мазмұнын қазіргі психологиядағы ғылыми тұжырымдарын ескере жаңаша өңдеу.
Оқушыларда зейін қасиеттерін дамытудың теориялық-әдіснамалық мазмұнын ашып, қолданбалы мүмкіндіктерін зерттеу. Зейін қасиеттерін (тұрақтылығын, шоғырлануын, ауысуын, бөлінуін, көлемін) тұлғаға-бағдарлай оқыту және оқушыларға көрнекілік құралдарды пайдалана отырып зейін деңгейін анықтау.
Орта сынып оқушыларының зейінін қалыптастыру және дамыту барысында туындайтын қиындықтарды сараптау мен оларды шешу мүмкіндіктерін зерттеу.
Психологиялық қызмет атқару жүйесіне, зейін қасиеттерін жетілдіруге бағдарланған психологиялық көмекті ұйымдастырудың сынақтан өткізіліп мақұлданған ғылыми-әдістемелік жүйесін ұсыну.

Зерттеу көздері: Зерттеуде мәселені жалпы теориялық қатынас бағытында қарастырған Л. С. Выготскийдің мәдени-тарихи тұжырымдары, П. Я. Гальпериннің зейіннің бақылаушы функциясы, Н. Ф. Добрыниннің зейін теориясы, С. Л. Рубинштейн мен А. Н. Леонтьевтің іс-әрекеттік қатынас аумағындағы тұжырымдары, Д. Н. Узнадзенің зейіннің нұсқаға тәуелділігі туралы көзқарастары, А. А. Бодалевтың тұлға психологиясының теориясы, А. Г. Спиркиннің сана және өзіндік сана теориясы және Ж. Намазбаеваның тұлғаны зерттеуде кешенді қатынас бағыты, Н. Лангенің зейінге арналған еңбектерінен және қоршаған ортаның түрлі заттары мен құбылыстары көрнекілік құралдары ретінде қарастырған Л. М. Фридман, В. И. Евдокимов, Л. И. Мендельштман, Э. Т. Мингазов, Л. Я. Зоринаның көрнекіліктер жайындағы ғылыми еңбектері басшылыққа алынды.

Зерттеу әдістері: психологиялық, педагогикалық, ғылыми-әдістемелік материалдар мен әдебиеттердегі зейін туралы ғылыми деректерді кешенді жүйемен салыстырмалы талдау, байқау және әңгімелесу әдістері педагогикалық тәжірибені сараптауда іске асырылды.

Зерттеу жұмысының базасы. Зерттеудің тәжірибелік базасы ретінде Түркістан қаласындағы М. Әбенова атындағы орта мектептің оқушылары алынды.

Диплом жұмысының құрылымы: Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.

І. МЕКТЕПТЕГІ ОҚУ-ТӘРБИЕ ҮДЕРІСІНДЕ КӨРНЕКІ ҚҰРАЛДАР АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕЙІНІН АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Оқу-тәрбие үдерісіндегі көрнекі құралдардың педагогикалық-

психологиялық мәселелері

Құбылыстардың мәнін адам санасында ойлау, пайымдау қабілеті ғана бейнелейді. Көрнекіліктің нәтижесінде қоршаған өмір құбылысын және заттарды салыстыра ойлап, пайымға салып қабылдау арқылы оқушылардың мәселені түйсіну дәрежесі артады, сана-сезімі қалыптасады. Сонымен бірге, қабылданған ақпарлар оқу міндеттеріне байланысты талданып, қорытылады. Көрнекілік құралдары оқушыларға бейнелі түсінік беру үшін ғана емес, оқушылардың ұғымын қалыптастырумен бірге, абстрактілі байланыстар мен тәуелділікті түсіндіру үшін қолданылады. Бұл дидактиканың басты қағидаларының бірі болып саналады.

Көрнекілік - педагогикадағы дидактикалық тәсіл. Ол ақпараттың, дәрістің, үгіт-насихаттың, жарнаманың танымдылығы мен пәрменділігін арттыру жолы, оқытуда заттар мен құбылыстардың әр қайсысының өзіне тән жаратылыс бітімін, әр қилы сыр-сипаттарын сезім мүшелері арқылы байқау, қабылдауға баулиды. Адам қоршаған ортаны, дүниені, құбылыстарды бес сезім мүшесі арқылы түйсінеді. Оның ішінде ақпаратты ең көп қабылдайтын сезім мүшесі - көру түйсігі. Адам жадында терең таңбаланатыны да осы көру түйсігі арқылы қабылданған ақпарлар [2] .

Көрнекілік әдістер оқу материалын оқушылардың көзімен көріп, нақтылы түсінулеріне мүмкіндік береді. Бұған демонстрация, иллюстрация және бақылау тәсілдері жатады.

Демонстрация әдісі арқылы заттар мен құбылыстар тәжірибе жасау арқылы немесе техникалық құралдардан, кино-фильмдерден, диафильмдерден көрсетіледі.

Демонстрация (көрсету) оқушыларды құбылыстар, процестер және заттардың нысанасымен табиғи жағдайда таныстыру барысында қолданылады. Оқылып отырған құбылыстың қозғалысын анықтау, заттың ішкі құрылысы және сыртқы көрінісімен немесе бірыңғай заттардың орналасу жағдайымен таныстыруды көздейді.

Оқытуды бұлай ұйымдастыру оқушылардың оқу материалын жеңіл әрі терең ұғынуына мүмкіндік туғызады, олардың ойлау әрекетін жандандырып, қосымша ақпараттар береді.

Оқушылардың құбылыстарды, процестерді және нысандарды өздері белсенділік танытып оқып үйренсе, шын мәнісінде бұл әдіс нәтиже болмақ. Олар тарапынан мұндай қарым-қатынас оқытуда проблемалық және ізденушілік жағдайға итермелейді.

Сабақ барысында оқытудың демонстрациялау әдістерінен қолдануда оқу киносы, магнитафон, радио, теледидар, эпидиоскоп, видеофильм секілді техника құралдары көптеп пайдаланылады.

Заттар мен құбылыстарды, кейбір жағдайда қажеттігіне сай табиғи ортада көрсетуге болады.

Оқу үдерісіне жаңа техникалық құралдарды енгізу (теледидар, видеомагнитофондар) оқытудың көрнекілік әдісінің мүмкіндіктерін кеңейтеді. Қазіргі уақытта көрнекі құралдың жаңа түрі - жеке тұлғалар қолданатын компьютерлерге ерекше көңіл бөлініп, мектептерде электронды-есептегіш техникасы кабинеттерін құру міндеті шешілуде, оқу үдерісіне белгілі бір жағдаяттарды және процестерді үлгілеуге мүмкіндік беретін компьютерлерді енгізу міндеті де қолға алынуда. Олар оқушыларға бұрын оқулық мәтінінен меңгерілген көптеген процестерді қозғалыста, көрнекі түрде көруге мүмкіндік береді. Компьютерлер, көрнекілік әдістерінің оқыту үдерісіндегі мүмкіндіктерін елеулі түрде кеңейтеді.

Оқытудың көрнекілік әдісінің шарттары:

• көрнекіліктің оқушылардың жасына сәйкестігі;

• көрнекілікті сабақтың керек сәтінде қолдану;

• демонстрацияланған затты барлық оқушылардың көруі;

• иллюстрацияның ең бастысын, мәндісін нақты бөлу;

• құбылыстарды демонстрациялау кезінде берілетін түсініктерді мұқият

ойластыру;

• демонстрацияланатын көрнекіліктің оқу материалы мазмұнымен сәйкес

келуі;

• көрнекі құрал мен демонстрациялық қондырғылардан керекті

мәліметтерді табуға оқушыларды қатыстыру.

Иллюстрация - демонстрация әдісімен тығыз байланыста болады. Бұл әдіс арқылы оқушыларға иллюстрациялық құралдар - атап айтсақ: плакат, кесте, картина, карта, тақтадағы суреттер, үлгілер көрсетіледі.

Иллюстарция әдісінің нәтижелі болуы, негізінен оның қолдану тәсілдерін мұғалімнің қаншалықты меңгергеніне байланысты болып келеді. Соның негізінде оқушылар мен мұғалімге оқу материиалын табысты меңгеруге айтарлықтай көмек бере отыра, ғылыми ұғымдарды жеңіл меңгеруге септігін тигізеді [3] .

Мектеп тәжірибесі көрсеткендей сабақта иллюстарциялы материалдарын көптеп қолдану, оқушылардың назарын нақтылы оқу материалынан ауытқуына әкеп соғады. Сондықтан, көрнекі құралдарды пайдаланудың дидактикалық қолданысын және таным процесінде олардың ролін алдын -ала жақсылап ойластырып алған жөн. Бұған қосымша мұғалімдер көрнекі құралдардың тиімді көлемінде анықтауы қажет.

Бұл әдістердің ішінде ең басты рөл атқаратыны - бақылау әдісі. Ол барлық оқу пәндерін оқытуда кеңінен қолданылады.

Бақылау әдісі сабақта нақты заттар мен көрнекі және техника құралдарын көрсету кезінде, экскурсияда, лабораториялық жұмыстарда, еңбек операцияларын орындау барысында ерекше орын алады. Бақылау мұғалімнің басшылығымен сабақ үстінде және сабақтан тыс уақытта мұғалімнің тапсырмасына байланысты немесе оқушылардың өздерінің қалауы бойынша кеңінен іске асырылады. Дұрыс қолданған бақылау әдісі оқушылардың байқағыштық, логикалық ойлау қабілеттерін, зейінін дамытады.

Бақылау әдістерін қолданудың тиімділігі мынандай тәсілдерді қолдана білуге байланысты:

- байқаудың мақсатын анықтау;

- қабылдайтын нәрселердің мөлшерін белгілеу, салыстыру арқылы олардың көптеген белгілерінің ішінен ең негізгі, бастыларын ажырату;

- оларды топтастырып, қорытындылар мен тұжырымдар жасау.

Байқайтын нәрселердің, бейнелердің ерекшеліктеріне байланысты бақылау әдісінің негізгі түрлері:

- демонстрациялық бақылау;

- экскурсиялық бақылау;

- лабораториялық бақылау;

- техникалық бақылау;

- оқушылардың өздігінен дербес бақылауы.

Оқушылардың ойлау қабілетін дамытудың күшті құралы - бақылау. К. Д. Ушинский «Бақылау-логикалық ойлаудың негізі», -деп жай айтпаған. Ұлы педагог логикалық ойлауға үйрену үшін, ең алдымен, балаларды жан-жақты бақылауға үйрету керектігін де ескертеді.

Бақылау өткізудің негізгі талаптары:

1. Мұғалім оқушыларды белгілі нәрсені жан-жақты бақылауға, оның неғұрлым көп және әртүрлі қасиеттерін, ерекшеліктерін, мүмкіндігінше, көру, есту, дәм, есту, иіс т. б. сезім мүшелерін қатыстыру арқылы зерттеуге бағыт беруінің маңызы зор. Бақылау тек көру т. б. сезім мүшелерінің жұмысымен ғана емес, ол адамның ойлау әрекетімен тығыз байланысты болуы керек.

2. Мұғалім бақылауда оқушыға анализ бен синтез арқылы заттардың негізгі қасиеттерін ажырату, топтастыру, қорытындылау сияқты ойлау процестерін қолдануға басшылық етуі қажет.

3. Мұғалім оқушылардың бақылауын ұйымдастыру үшін, ең алдымен, бақылаудың мақсатын, байқайтын нәрселердің мөлшерін немесе көлемін анықтап, жоспарын жасап беруі керек.

Көрнекі түрде оқыту - оқушылардың тиісті бақылауларына сүйеніп оқыту, бірақ көрнекі оқыту дегенді тек көрнекі құралдарды пайдаланып отыру деп түсінбеу керек [4] . Алдыңғы айтқандай көрнекілікпен оқыту арқылы білім сапасын арттырамыз, материалды жетік терең әрі тез, жеңіл түсінуіне ықпал жасаймыз. Көрнекі құралдар оларды қалай пайдалану керектігі туралы бірқатар педагогикалық-психологиялық зерттеулерге тоқталып өтуге болады.

Көрнекті чех педагогі Я. А. Коменский (1590 - 1670) 17 ғылымға енгізді. Одан кейін педагогтер швейцар И. Г. Песталоцци (1746 - 1827), неміс А. Дистерверг, орыс педагогі К. Д. Ушинский (1824 - 1870/71), т. б. Көрнекілікті оқу пәндерінің мазмұнына бейімдеп (ана тілі, арифметика, табиғаттану, т. б. ), дидактика мен әдістеме жүйесіне лайықтап қалыптастырды. Көрнекіліктіңтің үлгілерін пайдалануға Ы. Алтынсарин зор көңіл бөліп, “Қазақ жастары ғылым-өнерді кітап сөзі деп қана қарамай, заттай көзімен көріп, ажырата білуін” мақсат етіп қойды. Қазіргі оқу жүйесінде жанды-жансыз табиғат объектілерін байыппен байқаудың, сурет, өрнек, көркемөнер туындыларын, график. материалдарды заттай пайдаланудың мәні зор. Қазіргі дәуірде ғылым, техника, көркемөнер салаларында мол дамыған шынайы деректерді, т. б. едәуір күрделі бейнелеу мүмкіндіктерін пайдалану үшін түрлі кабинет, арнайы жұмыс орындары - кабиналар ұйымдастырылды. Осыған орай оқу барысында кинопроекторлар, кинофильмдер, теледидар, оптик. аспаптар, түрлі механизмдер, дәлдік өлшеу-есептеу машиналары, т. б. көрнекі құралдар қолданылады.

Көрнекілік әдісімен оқу - оқушыларды өз бетінше байқауға үйретуге негізделеді. К. Д. Ушинский [5] көрнекілік әдіске психологиялық анализ жасай келе, көрнекілік тек көру сезіміне ғана байланысты деген бір жақты пікірді сынады. Себебі қандай нәрсені болса да қабылдағанда сезім мүшелеріміз неғұрлым көбірек қатынасса зат және құбылыс жөніндегі қабылданбаған ұғым, түсінік есіңізге соғұрлым берік, тиянақты есте сақталады.

Сондықтан сабақта көзбен көру, дыбыс органымен айту, қолмен жазу, тағы басқа сезім мүшелерінің белсенді қатысуы тиіс. Егер де педагог баланың есінде бірдеңені берік қалдыруды көздейтін болса, ал көз, құлақ, дауыс, бұлшық ет сияқты сезім органдарының, тіпті мүмкін болса, иіс және дәм сезімдерін де есте сақтап қалу актісіне көбірек қарастыруға тырысуы керек деген К. Д. Ушинский.

«Көрнекілік құралдары» ұғымының мазмұны психологиялық және педагогикалық әдебиеттерде түрліше сипатталуда. «Көрнекілік» терминінің түбірі «көру» етістігінен шықса да, қазіргі уақытта ол түрліше сезім мүшелері арқылы санағ әсер теу керектігін білдіреді.

Педагогикалық сөздікте оқытудағы көрнекілікке «оқушылардың тікелей қабылдауындағы нақты бейнелерде қалыптасатын оқытуға негізделген дидактикалық ұстаным» -деп анықтама беріледі.

Оқушы санасында көрнекілік бейнелерді қалыптастырудың құралдары ретінде мектепте түрлі оқыту жабдықтары қолданылады. Педагогика ғылымын дамытушылардың бірқатары табиғаттың техникалық және қоршаған ортаның барлық заттары мен құбылыстары көрнекіліктің құралы ретінде қарастырылуы керек деп есептейді.

Оқыту үдерісінде табиғат заттары мен құбылыстарының маңызды роль атқаратыны және көрнекі бейнелерін қалыптастырудың қажетті құралдары болып табылатыны белгілі. Мысалы, В. А. Сухомлинский жеке тұлғаның жан-жақты дамуына әсерін тигізетін көріністерімен қамтамасыз етудің құралы ретінде баланы табиғи ортада тәрбиелеп - оқытуды қарастырады. Ол баланы табиғи ортада оқытудың тұтас жүйесін жасай отырып, «табиғат - бала ойын жетілдірудің қайнар көзі» деп атап көрсетті [6] .

Таным теориясына сәйкес, сезімдік бейнелер бір адамға көрнекі болғанымен, екінші адамға көрнекі болмауы әбден ықтимал болуы мүмкін. Сондықтан, «көрнекі құралдары» ұғымы Л. И. Мендельштманның [7] пікірінше шартты түрде ғана айтылады.

Ал, көрнекілік туралы Л. И. Фридман [8] өзінің көзқарасын былайша тұжырымдайды:

көрнекілік нақты нысанның, заттың немесе құбылыстың қандай да бір

қасиеті немесе сапасы емес, ол осы обьектілердің психологиялық бейнелерінің ерекшелігі мен қасиеті;

жеке адам үшін олардың қарапайымдылығы мен түсініктілігінің

көрсеткіші;

адам санасында қалыптасатын бейненің көрнекілігі мен көрнексіздігі

көптеген себептерге тәуелді.

Олар - таным қабілетіне, даму деңгейіне, қызығушылығы мен

бейімділігіне, қажеттілігі және қалауына байланысты болып келеді.

Көрнекіліктің құралы ретінде түрлі модельдер қарастырылады. Л. И. Фридман модельдердің түрлерін олардың құрастырылған затына қарай былайша жіктеп көрсеткен.

Модельдер: Модельдер

Заттық: Заттық

идеалды: идеалды

Шыныдан, ағаштан, темірден жасалғандар және т. б.: Шыныдан, ағаштан, темірден жасалғандар және т. б.

Тірі табиғи обьектіден жасалған: Тірі табиғи обьектіден жасалған

бейнелік: бейнелік

таңбалық: таңбалық

ұғымдық: ұғымдық

ститистикалық: ститистикалық

динамикалық: динамикалық

1-сурет. Көрнекі құрал модельдерінің түрлерін олардың құрастырылған затына қарай жіктелуі (Л. И. Фридман бойынша)

Модельдердің көрнекілігі негізделетін басты заңдылық: заттық және иделды (бейнелік және таңбалық-символикалық( модельдер модельденуші обьектінің көрнекі бейнелерінің алдын - ала ұғымдық модельдерге (қандай да бір құбылыс, процесс немесе заттың теориялық сызба-нұсқасын) құрастырылуы.

Оқытуда көрнекілік ұстанымының қажеттілігін ойдың нақтылықтан абстрактылыққа, сезімталдық сипаттан орнықтылыққа көшу диалектикасына негізделеді. Мәселен, Л. И. Фридман модельдернің оқытуға арналған арнайы құралдар ретіндегі мазмұнын атап көрсетеді. Біріншіден, модельдеу оқыту нәтижесінде оқушылардың меңгеруі тиіс білім мазмұны мен игеруі қажет таным әдісіне қызмет етеді. Екіншіден, модельдеу жетілдірілген оқытудың негізгі қозғаушы күші мен құралы болып табылады.

Ал, В. И. Евдокимовтың [9] пікірінше, «көрнекі құралдар» дегеніміз - оқыту барысында түрлі құбылыстар мен процесстерді таныстыруға мүмкіндік жасайтыны арнайы таңдап алынған заттар мен құрастырмалар.

Көрнекі құралдары туралы ұғымдардың жалпы сипаты мен анықтамасы ғылыми түрде тұжырымдалған. Олар:

Көрнекі құрал - нақты обьектінің, заттың немесе құбылыстың

түрлендірілген формасы, моделі.

Көрнекі құрал - таным құралы. Таным процесінде нақты заттарды,

құбылыстарды, олардың табиғи немесе қоғамдық өмір сүру жағдайын елестетуге мүмкіндік жасайды.

Оқу міндеттерін тиімді шешуге бағыттала құрастырылған кез келген

заттық немесе идеалдық модель көрнекі құрал бола алады.

Д. Н. Никифоров пен С. Ф. Скляренко [10] оқытуда көрнекі құралдарды пайдаланудың маңызды мәселелерінің бірі - олардың ғылыми негізделген топтамасының болуы. Бұл мәселе оқытудың теориясы мен практикасында үлкен мәнге ие. Осы негізде көрнекі құралдарының жүйесі және көрнекіліктің әрбір түрі мен типінің атқаратын дидактикалық қызметтері анықталады. Кейбір деректерде - «Мұндай топтаманың болмауы ұғымдарды түсінбеушілікке әкеліп соғады» деп атап көрсеткен.

Педагогикада көрнекі құралдарды жүйелеудің бірнеше әдісі бар. Көп жағдайда олардың жеке түрлерінің белгілеріне (көлемі, біртүстілігі немесе әртүрлілігі, статистикалық немесе динамикалық, жекеше немесе ұйымда қолдануға арнаулы және т. б. ), құрастырылған затына қарай немесе дидактикалық тұрғыда топтастырылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.