Олигополия жағдайындағы бағаның құрылуы

Жоспар
Кіріспе

1 Олигополия жағдайыңда бәсеке бағалық сипат
2 Монопсония (жеке сатып алушының рыногы)

Олигополия жағдайыңда бәсеке бағалық сипат алмайды. Қысқаша айтқанда, негізгі тұтынушыны бағаны төмендету арқылы тарту емес, басқа факторлар есебінен, тауарлардың сапасын жақсарту, жарнама, сатылғаннан кейінгі техникалық қызмет көрсету т. б. арқылы тартуға негізделген. Сондықтан бағаның төмендеуімен байланысты бағаны бірінші болып төмендеткен фирмаға ұлғайған сұраныстың бір бөлігі ғана өтеді. Ал егер осы фирма бағаны жоғарылатса, басқа фирмаларда оның соңынан ермеуі мүмкін. Сондықтан оның өніміне сұраныс бағалардың жалпы өскені жағдайына қарағанда тым шұғыл қысқарады.
Олигополист фирманың қисық сызығы график тұрғысынан қайталанбас сипаттағы "сынған қисық сызық" болады. "Сынған қисық сызық" идеясын тараткан американ экономисі П. Суизи.
Графиктен көрініп тұрғандай, рыноктың олигополиялық құрылымы жағдайында ДД қисық сызығы Е нүктесіне қарағанда орныққан бағалар, бағалардың өсуі жағынан өте икемді. ЕД кесіндісімен көрінеді. Бағалардың төмендеуі жағынан икемді емес ЕД кесіндісін көрсетеді. Басқаша айтқанда, салалық орныққан бағаның Е нүктесінде олигополист фирманың сұранысының қисық сызығының салалық

Пән: Маркетинг
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ОЛИГОПОЛИЯ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БАҒАНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ

Жоғарыда қаралған мысалдар жетілмеген бәсекенің шекті жағдайы, таза монополист жағдайына сәйкес алынған. Алайда, нақты өмірде мұндай жағдайлар өте сирек. Қазіргі рыноктық құрылымдарды олигополия ұғымымен дәл сипаттауға болар еді. Сөзбе сөз олигополия ұғымы, "аздаған сатушылар" дегенді білдіреді. Бұл бірнеше үлкен фирмалардың өндірісті және өнімнің негізгі көлемін өткізуді басып алатын рынок типі.
Олигополия жағдайыңда бәсеке бағалық сипат алмайды. Қысқаша айтқанда, негізгі тұтынушыны бағаны төмендету арқылы тарту емес, басқа факторлар есебінен, тауарлардың сапасын жақсарту, жарнама, сатылғаннан кейінгі техникалық қызмет көрсету т. б. арқылы тартуға негізделген. Сондықтан бағаның төмендеуімен байланысты бағаны бірінші болып төмендеткен фирмаға ұлғайған сұраныстың бір бөлігі ғана өтеді. Ал егер осы фирма бағаны жоғарылатса, басқа фирмаларда оның соңынан ермеуі мүмкін. Сондықтан оның өніміне сұраныс бағалардың жалпы өскені жағдайына қарағанда тым шұғыл қысқарады.
Олигополист фирманың қисық сызығы график тұрғысынан қайталанбас сипаттағы "сынған қисық сызық" болады. "Сынған қисық сызық" идеясын тараткан американ экономисі П. Суизи.
Графиктен көрініп тұрғандай, рыноктың олигополиялық құрылымы жағдайында ДД қисық сызығы Е нүктесіне қарағанда орныққан бағалар, бағалардың өсуі жағынан өте икемді. ЕД кесіндісімен көрінеді. Бағалардың төмендеуі жағынан икемді емес ЕД кесіндісін көрсетеді. Басқаша айтқанда, салалық орныққан бағаның Е нүктесінде олигополист фирманың сұранысының қисық сызығының салалық

бағаның тұрақтылығына себепші болатын иілімі болады. Олигополиялардың "баға соғысы" кезінде талқандайтын бағадан қашып өзара бағалық бәсекеге бармайтыны осы. Сонымен, олигополия жағдайындағы баға құрылуы белгілі бір тұрақтылығымен ерекшеленеді. Бұл тұрақтылық саладағы бірнеше фирмалар келіскен рыноктық саясат мәселесімен байланысты. Егер жетілген бәсеке рыногының үлгісін еске алатын болсақ, онда фирмалардың өзара бейімделу мәселесі болмайды. Өндірушілердің өз биліктері өздерінде болды және сапалы өзара әрекет етудің мүмкіндігі мен қажеттілігі болған жоқ. Әрбір жеке өндірушінің әрекетін рынок байытып отырды.
Олигополия жағдайында фирмада қосымша мақсат немесе бір "аса жоғары міндет" пайда болады. Бұл олигополия көлемінде жиынтық пайданы барынша көбейту. Олигополиялардың өз өнімдеріне рыноктық бағаны келісулері, "бағадағы жетекшілік" деген ат алады. Бағадағы жетекшілік деген баға бәсекесінен анық бас тартуды білдіреді. Оның мәнісі осы саланың олигополист өз бағаларын белгілегенде және өзгерткенде жетекші компанияның бағасын бағдарға алады. Жетекші ретінде, әрқашанда, саладағы ең үлкен фирма болады. Жетекші фирманың бағаларындағы өзгерістер саладағы басқа компаниялар үшін бағалар өзгертуге бағдар болады.
Айта кететін жайт, егер жетекшісі басқа компаниялардан өз экономикалық күші бойынша көп басым болса да, тек өктемдікке иек арта алмайды. Өзінің баға құруында ол басқалардың "келісімін", компаниялардың мүдделерін есепке алуы керек. Бұл мүдделер олардың шығындарын жабумен, оларға жеткілікті пайда нормасын берумен, өнімдерін жеткілікті түрде өткізуді қамтамасыз өтумен де байланысты.

Баға жетекшісі өзінің прейскуранттық бағаларын олигополистік келісімге кірген басқа фирмалардың мүдделеріне, шығындардың немесе сұраныстың өзгеруіне сәйкес келмей қалса қайта қарауы керек. П. Самуэльсон және В. Нордхаус олигополистік жағдайдың үш аса маңызды типін көрсетеді.
1. Құпия олигополия; 2. Үстем болған олигополия; 3. Монополистік бәсеке.
Бірінші жағдайда, олигополиялықтар толық келісімге келсе, рыноктық баға жалғыз монополистің мүддесіне сәйкес келеді.
Екінші жағдайда, саланың ең үлкен фирмасы салалық өткізу көлемінің 60—%-ін бақылағанда басқа мінез танытуы мүмкін. Мысалы, рыноктын бір белігін бәсекелстеріне (ұсақ фирмаларға) беріп, сосын 60—%-ін бакылайтын рыноктағы монополист ретінде әрекет етеді.
Үшінші жағдайда көп сатушылар мен сатып алушылардың фирмалардың салаға кіріп шығуы еркін болады және жеке фирма басқа фирмалардың бағаларына тікелей әсер ете алмайды. Мұнысымен бұл жағдай жетілген бәсеке рыногын еске түсіреді. Айырмашылығы, мұндағы тауарлар дараланған және әрбір сатушы оның сұранысының төмендейтін қисық сызығына ие болады. Осыған байланысты сатушы өз тауарына баға белгілейді.

МОНОПСОНИЯ (ЖЕКЕ САТЫП АЛУШЫНЫҢ РЫНОГЫ)

Алдыңғы талдау монополияны сатушы рыноктық бағаға билік етудің ерекше құбылысы ретінде қараумен байланысты. Алайда бағаларға белгілі бір бақылау сатып алушы жағынан да болады. Егер монополия ұғымы "жалғыз сатушы" дегенді білдірсе, монопсония ұғымы "жалғыз сатып алушы" дегенді білдіреді. Монопсония мәселесін зерттеу Дж. Робинсонның аса маңызды ғылыми еңбегі болып табылады. Осы тақырыпшада осы экономистің логикасына сүйенеміз.
Монопсония жағдайында бағалардың орнығуын талдаудан бұрын "сатып алушының көзімен" жетілген және жетілмеген бәсекелі рыноктарды салыстырамыз. Жетілген бәсеке кезінде көптеген сатушылармен бірге көптеген сатып алушылар әрекет етеді. Жеке сатушы бұл жағдайда рыноктық бағага әсер ете алмаса, жеке сатып алушы да жетілген бәсекеде сатып алатын тауарлардың бағасына әсер ете алмайды. Жетілген бәсекелес сатушының сұраныс сызығы абсолютті икемділігімен (эластикалығымен) сипатталады. Сондай-ақ жетілген бәсекелес сатып алушының сызығы да абсолютті икемді болады. Бұл деген, егер сатып алушы тауар үшін қалыптасқан рыноктық бағадан аз ұсынса, ол ештеңе де сатып ала алмайды. Ал кеп ұсынып, ол қанша көп тауар алғысы келсе, сонша алады. Сатып алушы жағымен сатушы жетілген бәсеке кезіндегі сұраныс пен ұсыныстың қисық сызықтарын салыстырайық. Жетілген бәсекені талдаудан белгілі графикке (30, а-сурет) сатушының (өндірушінің) сұранысының қисық сызығы көлбеу түрінде болады, ал ұсыныстың қисық сызығы МС шекті шығындардың қисық сызығының жоғары көтерілуші тарауы. 30, б-суреттегі график 30, а-суреттегі графиктің дәл көрінісі болады. Жетілген бәсеке жағдайында сатып

алушылар көп те, олардың әрқайсысы 55 ұсыныс сызығына өзі сатып алу көмегімен әсер ете алмайды. Нақ сондықтан ұсыныс сызығының көлбеу болуы сатып алушылар арасында жетілген бәсекенің болуының белгісі болады.
Жетілмеген бәсеке кезінде бағаның өзгермеуі сатып алушы бағаға ешқандай да әсер ете алмайды да, Р = AC МС теңдеуінің барлық шарты орындалады. Сатып алушының төлеген Р бағасы өнімге ие болудағы қосымша шекті шығындармен сәйкес келеді. Мұны кеңірек түсіндірейік.
Ие болу шекті шығындары дегеніміз қосымша өнімді сатып алу кезіндегі сатып алушының қосымша шығындары. Сатып алушы ие болған тауары үшін белгілі бір баға төлейді. Бұл баға сатып алушының шығыны. Әрбір косымша өнім сатып алынғанда бұл баға өзгермесе, онда тауарға ие болуы шекті шығындары да өзгермей қалады. Бұл 55 ұсыныс сызығының көлбеулігіне де әсер етеді. Сондықтан, егер Р = AC болса, оңда 55 сызығы басқа емес, (AC) орта шығындар қисық сызығы болады. Осы сызық сатып алушының (МС) шекті ие болу сызығымен сәйкес келеді. Сатып алушы жағынан алғанда жетілмеген бәсеке жағдайында 55 ұсыныс сызығы деген сонымен AC орта шығындар сызығы және МС өніміне ие болудың шекті шығындар сызығы және ол көлбеу сипатта болады.
МС шекті шығындарының теңдігі мен MR шекті табыс сатушының (өндірісінің) тепе-теңдігінің шарты болып табылады. Рыноктың осы тәртібінің логикасына алушы да сүйенеді. Егер тепе-теңдікке жетуге ұмтылатын болса, ол өзінің шекті шығындары мен шекті табысын салыстыру керек. Монопсония жағдайындағы ұсыныс қисық сызығы не білдіреді?
Негізінде ол көлбеу сипатынан айрылып, басқа түрге ие болуы керек.
Монопсония жағдайындағы ұсыныс қисық сызығының бітімін суреттеуден бұрын, айта кететін нәрсе, бұл жеке фирманың емес, бүкіл саланың ұсынысының қисық сызығы ғана болады. Салада техникалық мүмкіндіктерінің деңгейі бірдей емес, әр түрлі фирмалар әрекет етеді де, сондықтан шығындардың деңгейі де әр түрлі. Өзінің қажеттіліктерін пайдалылық алу арқылы қанағаттандыруға ұмтылатын қандай да болмасын фирманың салаға кіруін тек "оз шарты" бойынша ынталандырады.
Бұл қандай шарттар? Талдаудың осы сатысында түсініктісі, егер сатып алушы жалғыз, сатушылар көп болса бәсеке, бәрінен бұрын, сатушылардың (өндірушілердің) арасында болады да баға төмендейді. Монополист ие болған бағаны өзі белгілейді және оны жетілген бәсеке жағдайындағы деңгейден төмен деңгейде белгілейді.
Бұрын белгілі болғандай, монополист бағаға билігі болған соң, оны жетілген бәсеке жагдайындагы тепе-теңдік бағасының деңгейінен асатын деңгейде белгілейді. Ал монопсонистік сатып алу көлемі қандай? Жетілген бәсеке жағдайындағы деңгейден жоғары ма, әлде төмен бе? Бұл сұраққа жауап бір мәнде емес. Барлығы саладағы ұсыныс жағдайдарымен ұсыныс бағасының сәйкес деңгейіне байланысты болады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.