Мальтустың саяси экономиясы және қазіргі мальтузианистер

Жоспар
Кіріспе

1 Мальтустің бас пікірлері
2 Демография
3 Қазақ халқының демографиялық жағдайы
4 Экология . жаһандық мәселе

Томас Роберт Мальтус (1766-1834 жж) XIX ғасырдың бірінші жартысындағы англияның экономика ілімінің өкілі. Оның негізгі еңбектері: «Халықтың орналасу заңының ережесі» (1718 ж), «Табиғат және жер рентасының өсуін зерттеу» (1815 ж), «Саяси экономияның бастауы» (1820 ж). Ол бұл еңбектерінде лендлордтардың, жер иеленушілердің және капиталистердің жекелік құқыларын қорғап, олардың бұқара халықтың кедейлігіне жауапкер еместігін дәлелдеді.
Мальтус халықтың өсімінің әр түрлі үрдістері мен оның өмір-сүруіне керекті қаражаттардың ара қатынастарының сәйкесіздігін дәлелдеуге тырысты. Мәселен, оның есептеуі бойынша, халықтың саны әрбір 25 жыл сайын геометриялық прогреспен екі еселеп өседі (1,2,4,8,16,32,64 және т.б.), ал олардың өмір сүру жабдықтары тек қана арифметикалық прогреспен (1,2,3,4,5,6,7 және т.б.) өседі. Мұндай жағдайда 2 жүз жылдың ішінде жер шарындағы халық саны мен оның өмір сүру жабдықтарын салыстырғанда 256-ның 9-ға, 3 жүз жылда 4096-ның 13-ке қатынасындай болған болар еді.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Мальтустың саяси экономиясы және қазіргі мальтузианистер.
Томас Роберт Мальтус (1766-1834 жж) XIX ғасырдың бірінші жартысындағы
англияның экономика ілімінің өкілі. Оның  негізгі еңбектері: Халықтың
орналасу заңының ережесі (1718 ж), Табиғат және жер рентасының өсуін
зерттеу (1815 ж), Саяси экономияның бастауы (1820 ж). Ол бұл
еңбектерінде лендлордтардың, жер иеленушілердің және капиталистердің
жекелік құқыларын қорғап, олардың  бұқара халықтың кедейлігіне  жауапкер
еместігін дәлелдеді.
Мальтус халықтың өсімінің әр түрлі үрдістері мен оның өмір-сүруіне керекті
қаражаттардың ара қатынастарының сәйкесіздігін дәлелдеуге тырысты. Мәселен,
оның есептеуі бойынша, халықтың саны әрбір 25 жыл сайын геометриялық
прогреспен екі еселеп өседі (1,2,4,8,16,32,64 және т.б.), ал олардың өмір
сүру жабдықтары тек қана арифметикалық прогреспен (1,2,3,4,5,6,7 және
т.б.) өседі. Мұндай жағдайда 2 жүз жылдың ішінде жер шарындағы халық саны
мен оның өмір сүру жабдықтарын салыстырғанда 256-ның 9-ға,       3 жүз
жылда 4096-ның 13-ке қатынасындай болған болар еді.
Мальтустің бас пікірлері, - кедейлік байлықтың әділетсіз, тең
бөлінбегендігінен тумайды, оған халықтың өзі кінәлі, жұмысты жаман
істейді; - халық өзін-өзі кінәлауы тиіс және ешқандай төңкерістер мен
реформалар оған көмектесе алмайды халықтың шамадан тыс көбеюіне қарсы
шаралар: адамгершілікті ауыздықтау, кедейлердің некеге отырудан бас
тартуы деді.
Мальтустың пікірі бойынша табиғаттағы халықтың саны мен өмір сүру
жабдықтарының арасындағы сәйкестікке эпидемиялар, аштықтар, соғыстар,
адамдардың жаппай бөлігін күштеп ауыр еңбекке салу арқылы қол жеткізуге
болады деді.
Халықтың шамадан тыс өсу проблемасын Т. Мальтус еңбекақыны өзгерту арқылы
шешті. Халықтың өсуі еңбек ақының төмендеуіне әкеледі бұл болашақтағы
халықтың өсуін шектейді. Басқаша айтқанда, жұмысшылар өмірінің төмен
деңгейі әлеуметтік проблемалармен емес, биологиялық заңдармен анықталады.
Т. Мальтус кедейлерге мемлекеттік қолдау көрсетуге қарсы күресті, ол мұны
еңбек сүйетін азаматтардан салық арқылы жалқауларға демеу көрсету деп
түсіндірді.
Мальтустың көзқарасы бойынша халықтықтың өсуі- тек қана тамақ өнімдерінің
жетіспеушілігімен, аштық үрейімен шектеледі. Ал әлемдік тәжірибе бұны
басқаша көрсетеді, өмір деңгейінің өсуі демографиялық ахуалдың өзгеруіне,
туудың кемуіне, отбасы санын сапалы жоспарлауға әкеліп соғады.
Мұндай ойларды айта отырып, мынаны да байқауға болады, Мальтустың бір
кезде айтқан проблемасы, өзінің өзектілігін бүгінгі күн де сақтауда.
Өмірдің төмен деңгейінің сақталуы тек қана үшінші әлем елдерімен ғана
байланысты емес. Экономикалық процестерді жаһандандыру (глобализация)
демографиялық үрдістерге талдау жасауда кең-ауқымда жол табушылықты талап
етеді.
Соңғы 10-15 жылда әлемдік өндіріс динамикасында жаңа әдістер пайда болды,
бірсыпыра себептерге байланысты жер шарында жан басына шаққанда негізгі
ауылшаруашылық өнімдерін өндіру көлемі қысқаруда. Демографтардың
болжамдарына сәйкес, планета халқы 2030-шы жылдары 6-дан 9 млрд. дейін
көбейеді. Сол кезде азық-түлік ресурстарының тапшылығы пайда болу мүмкін,
дегенмен бұлардың барлығы Мальтус теориясының дұрыстығын әлі де
дәлелдемейді.
ТҮЙІН
Аталмыш тақырып классикалық саяси экономияның пайда болу мен дамуына
арналған еркін, жеке кәсіпкерлік проблемаларын шешуге арналған. Ол еңбек
құны теориясында негізделген.
Англиядағы классикалық саяси экономия бастауында У. Петти тұрды, бұл
ілімнің дамуы А. Смитпен, оның ізбасары Д. Рикардомен байланысты.
Д. Рикардоның еңбектері классикалық саяси экономияның шыңы болып саналады.
Оның пікірі бойынша, еңбекақыға, пайдаға, процент пен рентаға негізделген
жұмысшы еңбегі қандай да бір байлықтың көзі болып саналады.
Классикалық мектеп, капиталистің бас мақсаты – ең жоғары пайда табу деді,
байлықты көбейту факторы – капиталды жинақтау, ал ақша тауарлар
айырбасының процесін жеңілдетуші құрал (қару) деген анықтама берді.
Мальтус, халықтың өсуіндегі геометриялық прогресті, тамақ ресурстары
қорларының арифметикалық өсуімен салыстыру бойынша халық санының теориясын
жасады. Сондықтан ол өмір сүру жабықтарын шектеу жолымен халық санының
өсуін қатаң шектеуді ұсынды, яғни жұмысшылар өмірінің төмен деңгейі
әлеуметтік проблемалармен емес, биологиялық қорлармен (запастармен)
байланысты деген идея қалдырды

Демография
Демография (грекше демос — халық) — белгілі бір халықтың, ұлттың,
ұлыстың, этникалық топтың санын, құрамы мен құрылымын, аумаққа бөлінуін,
өсу не кему динамикасын қоғамдық-тарихи жағдайлармен байланыстырып
зерттейтін әлеуметтік ғылым саласы. Демография адам популяциясын оның
көлемі мен құрылымына сәйкес, яғни жынысы, жасы, отбасылық жағдайы және
этникалық шығу тегі бойынша, сондай-ақ, осы популяцияның туу, өлу және
миграция коэффициенттеріндегі өзгеруі тұрғысынан статистикалық зерттеу.[1]
Демографиядағы ең басты мәселе – халықтың ұдайы өзгеруін, өсу
мөлшерін, дамуын анықтау. Халықтың ұдайы өзгерісі – ұрпақ алмасу, туу мен
өлу, яғни табиғи жағдай арқылы жүзеге асады. Белгілі бір аймақтағы халықтың
өсу мөлшерінің өзгеруі адамдардың басқа жерлерден көшіп келуі (иммиграция)
мен олардың бөтен аймақтарға қонысаударуына (эмиграция), яғни халықтың көшу-
қону қозғалысына да байланысты. Сондай-ақ халық санының өзгеруі адамдардың
жасына, отбасы жағдайына, балалар санына
немесе білім деңгейіне, мамандығына , әлеуметтік ахуалына орай бір күйден
екінші күйге, бір топтан екінші топқа ауысуына тәуелді. Кең мағынасында
алғанда, халықтың ұдайы өзгерісі дегеніміз оның санының, құрамы мен
орналасуының табиғи жағдайларға жәнемиграцияның ықпалына қарай өзгеріп
отыруы. Отбасының құрылуы, оның дамуы мен күйреуі демографияда дербес мәнге
ие. Демографияда халықтың және оның бөліктерінің өзгеруі тек сан жағынан
ғана емес, сонымен қатар сапалық тұрғыдан да қарастырылады. Мыс., белгілі
бір жастағы адамдардың санының өзгеруімен қатар олардың тұлғалық дамып-
жетілуі, денсаулығындағы өзгерістері де назарға алынады. Демографияда
жекелеген адамдарға қатысты әр түрлі құбылыстар барлық халықтың да, сонымен
бірге дербес зерттеу нысаны ретінде оның белгілі бір топтарының да жай-
күйін сипаттауға пайдаланылады. Демографиялық процестердің өзара
байланыстарын, олардың әлеуметтік-экономикалық құбылыстарға тәуелділігін
және халық дамуының әлеуметік-экономикалық салдарын зерттей отырып,
демография халық саны мен сапасы өзгерісінің заңдары мен заңдылықтарын
анықтайды. Нақтылы қоғамдық ортада өтіп жатқан халық өзгерісін
сол қоғам өмірінің әлеуметтік-экономикалық жағдайлары айқындайды.
Демография үшін бастысы – халықтың қоғам дамуымен өзара ықпалдасуы болып
табылады. Демография әлеуметтік-экономикалық процесс заң дылықтарының жалпы
халықтың ұдайы өсуіне ықпалын ғана емес, керісінше халық өсімінің қоғам
дамуына тигізетін әсерін де зерттейді. Әсіресе, бұл жерде
еңбек ресурстарының құрамы мен қозғалысының, сондай-ақ халықтың тұтынушы
ретіндегі үлес мөлшерінің терең зерттелуі аса маңызды рөл атқарады.
Зерттеулердің бұл саласын кейде экономикалық демография деп атайды.
Демографияның міндеттерінің бірі – халықтың ұдайы өзгерісінің заңдылықтарын
зерттеу негізінде мемлекет тарапынан жүргізілетін
демографиялық саясат негіздерін тұжырымдау.

Демографиялық процестер қоғамда қалыптасқан белгілі бір әлеуметтік қарым-
қатынастарға негізделеді. Сондықтан халықты зерттеуде
демография саясат, экономика, медиц ина, математика, этнография, т.б.
бірқатар ғылымдармен тығыз байланыста болады. Олардың зерттеу әдістері мен
тәжірибелерін, материалдарын пайдалана отырып, демография өз тарапынан да
өзге ғылымдарға қажетті деректер береді. Демографиялық процестердің өзіндік
ерекшеліктері, көбінесе халықтың табиғи қозғалыстары демографияның өзіндік
зерттеуәдістерін қалыптастыруға негіз болды. Олар: әр түрлі буын өкілдері
үшін жас айырымы көрсеткіштерін жасау арқылы дәл сол уақыттағы даму-
құлдырау заңдылықтарын көрсететін гипотетикалық ұрпақ әдісі; когорт
әдісі(адамдардың нақтылы буынының дамуын зерттеу); потенциалды демография
әдісі, т.б. демографияда ғылымның басқа салаларындағыдай болжамдар жасау,
оларды деректер арқылы тексеру және соның негізінде ғылым қорытынды жасау
қажет. Көбінесе халықтың санын ұйымдастырылған статистика жолымен есептеу
әдісі қолданылады. Сондай-ақ демографиялық коэффициенттерді пайд алану,
оларды салыстыру, салғастыру тәсілдері де демографияның өзіндік зерттеу
әдістерінің бірінен саналады. Демография ғылымының негізін салушы – ағылшын
ғалымы Дж. Граунт. Ол алғаш рет Лондондағы тіркелген адам өлімдерінің
бірнеше жылдық жлазбалары негізінде халық арасындағы өлудің көрсеткішін
жасауға және оның заңдылықтарын анықтауға талпыныс жасаған.

Халықтың ахуалын, оның экономикамен байланысын У.Петти және Г.Кинг
(Ұлыбритания), одан соң А.Депарсье (Франция) зерттеді. XVII ғасырдада
мұндай зерттеулерді математикалық әдістерді қолдану арқылы В.Керсеб
(Голландия), П.В.Варгентин (Швеция), Л.Эйлер (Ресей) және т.б. жалғастырды.
XIX ғасырдан бастап көптеген елдерде халықты тұрақты есепке алу жолға
қойыла бастады және ол жөніндегі нақтылы талдаулар жасау мүмкіндіктеріне
қол жеткізілді. А.Кетле (Бельгия), Ж.Бертильсон (Франция), У.Фарр
(Ұлыбритания), В.Лексис, Г.Ф.Кнапп (Германия), т.б. көптеген статист-
зерттеушілердің еңбектері нәтижесінде демографиялық процестерді сандық
тұрғыдан екшеу мен талдаудың әдістері дами түсті. 1855 ж. француз ғалымы
А.Гийардың еңбегінің тақырыбында демография термині тұңғыш рет
қолданылып, автор оған адамзаттың табиғи және әлеуметтік тарихы деген
анықтама береді. Қазақстандағы демографиялық процестерді тарихи-әлеуметтік
тұрғыдан қарастырған алғашқы зерттеулер қатарында М.Шоқайдың шет ел
баспасөзінде, М.Тынышбаевтың 1924 ж. Сана журналының 2–3-сандарында
жарияланған деректерін, т.б. статистикалық еңбектерді атауға болады.
Республикада бүгінгі таңдағы кәсіби демографтар М.Б.Тәтімов, Ұ.М.Ысқақов,
Ә.Б.Ғали, М.Сембин, Е.Мұсабеков, С.Қарасаев, А.Елемесова, Н.Ермекова,
А.Әлжанова, т.б. еңбектерінде жалпы қазақ халқының, Қазақстан халқының өсу,
даму заңдылықтары зерттелді.[2]
[өңдеу]Демографиялық күрт өсу
Демографиялық күрт өсу (Демографический взрыв; грек, demos— халық, grapho —
жазамын) — әлеуметтік- экономикалық немесе жалпы экологиялық жағдайлардың
жақсаруымен байланысты халық санының күрт өсуі.

Қазақ халқының демографиялық жағдайы
Демократия мен демография сөзі біздің тілге аударғанда халықтық билеу
және халықтың орналасуы ұғымын білдіреді. Күнделікті өмірімізде ос екі
ұғымның мән-мағынасы бір-бірімен жиі қабысып ұштас келеді.
Демографиялық процестерге обьективтік түрде талдау жасамайынша
Қазақстанның сан қилы күрделі тарихын қайта жазып шығу мүмкін емес. Оның
соңғы үш жыл ішіндегі тарихын түрлі демографиялық метаморфозалардың, яғни
күрт және кілт өзгерістердің кезеңі деп сипаттауға болады. Кезінде олардың
Қазақстанның бүгінгі этногрфиялық келбетінің өзгеруіне әкеліп соқтырған
этникалық астары тым мол болды.
Егеменді ел болып, іргемізді бүіндеп отырған кезде ұзақ жылдар бойы
отаршылдық тұзағына түскен ұлттық санамыз қайта жанданып, даму үстінде
болды. Соның бір жарқын көрінісі ұлттық демографиялық мінез-құлқымызда
орын алып отырған келелі өзгерістерден айқын байқалады.
Халықтың демографиялық санасы көп қатпарлы, ол ұлттық санамыздың
бастау алар мәйегі және оны өсіре алатын басты дәнекері.
Республикамыздың географиялық картасына көз салсақ екі бірдей құрлықтың
териториямызда орналасқанын байқаймыз.   Алып Евразия суперконтинентінің
кіндік ортасы Қазақстанда жатқандықтан және республика жер көлемінің 400
мың шаршы шақырымы, яғни 15%-і (Швеция мемлекетінің жерімен тең) Европада
орналасқандықтан өзімізді Европалық және Евразиялық мемлекет деп
есептеуге болады.
Саны жағынан қатты әлсіреген қазақ халқының өз жерінде азшылықта қалуынан
кереғар, күңгірт көріністер туындайын болса   оның өзінен саны басым
халықтармен іргелес жатуы қосымша қиыншылықтарға алып келеді.
Шығысымызда халқының саны қазақтан 100 еседен астам милиардтан астам Қытай
мемлекеті орналасқанын естен шығармауымыз керек. Қара қытай қаптаса –
ақыр заман болады деп бабаларымыз бұдан 500 жыл бұрын өз ұрпағын ерекше
ескерткен. Солтүстігімізде Қазақстан 15 еседен артық ормандай көп орыс
жайғасқан. Орыспен дос болсаң – айбалтаң жаныңда болсын деп бұдан 300
жыл бұрын айтқан екен отаршылдық өктемдіктен әбден мезі болған момын
қазақ бабамыз.
Республикамызда славян халықтарымен қатар түркі тілдес халықтар сан
жағынан айтарлықтай дәрежеде қоныстанған. Олардан араласудан тілімізді
байытып, дінімізді берік етеміз, мәдениетімізді өркендетіп, мемлекетімізді
күшейте аламыз. Түркі тілдес ұлт өкілдері, нәсілі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.