Қорғалжын қорығының физикалық – географиялық жағдайы
Мазмұны
Кіріспе 3
І .Қорғалжын қорығының физикалық . географиялық жағдайы
І.1. Қорықтың жер бедері және климат жағдайлары 4
І.2. Қорғалжын қорығының гидрологиялық режимі 7
І.3. Қорықтың топырақ жамылғысы және өсімдіктер дүниесі 10
І.4.Қорғалжын қорығының фаунасы 13
ІІ. Қорғалжын қорығын ұйымдастырудың басты мақсаты 17
Қорытынды 19
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе 3
І .Қорғалжын қорығының физикалық . географиялық жағдайы
І.1. Қорықтың жер бедері және климат жағдайлары 4
І.2. Қорғалжын қорығының гидрологиялық режимі 7
І.3. Қорықтың топырақ жамылғысы және өсімдіктер дүниесі 10
І.4.Қорғалжын қорығының фаунасы 13
ІІ. Қорғалжын қорығын ұйымдастырудың басты мақсаты 17
Қорытынды 19
Пайдаланған әдебиеттер
1.1 ЖҰМЫСШЫ КҮШІНІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ МИГРАЦИЯСЫ: ТАБИҒАТЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ
Дүние жұзінде белсенді түрде жұріп жатқан өндірістің ин-тернационализациясы жұмысшы Күшінің интернационализациясымен қатар жүруде. Еңбек миграциясы халықаралық экономикалық қатынастардың бір бөлігіне айналды. Мигратциялық ағымдар бір елдер мен аймақтардан екінші елдер мен аймақтарға бет алуда.
Еңбек миграциясы белгілі бір проблемаларды туындата отырып жұмысшы күшін қабылдайтын және оны шетке шығаратын елдер үшін белгілі бір артықшылықтарды қамтамасыз етеді.
Халықтың жаппай миграциясы XX ғасырдың екінші жартысында әлемдік қоғамдастықтың өміріндегі ерекше құбылыстардың біріне ашылды.
Халық миграциясы дегеніміз - тұрғылықты жерін өзгерту немесе оған кайта оралу мақсатында адамдардың белгілі бір территория шекаралары арқылы қозғалуы, ауысуы.
Халықаралық миграция әр түрлі формаларда болады: еңбектік, отбасылық, рекреациялық» туристік және т.б.
Жұмысшы күшінің халыкаралық нарығы ұлттық шекараларды кесіп өтетін еңбек ресурстарының әр түрлі бағыттарын қамтиды. Жұмысшы күшінің халықаралык нарығы — жұмысшы күшінің ұлттық және аймақтық нарықтарының жиынтығы. Еңбектің халықаралық нарығы еңбек миграциясы формасында болады.
Жұмысшы күші митрациясының екі түрлі себебі бар:
- экономикалық сипаттағы,
- экономикалық емес сиптаттағы.
Экономикалық емес сипаттағы себептерге мыналар жатады: саяси, ұлттық, діндік, нәсілдік. отбасылық және тағы басқа.
Экономикалық сипаттағы себептерге жекелеген елдердің дамуының әр түрлі экономикалық денгейіне сәйкес туындайды.
Дүние жұзінде белсенді түрде жұріп жатқан өндірістің ин-тернационализациясы жұмысшы Күшінің интернационализациясымен қатар жүруде. Еңбек миграциясы халықаралық экономикалық қатынастардың бір бөлігіне айналды. Мигратциялық ағымдар бір елдер мен аймақтардан екінші елдер мен аймақтарға бет алуда.
Еңбек миграциясы белгілі бір проблемаларды туындата отырып жұмысшы күшін қабылдайтын және оны шетке шығаратын елдер үшін белгілі бір артықшылықтарды қамтамасыз етеді.
Халықтың жаппай миграциясы XX ғасырдың екінші жартысында әлемдік қоғамдастықтың өміріндегі ерекше құбылыстардың біріне ашылды.
Халық миграциясы дегеніміз - тұрғылықты жерін өзгерту немесе оған кайта оралу мақсатында адамдардың белгілі бір территория шекаралары арқылы қозғалуы, ауысуы.
Халықаралық миграция әр түрлі формаларда болады: еңбектік, отбасылық, рекреациялық» туристік және т.б.
Жұмысшы күшінің халыкаралық нарығы ұлттық шекараларды кесіп өтетін еңбек ресурстарының әр түрлі бағыттарын қамтиды. Жұмысшы күшінің халықаралык нарығы — жұмысшы күшінің ұлттық және аймақтық нарықтарының жиынтығы. Еңбектің халықаралық нарығы еңбек миграциясы формасында болады.
Жұмысшы күші митрациясының екі түрлі себебі бар:
- экономикалық сипаттағы,
- экономикалық емес сиптаттағы.
Экономикалық емес сипаттағы себептерге мыналар жатады: саяси, ұлттық, діндік, нәсілдік. отбасылық және тағы басқа.
Экономикалық сипаттағы себептерге жекелеген елдердің дамуының әр түрлі экономикалық денгейіне сәйкес туындайды.
Пайдаланған әдебиеттер.
1. В.Хроков «Кургальджино » Алматы «Қайнар» ; 1984
2. Ә.Жумадилов;
А.Бекенова;
Х.Қыдырбаев «Қазақстан қорықтары» Алматы «Қайнар»; 1980
3. А.Э. Брем «Жизнь животных» т.6, СПБ,1911
4. В.Ф. Гаврин « Охотничьи птицы целинного края » Рукопись, Алма-Ата
5. И.А. Долгушин « О фламинго на озере Тенгиз »
( Центральный Казахстан ), 1962
6. Н.А. Зарудный « Орнитологическая фауна Оренбургского края » 1888
7. П.П. Сушкин « Птицы средней Киргизской степи » М., 1908
8. Хрестоматия по физической географии М., 1908
9. Д.И. Чекменев « Очерки по биологии колониально – гнездящихся птиц озера Тенгиз » Алма–Ата,1964
10. Ұ. Есназарова « Қазақстанның физикалық географиясы » А.,2002.
1. В.Хроков «Кургальджино » Алматы «Қайнар» ; 1984
2. Ә.Жумадилов;
А.Бекенова;
Х.Қыдырбаев «Қазақстан қорықтары» Алматы «Қайнар»; 1980
3. А.Э. Брем «Жизнь животных» т.6, СПБ,1911
4. В.Ф. Гаврин « Охотничьи птицы целинного края » Рукопись, Алма-Ата
5. И.А. Долгушин « О фламинго на озере Тенгиз »
( Центральный Казахстан ), 1962
6. Н.А. Зарудный « Орнитологическая фауна Оренбургского края » 1888
7. П.П. Сушкин « Птицы средней Киргизской степи » М., 1908
8. Хрестоматия по физической географии М., 1908
9. Д.И. Чекменев « Очерки по биологии колониально – гнездящихся птиц озера Тенгиз » Алма–Ата,1964
10. Ұ. Есназарова « Қазақстанның физикалық географиясы » А.,2002.
Мазмұны
Кіріспе
3
І .Қорғалжын қорығының физикалық – географиялық жағдайы
І.1. Қорықтың жер бедері және климат жағдайлары
4
І.2. Қорғалжын қорығының гидрологиялық режимі
7
І.3. Қорықтың топырақ жамылғысы және өсімдіктер дүниесі
10
І.4.Қорғалжын қорығының фаунасы
13
ІІ. Қорғалжын қорығын ұйымдастырудың басты мақсаты
17
Қорытынды
19
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Қорғалжын мемлекеттік қорығы 1958 жылы құрылған. Қорықта дала
зонасы ландшафты табиғи күйінде сақталған. Қорықтың жер көлемі 237
мың гектар. Ол Ақмола, Қарағанды облыстарының аумағына кіретін
Қорғалжын, Теңіз көлдері мен Қоғалжын ойпатының жазық далалы аймағын
қамтиды. Қорықта ағаш жоқ дерлік. Теңіз көлінің айналасындағы
батпақта кішкене аралдар көп, олар құстардың ұя салып, балапан
басуына өте қолайлы. Теңіз көлі дүние жүзінде қызғылт қоқиқаздың
қиыр солтүстікте ұя салатын бірден бір жері.
Теңіз көлі тайыз, суы ащы. Ал Қорғалжын көлінің суы тұщы, оның
жағалауында қамыс қалың өседі. Қорықта өсімдіктің 235 түрі, аңның –
35, құстың -265, бауырымен жорғалаушылардың -5, қосмекенділердің
-2,балықтың -10 түрі бар.
Жұмыстың мақсаты –Қорғалжын мемлекеттік қорығына жалпы сипаттама
бере отырып, оның физикалық – географиялық ерекшеліктеріне
талдау жасау.
Жұмыстың міндеті – Қорғалжын мемлекеттік қорығының рельефі,
климат жағдайларына, фаунасы мен флорасына сипаттама жасау.
Жұмыстың өзектілігі – Қорғалжын мемлекеттік қорығының маңызын,
Қорғалжын–Теңіз көл бассейндерін, ондағы аудандарды тиімді
пайдалану мүмкіншіліктері мен жолдарын қарастыру.
Жұмысты орындау барысында В.Хроков Кургальджино ,
Ә.Жумадилов; А.Бекенова; Х.Қыдырбаев Қазақстан қорықтары
кітабы негізгі әдебиет көзі болып табылды.
І. Қорғалжын қорығының физикалық –географиялық жағдайы
І.1. Қорықтың жер бедері және климат жағдайлары.
Қорғалжын мемлекеттік қорығы шамамен Қарағанды,Өскемен, Ақтөбе
ендігінде, Қазақстанның орталық бөлігіндегі Теңіз- Қорғалжын ойпатының
оңтүстік –батыс жағында орналасқан.Әкімшілік жағынан қорық Ақмола
облысындағы Теңіз ауданының құрамына енеді. Ол Ақтөбеден оңтүстік –батысқа
қарай шамамен 180 шақырымдай қашықтықта орналасқан. Географиялық жағынан
ойпат Арал –Ертіс су айрығы территориясында жатады, Орталық Қазақстан
ұсақ жоталарының батыс өңірінде орналасып, оны Көкшетау шоқыларынан
айырып тұрады. Бұл алқаптың негізгі бөлігін Теңіз көліне қарай
құлдилаған кең жазық алып жатыр. Төрттік кезеңнің (мезозой эрасы)
Басында Евразияны басқан мұздақ Орталық Қазақстанға жетпеген, сондықтан
қорықтың жер бедерінде мұз әрекеттерінің ізі байқалмайды.
Өңірдің абсолюттік биіктігі теңіз деңгейімен салыстырғанда 304-
426 километр шамасында. Теңіз – Қорғалжын ойпатының көлемі он үш
мың шаршы километр. Бұл жердің геологиялық құрылысы тектоникалық
және жоғарғы силур жыныстарынана түзілген Қазақстандағы
тауаралығы ойпаттарының бірінен саналады.
Ақтөбе облысының қазіргі гидрологиялық жүйесі үштік кезеңде (
палеозой эрасы ) қалыптаса бастаған.
Климаты қатаң континенталды, ауа температурасы тәулік және жыл
бойына шұғыл өзгеріп отырады, жауын –шашын аз жауады.
Бір ендікте жатқан ТМД –ның европалық бөлігімен салыстырғанда,
мұнда июль айы едәуір ыстық, январь мүлде суық болады. Оның
себебі бұл алқапқа жазда Орта Азия шөл даласынан ескен аптап
аңызақ, ал қыс айларында арктикадан соққан салқын ызғар келеді.
Бұл аймақтың көп жылдық орташа температурасы онша жоғары суық
емес – Ақтөбеде 1,4-1,9ºC . Июльдегі абсолюттік ең жоғарғы
температура 44º, январьдағы абсолюттік ең төмен температура - 49º.
Сөйтіп ауа температурасының жылдық ауытқуы 93 градусқа дейін жетеді.
Жыл бойы жел негізінен батыс және оңтүстік-батыс жағынан соғады.
Оның жылдық орташа шапшаңдығы секундына бес жарым метр. Желдің ең
жоғарғы шапшаңдығы секундына 30-35 метр. Қыста және көктемде жел
барынша күшейе түседі.
Сақылдаған сары аязы солтүстіктен соққан сотқар желмен
ұласқанда қаталдығы терістік қысынан кем соқпайтын қатал қыс бұл
өлкеге таң емес. Мұндайда табиғат міз бақпай құрысып, дүниенің
бәрі жым-жырт қысқы ұйқыға кеткендей болады. Аласұрған боран, оттай
қаритын уытты аяз қаһарлы қауіпке айналады. Төңірек түгел мұнартып
тұратын мұндай күндері далаға шығудың өзі қиын.Бұл алқапта 1967-
1968 және 1968- 1969 жылдары қыс аса қатты болды. Ал, 1969 жылы
аса суық қыстан соң мейлінше, ыстық жаздың келуі де қызықты
жағдай. Май айының өзінде-ақ аптап ыстықтан шабындықтар қурап, дала
тегіс сап-сары көңілсіз реңге енеді. Ыстық күндері қызған жерден
көтерілген ауа ағыны, шөл аймаққа тән сағымға ұласады. Қызып,
толқып тұрған ауада заттардың бәрі қалықтап, табиғи формасынан
айырылады. Қиырдан бірде көгілдір көл елестегендей, бірде ол жоқ
болады.
Бұл жерлерде аязсыз мерзім 150-160 күнге созылады. Жерге
түсетін ылғалдың жылдық мөлшері 200-350 милиметр. Оның 80 проценті
ауа райының неғұрлым жылы кезеңдеріне келеді. 1969 жылы июль айының
алғашқы он күн ішінде ғана 159,4 милиметр ылғал түсті. Мұнша көп
жауын-шашын Орталық Қазақстанда 100 жыл ішінде 2-5 рет қана
жауады. ( Ақмола облысы агрономиялық анықтамасы бойынша). Кей кездерде
ұзақ уақыт бойы тамшы тамбай қояды. Көктемгі жауындардың басым
көпшілігі май айының үлесіне тиеді. Күзде жауын-шашын сирек
болады, ол жауса соңы ақ жауынға айналып, ұзаққа созылады.
Октябрьдің аяғы- ноябрьдің басында түскен қар жатады да тек
апрель айының ортасында ғана ери бастайды. Күшті жел жиі соғатын
болғандықтан далада қар көп болмайды. Шамамен тек 10 жылда бір-ақ
рет қалыңдығы 41-50 сантиметрге жетеді. Қар көбінесе февраль, март
айларында жауады. Апрельдің басында көлдердің бетінде қызыл су
жүріп, майдың басында олар мұзынан біржола арылады. Ал октябрьдің
аяғы мен ноябрьдің басында қатады.
Көбінесе сентбрьдің аяғында жер тоңази бастайды. Бірақ октябрь
айындағы көпжылдық орташа температура негізінен жылы болады. Күзде
октябрьдің бірінші және екінші онкүндігінде, көктемде марттың аяғы,
апрельдің басында орташа тәуліктік ауа температурасы нөл градустық
шекарасынан өтеді. Алайда, Жыл сайын дерлік майдың бірінші және
екінші онкүндігінде ауа райы күрт суытып, қар ұшқындап, топырақ
тоңазиды. Тіпті жаз айларында да күн тым салқындайтын уақыттар да
болады. Мысалы, 1974 жылды 3 июнь күні ауаның температурасы 1,5
градусқа дейін төмендеді. Әрине мұндай жағдай тым сирек , ғасырына
1-2- ақ рет ұшырасады. Көктемнің аяғы, жаздың басындағы мұндай
суық жануарларға тым ауыр тиеді. Құстардың жұмыртқалары және жаңа
жарып шыққан сары ауыз балапандары қатып қалады, құрт-құмырсқамен
қоректенетін ұсақ құстар ашығады. Осындай кезде ауа райы қыспағына
төзе алмай оңтүстікке қарай бағыт алып, қоныс аударған құстар тобы
көрінеді.
І.2. Қорғалжын қорығының гидрологиялық режимі.
Гидрологиялық жағынан Теңіз Қорғалжын ойпатының ерекшелігі сол,
мұнда Солтүстік және Орталық Қазақстандағы аса ірі Теңіз және
Қорғалжын көлдері орналасқан. Бұлар бір кезде бүкіл ойпатты
толтырып тұрған байырғы эоцен теңізінің қалдықтары. Ойпаттың өзі жер
бетінің тектоникалық ойысуы салдарынан пайда болған.
Аталған көлдердің негізгі көзі Қорғалжын көлі арқылы ағатын
Нұра өзені болып табылады. Нұра көктемде жыл бойына ағатын суының
тоқсан процентіне дейін көлдерге құяды. Қорғалжын көлінен ағып
шығып Нұра Абылай бөгеті арқылы балыққа аса бай Асаубалық көліне
құяды. Одан әрі күзде суда жүзетін құстар жайлап әйгілі еткен
Бозарал көлшіктерін түзіп, солтүстік-шығыс жағынан теңіз көліне
құяды. Нұра Қорғалжын көлі арқылы солтүстік батыс бағытында бірнеше
тармаққа бөлініп ағады. Әдебиетте бұл өзен қазіргі арнасымен мың
жылға жуық ағуда деген болжам бар. Теңіздің оңтүстігінен Құланөтпес,
Көң өзендері қосылып құяды. Бұл өзендер негізінен қар суынан
қорек алады. Көктемгі су тасқыны кезінде олардың тереңдігі 4-5
метрге дейін жетеді. Алайда су деңгейі тұрақты болмайды. Мұндағы
ағыны үзілмейтін өзен тек Нұра, ал Көң мен Құланөтпес
құрғақшылықта қара суға айналады.
Анағұрлым ірі шеткеріге жататын Есей (көлемі 4800 гектар),
Сұлтанкелді (4615 гектар), Қоқай (1950 гектар), Жаманкөл (895 гектар)
көлдері Қорғалжынның солтүстік жағында орналасқан. Жаманкөл деп
тегін аталмаған. Оның жағалаулары батпақты, ал көлдің өзі таяз
келеді. Үлкен және Кіші Қаракөл, Табан-қаза және басқа кіші қара
сулар ішкеріге жатады. Қорғалжын көлінің түстік жағалаулары биік, кей
жерлері жартасты (4-6 метрге дейін ), оңтүстігі жазық болып
келеді.Жағалауының ұзындығы 187 шақырым. Онда жалпы көлемі 1790
гектарға жететін қырыққы жуық арал бар. Олардың ішіндегі ең ірілері
Аралтөбе, Көкпекті, Жартөбе. Жартөбенің солтүстік – шығыс жағалауы
биік жарлауыт. Бұл аралдар дала өсімдіктеріне мейлінше бай.
Көлдер таяз, тереңдігі 1,5-3 метрден аспайды. Суы ащылау, түбі
балдырлы, батпақты.
Ащы, ағысы жоқ осы бір үлкен Теңіз көлі адырлы, кей жерлері
егінжай, кей желерін жан баспаған, Қазақстанның таулы жоталарынан
шеткері, ұланғайыр тың даланың ортасында орналасқан. Оның көлемі
1590 шаршы километр. Жағалауының ұзындығы 488 шақырым. Теңіз басты
иірімнен және солтүстік шығыс шығанақтан құралады. Оның суының
минералдығы шамамен бір литріне 271,5 грамнан келеді. Бұл әлемдік
мұхиттың орташа тұздылығынан 5-6 есе артық. Көлдің тереңдігі 1945
жылы 8 метрге дейін жетсе, қазір 1,5-2,5 метрден аспайды.
Теңіз Женева көлінен екі есе үлкен де, Зайсаннан аздап кіші.
ТМД көлдері ішінде ол 12 –ші орын алады. Көл мередиандық бағытта
85 шақырымға созылып жатыр, ені 32 шақырым. Оның қарсы жағасын 12
есе жақындататын дүрбімен де көре алмайсыз. Көлдің оңтүстігі мен
батысын жота мен сай аңғарлар қоршап жатыр.
Теңіз жағалауларының көпшілігі жазық, кей жерлері қиыршық
тастақ, кей жерлері батпақты, сортаңды келеді. Көлдің жағалаулары
бұрылмалы болып келеді де, құрлықпен жалғасып көптеген шығанақ,
мүйістер жасайды. Көлде негізінен оның шығысына орналасқан жетпіске
жуық арал бар. Оның ең үлкендерінің ұзындығы 10-13, ені 2
километрге дейін жетеді, кішілері 100-150 метрден аспайды. Көлдің
түбі күкіртті, сутегі иісті қоңыр және қара балшық болып келеді.
Теңізге жақын оңтүстік батысқа қарай оның бұрынғы шығанақтары
болған ірі –ірі сортаң көлдер – Керей, Қыпшақ, Қияқты орналасқан.
Олардың бәрі де жаз айларында кеуіп қалады. Теңіз – Қорғалжын
ойпатында айналасын тұз басқан бірнеше жүздеген ұсақ сор бар.
Қорғалжын көлінен солтүстік – шығысқа қарай Нұра жайылмаларына жанаса
ескі арналарда Біртабан, Шолақ, Шалқар және бұлардан гөрі кішігірім
Ұялы, Шалқар, Біртабан деп екі топқа бөлінетін ұсақ тұщы көлдер
орналасқан. Жүйедегі судың аз –көптігіне қарай бұл көлдердің көлемі
де, жағалауы да өзгеріп отырады. Бұл су қоймалары қорық
территориясына кірмейді. Алайда құстардың қайту, келу кезеңдерінде
олардың маңызы зор.
Орталық және Солтүстік Қазақстандағы, сондай –ақ батыс сібірдің
оңтүстік бөлігіндегі су қоймалары сияқты Теңіз – Қорғалжын
ойпатындағы көлдердің гидрологиялық режимінің ерекщелігі сол, мұнда
да су деңгейі тұрақсыз болып табылады. Көктемде ( апрельдің орта
және аяқ шамасында) ол аса жоғары болады да, жаз айларында
төмендей келіп, жыл аяғында мүлде азаяды.
Көлдердің режимі ұзақ жылдар бойы өзгергенде оның суы кейде
молайып, кейде күрт азаяды, тіпті саяз иірімдердің біржолата кеуіп
кететін кездері де болады. Судың азайып – көбеюі ауа райының
құбылуына, жауын –шашын мөлшеріне, жаз айларындағы ауаның
температурасына, ауаның салыстырмалы ылғалдылығына, қыстың және
көктемнің қандай болуына байланысты. Теңіз және Қорғалжын көлдерінің
су деңгейінің төмендеуі 1928-1949 жылдар арасында байқалды. Көлдер
1930-1933 және 1940 жылдары өте таяздады. 1940 жылы Қорғалжын көлі
біржолата құрғап қалды. Ал Теңіздің басты иірімдерінде ғана су
қалып, көлдің түбі арқылы жол жүргізілді (Е.В.Посохов). 1941 жылдан
1949 жылға дейін бұл көл суға қайта тола бастады. 1948 жылы
Қорғалжын көлінің деңгейі ең жоғары межеге жетіп, оның солтүстік
жағының тереңдігі үш метрден асып кетті. 1898 жылы су деңгейі бұдан
да жоғары болған деген болжам бар.
1950 жылдан суқоймалары қайтадан қүрғай бастады. 1968 жылы су
мөлшері азайып, 1969 жылы орташа деңгейге жетті.1970 жылдан бастап
Теңіз – Қорғалжын жүйесінде су қайтадан молая бастады. 1970 -1972
жылдары қуатты тасқын су Нұра, Құланөтпес бойындағы бөгеттерді бұзып
кетті. 1972 жылы Қорғалжын көлінің деңгейі жоғары көтеріліп, 1948
жылғы межеге жақындап қалды. Бұған ұзаққа созылған ызғарлы, ылғалды
көктемнен кейінгі салқын да жауын –шашыны мол жаз едәуір ықпалын
тигізді.
І.3. Қорықтың топырақ жамылғысы және өсімдіктер дүниесі.
Теңіз – Қорғалжын ойпатының топырағы лайсаң, тұзды нығыз болып
келеді. Олардың негізгі типі солтүстік бөлігінде қызыл –қоңыр,
оңтүстігінде ашық қызыл қоңыр. Көлдердің жағалауын және ойпаң
жерлерді сор алып жатады. Өзен жағалауларының топырағы негізінен
шалғындық қызыл қоңыр топырақ түрлері.
Ойпаттың солтүстігі құрғақ дала аймағына жатады. Осыған орай бұл
алқап бетегелі, бозды келеді. Теңіздің оңтүстігі далалы және
шөлейтті аймақ. Сондықтан да бұл алапта дала өсімдіктері мен
шөлейт өсімдіктері қатар кездеседі. Бұл жерлердің өсімдіктері
сирек. Кей жерлерін ара –тұра шым басып жатады да аралары тақыр
болып келеді.
Қорықта гүлді өсімдіктердің 300-ден астам түрі бар. Ағаш
кездеспейді. Оның есесіне тал мен шіліктің 16 түрі кездеседі. Бұлар
негізінен өзен бойлап өсетін ырғай мен тал, итмұрын. Далалы жерлерде
оқта –текте едәуір мөлшерде қараған, тобылғы да өседі. Қараған
жаздың басында алтын сияқты сары түсті гүл жаратын аласа
бұталарға жатады. Ал, тобылғы жазда ерекше көз тартарлық аппақ ұсақ
әсем гүлдерге бөленеді.. Қараған жаздың басында алтын сияқты сары
түсті гүл жаратын аласа бұталарға жатады. Ал, тобылғы жазда ерекше
көз тартарлық аппақ ұсақ әсем гүлдерге бөленеді. Май –июнь
айларында Нұра және Құланөтпес өзендері бойында итмұрын да ірі
қызғылт гүл шашады. Көлдердің жағалауларныда, көбіне құмдақ шөл
далаға тән, шар іспеттес диаметрі 2-3 метрге дейін жететін
ақтікендер өседі. Бұл ақшыл қалың жапырақты, тәтті –қышқылтым
жидекті, тікенекті бұталар. Ақтікен жидектерінің түрі және дәмі
қарақатқа ұқсас келеді, бірақ сүйегі ұсақ және көп. Оның шырынының
қаралығы сонша, тіпті қағазға жазуға болады.
Қорықта өсетін шөптер негізінен ылғалдың жеткіліксіздігіне
бейімделген, жергілікті ауа райына төзімді. Оған даланың өзімен бірге
жасасып келе жатқан ақ селеу айқын дәлел. Оның әсем жіңішке
сабағы тамырын тереңге жайып, ылғалды тереңнен тартады. Жіңішке де
қатқыл жапырақтары ылғалды өте үнемді пайдаланады. Селеу –
Қазақстанның мақтанышы. Ол қазақ халқының талай аңыздары мен
ертегілеріне, жырларына өзек болды. Селеумен қатар Қорғалжын даласында
өсетін бетеге, қоңырбас, бұйырғын, көкпек, жусан да құрғақшылыққа
төзімді өсімдіктер. Мұнда жусанның ақ жусан, қара жусан , қызылшөп,
қара ермен сияқты басқа да түрлері өседі.
Тұзды, сортаң жерлерде өсетін сарысазан, кермек, ақтікен сияқты
өсімдіктер де жер жағдайына мейлінше бейімделген. Олар қалың
жапырақтарындағы ылғал қорын жауын – шашыннан толықтырып отырады да,
қуаңшылықта үнемді жұмсайды. Бұл өсімдіктер тым баяу дамиды.
Галофиттер әдетте жаздың аяғында гүлдейді. Ол түсін үнемі өзгертіп
отырады. Көктемде қанық жасыл, күзде ашық қызыл түске бөленеді.
Күзде көл жағалаулары алқызыл кілем жамылғанда, ара –арасында жасыл,
қызғылт сары, күлгін түсті шіліктер, ақ сұр жусандар сабағы, күміс
жапырақты алабота бой көтеріп даланы әрлендіре түседі.
Қорықтың территориясында көбінесе жусан, көкпек, боз селеу
секілді өсімдіктер өседі.
Қорғалжын көлін қамыс пен қоға патшалығы деп айтуға болады.
Бұл өсімдіктер 330 шаршы километр көл айдынының 70-80 процентін
алып жатыр.Қамыстың қалыңдығы сонша, ол айдынды өз алдына жеке-жеке
көл атандырған бірнеше қара су мен шығанақтарға бөледі. Олар
орналасуына орай шеткері және ішкері болып, сондай- ақ суының
минералдығына, гидрологиялық күйіне, өсімдіктеріне, биологиялық
массасына сәйкес бөлінеді.
Қорғалжын көлінде солған су ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
І .Қорғалжын қорығының физикалық – географиялық жағдайы
І.1. Қорықтың жер бедері және климат жағдайлары
4
І.2. Қорғалжын қорығының гидрологиялық режимі
7
І.3. Қорықтың топырақ жамылғысы және өсімдіктер дүниесі
10
І.4.Қорғалжын қорығының фаунасы
13
ІІ. Қорғалжын қорығын ұйымдастырудың басты мақсаты
17
Қорытынды
19
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Қорғалжын мемлекеттік қорығы 1958 жылы құрылған. Қорықта дала
зонасы ландшафты табиғи күйінде сақталған. Қорықтың жер көлемі 237
мың гектар. Ол Ақмола, Қарағанды облыстарының аумағына кіретін
Қорғалжын, Теңіз көлдері мен Қоғалжын ойпатының жазық далалы аймағын
қамтиды. Қорықта ағаш жоқ дерлік. Теңіз көлінің айналасындағы
батпақта кішкене аралдар көп, олар құстардың ұя салып, балапан
басуына өте қолайлы. Теңіз көлі дүние жүзінде қызғылт қоқиқаздың
қиыр солтүстікте ұя салатын бірден бір жері.
Теңіз көлі тайыз, суы ащы. Ал Қорғалжын көлінің суы тұщы, оның
жағалауында қамыс қалың өседі. Қорықта өсімдіктің 235 түрі, аңның –
35, құстың -265, бауырымен жорғалаушылардың -5, қосмекенділердің
-2,балықтың -10 түрі бар.
Жұмыстың мақсаты –Қорғалжын мемлекеттік қорығына жалпы сипаттама
бере отырып, оның физикалық – географиялық ерекшеліктеріне
талдау жасау.
Жұмыстың міндеті – Қорғалжын мемлекеттік қорығының рельефі,
климат жағдайларына, фаунасы мен флорасына сипаттама жасау.
Жұмыстың өзектілігі – Қорғалжын мемлекеттік қорығының маңызын,
Қорғалжын–Теңіз көл бассейндерін, ондағы аудандарды тиімді
пайдалану мүмкіншіліктері мен жолдарын қарастыру.
Жұмысты орындау барысында В.Хроков Кургальджино ,
Ә.Жумадилов; А.Бекенова; Х.Қыдырбаев Қазақстан қорықтары
кітабы негізгі әдебиет көзі болып табылды.
І. Қорғалжын қорығының физикалық –географиялық жағдайы
І.1. Қорықтың жер бедері және климат жағдайлары.
Қорғалжын мемлекеттік қорығы шамамен Қарағанды,Өскемен, Ақтөбе
ендігінде, Қазақстанның орталық бөлігіндегі Теңіз- Қорғалжын ойпатының
оңтүстік –батыс жағында орналасқан.Әкімшілік жағынан қорық Ақмола
облысындағы Теңіз ауданының құрамына енеді. Ол Ақтөбеден оңтүстік –батысқа
қарай шамамен 180 шақырымдай қашықтықта орналасқан. Географиялық жағынан
ойпат Арал –Ертіс су айрығы территориясында жатады, Орталық Қазақстан
ұсақ жоталарының батыс өңірінде орналасып, оны Көкшетау шоқыларынан
айырып тұрады. Бұл алқаптың негізгі бөлігін Теңіз көліне қарай
құлдилаған кең жазық алып жатыр. Төрттік кезеңнің (мезозой эрасы)
Басында Евразияны басқан мұздақ Орталық Қазақстанға жетпеген, сондықтан
қорықтың жер бедерінде мұз әрекеттерінің ізі байқалмайды.
Өңірдің абсолюттік биіктігі теңіз деңгейімен салыстырғанда 304-
426 километр шамасында. Теңіз – Қорғалжын ойпатының көлемі он үш
мың шаршы километр. Бұл жердің геологиялық құрылысы тектоникалық
және жоғарғы силур жыныстарынана түзілген Қазақстандағы
тауаралығы ойпаттарының бірінен саналады.
Ақтөбе облысының қазіргі гидрологиялық жүйесі үштік кезеңде (
палеозой эрасы ) қалыптаса бастаған.
Климаты қатаң континенталды, ауа температурасы тәулік және жыл
бойына шұғыл өзгеріп отырады, жауын –шашын аз жауады.
Бір ендікте жатқан ТМД –ның европалық бөлігімен салыстырғанда,
мұнда июль айы едәуір ыстық, январь мүлде суық болады. Оның
себебі бұл алқапқа жазда Орта Азия шөл даласынан ескен аптап
аңызақ, ал қыс айларында арктикадан соққан салқын ызғар келеді.
Бұл аймақтың көп жылдық орташа температурасы онша жоғары суық
емес – Ақтөбеде 1,4-1,9ºC . Июльдегі абсолюттік ең жоғарғы
температура 44º, январьдағы абсолюттік ең төмен температура - 49º.
Сөйтіп ауа температурасының жылдық ауытқуы 93 градусқа дейін жетеді.
Жыл бойы жел негізінен батыс және оңтүстік-батыс жағынан соғады.
Оның жылдық орташа шапшаңдығы секундына бес жарым метр. Желдің ең
жоғарғы шапшаңдығы секундына 30-35 метр. Қыста және көктемде жел
барынша күшейе түседі.
Сақылдаған сары аязы солтүстіктен соққан сотқар желмен
ұласқанда қаталдығы терістік қысынан кем соқпайтын қатал қыс бұл
өлкеге таң емес. Мұндайда табиғат міз бақпай құрысып, дүниенің
бәрі жым-жырт қысқы ұйқыға кеткендей болады. Аласұрған боран, оттай
қаритын уытты аяз қаһарлы қауіпке айналады. Төңірек түгел мұнартып
тұратын мұндай күндері далаға шығудың өзі қиын.Бұл алқапта 1967-
1968 және 1968- 1969 жылдары қыс аса қатты болды. Ал, 1969 жылы
аса суық қыстан соң мейлінше, ыстық жаздың келуі де қызықты
жағдай. Май айының өзінде-ақ аптап ыстықтан шабындықтар қурап, дала
тегіс сап-сары көңілсіз реңге енеді. Ыстық күндері қызған жерден
көтерілген ауа ағыны, шөл аймаққа тән сағымға ұласады. Қызып,
толқып тұрған ауада заттардың бәрі қалықтап, табиғи формасынан
айырылады. Қиырдан бірде көгілдір көл елестегендей, бірде ол жоқ
болады.
Бұл жерлерде аязсыз мерзім 150-160 күнге созылады. Жерге
түсетін ылғалдың жылдық мөлшері 200-350 милиметр. Оның 80 проценті
ауа райының неғұрлым жылы кезеңдеріне келеді. 1969 жылы июль айының
алғашқы он күн ішінде ғана 159,4 милиметр ылғал түсті. Мұнша көп
жауын-шашын Орталық Қазақстанда 100 жыл ішінде 2-5 рет қана
жауады. ( Ақмола облысы агрономиялық анықтамасы бойынша). Кей кездерде
ұзақ уақыт бойы тамшы тамбай қояды. Көктемгі жауындардың басым
көпшілігі май айының үлесіне тиеді. Күзде жауын-шашын сирек
болады, ол жауса соңы ақ жауынға айналып, ұзаққа созылады.
Октябрьдің аяғы- ноябрьдің басында түскен қар жатады да тек
апрель айының ортасында ғана ери бастайды. Күшті жел жиі соғатын
болғандықтан далада қар көп болмайды. Шамамен тек 10 жылда бір-ақ
рет қалыңдығы 41-50 сантиметрге жетеді. Қар көбінесе февраль, март
айларында жауады. Апрельдің басында көлдердің бетінде қызыл су
жүріп, майдың басында олар мұзынан біржола арылады. Ал октябрьдің
аяғы мен ноябрьдің басында қатады.
Көбінесе сентбрьдің аяғында жер тоңази бастайды. Бірақ октябрь
айындағы көпжылдық орташа температура негізінен жылы болады. Күзде
октябрьдің бірінші және екінші онкүндігінде, көктемде марттың аяғы,
апрельдің басында орташа тәуліктік ауа температурасы нөл градустық
шекарасынан өтеді. Алайда, Жыл сайын дерлік майдың бірінші және
екінші онкүндігінде ауа райы күрт суытып, қар ұшқындап, топырақ
тоңазиды. Тіпті жаз айларында да күн тым салқындайтын уақыттар да
болады. Мысалы, 1974 жылды 3 июнь күні ауаның температурасы 1,5
градусқа дейін төмендеді. Әрине мұндай жағдай тым сирек , ғасырына
1-2- ақ рет ұшырасады. Көктемнің аяғы, жаздың басындағы мұндай
суық жануарларға тым ауыр тиеді. Құстардың жұмыртқалары және жаңа
жарып шыққан сары ауыз балапандары қатып қалады, құрт-құмырсқамен
қоректенетін ұсақ құстар ашығады. Осындай кезде ауа райы қыспағына
төзе алмай оңтүстікке қарай бағыт алып, қоныс аударған құстар тобы
көрінеді.
І.2. Қорғалжын қорығының гидрологиялық режимі.
Гидрологиялық жағынан Теңіз Қорғалжын ойпатының ерекшелігі сол,
мұнда Солтүстік және Орталық Қазақстандағы аса ірі Теңіз және
Қорғалжын көлдері орналасқан. Бұлар бір кезде бүкіл ойпатты
толтырып тұрған байырғы эоцен теңізінің қалдықтары. Ойпаттың өзі жер
бетінің тектоникалық ойысуы салдарынан пайда болған.
Аталған көлдердің негізгі көзі Қорғалжын көлі арқылы ағатын
Нұра өзені болып табылады. Нұра көктемде жыл бойына ағатын суының
тоқсан процентіне дейін көлдерге құяды. Қорғалжын көлінен ағып
шығып Нұра Абылай бөгеті арқылы балыққа аса бай Асаубалық көліне
құяды. Одан әрі күзде суда жүзетін құстар жайлап әйгілі еткен
Бозарал көлшіктерін түзіп, солтүстік-шығыс жағынан теңіз көліне
құяды. Нұра Қорғалжын көлі арқылы солтүстік батыс бағытында бірнеше
тармаққа бөлініп ағады. Әдебиетте бұл өзен қазіргі арнасымен мың
жылға жуық ағуда деген болжам бар. Теңіздің оңтүстігінен Құланөтпес,
Көң өзендері қосылып құяды. Бұл өзендер негізінен қар суынан
қорек алады. Көктемгі су тасқыны кезінде олардың тереңдігі 4-5
метрге дейін жетеді. Алайда су деңгейі тұрақты болмайды. Мұндағы
ағыны үзілмейтін өзен тек Нұра, ал Көң мен Құланөтпес
құрғақшылықта қара суға айналады.
Анағұрлым ірі шеткеріге жататын Есей (көлемі 4800 гектар),
Сұлтанкелді (4615 гектар), Қоқай (1950 гектар), Жаманкөл (895 гектар)
көлдері Қорғалжынның солтүстік жағында орналасқан. Жаманкөл деп
тегін аталмаған. Оның жағалаулары батпақты, ал көлдің өзі таяз
келеді. Үлкен және Кіші Қаракөл, Табан-қаза және басқа кіші қара
сулар ішкеріге жатады. Қорғалжын көлінің түстік жағалаулары биік, кей
жерлері жартасты (4-6 метрге дейін ), оңтүстігі жазық болып
келеді.Жағалауының ұзындығы 187 шақырым. Онда жалпы көлемі 1790
гектарға жететін қырыққы жуық арал бар. Олардың ішіндегі ең ірілері
Аралтөбе, Көкпекті, Жартөбе. Жартөбенің солтүстік – шығыс жағалауы
биік жарлауыт. Бұл аралдар дала өсімдіктеріне мейлінше бай.
Көлдер таяз, тереңдігі 1,5-3 метрден аспайды. Суы ащылау, түбі
балдырлы, батпақты.
Ащы, ағысы жоқ осы бір үлкен Теңіз көлі адырлы, кей жерлері
егінжай, кей желерін жан баспаған, Қазақстанның таулы жоталарынан
шеткері, ұланғайыр тың даланың ортасында орналасқан. Оның көлемі
1590 шаршы километр. Жағалауының ұзындығы 488 шақырым. Теңіз басты
иірімнен және солтүстік шығыс шығанақтан құралады. Оның суының
минералдығы шамамен бір литріне 271,5 грамнан келеді. Бұл әлемдік
мұхиттың орташа тұздылығынан 5-6 есе артық. Көлдің тереңдігі 1945
жылы 8 метрге дейін жетсе, қазір 1,5-2,5 метрден аспайды.
Теңіз Женева көлінен екі есе үлкен де, Зайсаннан аздап кіші.
ТМД көлдері ішінде ол 12 –ші орын алады. Көл мередиандық бағытта
85 шақырымға созылып жатыр, ені 32 шақырым. Оның қарсы жағасын 12
есе жақындататын дүрбімен де көре алмайсыз. Көлдің оңтүстігі мен
батысын жота мен сай аңғарлар қоршап жатыр.
Теңіз жағалауларының көпшілігі жазық, кей жерлері қиыршық
тастақ, кей жерлері батпақты, сортаңды келеді. Көлдің жағалаулары
бұрылмалы болып келеді де, құрлықпен жалғасып көптеген шығанақ,
мүйістер жасайды. Көлде негізінен оның шығысына орналасқан жетпіске
жуық арал бар. Оның ең үлкендерінің ұзындығы 10-13, ені 2
километрге дейін жетеді, кішілері 100-150 метрден аспайды. Көлдің
түбі күкіртті, сутегі иісті қоңыр және қара балшық болып келеді.
Теңізге жақын оңтүстік батысқа қарай оның бұрынғы шығанақтары
болған ірі –ірі сортаң көлдер – Керей, Қыпшақ, Қияқты орналасқан.
Олардың бәрі де жаз айларында кеуіп қалады. Теңіз – Қорғалжын
ойпатында айналасын тұз басқан бірнеше жүздеген ұсақ сор бар.
Қорғалжын көлінен солтүстік – шығысқа қарай Нұра жайылмаларына жанаса
ескі арналарда Біртабан, Шолақ, Шалқар және бұлардан гөрі кішігірім
Ұялы, Шалқар, Біртабан деп екі топқа бөлінетін ұсақ тұщы көлдер
орналасқан. Жүйедегі судың аз –көптігіне қарай бұл көлдердің көлемі
де, жағалауы да өзгеріп отырады. Бұл су қоймалары қорық
территориясына кірмейді. Алайда құстардың қайту, келу кезеңдерінде
олардың маңызы зор.
Орталық және Солтүстік Қазақстандағы, сондай –ақ батыс сібірдің
оңтүстік бөлігіндегі су қоймалары сияқты Теңіз – Қорғалжын
ойпатындағы көлдердің гидрологиялық режимінің ерекщелігі сол, мұнда
да су деңгейі тұрақсыз болып табылады. Көктемде ( апрельдің орта
және аяқ шамасында) ол аса жоғары болады да, жаз айларында
төмендей келіп, жыл аяғында мүлде азаяды.
Көлдердің режимі ұзақ жылдар бойы өзгергенде оның суы кейде
молайып, кейде күрт азаяды, тіпті саяз иірімдердің біржолата кеуіп
кететін кездері де болады. Судың азайып – көбеюі ауа райының
құбылуына, жауын –шашын мөлшеріне, жаз айларындағы ауаның
температурасына, ауаның салыстырмалы ылғалдылығына, қыстың және
көктемнің қандай болуына байланысты. Теңіз және Қорғалжын көлдерінің
су деңгейінің төмендеуі 1928-1949 жылдар арасында байқалды. Көлдер
1930-1933 және 1940 жылдары өте таяздады. 1940 жылы Қорғалжын көлі
біржолата құрғап қалды. Ал Теңіздің басты иірімдерінде ғана су
қалып, көлдің түбі арқылы жол жүргізілді (Е.В.Посохов). 1941 жылдан
1949 жылға дейін бұл көл суға қайта тола бастады. 1948 жылы
Қорғалжын көлінің деңгейі ең жоғары межеге жетіп, оның солтүстік
жағының тереңдігі үш метрден асып кетті. 1898 жылы су деңгейі бұдан
да жоғары болған деген болжам бар.
1950 жылдан суқоймалары қайтадан қүрғай бастады. 1968 жылы су
мөлшері азайып, 1969 жылы орташа деңгейге жетті.1970 жылдан бастап
Теңіз – Қорғалжын жүйесінде су қайтадан молая бастады. 1970 -1972
жылдары қуатты тасқын су Нұра, Құланөтпес бойындағы бөгеттерді бұзып
кетті. 1972 жылы Қорғалжын көлінің деңгейі жоғары көтеріліп, 1948
жылғы межеге жақындап қалды. Бұған ұзаққа созылған ызғарлы, ылғалды
көктемнен кейінгі салқын да жауын –шашыны мол жаз едәуір ықпалын
тигізді.
І.3. Қорықтың топырақ жамылғысы және өсімдіктер дүниесі.
Теңіз – Қорғалжын ойпатының топырағы лайсаң, тұзды нығыз болып
келеді. Олардың негізгі типі солтүстік бөлігінде қызыл –қоңыр,
оңтүстігінде ашық қызыл қоңыр. Көлдердің жағалауын және ойпаң
жерлерді сор алып жатады. Өзен жағалауларының топырағы негізінен
шалғындық қызыл қоңыр топырақ түрлері.
Ойпаттың солтүстігі құрғақ дала аймағына жатады. Осыған орай бұл
алқап бетегелі, бозды келеді. Теңіздің оңтүстігі далалы және
шөлейтті аймақ. Сондықтан да бұл алапта дала өсімдіктері мен
шөлейт өсімдіктері қатар кездеседі. Бұл жерлердің өсімдіктері
сирек. Кей жерлерін ара –тұра шым басып жатады да аралары тақыр
болып келеді.
Қорықта гүлді өсімдіктердің 300-ден астам түрі бар. Ағаш
кездеспейді. Оның есесіне тал мен шіліктің 16 түрі кездеседі. Бұлар
негізінен өзен бойлап өсетін ырғай мен тал, итмұрын. Далалы жерлерде
оқта –текте едәуір мөлшерде қараған, тобылғы да өседі. Қараған
жаздың басында алтын сияқты сары түсті гүл жаратын аласа
бұталарға жатады. Ал, тобылғы жазда ерекше көз тартарлық аппақ ұсақ
әсем гүлдерге бөленеді.. Қараған жаздың басында алтын сияқты сары
түсті гүл жаратын аласа бұталарға жатады. Ал, тобылғы жазда ерекше
көз тартарлық аппақ ұсақ әсем гүлдерге бөленеді. Май –июнь
айларында Нұра және Құланөтпес өзендері бойында итмұрын да ірі
қызғылт гүл шашады. Көлдердің жағалауларныда, көбіне құмдақ шөл
далаға тән, шар іспеттес диаметрі 2-3 метрге дейін жететін
ақтікендер өседі. Бұл ақшыл қалың жапырақты, тәтті –қышқылтым
жидекті, тікенекті бұталар. Ақтікен жидектерінің түрі және дәмі
қарақатқа ұқсас келеді, бірақ сүйегі ұсақ және көп. Оның шырынының
қаралығы сонша, тіпті қағазға жазуға болады.
Қорықта өсетін шөптер негізінен ылғалдың жеткіліксіздігіне
бейімделген, жергілікті ауа райына төзімді. Оған даланың өзімен бірге
жасасып келе жатқан ақ селеу айқын дәлел. Оның әсем жіңішке
сабағы тамырын тереңге жайып, ылғалды тереңнен тартады. Жіңішке де
қатқыл жапырақтары ылғалды өте үнемді пайдаланады. Селеу –
Қазақстанның мақтанышы. Ол қазақ халқының талай аңыздары мен
ертегілеріне, жырларына өзек болды. Селеумен қатар Қорғалжын даласында
өсетін бетеге, қоңырбас, бұйырғын, көкпек, жусан да құрғақшылыққа
төзімді өсімдіктер. Мұнда жусанның ақ жусан, қара жусан , қызылшөп,
қара ермен сияқты басқа да түрлері өседі.
Тұзды, сортаң жерлерде өсетін сарысазан, кермек, ақтікен сияқты
өсімдіктер де жер жағдайына мейлінше бейімделген. Олар қалың
жапырақтарындағы ылғал қорын жауын – шашыннан толықтырып отырады да,
қуаңшылықта үнемді жұмсайды. Бұл өсімдіктер тым баяу дамиды.
Галофиттер әдетте жаздың аяғында гүлдейді. Ол түсін үнемі өзгертіп
отырады. Көктемде қанық жасыл, күзде ашық қызыл түске бөленеді.
Күзде көл жағалаулары алқызыл кілем жамылғанда, ара –арасында жасыл,
қызғылт сары, күлгін түсті шіліктер, ақ сұр жусандар сабағы, күміс
жапырақты алабота бой көтеріп даланы әрлендіре түседі.
Қорықтың территориясында көбінесе жусан, көкпек, боз селеу
секілді өсімдіктер өседі.
Қорғалжын көлін қамыс пен қоға патшалығы деп айтуға болады.
Бұл өсімдіктер 330 шаршы километр көл айдынының 70-80 процентін
алып жатыр.Қамыстың қалыңдығы сонша, ол айдынды өз алдына жеке-жеке
көл атандырған бірнеше қара су мен шығанақтарға бөледі. Олар
орналасуына орай шеткері және ішкері болып, сондай- ақ суының
минералдығына, гидрологиялық күйіне, өсімдіктеріне, биологиялық
массасына сәйкес бөлінеді.
Қорғалжын көлінде солған су ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz