Оқушы тұлғасының дамуы

І. Кіріспе.
ІІ. Негізгі бөлім.
Оқушы және оның тұлғалық ерекшеліктері.
1. Оқушы тұлғасының дамуы және оның тәрбиесі
2. Құқықтық тәрбиенің мазмұны, міндерттері.
3. Оқушы тұлғасының дамуы және оның тәрбиесі
ІІІ. Қорытынды.

Адам мәселесі адамзат баласын өте ерте заманнан бері толғандырып келген. Сондықтанда халқымыз бала тәрбиесіне, сәби ананың құрсағында пайда болған кезден көңіл бөлген. Ұрпақ тәрбиесіне ерекше мән берген ата-бабамыз асыл сөздің кестесімен сәби жүрегін тербеп, ой-санасын игі адамгершілікке жетелеген.
Педагогика ғылымында "тәрбие" терминіне әрқашан ерекше нақты мән беріліп келеді. Кептеген жылдар тәрбиеге "тұлғаның дамуын басқару" деген анықтама берілді, сонымен қатар білім беру және тәрбие ісі тұлғаны дамыту мен қалыптастырудың құралы ретінде қарастырылды. Тәрбие адамдарға тән әлеуметтік категорияға жатады және тұлғаны дамытуда шешуші рөл атқарады. Даму дегеніміз, ең алдымен, адам организміндегі физиологиялық және психологиялық сапалық өзгерістер.
"Тұлғаның қалыптасуы" ұғымына баланың қоғамда өздігінен өмір сүруге қабілеттілігі, өзінің тағдырына өзі иелік ете білуі және өзінің мінез-құлқын жөнге сала білуі, сондай-ақ қоршаған орта мен өзінің қарым-қатынасын түсіне білу қабілетін жетілдіру және құндылық атаулыны таңдай алу сияқты дамудың басты шарттары енеді.
Даму - жеке адамды жетілдірудің өте күрделі және диалектикалық үрдісі. Балада туа біткен белгілі түсініктер, сонымен қатар өжет, жұмсақ немесе байсалды мінез болмайды. Олардың адамгершілік, әуестік, белсенділік және батылдық сияқты қасиеттері даму үрдісінде қалыптасады. Өйткені, оны есіп-жетілуіне белгілі әлеуметтік орта мен тәрбие әсер етеді.
Даму және тәрбие үрдісінде түрлі өзгерістер болып отырады. Баланың организмі бүкіл өмірінде әртүрлі дене және психикалық өзгерістер арқылы дамиды. Оларға организмнің өсіп-жетілуі, ақыл-ойының дамуы, мінез-құлқының қалыптасуы жатады. Осындай өзгерістердің барлығы табиғи және әлеуметтік ортаның, тәрбие мен өзін-езі тәрбиелеудің ықпал етуіне байланысты.
И.П.Павловтың ілімі бойынша, даму -ішкі жүйке жүйесі қызметінің және сыртқы жағдайлардың өзара әрекеттесуі, айналадағы шындықтың адамға ықпал етуі.
Дамуға ықпал ететін сыртқы әсерлерге: баланы қоршаған табиғи, әлеуметтік ортасы, өзгелермен қарым-қатынасы, оларды тәрбиелеу мақсатында ересектердің жасаған қызметі жатады. Бала сыртқы әсерлерді бірден қабылдай бермейді, оған өзінің бейімділігін, болмаса қарсылығын білдіреді, яғни жүйке жүйесінің көмегімен сыртқы әсерлерге іштей елең етіп, қажетіне қарай жауап береді. Міне, сондықтан да тәрбиенің біртекті жағдайының өзінде де мектеп қабырғасында сапалық қасиеті әртүрлі балалар дамиды.

1. Жалпы бастауыш білім беру педагогикасы. Р.М. Қоянбаев. Түркістан. 2005ж.
2. «Бастауыш мектеп» № 5 2005 жыл
3. Р. М. Қоянбаев Жалпы педагогика. Алматы 2005ж.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Оқушы тұлғасының дамуы және оның тәрбиесі

Адам мәселесі адамзат баласын өте ерте заманнан бері толғандырып
келген. Сондықтанда халқымыз бала тәрбиесіне, сәби ананың құрсағында пайда
болған кезден көңіл бөлген. Ұрпақ тәрбиесіне ерекше мән берген ата-бабамыз
асыл сөздің кестесімен сәби жүрегін тербеп, ой-санасын игі адамгершілікке
жетелеген.
Педагогика ғылымында "тәрбие" терминіне әрқашан ерекше нақты мән
беріліп келеді. Кептеген жылдар тәрбиеге "тұлғаның дамуын басқару" деген
анықтама берілді, сонымен қатар білім беру және тәрбие ісі тұлғаны дамыту
мен қалыптастырудың құралы ретінде қарастырылды. Тәрбие адамдарға тән
әлеуметтік категорияға жатады және тұлғаны дамытуда шешуші рөл атқарады.
Даму дегеніміз, ең алдымен, адам организміндегі физиологиялық және
психологиялық сапалық өзгерістер.
"Тұлғаның қалыптасуы" ұғымына баланың қоғамда өздігінен өмір сүруге
қабілеттілігі, өзінің тағдырына өзі иелік ете білуі және өзінің мінез-
құлқын жөнге сала білуі, сондай-ақ қоршаған орта мен өзінің қарым-қатынасын
түсіне білу қабілетін жетілдіру және құндылық атаулыны таңдай алу сияқты
дамудың басты шарттары енеді.
Даму - жеке адамды жетілдірудің өте күрделі және диалектикалық үрдісі.
Балада туа біткен белгілі түсініктер, сонымен қатар өжет, жұмсақ немесе
байсалды мінез болмайды. Олардың адамгершілік, әуестік, белсенділік және
батылдық сияқты қасиеттері даму үрдісінде қалыптасады. Өйткені, оны есіп-
жетілуіне белгілі әлеуметтік орта мен тәрбие әсер етеді.
Даму және тәрбие үрдісінде түрлі өзгерістер болып отырады. Баланың
организмі бүкіл өмірінде әртүрлі дене және психикалық өзгерістер арқылы
дамиды. Оларға организмнің өсіп-жетілуі, ақыл-ойының дамуы, мінез-құлқының
қалыптасуы жатады. Осындай өзгерістердің барлығы табиғи және әлеуметтік
ортаның, тәрбие мен өзін-езі тәрбиелеудің ықпал етуіне байланысты.
И.П.Павловтың ілімі бойынша, даму -ішкі жүйке жүйесі қызметінің және
сыртқы жағдайлардың өзара әрекеттесуі, айналадағы шындықтың адамға ықпал
етуі.
Дамуға ықпал ететін сыртқы әсерлерге: баланы қоршаған табиғи,
әлеуметтік ортасы, өзгелермен қарым-қатынасы, оларды тәрбиелеу мақсатында
ересектердің жасаған қызметі жатады. Бала сыртқы әсерлерді бірден қабылдай
бермейді, оған өзінің бейімділігін, болмаса қарсылығын білдіреді, яғни
жүйке жүйесінің көмегімен сыртқы әсерлерге іштей елең етіп, қажетіне қарай
жауап береді. Міне, сондықтан да тәрбиенің біртекті жағдайының өзінде де
мектеп қабырғасында сапалық қасиеті әртүрлі балалар дамиды.
Оқушының өз қажетіне қарай сыртқы ықпалдарға қарсы жауап беруі түрлі
сипаттағы қайшылықтарға байланысты болады. Айталық, баланың күнделікті
қажеттілігі - баланың түсінігі мен шын-дықтың, мектептің оқу талабы мен
оқушының мүмкіндігінің, ата-ана мен бала арасындағы т.б. қайшылықтар.
Оқушының өмірінде кездесетін осындай қайшылықтар диалектикалық материализм
тұрғысынан бала дамуының басты қозғаушы күші болып саналады.
Даму үрдісін психикалық, денелік және жалпы деп бөледі. Баланың
интеллектісінде, бейімділігі мен қабілетінде, еркі мен сөзімінде, танымында
және мінез-құлқында болатын өзгерістер психикалық дамуға, ал дененің
келемінің, қимыл-қозғалысының, күші мен қызметінің есуі денелік дамуға
байланысты. Жалпы дамуға психикалық, денелік дамумен қатар ақыл-ой,
адамгершілік жағынан болатын өзгерістерін жатқызады. Ақыл-ойдағы өзгеріс
баланың өз бетінше іс-әрекетке, ұғымдар мен түсініктерге, түрлі оқиғалар
мен жағдайларға талдау жасауына сәйкес салыс-тыруынан, нақтылауынан,
жалпылауынан және қорытуынан көрінеді. Адамгершілік жағынан болатын өзгеріс
- баланың жақсы мен жаманды ажыратып, оған лайықты жауап беруі, бойындағы
имандылық белгілерін дамытуы.
Тәрбие - есіп келе жатқан ұрпақты өмірге даярлаудың барлық жағын
қамтитын, қоғамның талап-тілегіне тәуелді күрделі үрдіс. Тәрбиенің
қоғамдық ортаның объективті, субъективті факторларына тәуелді болуы, жеке
адам дамуы мен тәрбиенің байланыстылығы, тәрбиелеушілердің іс-әрекетін
қоғамға пайдалы етіп ұйымдастыру.
"(Өмірде баланы тәрбиелеудің мазмұнын белгілеу жетекші орын алады.
Соңғы кезде қазақ орта мектебінің білім мазмұнының тұжырымдамасында тәлім-
тәрбие мазмұнының негізгі жақтары: ақыл-ой тәрбиесі, имандылық тәрбиесі,
еңбек тәрбиесі, эстетикалық тәрбие, тілдік қатынас тәрбиесі, дене тәрбиесі
т.б. сол сияқты керсетілген. Аталған тәрбие түрлерінің мақсаты дүниенің
шындығын өз мәнінде танитын, эстетикалық сөзімі, талғамы жоғары, іс-
әрекетке жарамды, өзгелермен қарым-қатынас жасауға бейім, үлкенге ізет,
кішіге қамқор жасайтын жастарды тәрбиелеу. Қазіргі кезде баланың бойында
ұлттық намыс пен қайырымдылық сөзімін қалыптастыру айрықша орын алады.
Өйткені, әрбір адам ана тілінде ез халқының тәлім-тәрбиесін алуы арқылы
өзге ұлттың екілі алдында өзінің дамығандығын керсете алады. Бұл тәрбие
саласындағы өзін-өзі дәріптеу емес, терезесі тең ұлт ретінде өзінің әдет-
ғұрпын, салт-дәстүрін өзгелерге таныту, оның ықпалынан болған қасиеттерін
мақтаныш ету.
11 сынып (7-10 жас аралығындағы) оқушылары педагогикалық тұрғыдан
ерекше көңіл белуді қажет етеді. Өйткені бұл жастағы бала тұңғыш рет мектеп
табалдырығын аттап, әлеуметтік ортамен жаңа қарым-қатынастарға түседі. Бұл
төменгі сынып оқушыларының емірін жаңа жағдаймен толықтырады. Сөйтіп, жаңа
ортамен езара қарым-қатынас жасау үрдісінде оның мінез-құлқы, еркі, оқуға
деген қызығушылығы мен танымдық қабілеті дамиды. Сонымен қатар бұл жастағы
баланың анатомиялық-физиоло-гиялық ерекшеліктерін білу аса қажет. Мысалы,
бұл кезеңде физиологиялық тұрғыдан алғанда 7-10 жастағы оқушыларды
негізінен бас сүйегі қатаюды, тұтастай алғанда қаңқаның қатаюы жалғаса
береді. Ми салмағының артуы, жүйке жүйесінің жетілуі, екінші сигналдық
жүйенің (сөйлеу) қарқынды дамуы байқалады, сөздік қоры кебейеді. Тежелуден
қозудың басым болушылығы, ойдың нақты бейнелеу түрі және естің болуы,
елестетудің айқындығы, білуге құмартушылық, жеңіл-желпі сенушілік,
еліктеушілік, ерік үрдісінің дамуы сөзіледі, моральдық санасында
императивтік (бұйырушылық) элементі, өз құрбыларының мінез-құлқындағы
кемшіліктерге әсер ету және өзіне сын көзбен қарамауы басым болады.
Оқу үрдісі баланың жеке басына, оның назарына, есіне, ойлау жүйесіне
әсер етіп, тұлғаның психикалық даму деңгейі мен үнемі өсіп отыратын
талаптар арасындағы қайшылықтардың тууына себепкер болады.
Мектепке келген алғашқы күннен бастап балалардың өз құрбыларына,
педагогтарға, оқуға, табиғи ортаға деген қарым-қатынасы қалыптасады,
алғашқы дағдылар мен әдеттер пайда болып, кейін оқушының мінез-құлқы стилін
және оның мектеп ұжымындағы орны мен бағытын айқындайды.
Төменгі сынып оқушылары кәп әсерленгіштігімен, басқаға назар аудара
білушілігімен біршама ерекшеленеді. Сондықтан оларды оқыту үрдісімен және
сабақтан тыс кездегі бірлестікте өткізілетін тартымды жұмыстармен қызықтыра
білудің маңызы зор. Кіші мектеп жасындағы бала әдетте тәрбиелік ықпалға тез
көндігеді. Бұл жастағы балалардың бойында қазірдің өзінде белгілі бір
дәрежеде адамгершілік тәжірибесі бар екендігін есте ұстау керек. Балалардың
адамгершілік жайындағы түсінігі бастауыш сыныптарда қалыптаса бастайды.
Баланың іс-әрекетінде белгілі бір ортаға бейімділік байқалады. Қоғамдық
ортада болғанда кіші мектеп жасындағы оқушыларда моральдық түсінік тез
дамиды және бастауыш мектептің соңына қарай оларда адамгершілік туралы
белгілі бір түсінік пайда болады. Мәселен, егер 1-2 сыныпта оқушының мораль
жөніндегі түсінігі тек ата-аналар мен мұғалімдердің пікіріне негізделетін
болса, 3-4 сыныпта ол басқа адамдардың іс-әрекетіне талдау жасауға және
қорытындылауға тырысады. Сонымен бірге, олардың бойында өздерінің
оқығандары мен кергендерінен тәжірибе жинақталады және ол жеке басының
әрекеттерін саналы түрде бағалай білу деңгейіне көтеріледі. Бастауыш
сыныптарда оқушының бойында өзіне тән мінез-құлықтың қалыптаса бастайтынын
және түрліше қайшылықтардың бой көрсететінін білудің маңызы зор.
Тәрбие үрдісінде бала өзінің дамуына қажетті жағдайларды пайдалануы
тиіс. Осыған орай тәрбиеші тәрбие арқылы баланың түрлі іс-әрекеттерін
тиімді етіп ұйымдастырады, оның дамып жетілуіне қажетті материалдарды
іріктеп алады, айналадағы табиғи және әлеуметтік ортаға кезқарасын
дамытады.
Тәрбие жұмысының сара жолдарын, табудың нәтижесінде баланың ой-өрісі
кеңиді, эстетикалық сөзімі мен талғамы артып, адамгершілік сапасы
қалыптасады.

Құқықтық тәрбиенің мазмұны, міндерттері.

Оқушының мектептегі өмірі тұлғаның азаматтық
қалыптасуының шешуші кезеңі болып табылады. Осы жылдары
адамгершіліктің дүниетанымы, сенімдері, ұжымшылығы,
тәртіптілігі, өзіне және басқаға талап қоюы, адалдығы мен шыншылдығы,
қайырымдылығы мен ұстамдылығы, жігерлігі мен батылдығы қалыптасады.
Бұлардың мазмұнына мемлекет заңдары және қоғамда өмір сүру
ерекшеліктерін құрметтеу, қоғам заңдылықтарын бұзуға төзімсіздік,
қоғамдық тәртіпті сақтау да енеді.
Тұлғаның осы сапалары болашақ еңбек қоғамы азаматының құқықтық
мәдениет болмай қоғам алдындағы міндеттерді орынды шешу мүмкін емес.
Құқықтық мәдениет екі тұрғыдан қаралады. Біріншісі кең мәнінде. Бұл
құқықтық межелер, құқықтық қатынастар, құқықтық мекемелер
әрекетінің ауқымын қамтиды. Екіншісі, тұлғалық, педагогикалық және
психологиялық мәніне қарау.
Құқықтық мәдениеттің тұлғалық мәнінде - бұл тұлғаның күрделі,
кешенді қасиеттері. Негізінен тұлғаның құқықтың мазмұны бар әрекеттер мен
қылықтарының орынды бағытын анықтайды.
Адамның құқықтық мәдениеті - күрделі. Әңгіме адам, оның санасы, мінез-
қүлқы, жүріс-түрысы туралы болғанда, көптеген сұрақтар туындайды. Шындығына
келсек, бұл сұрақтарға педагогика, психология, социология, медицина, заң т.
б. ғылымдар әлі толық жауап бере алмай отыр.
Дегенмен, қоғам болашағын құқықтық мемлекет тағдырымен байланыстыра
қарап отырған шағымызда ага ұрпақ іс-тәжірибесі мен қарым-қатынасты
тәжірибесін негізге ала отырып, жас ұрпақтың құқықтық тәрбиесі мәселесін
педагогика ғылымы мазмұнында қарастырғанымыз жөн.
Қоғамда өмір сүруші әрбір оқушы сол қоғамның іс-әрекеті, межелері,
мәдени дәстүрлерінің қүрсауында болады. Ол мұны сөзіне ме, сөзінбей ме, бұл
оның еркінен тыс жүреді. Қоршаған ортаның өмір талаптарынан қоғамның еш
жерінде жасырынып қалуға болмайды.
Өкінішке орай, күнделікті күйбең тіршіліктің құрығына түсіп, өз ар-
ожданын, ұятын, намысын бір сәттік дүниенің жалған қызығына айырбастап,
сатып жүргендер де аз емес. Осының өзі мектептің алдына жас ұрпақтың шынайы
құқықтық тәрбиесін зор міндет етіп қойып отыр.
Құқықтық қоғам демократиялық принциптерге сүйене отырып, әр адамның
шығармашылық күштерін, ниетін, ойын, сөзімін, ұмтылысын толық және еркін
жүзеге асыру мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Демократияны жетілдіру мемлекеттің және қоғамдық өмірдің құқықтық
негізін бекітуге тікелей тәуелді. Мемлекет және қоғам өмірінің құқықтық
негізін бекіту процесі төмендегідей маңызды шараларды жүзеге асыруды қажет
етеді:
заңдылықтарды үздіксіз жетілдіру;
заңның орындалуын бекіту;
қоғамдық тәртіп орнатуға әрбір азамат,. бүкіл халық қатынасуы қажет;
жеке адамның, бүкіл жүртшылықтың мәдениетін көтеру;
заң қызметкерлерінің сөз бен ісінің бірлігі, тұлғасының кіршіксіз таза
болуы.
Бұдан зандылық пен құқықтық тәртіптің бекітілуіне қамқорлық тікелей
мемлекет мойнында болу қажеттігі шығады. Қоғамның қандай қоғам екендігіне
баға беру көп жағдайда адам тұлғасының құқықтық мәдениетінің деңгейімен
айқындалады.
Талантты педагог В.А.Сухомлинскийдің қоғамды мазасыздандырып отырған
құбылыстардың басты себебі мектептегі оқу жылдарындағы зиялылық
мүраттарының бишаралығы және қуыс кеуделілігінің негізінде дамып отырған
жасөспірімдер мен жастар арасындағы маскүнемдік, бұзақылық, уақытты
мағынасыз өткізу деген тұжырымымен толық келісуге болады.
Адамның жалпы мәдениеті мен оның құқықтық мәдениетінің арасында тығыз
байланыс бар. Құқықтық мәдениет мазмұны жалпы адамзаттық рухани мәдениет
мазмұнына енеді, бірақ өзіндік ерекшеліктерін сақтайды. Сондықтан да
құқықтық тәрбиені адамгершілікті адам тәрбиелеу теориясының құрамды белігі
ретінде қарастырамыз.
Қоғамдық қайта құру кезеңінде құқықтық мәдениетті қалыптастыру
барысындағы кемшіліктерді жеңу ерекше орын алады. Бұл жұмыс нәтижелі жүріп
және көздеген мақсатқа жету үшін ол кемшіліктерді жақсы біліп, олардың жеке
адамға және қоғамға қандай зиян келтіретінін білу керек.
Күнделікті өмірде көптеген жарамсыз құбылыстар болып жатады. Ол
құбылыстарға қатынастардың көмескілігі, бағалаудың анық болмауы олармен
күресті қиындатады. Мысалы, мектеп оқушыларының арасында жеке немесе топ
болып төбелесу көп кездесетін жай. Нәтижесі кейде қайғылы уақиғаларға да
душар етеді.
Осы туралы оқушылар арасынан пікір жинай ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.