ОРТА ҒАСЫРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАҢДАҒЫ ТӘРБИЕ, ОҚЫТУ ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ОЙ-ПІКІР (ҮІ-ХУІІ ғ.ғ)

Жоспар
Кіріспе

1. Этногенез және қазақ халқының қалыптасуы.
2. Көне түркі жазулары.
3. Қазақ даласы ойшылдарының педагогикалық идеялары
4. Қазақ ақын.жырауларының тәлім.тәрбиелік идеялары.

Соңғы кезге дейін қазақ халқының рухани мәдениетін, әлемдік өркениетке қосқан үлесін бағалауда біржақты баға берушілік аңғарылды. Қазақтар тек көшіп-қонып күнелткен, мүлде сауатсыз болған, жазу-сызуы болмаған, қала мәдениетінен құралақан ел ретінде қарап келдік. Тіптен үш мың жылдан астам тарихы бар халықтың және оның ата-тегін құрағаңдардың бүкіл әлемдік өркениетке қосқан үлесі жайында сөз қозғаудың өзі де бізге орынсыз болып көрінетін.
Арғы тегі біздің жыл санауымызға дейінгі сақтарға, ғұндарге ұштасатын қазақтардың мәдениеті, мыңдаған жылдар бойына жұтаң және баяу өркендеп келгені мәлім. Оған бұдан екі жарым мың жыл бұрын біздің елге саяхат жасап келген грек тарихшысы Геродоттың, Қытай, Рим саяхатшыларының, соңғы мың жылдың алды-артыңда қазақ даласын зерттеген румның (Византияның), арабтың, иранның, тағы басқалардың қалдырған жазуларына қарағанда, тағы бұрынғы сақ, массагет, ғұн, сармат аталатын көшпенділердің тұрмысынан қазақтардың тұрмыс айырмашылығы аз болғандығы мәлім.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ОРТА ҒАСЫРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАҢДАҒЫ
ТӘРБИЕ, ОҚЫТУ ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
ОЙ-ПІКІР (ҮІ-ХУІІ ғ.ғ)
1. Этногенез және қазақ халқының қалыптасуы.
2. Көне түркі жазулары.
3. Қазақ даласы ойшылдарының педагогикалық идеялары
4. Қазақ ақын-жырауларының тәлім-тәрбиелік идеялары.

Соңғы кезге дейін қазақ халқының рухани мәдениетін, әлемдік өркениетке
қосқан үлесін бағалауда біржақты баға берушілік аңғарылды. Қазақтар тек
көшіп-қонып күнелткен, мүлде сауатсыз болған, жазу-сызуы болмаған, қала
мәдениетінен құралақан ел ретінде қарап келдік. Тіптен үш мың жылдан астам
тарихы бар халықтың және оның ата-тегін құрағаңдардың бүкіл әлемдік
өркениетке қосқан үлесі жайында сөз қозғаудың өзі де бізге орынсыз болып
көрінетін.
Арғы тегі біздің жыл санауымызға дейінгі сақтарға, ғұндарге ұштасатын
қазақтардың мәдениеті, мыңдаған жылдар бойына жұтаң және баяу өркендеп
келгені мәлім. Оған бұдан екі жарым мың жыл бұрын біздің елге саяхат жасап
келген грек тарихшысы Геродоттың, Қытай, Рим саяхатшыларының, соңғы мың
жылдың алды-артыңда қазақ даласын зерттеген румның (Византияның), арабтың,
иранның, тағы басқалардың қалдырған жазуларына қарағанда, тағы бұрынғы сақ,
массагет, ғұн, сармат аталатын көшпенділердің тұрмысынан қазақтардың тұрмыс
айырмашылығы аз болғандығы мәлім.
Сонымен қатар қазақтың қөрнекті ғалымдары Әлкей Марғұланның, Мір
Қадырбаевтың, Оразақ Ысмағұловтың, Кемал Ақышевтің, Карл Байпақовтың,
Ауданбек Кебесовтың, сонымен қатар қазақтың өткен ғасырдың бас кезіңінегі
белгілі тарихшылары Міржақып Дулатов, Мұхаметжан Тыпышбаевтың зерттеу
еңбектеріне қарағаңда, қазақ жерін
ежелгі заманнан бері мекендей бастаған дала тайпаларының кешіректегі түркі-
қыптшақ, моңгол қосындыларымен біте қайнасқан, тұп-тамыры бірегей, орта
ғасырлардағы түркі-араб-парсы рухани жетістіктерімен жалғасқан өзіндік көне
мәдениеті болғандыган білеміз.
XV ғасырдың аяғында, XVI ғасырдың басында өмір сүрген және дүние жүзіне
әйгілі "Тарихи Рашиди" кітабінің авторы Мұхамед-Хайдар Дулати өз тұсындағы
көшпеңділердің өмірін сипаттағаңда: "Біз далалық тұрғындармыз. Бізде
танданарлық ерекше қымбат нерселер жоқ. Біздің бар байлығымыз -жылқы. Оның
еті - азығымыз, терісі - киіміміз. Біз үшін ең татымды сусын - жылқы
сүтінен жасалатын қымыз. Біздің жерімізде бау-бақша да, қысқы жылы үйлер де
жоқ. Біздің керер қызығымыз мал бағу ғана", - дейді.
Қазақ халқы — арғы тегі ежедден келе жатқан этнос. Оның тарихы мыңдаған
жыддарды қамтиды. Оған делел -қазақ халқының тілі, әдет-ғұрыптары, салт-
санасы, өмір салты, шаруашылығы, тербие тағылымы. Қазақ халқының тұп-
теркіні, адамзат тарихындағы өз орны, туған жүртымыздың елемдік ұлы
медениетке қосқан үлесі жайлы жазылған үлкенді-кішілі ғылыми туыңдылар
сирек болса да жарық көріп жүр.
Қазақ тарихнама ғылымыңда "қазақ" атауының шығу тегі, оның этимологиялық
мен-мағынасы туралы меселе көптен бері талқыланып, елі де өз шешімін
таппай, әртүрлі пікірлер айтылып, талас пікірлер туғызып келе жатқан
күрделі мәселелердің бірі. Бірақ әлі күнге дейін бұл меселе ғылымда да өз
шешімін таппай отыр.
Қазақ халқының қалыптасуы және этногенезі туралы құнды деректер беретін
еңбектердің қатарына Нығмет Мыңжанның "Қазақтың қысқаша тарихы" (Алматы,
1994), Себит Мұқановтың "Қазақ қауымы" (Алматы, 1995), Серғазы Қалиевтің
"Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы" (Алматы, 2003),
Құбығұл Жарықбаев пен Серғазы Қалиев құрастырған "Қазақтың телімдік ой-
пікір анталогиясын" (I том, Алматы, 1994) жатқызуға болады. Бұл еңбектер
қазақ халқының тарихына қатысты ежелгі, қазіргі жазба деретерді, шежіре-
жылнамаларды, ел ауызындағы аңыз-еңгімелерді түгелге жуық қамти отырып,
бұрын-соңды айтылған болжамдар мен қисынды тұжырымдардың аражігін ажыратып
береді. Бұл еңбектер көне қытай, араб, парсы жұрттарының жазба деректеріне,
түрік, моңғол шежіре жылнамаларына сүйене отырып, қазақ халқының сақ,
үйсін, қаңлы, ғұн секілді ежелгі елдердің ұрпағы екендігіне көз жеткізеді.
Сөйтіп, бұл еңбектер қазақтың арғы ата-бабасынан (біздің дәуірімізден
мындаған жыл бұрын) мұралыққа қалған қасиетті қара қонысында отырған
байырғы ел, марқа мөдениеті, бай тарихы бар көне халық екенін дәледдеп
берген.
"Қазақ" атауының шығу тарихы туралы айтқанда, ең алдымен шет елден келген
жеке саяхатшылардың ескерткіштерін, жазып қаддырған әсерлерін басшылыққа
аламыз. Бұлардың көпшілігі көне замандағы Грецияның, Римнің, Қытайдың,
Иранның, Византияның, арабтың және орыстың Орта және Орталық Азияға келіп
кеткен саяхатшыларының көрген-білген естеліктері. Олар негізінен қазақ
халқының құрамына кірген көшпелі рулардың тұрмысын сипаттайды.
Бұлар жазып қалдырған деректердің көбіне Орта және Орталық Азиядағы
көшпелілерге "татар" деген ат тағылды. Арғыларын былай қойып, кеше ғана
жасаған Петр Иванович Рычков та (1712—1777) қазақты татарларға қосады. Көне
монголойдтар ішінде "тат", "татра", "татар" аталып жүрген рулары бары рас.
Бірақ бұлар түркілерге де, Орта Азия көпшелілеріне де. қазақ руларына да
жатпайды. Моңғол Шыңғыс хан батысқа шабуыл жасағаңда, оның әскерлерінің
бірталайы татарлар болған, Шыңғыс жаулап алған елкелер: "Алтын", "Көк".
"Ақ" аталатын үш ордаға бөлінгенде, Еділ бойындағы Алтыя Орданың көпшілігі
татар еді.
Қазақ тарихын зерттеп, ең алғаш рет жазба түрінде жариялаған адам, орыс
ғалымы Алексей Ираклиевич Левшин (1799-1879) болды. Оның "Қырғыз-қайсақ
ордасының сипаты" аталатын үш томдық еңбегі 1832 жылы жарық көрді: бірінші
томы қазақтың жер-суын, екінші томы тарихын, үшінші томы әдет-ғұрпып
сипаттауға арналған. Бұл еңбек күні бүгінге дейін құнды саналады.
Сол ғалымдар мен шежірелердің айтуынша, ерте замаңдардағы көптеген ірі-
ұсақты рулардың "қазақ" атымен бірігіп, тұтас мемлекет болуы, кезінде өз
алдына хаңдық, патшалык құрып дәуірлеген, адамзат тарихына өшпестей із
қалдырған сақ, үйсін, қаңлы, ғұн, тағы басқа ежелгі халықтардың қазіргі
қазақтың арғы ата-бабасы екені даусыз. Осыншама тұрақтылық, тұтастық,
тұтас мемлекет болмаған, өмір бойьі жауынгершілікті басынан кешірген едде
сақталуы таңғаларлық құбылыс.
Қазақ халқы — ерте замаңда еліміздің батыс өңірін, Алтай, Тянь-Шань таулары
мен Жоңғар ойпатын, Жетіеу өңірі мен Сырдария алқабын жене Қыпшақ даласьін
мекен
еткен. Ежелгі түркі тілдес тайпалардың, атап айтқанда, сақ, үйсін, қаңлы,
алан, қыпшақ, дулат, түркеш, қарлық, оғыз, арғын, найман, керей, уақ,
қоңырат, жалайыр, алшын т.б. тайпалардың түрліше тарихи даму дөуірлерін
басынан кешіре отырып, бірте-бірте этникалық бірігуі жене этногенездің
бірігуі арқылы халық болып қалыптастьт. Қазақ халқының шығу тегі туралы
қазақтың, байырғы шежіресінде мол мәлімет сақталған, қазақ халқының
этникалық құрамына енген рулар мён тайпалардың аттары, тайпалардың
таңбалары, ұрандары және осы ру-тайпалардың шығу тегі мен таралу мән-жайын
баяңдайтын шежірё деректері талай дөуірді басып өтіп, біздің заманымызға
жетті. Бұл шежіре деректері, негізінен алғанда, жазба деректермен бір
жерден шығып, оны толықтырып отырады.
Қазақ халқының өз алдына жеке халық болып қалыптасуы ұзақ тарихи даму
дөуірлерін басынан кешірді. Ежелг қытайдың, парсының және гіректің жазба
деректеріне қарағанда, біздің заманымыздан бұрынғы 7—9-ғасырларда Орта Азия
өңірін сақ тайпалары мекен еткен. Бұл сақтардың "Шошақ төбелі тымақ киетін
сақтар" деп аталатын тайпаларының орналасқан жерінің орталығы Іле алқабы
мен Жетісу өңірі болған. Біздің жыл санауымыздан бұрынғы 4-3-ғасырдың
шегіңде бұрынғы сақ тайпаларының одағы ыдырап, оның орнына үш тайпалық одақ-
үйсіндердін, каңлылардың, аландардың тайпалық одақтары құрылған.
Қазақ халықының түп теркіні заманымыздан бұрынғы 7-ғасырдан бастап жазба
тарихта белгілі болған сақтар еді. Заманымыздан бұрынғы 3-ғасырдан 5-
ғасырға дейін өмір сүргең үйсіндер бірлестігі мен қаңлылар бірлестігі қазак
халқының негізгі ұйытқысы бодды.
Қазақ халқы он үшінші ғасырдың басыңда Шыңғысхан жорығының алапатына тап
болды, қазақ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.