Сопы Аллаяр шығармашылығындағы сопылық таным мәселесі

КІРІСПЕ
Жұмыстың негізгі мазмұны
ҚОРЫТЫНДЫ

Магистерлік зерттеу жұмысында Сопы Аллаяр іліміндегі рухани танымның қоғам өміріндегі діни-философиялық және ғылыми-практикалық маңызы қарастырылды. Мұсылман философиясының бай дүниетанымдық мәдениеті мен сопылық қауымдастығы дағды-дәстүрі арасындағы сабақтастық зерттеу нысанына айналды. Сондықтан, бүгіндері қазақ ұлтының дағды-дәстүріндегі адам жанының тазалығы, нәпсінің мәртебелері мен сопылықтағы мақамдардың орнын анықтау зерттеудің негізгі обьектісіне айналып отыр.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Елбасы: “Менің пайымдауымдағы Қазақстанның 2050 жылға дейінгі Даму стратегиясын ескере отырып, жұмыста және өмірде еліміз басшылыққа алатын стратегиялық құжжаттарды басынан қарау. Инновациялық зерттеулерді дамытудың жаңа саясаты, мәдениет, дәстүрлер мен ұлттық құндылықтарды жаңғыртуға көңіл бөлуіміз қажет “ [1],– -деп осы бағыттағы жұмыстардың қоғам үшін маңыздылығына тоқталады.
Қазақ халқының философиялық көзқарасы мен рухани құндылықтарының өркендеуінде сопылық ілімнің өзіндік орны бар. Өз кезегінде мұсылман философиясындағы тұжырымдар мен негізгі қағидалар да сопылық ілімнің өкілдері арқылы халық санасына берілді. Дәстүрлі таным мен құран заңдылықтары арасындағы сабақтастық өмір көрінісіне айналды. Бұл адамның жаратылыс табиғаты мен өмір шектілігі және тәңір болмысы мен жан, рух проблемаларының жаңаша бағалануына негіз болды.
Сопы Аллаяр мұсылман философиясындағы мол мұраны баяндап берді. Руханилыққа апаратын жолды адам санасынан іздеді. Оны ал-Ғазали танымындағы алла болмысын таныту жолында өзіңді-өзің таны идеясына парапар етіп қарастырды. Нәпсі адамдық парасатты азғыру мүмкіндігіне ие. Адам ақыл-ойы нәпсіге тежеу қойып, имандылық кеңістігіне орнығады және сезімдік таным руханилықты меңгеру арқылы ғана табысқа жетпек. Сопы Аллаярдың нәпсі қара жолдан тайдырып, иманды таусып, арды шашар, тура жолдан тайдырып, өмір қазан болар [2, 89 б.],– деген сөзінің мәнісі осында.
Рухани тұрғыдан ілім алу арқылы жетіліп, дағды–дәстүрді меңгеруарқылы адам болмысының жақсы қырларын дамытып, тән мен жанның бірлігі мен қайшылығын танытқан нәпсіні тежеу жолдарын ашу ойшылдың шығармаларының негізгі арқауы. Сопылық ілімдегі құндылықтарды хылық танымына осылайша танытқан Сопы Аллаяр, оны ар мен иманда, тазалық пен аллаға деген сеніммен толықтырады. Демек, бұл жол адамды шариғат тыиым салған жат қылықтардан алшақ ұстайды.

1 Назарбаев Н.Ә. ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫНА ЖОЛДАУЫ «Қазақстан 2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты
2 Сопы Аллаяр. Сабатул ажизин. Казан . (Қолжазба)-214 б.
3 Бартольд В.В. Тюрки: Двенадцать лекций по истории турецких народов Средней Азии. - Алматы: Жалын, 1998. -192 с.
4 Wіllіam S. Sufіzm the Mystіkal Doctrіnes and Methods of Іslam. - London: Thorsons Publіshers Lіmіted, 1976. –91 p.
5 Margaret S. Rabі'a the mystіc. Her fellow-saіnts іn Іslam. – London: Cambrіdge Unіversіty Press, 1950. –219 p.
6 Grunebaum G.E. Classіcal Іslam. – London: // Классический ислам. Очерк истории (600-1258). Пер.с англ. И.М. Дижура. – М: Наука, 1988. –216 с.
7 Massіgnon L. Recueіl de Textes іnedіts concernant І’hіstoіre de la mystіoue en pays d`Іslam. - Parіs: Lіbraіrіe orіntalіste Payl Geuthner. 1929. –259 p.
8 Carl W. The shambhala Guіde to Sufіsm. Boston & London. // Суфизм. Пер. с англ. А. Горькавого. - М.: ФАЙР-ПРЕСС, 2002. –320 с.
9 Gundor E. Іslam tasavvufunіn meselelerі. – Іstanbul: OTUKEN, 1993. - 288 s.
10 Ebu`l – Ala Afіfі. Tasavvuf іslam`da Manevі Hayat. – Іstanbul.12 YAYІNCІLІK,1996. - 286 s.
11 Тримингэм Дж. С. Суфиские ордены в Исламе. - М: Наука, 1989. – 328 с.
12 Идрис Ш. Суфизм. - М.: Клышников Коморов и К, 1994. – 446 c.
13 Бертельс Е.Э. Суфизм и суфийская литература. – М: Наука, 1965. -524 с.
14 Бартольд В.В. Сочинения.,Т. V. - М: Наука, 1968. -757 с.
15 Смирнов А. Великий шейх суфизма. -М.: Наука, 1993. –328 с.
16 Петрушевский И.П. Ислам в Иране в VІІ-Х вв. - Ленинград: Изд-во Ленингадского университета, 1966. – 400 с.
17 Степанянц М.Т. Философские аспекты суфизма. -М: Наука,1987. -190с.
18 Демидов С.М. Суфизм в Туркмении. –Ашхабат: Ылым, -176 с.
19 Боровков А.К., Рыбаков Р.Б. История востока. Т. 2. - М: Наука, 1968. - 757с.
20 Durker F. Turk duniasi ve Tasavvuf tarіhі. - Ankara: Dіyanіet іslerі Baskanlіgі, 2005. - 527 s.
21 Қасымжанов А.Х. Пространство и время великих традиций. – Алматы: Қазақ университеті, 2001. –301 с.
22 Нысанбаев Ә.Н. Дін және адам // Философскии – Алматы: Абай университеті, 2012. –208б.
23 Есім Ғ. Хакім Абай. – Алматы: Атамұра, 1994. –198 б.
24 Сегізбаев О.А. История казахской философии: От первых архаичных представлений древних до философии развитых форм первой половины ХХ столетия. – Алматы: Ғылым, 2001. –456 с.
25 Орынбеков М.С. Предфилософия прото казахов. – Алматы: Өлке, 1994. -168 б.
26 Нұрмұратов С. Сопы Аллаяр іліміндегі рухани құндылықтар туралы, немесе сопылық дүниетанымның рухани даму бағдарлары // Культурные контексты Казахстана: История и современность. – Алматы: Ниса, 2011. –280 б.
27 Кенжетаев Д.Т. Сопылық ілім қазақ қоғамына жат емес. Ұлттық таным және қоғам дамуына ісер еткен тарихи мұралар. Әл-Фараби атынбағы ҚҰУ - Алматы: 2012. 184 б.
28 Абуов А.П. Мировоззрение Ходжа Ахмета Ясави. – Алматы: Институт философии МН-АН РК. 1997. –196 с.
29 Елшібеков П.Е. Учение Суфии . – Алматы: Өлке, 2011. -87 б.
30 Темирбеков М. Қазақ халқының дағды дәстүріндегі сопылық ілім. Егемен Қазақстан 2011 N2 наурыз.
31 Алдабергенов С. Қоғам, дін және мәдениет Қазақ әдебиеті. 2008. N7. 28 тамыз.
32 Демидов А Суфизм и жизн суфи. –М: 2008. -142 б.
33 Mustafa K. Tasavvuf ve tarіkatlar tarіhі. – Іstanbul. 1240. –226 s.
34 Belkіz T. Tasavvuf dusіncesіn de demeknasі. – Ankara: T.C. Kultur Bakanlіgі, 1995. –149 s.
35 Suleyman U. Tasavvuf mahіetі.; Mustafa І., Cemal K.. –Ankara. Ahmet Yesevі Vakfі Yayіnlarі, 1998. – 508 s.
36 Қаратышқанова Қ. Дәстүрлі қазақ танымындағы сопылық терминдер. - Түркістан: 2006. –152 б.
37 Малдыбеков Ө. Қ.А.Ясауи іліміндегі сопылық сарындар. – Түркістан: 2007, -158 б.
38 Сарыбасова М. Қазақ философиясы және сопылық таным // „Түркі әлемі және мәдени қркендеу жүйесі“ атты ғылыми теориялық конференция жинағы – Алматы: 2007, -146б.