Рим құқығы және мораль

1. Рим құқығының мәні
2. Римдегі мемлекеттік билік

Рим құқығының мәні оның заңды мазмұнымен ғана шектелмейді. Оның адамгершілік аспектісінің өзі дербес мәнге ие. Рим құқығы адамзат тарихында ерекше орынды иеленген. И.А.Пок¬ровский жазғандай, ол өзін ойлап тапқан халықты артқа тастап, біздің күнімізге жетті және әлемді екі реет жаулап алды.
Алайда, империяның дамуымен ескі патриархалды құрылым жоғала бастады, қарапайым табиғи шаруашылықтың орнына күрделі экономикалық қатынастар келді. Жаңа өмір әрбір жеке тұлғаның өз күші мен қабілеттерін барынша пайдалануды талап етті. Рим құқығы да өз сипатын өзгертіп, бейімделе бастады. Маңызды адамгершілік ерекшеліктерінің бірі оның жеке тұлғалық бағыттылығы болса, ал негізін құраған тіректер — тұлға бостандығы, меншік бостандығы және шарттар мен өсиеттердің бостандығы болды.
Рим құқығының екінші ерекшелігі болып оның әмбебаптығы табылды. Ол Рим құқығының халықаралық сауда қатынастарына барынша ден қоюымен байланысты болды. Әрқашан оның аумағында түрлі ұлт саудагерлері қатынасқан көптеген icкерлік қатынастар қалыптасатын; римдік магистраттар осы қатынастардан туындайтын дауларды шешуге, осы дауларды шешу үшін нормалар шығаруға міндетті болатын. Бұл жерде ескі рим құқығы аталған мақсат-талаптарға жауап бере алмады, жергілікті және ұлттық ерекшеліктерден тәуелсіз. римдікті де, гректі де, египттікті де, ғаллды да қанағаттандыратындай жаңа құқықтын қажеттігі туды. Халықаралық қатынастарда пайда болатын халықаралық айналымның әдет-ғұрыптарын өзіне сіңіре білген, жан-жакты, бүкіл әлемдік құқық қажет болды.
Тағы да И.А.Покровскийдің сөзіне жүгініп өтелік: "Шын мәнінде бұл құқықты жасаушы бүкіл әлем еді. Ал Рим болса халықаралық айналымның әр жерде шашыраған әдет-ғұрыптарын қайта өңдеуден өткізіп, оны біртұтас жүйеге айналдырған лаборант ролін атқарды. Әмбебаптық және жеке тұлғалық — бұл біртұтастықтың негізгі бастамалары.