Маркетинг әрекеттеріндегі тауардың орны
1 Тауардың өміршеңдік кезеңі
2 Тауардың өміршеңдік кезеңінің түрлері
2 Тауардың өміршеңдік кезеңінің түрлері
Тауар дегеніміз рынок жүйесіндегі негізгі әрекет етуші "тұлға" десек те болады. Өйткені ол өндірушінің экономикалық пәрменділігінің шынайы көрсеткіші болады. Рыноктағы коммерциялық табыстың көлемі тап қазіргі жағдайда сапасы жоғары және тұтынушыға да, өндірушіге де, тиімді тауарға байланысты болып отыр. Бұнымен бірге белгілі уақытқа дейін тауар зат ретінде тұтынушыға ешқандай құндылық еместігі есепке алынуы тиіс. Дәлірек айтсақ, рынокта адамдар тауарды сатып алмайды. Олардың нақты қажетті қанағаттандыратын тауардың қызмет қабілеттерін сатып алады. Демек тауардың қабілетін білгеннен кейін ғана адам оны сатып алады. Былайша айтқанда, араның өзін емес, айталық оның ағаш кесетін қабілетін сатып алады, Сонымен маркетинг мақсаты мынаған келіп тіреледі - адамдарға қажет тауарды белгілі орынға, керек уақытта, қолайлы бағамен, оңтайлы өткізу арнасымен, бағытталған белсенді жарнамамен жеткізуі тиіс.
Экономика теориясында тауар экономикалық категория ретінде белгіленген. Классикалық саяси экономиясында тауарды арнайы айырбас жасау үшін өндірілген еңбек өнімі деп анықталған. Бұл анықтама әрине маркетингте де өз күшін сақтайды. Алайда маркетингтің мақсаты мен атқаратын қызметтері тауар категориясына айрықша екпін береді. Өйткені тұтынушылардың қажеттеріне бағытталған тауардың қасиеттеріне ерекше көңіл бөлінеді. Сайып келгенде тауар дегеніміз адам қажеті мен мұқтажын қанағаттандыруға арналған нәрсе, сол нәрсеге адамның назарын аудару, оны сатып алуға, қолдануға, тұтынуға ынталандыру, сол үшін ол нәрсені рынокқа ұсынады, демек маркетинг әрекеті жүргізіледі.
Экономика теориясында тауар экономикалық категория ретінде белгіленген. Классикалық саяси экономиясында тауарды арнайы айырбас жасау үшін өндірілген еңбек өнімі деп анықталған. Бұл анықтама әрине маркетингте де өз күшін сақтайды. Алайда маркетингтің мақсаты мен атқаратын қызметтері тауар категориясына айрықша екпін береді. Өйткені тұтынушылардың қажеттеріне бағытталған тауардың қасиеттеріне ерекше көңіл бөлінеді. Сайып келгенде тауар дегеніміз адам қажеті мен мұқтажын қанағаттандыруға арналған нәрсе, сол нәрсеге адамның назарын аудару, оны сатып алуға, қолдануға, тұтынуға ынталандыру, сол үшін ол нәрсені рынокқа ұсынады, демек маркетинг әрекеті жүргізіледі.
Маркетинг әрекеттеріндегі тауардың орны
Тауар дегеніміз рынок жүйесіндегі негізгі әрекет етуші "тұлға" десек
те болады. Өйткені ол өндірушінің экономикалық пәрменділігінің шынайы
көрсеткіші болады. Рыноктағы коммерциялық табыстың көлемі тап қазіргі
жағдайда сапасы жоғары және тұтынушыға да, өндірушіге де, тиімді тауарға
байланысты болып отыр. Бұнымен бірге белгілі уақытқа дейін тауар зат
ретінде тұтынушыға ешқандай құндылық еместігі есепке алынуы тиіс. Дәлірек
айтсақ, рынокта адамдар тауарды сатып алмайды. Олардың нақты қажетті
қанағаттандыратын тауардың қызмет қабілеттерін сатып алады. Демек тауардың
қабілетін білгеннен кейін ғана адам оны сатып алады. Былайша айтқанда,
араның өзін емес, айталық оның ағаш кесетін қабілетін сатып алады, Сонымен
маркетинг мақсаты мынаған келіп тіреледі - адамдарға қажет тауарды белгілі
орынға, керек уақытта, қолайлы бағамен, оңтайлы өткізу арнасымен,
бағытталған белсенді жарнамамен жеткізуі тиіс.
Экономика теориясында тауар экономикалық категория ретінде
белгіленген. Классикалық саяси экономиясында тауарды арнайы айырбас жасау
үшін өндірілген еңбек өнімі деп анықталған. Бұл анықтама әрине маркетингте
де өз күшін сақтайды. Алайда маркетингтің мақсаты мен атқаратын қызметтері
тауар категориясына айрықша екпін береді. Өйткені тұтынушылардың
қажеттеріне бағытталған тауардың қасиеттеріне ерекше көңіл бөлінеді. Сайып
келгенде тауар дегеніміз адам қажеті мен мұқтажын қанағаттандыруға арналған
нәрсе, сол нәрсеге адамның назарын аудару, оны сатып алуға, қолдануға,
тұтынуға ынталандыру, сол үшін ол нәрсені рынокқа ұсынады, демек маркетинг
әрекеті жүргізіледі. Ол нәрсе физикалық зат, немесе қызметтер, орындар,
мекемелер мен ой идеялары және т.б. нәрселер болуы мүмкін. Тауар бірлігі
дегеніміз көрсеткіш шамасымен тауардың бағасын, көлемін, сыртқы түрін және
тағы да сол сияқты сипатын анықтайтын оңашаланған тұтастық. Мәселен, тіс
шаятын паста тауар болады. Айталық, "Colgeit" фирмасы шығарған "Colgeit"
пастасының 55 теңге тұратын бір данасы тауар бірлігі болады.
Тауарды шығару кезінде оны өндіру ұғымы 3 деңгейде қарастырылады:
Ойдағы тауар - тұтынушы сатып алатын тауардың атқаратын қызметін белгілеу
керек. Бұны жалпы қорытылған өнім деп атауда болады. Мысалға, "Revlon"
фирмасының басшысы Ч.Ревсон былай деген: "Фабрикада біз косметика
заттарын жасаймыз, оларды дүкендерде сенімді түрде сатамыз". Ал кереметтей
сатушы Э.Уиллер болса "Бифштекс емес, оның табадағы иісін сатыңыз", -
деген. Бұл ұғым бойынша тұтынушының қажетіне лайық арнайы тауар өндіру
және оны өткізу керек. Мұндай қаракет маркетинг концепциясына сайма-сай
келеді.
Өңдірушінің мақсаты - ойдағы тауарды нақтылы тауарға айналдыру керек.
Өндірілген тауар өзінің қасиеттерімен, сапасымен, ыдысыменен сатуға
арналады. Оны нақты өнім деп атайды. Мысалы, "Рахат" фирмасының өндірген
шоколады, сол сияқты "Эппл" фирмасының "Макинтош" компьютерлері және т.б.
нақтылы тауар сипаттарын алып отыр. Нақты өнімдердің бес түрлі сипаттамасы
болады: сапа деңгейі, қасиеттері жиынтығы, ерекше рәсімделінуі, таңбалық
аты және ерекшеленген қорабы, немесе ыдысы.
Сипаттамаларына қоса өндіруші сатып алушыға қосымша қызмет көрсетуі мүмкін.
Осының нәтижесінде толықтырылған тауар түсінігі қалыптасады. Өйткені сатып
алушыны күтіп алу, оған қызмет көрсету, кепілдік беру, тауарды жеткізу
жұмыстарымен толықтырылады. Мысалы, тігін машинасын алайық. Оған кепілдік
беріледі. Сонымен қатар ол тауардың белгілі техникалық сипаттамалары
анықталып көрсетілген. Мұндай тауарлар ұлғайған өнім деп аталады.
Тауар қасиеттерінің жиынтығы мынандай көрсеткіштерімен аныкталады:
1. Сапа (сапаға деген сенімділік өнімді ұлғайтуға жол ашады)
2. Тауардың атқаратын қызметіне дәл сәйкестігі;
3. Бағаның сапаға және тұтыну құндылығына сәйкестігі;
4. Тауар құжаттары;
5. Сатып алынғаннан кейінгі сервистің сапасы;
Ассортименттің байлығы, тауарды таңдауға мүмкіндіктің молынан болуы.
Мысалы, Голландия "PHILIPS" фирмасы 25 түрлі телевизор негізінде оны
түрлендіріп 500-дей үлгісін жасаған.
Тауардың өміршеңдік кезеңі
Экономика ғылымында көлемдердің кезең түріндегі толқуын және өнім
өмірінің кезеңдерін экономикалық циклі, немесе тауардың өмір циклі деп
аталады. Тауардың өміршеңдік кезеңі дегеніміз тауардың рыноктағы өмір сүру
мерзімі, өмір сатылары болады. Өнімнің өтіміне, пайданың көлеміне,
тұтынушылардың мінез-құлқына, бәсекелестіктеріне, маркетинг стратегиясына
тауардың өмір циклі аса күшті ықпал жасайды. Тауардың өміршеңдік кезеңінің
фазалары 14-суретте көрсетілген:
* рынокқа енгізу,
* өсу,
* кемеліне жету,
* құлдырау.
Рынокқа енгізу фазасында - жаңа тауарға рынок қалыптасады. Сату көлемі,
маркетинг шығындары шамалы болады. Бұл фазада пайда алынбайды, керісінше
шығын болуы мүмкін.
Өсу фазасы тауардың болашағына әсер етеді. Бұл фазада тұтынушылар тауарды
қабылдайды, сұраныс өсе бастайды және сату көлемі де өседі. Тауарды
өткізуден түскен пайда барынша максималды деңгейіне жетеді. Мұндағы
фирманың негізгі мақсаты сату көлемінің өсуін неғұрлым ұзақ уақытқа созу
керек. Бұл мақсатқа жаңа сегменттеріне шығу, жаңа өткізу арналарын табу,
жарнаманы күшейту арқылы жетуге болады. Баға тіпті төмендеуі мүмкін,
өйткені рынокта бәсекелестердің тауарлары сатылады. Олардың жолын бөгеу
үшін бағаны темендету қажеті де кездеседі.
Кемеліне жету фазасында жаңа тауар дәстүрлі тауарға айналады, сату
көлемі шектеледі. Пайда көлемі төмендей бастайды. Алайда тұтынушылардың
көпшілігі тауарды әлі де сатып алады.
Құлдырау фазасында сату көлемі төмендей түседі. Бұл
фазада тауардың қасиеттерін зерттеп, оны жаңарту мүмкіндіктерін немесе оны
өндірістен шығаруды қарастыру қажет.
Бір фазадан басқасына ауысқан кезде құрт өзгерістер әдетте байқалмайды.
Сондықтан маркетинг бағдарламасына дер кезінде ұтымды өзгерістер енгізу
үшін сату көлемінің өзгерісіне зер сала қадағалау қажет. Рынокта "сырқат
тауар" ұстағандар көп шығынға ұшырайды, ол фирма беделіне де нұқсан
келтіреді. Тауар өміршеңдік кезеңі сипаты және әрбір фазасының ұзақтығы
тауардың тұтыну қасиеттеріне, олардың тұтынушылар қажеттеріне сәйкестігіне,
өзара алмасушы тауарлар санына және олардың бәсекелік қабілеттілігіне
байланысты. Осыған қоса рынок жағдайы да есепке алынуы маңызды орын алады.
Тауардың өміршеңдік кезеңінің түрлері
Жоғарыда дәстүрлі түрде орын алған тауардың өміршеңдік кезеңін
қарастырған едік. Алайда іс жүзінде оның басқа да түрлері бар (15-
суреттерді қараңыз).
Дәстүрлі ирегі: рынокқа тауарды енгізу, өсу, кемеліне жету және құлдырау
фазалары нақты мезгілдерімен қамтылған.
Классикалық ирегі: тауардың тұрақты өтімі ұзақ уақытпен сипатталған.
Елігу ирегі: тауардың өтімі аса тез көтеріліп және тез төмендеуімен
сипатталған.
Ұзаққа созылған елігу ирегі: бұл да жоғарыдағыдай, тек өнімнің өтімі
төмендеп барып бір деңгейде сақталады.
Мерзімді немесе сән ирегі: тауар жақсы өтімін тауып, маусым мерзіміне
қарай осы ирек сипатын алады.
Жаңару немесе зарығу ирегі: белгілі бір уақыт өткеннен кейін, тауарға
қайтадан сұраныс пайда болғанын сипаттайды.
Сәтсіздікке үшырау ирегі: рынокта мүлдем табыс бермейтін тауарды
сипаттайды және ол тек екі фазамен қамтылады (рынокқа енгізу мен құлдырау
фазалары).
Тауардың өміршеңцік кезеңіне қатысты және бір маңызды жағдайды айта
кетейік:
- жалпы өміршеңдік кезеңі мен оның фазаларының мерзім ұзақтығы жоғарыда
айтылғанға қоса тауардың ерекшелігіне, сонымен қатар нақты рынок сипатына
байланысты, жалпы алғанда шикізат тауарларының өміршеңдік кезеңі анағұрлым
ұзақ, ал тұтынуға дайын өнімдердікі - қысқа болады;
- белгілі бір тауардың өміршеңдік кезеңі әр рынокта әрқалай болады. Мысалы,
пісуі жетпеген Қазақстан рыногында, АҚШ және Жапонияға қарағанда тауарлар
өмірі айтарлықтай қысқа болып, тауарлар тез ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тауар дегеніміз рынок жүйесіндегі негізгі әрекет етуші "тұлға" десек
те болады. Өйткені ол өндірушінің экономикалық пәрменділігінің шынайы
көрсеткіші болады. Рыноктағы коммерциялық табыстың көлемі тап қазіргі
жағдайда сапасы жоғары және тұтынушыға да, өндірушіге де, тиімді тауарға
байланысты болып отыр. Бұнымен бірге белгілі уақытқа дейін тауар зат
ретінде тұтынушыға ешқандай құндылық еместігі есепке алынуы тиіс. Дәлірек
айтсақ, рынокта адамдар тауарды сатып алмайды. Олардың нақты қажетті
қанағаттандыратын тауардың қызмет қабілеттерін сатып алады. Демек тауардың
қабілетін білгеннен кейін ғана адам оны сатып алады. Былайша айтқанда,
араның өзін емес, айталық оның ағаш кесетін қабілетін сатып алады, Сонымен
маркетинг мақсаты мынаған келіп тіреледі - адамдарға қажет тауарды белгілі
орынға, керек уақытта, қолайлы бағамен, оңтайлы өткізу арнасымен,
бағытталған белсенді жарнамамен жеткізуі тиіс.
Экономика теориясында тауар экономикалық категория ретінде
белгіленген. Классикалық саяси экономиясында тауарды арнайы айырбас жасау
үшін өндірілген еңбек өнімі деп анықталған. Бұл анықтама әрине маркетингте
де өз күшін сақтайды. Алайда маркетингтің мақсаты мен атқаратын қызметтері
тауар категориясына айрықша екпін береді. Өйткені тұтынушылардың
қажеттеріне бағытталған тауардың қасиеттеріне ерекше көңіл бөлінеді. Сайып
келгенде тауар дегеніміз адам қажеті мен мұқтажын қанағаттандыруға арналған
нәрсе, сол нәрсеге адамның назарын аудару, оны сатып алуға, қолдануға,
тұтынуға ынталандыру, сол үшін ол нәрсені рынокқа ұсынады, демек маркетинг
әрекеті жүргізіледі. Ол нәрсе физикалық зат, немесе қызметтер, орындар,
мекемелер мен ой идеялары және т.б. нәрселер болуы мүмкін. Тауар бірлігі
дегеніміз көрсеткіш шамасымен тауардың бағасын, көлемін, сыртқы түрін және
тағы да сол сияқты сипатын анықтайтын оңашаланған тұтастық. Мәселен, тіс
шаятын паста тауар болады. Айталық, "Colgeit" фирмасы шығарған "Colgeit"
пастасының 55 теңге тұратын бір данасы тауар бірлігі болады.
Тауарды шығару кезінде оны өндіру ұғымы 3 деңгейде қарастырылады:
Ойдағы тауар - тұтынушы сатып алатын тауардың атқаратын қызметін белгілеу
керек. Бұны жалпы қорытылған өнім деп атауда болады. Мысалға, "Revlon"
фирмасының басшысы Ч.Ревсон былай деген: "Фабрикада біз косметика
заттарын жасаймыз, оларды дүкендерде сенімді түрде сатамыз". Ал кереметтей
сатушы Э.Уиллер болса "Бифштекс емес, оның табадағы иісін сатыңыз", -
деген. Бұл ұғым бойынша тұтынушының қажетіне лайық арнайы тауар өндіру
және оны өткізу керек. Мұндай қаракет маркетинг концепциясына сайма-сай
келеді.
Өңдірушінің мақсаты - ойдағы тауарды нақтылы тауарға айналдыру керек.
Өндірілген тауар өзінің қасиеттерімен, сапасымен, ыдысыменен сатуға
арналады. Оны нақты өнім деп атайды. Мысалы, "Рахат" фирмасының өндірген
шоколады, сол сияқты "Эппл" фирмасының "Макинтош" компьютерлері және т.б.
нақтылы тауар сипаттарын алып отыр. Нақты өнімдердің бес түрлі сипаттамасы
болады: сапа деңгейі, қасиеттері жиынтығы, ерекше рәсімделінуі, таңбалық
аты және ерекшеленген қорабы, немесе ыдысы.
Сипаттамаларына қоса өндіруші сатып алушыға қосымша қызмет көрсетуі мүмкін.
Осының нәтижесінде толықтырылған тауар түсінігі қалыптасады. Өйткені сатып
алушыны күтіп алу, оған қызмет көрсету, кепілдік беру, тауарды жеткізу
жұмыстарымен толықтырылады. Мысалы, тігін машинасын алайық. Оған кепілдік
беріледі. Сонымен қатар ол тауардың белгілі техникалық сипаттамалары
анықталып көрсетілген. Мұндай тауарлар ұлғайған өнім деп аталады.
Тауар қасиеттерінің жиынтығы мынандай көрсеткіштерімен аныкталады:
1. Сапа (сапаға деген сенімділік өнімді ұлғайтуға жол ашады)
2. Тауардың атқаратын қызметіне дәл сәйкестігі;
3. Бағаның сапаға және тұтыну құндылығына сәйкестігі;
4. Тауар құжаттары;
5. Сатып алынғаннан кейінгі сервистің сапасы;
Ассортименттің байлығы, тауарды таңдауға мүмкіндіктің молынан болуы.
Мысалы, Голландия "PHILIPS" фирмасы 25 түрлі телевизор негізінде оны
түрлендіріп 500-дей үлгісін жасаған.
Тауардың өміршеңдік кезеңі
Экономика ғылымында көлемдердің кезең түріндегі толқуын және өнім
өмірінің кезеңдерін экономикалық циклі, немесе тауардың өмір циклі деп
аталады. Тауардың өміршеңдік кезеңі дегеніміз тауардың рыноктағы өмір сүру
мерзімі, өмір сатылары болады. Өнімнің өтіміне, пайданың көлеміне,
тұтынушылардың мінез-құлқына, бәсекелестіктеріне, маркетинг стратегиясына
тауардың өмір циклі аса күшті ықпал жасайды. Тауардың өміршеңдік кезеңінің
фазалары 14-суретте көрсетілген:
* рынокқа енгізу,
* өсу,
* кемеліне жету,
* құлдырау.
Рынокқа енгізу фазасында - жаңа тауарға рынок қалыптасады. Сату көлемі,
маркетинг шығындары шамалы болады. Бұл фазада пайда алынбайды, керісінше
шығын болуы мүмкін.
Өсу фазасы тауардың болашағына әсер етеді. Бұл фазада тұтынушылар тауарды
қабылдайды, сұраныс өсе бастайды және сату көлемі де өседі. Тауарды
өткізуден түскен пайда барынша максималды деңгейіне жетеді. Мұндағы
фирманың негізгі мақсаты сату көлемінің өсуін неғұрлым ұзақ уақытқа созу
керек. Бұл мақсатқа жаңа сегменттеріне шығу, жаңа өткізу арналарын табу,
жарнаманы күшейту арқылы жетуге болады. Баға тіпті төмендеуі мүмкін,
өйткені рынокта бәсекелестердің тауарлары сатылады. Олардың жолын бөгеу
үшін бағаны темендету қажеті де кездеседі.
Кемеліне жету фазасында жаңа тауар дәстүрлі тауарға айналады, сату
көлемі шектеледі. Пайда көлемі төмендей бастайды. Алайда тұтынушылардың
көпшілігі тауарды әлі де сатып алады.
Құлдырау фазасында сату көлемі төмендей түседі. Бұл
фазада тауардың қасиеттерін зерттеп, оны жаңарту мүмкіндіктерін немесе оны
өндірістен шығаруды қарастыру қажет.
Бір фазадан басқасына ауысқан кезде құрт өзгерістер әдетте байқалмайды.
Сондықтан маркетинг бағдарламасына дер кезінде ұтымды өзгерістер енгізу
үшін сату көлемінің өзгерісіне зер сала қадағалау қажет. Рынокта "сырқат
тауар" ұстағандар көп шығынға ұшырайды, ол фирма беделіне де нұқсан
келтіреді. Тауар өміршеңдік кезеңі сипаты және әрбір фазасының ұзақтығы
тауардың тұтыну қасиеттеріне, олардың тұтынушылар қажеттеріне сәйкестігіне,
өзара алмасушы тауарлар санына және олардың бәсекелік қабілеттілігіне
байланысты. Осыған қоса рынок жағдайы да есепке алынуы маңызды орын алады.
Тауардың өміршеңдік кезеңінің түрлері
Жоғарыда дәстүрлі түрде орын алған тауардың өміршеңдік кезеңін
қарастырған едік. Алайда іс жүзінде оның басқа да түрлері бар (15-
суреттерді қараңыз).
Дәстүрлі ирегі: рынокқа тауарды енгізу, өсу, кемеліне жету және құлдырау
фазалары нақты мезгілдерімен қамтылған.
Классикалық ирегі: тауардың тұрақты өтімі ұзақ уақытпен сипатталған.
Елігу ирегі: тауардың өтімі аса тез көтеріліп және тез төмендеуімен
сипатталған.
Ұзаққа созылған елігу ирегі: бұл да жоғарыдағыдай, тек өнімнің өтімі
төмендеп барып бір деңгейде сақталады.
Мерзімді немесе сән ирегі: тауар жақсы өтімін тауып, маусым мерзіміне
қарай осы ирек сипатын алады.
Жаңару немесе зарығу ирегі: белгілі бір уақыт өткеннен кейін, тауарға
қайтадан сұраныс пайда болғанын сипаттайды.
Сәтсіздікке үшырау ирегі: рынокта мүлдем табыс бермейтін тауарды
сипаттайды және ол тек екі фазамен қамтылады (рынокқа енгізу мен құлдырау
фазалары).
Тауардың өміршеңцік кезеңіне қатысты және бір маңызды жағдайды айта
кетейік:
- жалпы өміршеңдік кезеңі мен оның фазаларының мерзім ұзақтығы жоғарыда
айтылғанға қоса тауардың ерекшелігіне, сонымен қатар нақты рынок сипатына
байланысты, жалпы алғанда шикізат тауарларының өміршеңдік кезеңі анағұрлым
ұзақ, ал тұтынуға дайын өнімдердікі - қысқа болады;
- белгілі бір тауардың өміршеңдік кезеңі әр рынокта әрқалай болады. Мысалы,
пісуі жетпеген Қазақстан рыногында, АҚШ және Жапонияға қарағанда тауарлар
өмірі айтарлықтай қысқа болып, тауарлар тез ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz